FOLIA OECONOMICA 247, 2011
Agnieszka Kurczewska*
PRZEDSIĉBIORCZOĝû W OKRESIE NIESTABILNOĝCI GOSPODARCZEJ
Współczesna ekonomia opiera siĊ na paradygmacie gospodarki przedsiĊ-biorczej (entrepreneurial economy), sprzyjającej róĪnorodnoĞci produkcyjnej, postĊpowi technologicznemu i innowacjom1. Podstawą rozwoju gospodarczego w tej koncepcji są małe i Ğrednie przedsiĊbiorstwa (MSP), bĊdące Ĩródłem konkurencyjnoĞci i zmian w otoczeniu społeczno-ekonomicznym2. Na rozwój przedsiĊbiorczoĞci oraz funkcjonowanie małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw wpływają czynniki zewnĊtrzne, w tym przede wszystkim koniunktura gospodar-cza, rozumiana jako zespół czynników, takich jak poziom produktu krajowego brutto, zatrudnienia, bilansu handlowego, inflacji. JednoczeĞnie MSP swoimi wynikami ekonomicznymi kształtują charakter rozwoju gospodarki, a poziom przedsiĊbiorczoĞci wpływa na tempo jej zmian. ZaleĪnoĞü miĊdzy koniunkturą gospodarczą a wynikami sektora i stopą przedsiĊbiorczoĞci jest wiĊc wzajemna. Co siĊ dzieje w przypadku osłabienia koniunktury? Czy finansowanie rozwoju przedsiĊbiorczoĞci pozwoli wyeliminowaü negatywne skutki kryzysu? Jakie kroki moĪna podjąü, by przeciwdziałaü temu zjawisku?
Celem autorki artykułu jest przedstawienie mechanizmów współoddziały-wania miĊdzy koniunkturą gospodarczą (zwłaszcza w okresie destabilizacji) a przedsiĊbiorczoĞcią, w tym:
– przedstawienie zaleĪnoĞci miĊdzy przedsiĊbiorczoĞcią a koniunkturą go-spodarczą w wybranych teoriach i koncepcjach ekonomicznych,
– omówienie przyczyn szczególnie negatywnych skutków niestabilnoĞci gospodarczej dla sektora MSP,
– okreĞlenie roli, jaką pełni przedsiĊbiorczoĞü w okresie stabilizacji i desta-bilizacji gospodarki,
*
Dr, adiunkt, Katedra Finansów i RachunkowoĞci MSP, Uniwersytet Łódzki.
1 WczeĞniejszy model funkcjonowania gospodarki zyskał nazwĊ gospodarki menedĪerskiej
lub korporacyjnej (managerial economy).
2
B. Mikołajczyk, Infrastruktura Finansowa MSP w krajach Unii Europejskiej, Difin, War-szawa 2007, s. 30.
– wyznaczenie roli instytucji dla rozwoju przedsiĊbiorczoĞci, w tym przyto-czenie przykładów współczeĞnie podejmowanych przedsiĊwziĊü antykryzyso-wych na Ğwiecie.
1. ZALEĩNOĝû MIĉDZY PRZEDSIĉBIORCZOĝCIĄ A KONIUNKTURĄ GOSPODARCZĄ W WYBRANYCH WĄTKACH TEORETYCZNYCH
Zrozumienie roli przedsiĊbiorczoĞci w procesie wzrostu gospodarczego wy-maga analizy pojĊcia przedsiĊbiorczoĞci3. Po pierwsze naleĪy zauwaĪyü, Īe przedsiĊbiorczoĞü moĪe byü rozpatrywana na co najmniej czterech poziomach: danej firmy, regionu, branĪy i rozwoju gospodarczego4. Osobne studia poĞwiĊcane są roli przedsiĊbiorczoĞci w krajach rozwiniĊtych i rozwijających siĊ. Ujednolice-nie pojĊcia przedsiĊbiorczoĞci, z uwagi na mnogoĞü i heterogenicznoĞü definicji, staje siĊ właĞciwie niemoĪliwe. W tabeli 1 przedstawiono kilka wybranych przykładów, pokazujących jak róĪne moĪe byü rozumienie i zakres tego pojĊcia.
