INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS Nr 2/II/2012, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddziaá w Krakowie, s. 199–206
Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi
Jarosáaw Tworzydáo
WPàYW SEKTOROWYCH PROGRAMÓW
OPERACYJNYCH UNII EUROPEJSKIEJ
NA PRACE URZĄDZENIOWE TERENÓW WIEJSKICH
____________
INFLUENCE OF UTILITIES OPERATIONAL
PROGRAMS OF THE EUROPEAN UNION
TO RURAL LAND MANAGEMENT
Streszczenie
Przedmiotem pracy jest próba znalezienia wzajemnych powiązaĔ miĊdzy Sektorowym Programem Operacyjnym a urządzaniem terenów wiejskich. W pracy zostaá poruszony temat zrównowaĪonego rozwoju obszarów wiejskich oraz infor-macji na temat finansowania prac scaleniowych w jednych ze wsi województwa podkarpackiego. Opracowanie skupia siĊ w gáównej mierze na zilustrowaniu pro-blemu wpáywu Sektorowego Programu Operacyjnego na polskie rolnictwo, biorąc pod uwagĊ róĪne jego dziaáania. NajwiĊcej uwagi poĞwiĊcono zagadnieniu scale-niu i wymianie gruntów.
Sáowa kluczowe: sektorowe programy operacyjne, rozwój zrównowaĪony, scale-nie scale-nieruchomoĞci
Summary
The object of study is an attempt to find the interrelationship between the Sectoral Operational Programme and the furnishing of rural areas. This work was raised on sustainable rural development and information on funding joining work in some of the village in podkarpackie province. The elaboration focuses primarily on the problem to illustrate the impact of the Sectoral Operational Programme for Polish agriculture, taking into account its various activities. Most attention was given to joining and exchange of land.
Key words: sectoral operational programmes, sustainable development, land
WSTĉP
Zmiany ustrojowe, które zaszáy w Polsce po 1989 roku przyczyniáy siĊ do podjĊcia rozmów na temat przystąpienia naszego kraju do Wspólnot Europej-skich. 22 grudnia 1990 roku rozpoczĊáy siĊ rozmowy na temat obustronnej wspóápracy. ZakoĔczyáy siĊ podpisaniem 16 grudnia 1991 roku w Brukseli ukáadu europejskiego „ustanawiającego stowarzyszenie miĊdzy Rzeczypospolitą Polską a Wspólnotą Europejską i ich paĔstwami czáonkowskimi”. Umowa ta weszáa w Īycie 1 lutego 1994 roku i regulowaáa wspóápracĊ na szczeblu ekono-mii oraz dialogu politycznego miĊdzy Wspólnotami Europejskimi , a Polską (czĊĞü dotycząca handlu obowiązywaáa od 1 marca 1992 roku).
Wymienione powyĪej wydarzenia stanowiáy pierwsze kroki w rozwiniĊ-ciu europejskiej wspóápracy Polski z Unią Europejską. DziĊki temu nasz kraj mógá wspóápracowaü z innymi paĔstwami czáonkowskimi oraz korzystaü z licz-nych przedsiĊwziĊü i programów na wielu szczeblach gospodarki narodowej.
Celem pracy jest przedstawienie jednego z waĪniejszych elementów strategii rozwoju spoáeczno – gospodarczego jakim są Sektorowe Programy Operacyjne (SPO). NajwaĪniejszym dla rolnictwa jest Sektorowy Program Ope-racyjny Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora ĩywnoĞciowego i Rozwój Obszarów Wiejskich. Stanowiá on jeden z czynników narodowego Planu Roz-woju na lata 2004–2006.
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2006, Warszawa, 2003 Rysunek 1. Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006
Warto nadmieniü, iĪ Sektorowe Programy Operacyjne mieszczą siĊ w ra-mach Podstaw Wsparcia Wspólnoty, które okreĞlają m.in. kierunki i wysokoĞü pomocy uzyskanej z Unii Europejskiej.
PRIORYTETY SEKTOROWYCH PROGRAMÓW OPERACYJNYCH ĝrodki finansowe przeznaczone na realizacje analizowanego SPO pocho-dzą z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (z ang. EAGGF) – Sekcja Orientacji, budĪetu paĔstwa, budĪetów samorządów oraz Ğrodków wáa-snych inwestorów prywatnych.
Wszelkiego rodzaju strumienie pieniĊĪne zostaáy podzielone na trzy sfery, tzw. Priorytety oraz dziaáania. Szczegóáowy opis przedstawia poniĪsza tabela.