Tabela 1. RóĪnorodnoĞü definicyjna i interpretacyjna przedsiĊbiorczoĞci
Schumpeter (1934) PrzedsiĊbiorczoĞü prowadzi do innowacji i zmian technolo-gicznych, tym samym przyczyniając siĊ do wzrostu gospodarczego.
Hebert i Link (1982) PrzedsiĊbiorczoĞü oznacza posiadanie i zarządzanie firmą (jest to zawodowe ujĊcie przedsiĊbiorczoĞci).
Kirzner (1997) PrzedsiĊbiorczoĞü jest procesem, dziĊki któremu dochodzi
do równowagi popytu i podaĪy.
Shane i Venkataraman (2000) PrzedsiĊbiorczoĞü jest procesem, dziĊki któremu nowa wiedza przekształcana jest w produkty i usługi.
Zahra i Dess (2001) PrzedsiĊbiorczoĞü pełni ogromną rolĊ w rozwoju kapitału ludzkiego i intelektualnego.
Cooper (2003) PrzedsiĊbiorczoĞü to przede wszystkim zachowanie
przed-siĊbiorcze oznaczające umiejĊtnoĞü korzystania z pojawia-jących siĊ moĪliwoĞci w otoczeniu społeczno-ekono-micznym (behawioralne ujĊcie przedsiĊbiorczoĞci; przed-siĊbiorca nie musi byü właĞcicielem firmy).
ħ r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie: Z. Acs, How is Entrepreneurship Good for Economic Growth, winter 2006, s. 105, oraz S. Shane, E. A. Locke, C. J. Collins, Entrepreneurial motivation, „Human Resource Management Review” 2003, no. 13 s. 259.
3
S. Wennekers, R. Thurik, Linking Entrepreneurship and Economic Growth, „Small Busi-ness Economics”, Springer, August 1999, vol. 13(1), s. 27–55.
4 C. Franco, Entrepreneurship and economic growth: An innovation system perspective,
Wobec tak szerokiego zakresu treĞciowego przedsiĊbiorczoĞci, na potrzeby niniejszych rozwaĪaĔ przyjĊto, iĪ jest to kaĪdy przejaw aktywnoĞci człowieka prowadzący do otworzenia lub kontynuacji działania prowadzonej firmy.
Mechanizmy współoddziaływania przedsiĊbiorczoĞci i rozwoju gospodar-czego po raz pierwszy szerzej opisane zostały przez Josepha Schumpetera w dziele z 1934 r. The Theory of Economic Development (Teoria rozwoju gospodarczego)5. Schumpeter uznał przedsiĊbiorcĊ za podstawowe Ĩródło wzrostu gospodarczego, a koncepcja „kreatywnej destrukcji”, w której to gospodarka ulega ciągłej transformacji (firmy upadają i powstają nowe), przechodząc dziĊki temu na coraz wyĪszy poziom rozwoju, stała siĊ podstawą wielu póĨniejszych teorii ekonomicznych. Według Schumpetera wzrost liczby przedsiĊbiorców wpływa na rozwój gospodarczy dziĊki rozpraszaniu siĊ ich umiejĊtnoĞci, a zwłaszcza skłonnoĞci do innowacyjnoĞci6.
W latach 80. i 90. XX w. ekonomiĞci (Romer, Lucas, Jones, Young) doszli do wniosku, Īe do tradycyjnego zestawu czynników produkcji w postaci pracy i kapitału naleĪy dodaü jeszcze jedną determinantĊ wyjaĞniającą długookresowy wzrost gospodarczy – wiedzĊ (rozwój technologiczny)7. Wkrótce okazało siĊ, Īe brakuje jeszcze jednego czynnika. R. Thurik wskazał na dodatkowy, uzupełnia-jący czynnik wzrostu – przedsiĊbiorczoĞü, powodującą efekt rozproszenia wiedzy oraz wyników prac badawczo-rozwojowych w otoczeniu. Powstał model gospodarki przedsiĊbiorczej. Badacz model ten okreĞlił jako polityczną, spo-łeczną i gospodarczą odpowiedĨ na dominacjĊ wiedzy wĞród czynników produkcji. W tabeli 2 przedstawiono główne cechy gospodarki przedsiĊbiorczej, porównując ją z gospodarką korporacyjną (menedĪerską).
We współczesnej ekonomii przyjmuje siĊ, Īe istnieje pozytywna zaleĪnoĞü miĊdzy rozwojem gospodarczym a przedsiĊbiorczoĞcią. Z. Acs tłumaczy to w taki sposób: „PrzedsiĊbiorcy tworzą nowe firmy, które stwarzają nowe miejsca pracy, wzmacniają konkurencjĊ, a nawet poprzez zmiany technologicz-ne mogą zwiĊkszaü produktywnoĞü. Wysoki poziom przedsiĊbiorczoĞci ma wiĊc bezpoĞrednie odzwierciedlenie we wzroĞcie gospodarczym”8. Dochodzi jednak do wniosku, Īe zaleĪnoĞü ta nie jest oczywista i wymaga uĞciĞlenia. Warto tu odwołaü siĊ do wyników badaĔ Global Entrepreneurship Monitor (GEM), okreĞlających stopieĔ przedsiĊbiorczoĞci poszczególnych krajów. Okazuje siĊ,
5 J. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960. 6
M. Dejardin, Entrepreneurship and Economic Growth: An Obvious Conjunction? WPCREW, November 2000, s. 2.
7
R. Thurik, Entrepreneurship, Economic Growth and Policy in Emerging Economies, United Nations University, World Institute for Development Economics Research, Research Paper, No. 2009/12, March 2009, s. 1.
8 Z. Acs, How is Entrepreneurship Good for Economic Growth, „Innovations”, Winter
Tabela 2. Charakterystyka gospodarki przedsiĊbiorczej i gospodarki korporacyjnej
Cecha wyróĪniająca modelu Gospodarka
korporacyjna przedsiĊbiorcza
Dominujący czynnik produkcji
Praca i kapitał Wiedza (rozumiana jako
wie-dza ĞciĞle techniczna i nau-kowa, ale takĪe jako krea-tywnoĞü, umiejĊtnoĞü ko-munikacji itd.)
ħródło przewagi konkuren-cyjnej
Kapitał i ciągłoĞü działania DziałalnoĞü innowacyjna i tzw. lokalna bliskoĞü (local proimity)
Charakter innowacji Zmiany nastĊpują w ramach
danego paradygmatu tech-nologicznego, mają charak-ter „przyrostowy”
Innowacje mają charakter radykalny
Zatrudnienie Bezrobocie moĪe byü
ogra-niczone jedynie kosztem niĪszych płac
Wysoki poziom zatrudnienia moĪe łączyü siĊ z wysokimi płacami
Charakter funkcjonowania przedsiĊbiorstw
Funkcjonowanie firm oparte na kontroli, komplementar-noĞci, produkcji na wielką skalĊ
Funkcjonowanie firm oparte na motywacji, konkurencji, współpracy i elastycznoĞci StopieĔ prowadzonej polityki
gospodarczej
Poziom krajowy lub fede-ralny, scentralizowany
Poziom lokalny lub regional-ny, zdecentralizowany Znaczenie instytucji
finan-sowych
DuĪe znaczenie banków DuĪe znaczenie rynków kapi-tałowych i venture capital Inne cechy charakterystyczne
modelu
Stabilizacja i homogenicznoĞü popytu
RóĪnorodnoĞü i heterogenicz-noĞü popytu
ħ r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie: R. Thurik, Entrepreneurship, Economic Growth and Policy in Emerging Economies, United Nations University, World Institute for Development Economics Research, Research Paper, No. 2009/12, March 2009, s. 7–11.
Īe wiele krajów słabiej rozwiniĊtych, np. Peru, UgandĊ czy Ekwador, charakte-ryzuje wysoka stopa aktywnoĞci przedsiĊbiorczej, podczas gdy duĪo bogatsze kraje, np. Japonia, Niemcy, czy Szwecja odnotowują znacząco niĪszą stopĊ przedsiĊbiorczoĞci9. Wyniki badaĔ zaczĊto uĞciĞlaü, wprowadzając dwie kategorie przedsiĊbiorczoĞci – przedsiĊbiorczoĞü wynikającą z szansy (opportu-nity entrepreneurship) i przedsiĊbiorczoĞü wynikającą z koniecznoĞci (necessity entrepreneurship). Choü kraje wysoko rozwiniĊte osiągają generalnie wyĪszy
9
poziom dla obu kategorii przedsiĊbiorczoĞci, w krajach słabo rozwiniĊtych odnotowuje siĊ bardzo wysoki poziom przedsiĊbiorczoĞci wynikającej z ko-niecznoĞci. PrzyjĊto zatem, Īe opportunity entrepreneurship jest skorelowana pozytywnie ze wzrostem gospodarczym, z kolei necessity enetrepreneurship negatywnie wpływa na gospodarkĊ. W konsekwencji relacjĊ stopy przedsiĊbior-czoĞci wynikającej z szansy do stopy przedsiĊbiorprzedsiĊbior-czoĞci wynikającej z koniecz-noĞci zaczĊto uznawaü za miernik rozwoju gospodarczego.
2. DLACZEGO MAŁE I ĝREDNIE PRZEDSIĉBIORSTWA NAJWIĉCEJ TRACĄ W OKRESIE NIESTABILNOĝCI GOSPODARCZEJ?
PrzedsiĊbiorczoĞü kojarzy siĊ przede wszystkim z małymi i Ğrednimi przed-siĊbiorstwami. Upraszczając, moĪna stwierdziü, Īe przedsiĊbiorczoĞü przejawia siĊ w zakładaniu i funkcjonowaniu firm. Kryzys gospodarczy koĔca pierwszej dekady XXI wieku przyniósł pytanie, jak w obliczu słabej koniunktury gospo-darczej zachowają siĊ małe i Ğrednie przedsiĊbiorstwa. Skoro filarem gospodarki przedsiĊbiorczej są mniejsze podmioty gospodarcze, to od nich zaleĪy, jak silny bĊdzie kryzys i jakie bĊdą jego dalsze reperkusje oraz zakres. ZauwaĪyü przy tym naleĪy, Īe w literaturze popularnej spotkaü moĪna dwie przeciwstawne opinie. Z jednej strony alarmuje siĊ, Īe kryzys uderzy właĞnie w sektor MSP i naleĪy jak najszybciej udzieliü tej grupie firm pomocy. Z drugiej strony znany jest pogląd, Īe kryzys gospodarczy jest szansą dla małych i Ğrednich przedsiĊ-biorstw (są one bardziej elastyczne i łatwiej adaptują siĊ w nowych warunkach rynkowych), a firmy, które przetrwają okres dekoniunktury rynkowej mają szansĊ na trwalszy rozwój. W Ğwietle dotychczasowych badaĔ Ğwiatowych zdecydowanie łatwiej znaleĨü argumenty popierające pierwszy z poglądów. Wydaje siĊ, Īe małe i Ğrednie przedsiĊbiorstwa najwiĊcej tracą w okresie niestabilnoĞci gospodarczej. Dlaczego? Odpowiedzi na to pytanie naleĪy szukaü w negatywnych zjawiskach i procesach mogących towarzyszyü okresowi dekoniunktury czy kryzysu gospodarczego. Jednym z podstawowych elementów kryzysu gospodarczego jest kryzys finansowy, powodujący zakłócenia w systemie bankowym. Problemy z dostĊpem do Ĩródeł finansowania, bardzo czĊsto obecne nawet w okresie boomu gospodarczego, potĊgują siĊ. Przejawiają siĊ one zaburzeniami kredytów, co znajduje wyraz w mniejszym zaufaniu banków do przedsiĊbiorców, ograniczaniu akcji kredytowych lub zaostrzaniu warunków kredytowych, a takĪe debetowych. Zakłócenia w systemie bankowym mają wiĊkszy wpływ na grupĊ małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw niĪ duĪych firm, sektor ten bowiem w wiĊkszym stopniu uzaleĪniony jest od kredytów niĪ instrumentów rynku kapitałowego. Pogarszające siĊ wyniki finansowe powodują gorszy rating finansowy firm w oczach banków. Kryzys gospodarczy ogranicza
zatem moĪliwoĞci kredytowe firmy, tym samym ograniczając jej działalnoĞü inwestycyjną. W okresie dekoniunktury gospodarczej rynki kapitałowe równieĪ najczĊĞciej pogrąĪone są w kryzysie, a inwestorzy wolą nie ryzykowaü finanso-wania nieznanych firm. WiĊkszą ostroĪnoĞü wykazują równieĪ instytucje venture capital i „aniołowie biznesu”. DostĊp do Ĩródeł finansowania jest właĞciwie zahamowany.
Kolejnym potencjalnie negatywnym zjawiskiem jest spadek popytu na to-wary i usługi oferowane przez przedsiĊbiorstwo. Słaba koniunktura powoduje, Īe odbiorcy firmy bardzo czĊsto zaczynają oszczĊdzaü, liczba zamówieĔ i wielkoĞü obrotów spada. MoĪliwoĞci pozyskania nowych klientów znacznie spadają. ZaleĪnoĞü od dotychczasowych klientów i dostawców sprawia, Īe pogorszenie warunków handlowych (dłuĪsze terminy spłat, niewypłacalnoĞü i bankructwa partnerów handlowych) prowadzi w konsekwencji doproblemów z płynnoĞcią finansową. Wszystkie te czynniki powodują spadek przychodów firmy.
Raport OECD wskazuje równieĪ na nastĊpujące powody wiĊkszej wraĪli-woĞci sektora MSP na kryzys gospodarczy10:
1) brak moĪliwoĞci ograniczenia rozmiarów prowadzenia działalnoĞci go-spodarczej (firmy są najczĊĞciej tak małe, Īe niemoĪliwe jest ograniczenie wielkoĞci zatrudnienia);
2) mniejsze zdywersyfikowanie działalnoĞci gospodarczej, uniemoĪliwiają-ce pokrywanie strat w jednym obszarze przychodami z innej działalnoĞci.
3. ROLA SEKTORA MSP W OKRESIE STABILNOĝCI I NIESTABILNOĝCI GOSPODARCZEJ
W MSP upatruje siĊ przede wszystkim Ĩródło rozwoju gospodarki i przedsiĊ-biorczoĞci. UwaĪane są za stymulator wzrostu gospodarczego, a ich funkcjonowa-nie uwaĪane jest za przejaw konkurencji rynkowej. Audretsch i Thurik twierdzą, Īe kapitał przedsiĊbiorcy wpływa na wzrost gospodarczy na trzy sposoby11
:
– poprzez efekt rozprzestrzeniania siĊ (dyfuzji) wiedzy,
– poprzez zwiĊkszanie liczby przedsiĊbiorstw i konkurencji,
– poprzez róĪnorodnoĞü.
Powszechnie uznaje siĊ istotną rolĊ małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw polega-jącą na sprzyjaniu spójnoĞci społecznej, generowaniu zatrudnienia czy udziale
10
OECD, The Impact of the Global Crisis on SME and Entrepreneurship Financing and Policy Response, Centre for Entrepreneurship, SMEs and Local Development, 2009, s. 6.
11
M. Carre, R. Thurik, Understanding the role of entrepreneurship for economic growth, Discussion Papers on Entrepreneurship, Growth and Public Policy, Max Planck Institute for Research into Economic Systems, 2005, s. 6.
w rozwoju regionalnym. MSP uwaĪane są równieĪ za Ĩródło innowacyjnoĞci i integracji europejskiej. UwagĊ zwraca siĊ takĪe na niĪszą, niĪ w przypadku duĪych przedsiĊbiorstw, ale znaczącą produktywnoĞü MSP, a takĪe bardziej racjonalną alokacjĊ zasobów. Tradycyjnie rola MSP sprowadzana jest do realizacji funkcji gospodarczych (ekonomicznych) i społecznych. Do funkcji gospodarczych sektora zalicza siĊ przede wszystkim aktywny udział w procesie zmian w struktu-rze pstruktu-rzemysłowej kraju popstruktu-rzez m.in. przyczynianie siĊ do rozwoju nowych dziedzin produkcji i nowych rodzajów usług, czyli rozwijanie innowacyjnej gospodarki, odgrywanie roli w formowaniu prywatnej własnoĞci Ğrodków produkcji, generowanie nowych miejsc pracy, dokonywanie racjonalnej alokacji Ğrodków, znaczący udział w kreowaniu podstawowych kategorii ekonomicznych, tj. wartoĞci dodanej, inwestycji, eksportu. WĞród funkcji społecznych sektora MSP wymienia siĊ rozwój kultury przedsiĊbiorczoĞci w społeczeĔstwie, sprzyja-nie integracji społeczno-gospodarczej, uformowasprzyja-nie klasy drobnych właĞcicieli, łagodzenie napiĊü społecznych i redukcjĊ wysokich społecznych kosztów okresu recesji czy transformacji gospodarki, przyczynianie siĊ do spójnoĞci regionalnej.
Choü wszystkie wymienione cechy i role pełnione przez MSP są waĪne dla gospodarki, warto wyróĪniü funkcje szczególnie istotne w okresie stabilizacji gospodarczej i w okresie kryzysu ekonomicznego. W okresie stabilizacji gospodarczej wĞród najwaĪniejszych wymieniü naleĪy przede wszystkim:
– rozwój innowacyjnoĞci, wprowadzanie zmian technologicznych i rozprze-strzenianie wiedzy;
– zwiĊkszona konkurencyjnoĞü wpływająca na produktywnoĞü produktów i usług;
– poprawa jakoĞci zasobów ludzkich.
Z kolei w okresie destabilizacji gospodarczej, szczególnie waĪne wydaje siĊ:
– tworzenie nowych miejsc pracy,
– ograniczanie ubóstwa (zwłaszcza w krajach rozwijających siĊ),
– elastycznoĞü i róĪnorodnoĞü działania.
4. ROLA INSTYTUCJI W ROZWOJU PRZEDSIĉBIORCZOĝCI W WARUNKACH DESTABILIZACJI KONIUNKTURY GOSPODARCZEJ PRZYKŁADY WSPÓŁCZEĝNIE PODEJMOWANYCH PRZEDSIĉWZIĉû
ANTYKRYZYSOWYCH NA ĝWIECIE
WĞród działaĔ publicznych słuĪących przeciwdziałaniu efektom kryzysu gospodarczego dla sektora małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw wyróĪniü moĪna trzy kierunki12:
12
– stymulacjĊ popytu (polegającą na tworzeniu pakietów promujących kon-sumpcjĊ lub inwestycje przedsiĊbiorstw, zmianie polityki podatkowej wobec sektora),
– zwiĊkszanie akcji kredytowej dla małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw, – wprowadzanie Ğrodków poprawiających warunki rynku pracy.
W latach 2008 i 2009 do najczĊĞciej podejmowanych przedsiĊwziĊü słuĪą-cych poprawie struktury kapitałowej i wyników finansowych MSP naleĪały13:
1) wprowadzenie przyspieszonej amortyzacji inwestycji (Niemcy, Fran-cja) – przyspieszona amortyzacja dotyczy wszystkich lub wybranych grup Ğrodków trwałych;
2) wprowadzenie dodatkowych zwolnieĔ i ulg podatkowych dla MSP –
na przykład w Japonii podatek dochodowy od osób prawnych został zmniejszo-ny o 4 punkty procentowe (z 22% do 18%)14;
3) przyspieszona refundacja płatnoĞci VAT (Hiszpania, Francja, Czechy) – realizacja płatnoĞci ma nastĊpowaü w okresie miesiąca, a nawet w trybie natychmiastowym;
4) złagodzenie procedur przetargów publicznych oraz zwiĊkszenie dyscypliny finansowej zaległych płatnoĞci publicznych wobec sektora MSP (Australia, Francja, WĊgry, Włochy, Holandia, Wielka Brytania, Nowa Zelandia);
5) wsparcie działaĔ proeksportowych polegające na tworzeniu specjal-nych linii kredytów eksportowych (Kanada, Chile, Czechy, Dania, Meksyk, Słowenia) oraz mechanizmów ubezpieczeĔ kredytów (Niemcy, Luksemburg, Nowa Zelandia, Holandia);
6) zwiĊkszanie gwarancji dla kredytów zaciągniĊtych przez MSP – we Francji umoĪliwiono wzrost stopy gwarancji z 50–60% do 90%, w Wielkiej Brytanii wprowadzono nawet 75% pokrycie kredytów, w Korei Południowej zdecydowano siĊ na 100% gwarancje;
7) wprowadzenie instytucji mediacji kredytowej słuĪącej poprawie rela-cji i negocjarela-cji pomiĊdzy bankami a przedsiĊbiorstwami, a w dłuĪszej perspek-tywie poprawie płynnoĞci firm (Belgia, Francja)15;
8) współpraca instytucji publicznych i prywatnych rynku venture capi-tal (Finlandia).
13 Ibidem, 30–36. 14
Dotyczy to przedsiĊbiorstw, które uzyskały przychody mniejsze niĪ 8 mln jenów rocznie.
15
Program mediacji bankowych okazał siĊ duĪym sukcesem we Francji. W okresie od listo-pada 2008 do lutego 2009 r. z usług mediatora bankowego skorzystało 800 przedsiĊbiorstw, z czego 90% były to małe i Ğrednie przedsiĊbiorstwa zatrudniające poniĪej 50 pracowników. W wiĊkszoĞci przypadków mediacja dotyczyła uzyskania kredytu krótkoterminowego. Szacuje siĊ, Īe 66% mediacji zakoĔczyło siĊ pozytywnie w ciągu 15 dni, dziĊki czemu zachowano 60 tys. miejsc pracy.
W Polsce równieĪ stworzono pakiet antykryzysowy dla przedsiĊbiorstw. Rozwiązania stabilizujące sytuacjĊ gospodarczą kraju przewiduje ustawa z 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowni-ków i przedsiĊbiorców (DzU, nr 125, poz. 1035). Ustawa weszła w Īycie 22 sierpnia 2009 r. i obowiązuje do koĔca 2011 roku. W jej ramach stwarza siĊ nastĊpujące nowe moĪliwoĞci dla przedsiĊbiorstw:
1) moĪliwoĞü przedłuĪenia okresu rozliczeniowego do 12 miesiĊcy, dająca pracodawcy wiĊkszą swobodĊ w zakresie planowania pracy dla pracowników (art. 9 ustawy);
2) wprowadzenie elastycznych, indywidualnych godzin rozpoczynania i koĔczenia pracy (art. 10 ustawy);
3) okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracĊ na czas okreĞlony, a takĪe łączny okres zatrudnienia na podstawie kolejnych umów o pracĊ na czas okreĞlony miĊdzy tymi samymi stronami stosunku pracy nie moĪe przekraczaü 24 miesiĊcy (art. 13 ustawy);
4) przedsiĊbiorcy odnotowujący przejĞciowe problemy finansowe16 zyskują moĪliwoĞü obniĪenia wymiaru czasu pracy pracownika do nie mniej niĪ połowy etatu i proporcjonalnie do tego obniĪenie wysokoĞci jego wynagrodzenia. PrzedsiĊbiorcy tacy mogą wprowadziü tryb przestoju ekonomicznego17 lub obniĪyü pracownikom wymiar czasu pracy i wynagrodzenia. W razie skorzysta-nia z takich moĪliwoĞci przedsiĊbiorca zobowiązany jest wystąpiü z wnioskiem do Funduszu GwarantowanychĝwiadczeĔ Pracowniczych o czĊĞciowe zaspoko-jenie wynagrodzeĔ pracowniczych lub rekompensatĊ obniĪenia wymiaru czasu pracy. Szczegółowe moĪliwoĞci przedstawia rozdział 3 Ustawy;
5) moĪliwoĞü zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów Ğrodków prze-znaczonych na fundusz szkoleniowy, a takĪe finansowania szkoleĔ z Funduszu GwarantowanychĝwiadczeĔ Pracowniczych (rozdz. 4 ustawy).
16
Artykuł 3 ustawy precyzuje, Īe przedsiĊbiorcami mającymi przejĞciowe problemy finan-sowe są ci przedsiĊbiorcy, u których: (1) spadek sprzedaĪy w ciągu 3 miesiĊcy po 1 lipca 2008 r. w porównaniu z tymi samymi 3 miesiącami w okresie od 1 lipca 2007 r. do 30 czerwca 2008 r. wyniósł co najmniej 25%; (2) nie zachodzą przesłanki do ogłoszenia upadłoĞci; (3) nie ma zaległoĞci w regulowaniu zobowiązaĔ podatkowych, składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne oraz FGĝP i Fundusz Pracy, chyba Īe przedsiĊbiorca zawarł porozu-mienie w sprawie spłaty zadłuĪenia i terminowo opłaca raty lub korzysta z odroczenia terminu płatnoĞci albo korzysta z programu naprawczego.
17
Art. 1 ustawy definiuje przestój ekonomiczny jako „niewykonywanie pracy u przedsiĊ-biorcy w przejĞciowych trudnoĞciach finansowych przez pracownika pozostającego w gotowoĞci do pracy z przyczyn ekonomicznych niedotyczących pracownika”.
PODSUMOWANIE
Celem autorki pracy było przeĞledzenie relacji miĊdzy dekoniunkturą go-spodarczą a rozwojem przedsiĊbiorczoĞci. W Ğwietle wybranych teorii ekono-micznych i wydarzeĔ ostatniego roku, moĪna potwierdziü, Īe istnieje duĪa zaleĪnoĞü miĊdzy tymi zjawiskami i procesami. Trudno okreĞliü, jak mocno kryzys gospodarczy uderzyłby w sektor małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw. Bardzo szybko podjĊto bowiem wiele decyzji przeciwdziałających trudnej sytuacji gospodarczej. W Polsce w ramach ustawy o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiĊbiorców wprowadzono pakiet antykryzysowy. Na pewno w obliczu spowolnienia koniunktury mniej osób decyduje siĊ na rozpoczĊcie działalnoĞci gospodarczej. Firmy, które juĪ funkcjonują, zmieniają swoje strategie inwestycyjne (mniej inwestują w majątek trwały, racjonalizują gospodarkĊ zasobami). CzĊĞü z nich bĊdzie musiała jednak ogłosiü bankructwo lub upadłoĞü. W Polsce, jedynym z nielicznych krajów UE, dla których istnieją pozytywne prognozy wzrostu PKB, sytuacja nie powinna byü drastyczna, NaleĪy równieĪ pamiĊtaü, Īe w Polsce „amortyzatorem” spadku wzrostu tempa wzrostu gospodarczego są dotacje unijne, pobudzające przedsiĊ-biorstwa do rozwoju.
Agnieszka Kurczewska
ENTREPRENEURSHIP IN TIMES OF ECONOMIC INSTABILITY
(Summary)
The aim of the paper is to discuss the relation between economic crisis and entrepreneurship. The discussion is conducted in the light of selected theories and events which took place in 2008 and 2009 (global financial crisis).