Tabela 1. Priorytety i dziaáania w ramach SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora ĪywnoĞciowego oraz rozwoju obszarów wiejskich
Table 1. Priorities and measures under the SOP Restructuring and Modernisation of Food Sector and Rural Development
SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora ĪywnoĞciowego oraz rozwoju obszarów wiejskich
PRIORYTET 1: wspieranie zmian i dostosowaĔ w sektorze
rolno-spoĪywczym
PRIORYTET 2:
ZrównowaĪony rozwój obszarów wiejskich
PRIORYTET 3: Pomoc techniczna – Inwestycje w gospo-darstwach rolnych – Uáatwianie startu máodym rolnikom – Szkolenia – Wsparcie doradztwa rolniczego – Poprawa przetwór-stwa i marketingu artykuáów rolnych
– Przywracanie potencjaáu produkcji leĞnej zniszczonego naturalną katastro-fą lub poĪarem oraz wprowadzenie od-powiednich instrumentów zapobie-gawczych
– Scalanie gruntów
– Odnowa wsi oraz zachowanie i odno-wa dziedzictodno-wa kulturowego wsi – RóĪnicowanie dziaáalnoĞci rolniczej i
zbliĪonej do rolnictwa w celu zapew-nienia róĪnorodnoĞci dziaáaĔ lub alter-natywnych Ĩródeá dochodów
– Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi
– Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem – Program „Leader +” – Wsparcie systemu zarządzania i wdra-Īania programu – Rozwój instytucjo-nalny – Informowanie i promocja programu
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie dotacji Unii Europejskiej w Polsce
Poszczególne dziaáania w ramach priorytetów zostaáy podzielone tak, aby jak dokáadniej wyjaĞniü przedsiĊbiorcom czy instytucjom, o jakie kwoty mogą siĊ staraü w ramach kaĪdego rodzaju przedsiĊwziĊcia. OkreĞlają teĪ, jakie projekty kwalifikują siĊ do wsparcia oraz przede wszystkim cel danego
dziaáa-nia. Jest to najwaĪniejszy punkt, gdyĪ bez dobrze sprecyzowanego celu nie moĪna mówiü o fachowej pomocy zwáaszcza, jeĞli fundusze pochodzą spoza granic naszego kraju.
ZRÓWNOWAĩONY ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH
ZrównowaĪony rozwój obszarów wiejskich jest jak najbardziej adekwatny do prac urządzenioworolnych na terenach wiejskich. Oba tematy ĞciĞle wiąĪą siĊ ze sobą, gdyĪ bez odpowiednich zabiegów urządzeniowo - rolnych, takich jak scalanie gruntów, wymiana gruntów oraz prace im towarzyszące, nie moĪna mówiü o wiarygodnym zachowaniu zrównowaĪonego rozwoju obszarów wiej-skich [Noga 2001]. Jak áatwo zauwaĪyü, taka implikacja zachodzi równieĪ w drugą stronĊ.
Zgodnie z tabelą 1, priorytet nr 2 zawiera 7 dziaáaĔ. Dla prawidáowego urządzania wsi najwaĪniejszymi są dziaáania nr 2, 3, 4 oraz 6.
Scalanie gruntów bez wątpienia stanowi kluczowy punkt wyjĞcia dla gruntownej przebudowy wsi. Poprawia strukturĊ obszarową gospodarstw rol-nych, zmniejsza iloĞü dziaáek o nieregularnych ksztaátach, zmniejsza odlegáoĞci siedlisk od poszczególnych dziaáek gospodarstw. Ponadto zapewnia kaĪdej dziaáce dostĊp do drogi publicznej, urządzeĔ melioracyjnych, rzeĨby terenu, likwiduje zaniedbane i nieuprawiane tereny wsi. Te i wiele innych prac w ra-mach scalenia gruntów stanowi o miejscu tego dziaáania w prograra-mach dofinan-sowania nie tylko polskiego rolnictwa, ale rolnictwa caáej wspólnej Europy. Dofinansowaniu podlega tutaj zarówno opracowanie dokumentacji geodezyjno – prawnej, jak i zagospodarowanie poscaleniowe, w tym dróg transportu rolnego, rowów melioracyjnych, przepustów itp. Pomoc bĊdzie udzielana na zasadzie refundacji poniesionych kosztów w formie grantów inwestycyjnych. Unia Euro-pejska caákowicie pokrywa koszty kwalifikowane projektu, czyli takie których poniesienie jest merytorycznie uzasadnione oraz które speániają kryteria zasad-noĞci wyznaczone przez instytucjĊ zarządzającą [www.funduszestrukturalne. gov.pl]. Wsparcie moĪe uzyskaü starosta reprezentujący wáaĞcicieli gospodarstw rolnych, zaĞ instytucją wdraĪającą jest samorząd odpowiedniego województwa.
Dziaáanie nr 3 jako odnowa wsi oraz zachowanie i odnowa dziedzictwa kulturowego, jak najbardziej wpisuje siĊ w urządzanie terenów wiejskich. Pod-nosi ona m. in. atrakcyjnoĞü turystyczną wsi oraz wzrost atrakcyjnoĞci inwesty-cyjnej. Sektorowy Program Operacyjny zakáada pomoc w ramach budowy i modernizacji obiektów sportowych, kulturowych, rekreacyjnych (takich jak parki, place i tereny zielone), zabytków oraz ogólnej promocji regionu. Gmina lub jednostka samorządu terytorialnego moĪe siĊ staraü o pomoc nie wiĊkszą niĪ 80% Ğrodków kwalifikowanych i nie wiĊkszą niĪ 450 000 zá na jedną miejsco-woĞü bądĨ instytucjĊ kultury. W przypadku, gdy projektem objĊtych jest wiĊcej niĪ jedna miejscowoĞü, caákowita pomoc równieĪ nie moĪe przekroczyü 450 000 zá.
Innym dziaáaniem jest róĪnicowanie dziaáalnoĞci rolniczej i zbliĪonej do rolnictwa w celu zapewnienia róĪnorodnoĞci dziaáaĔ lub alternatywnych Ĩródeá dochodów. Jego celem jest podjĊcie dodatkowej dziaáalnoĞci wykorzystując istniejące zasoby regionu i potrzeby rynku, w celu stworzenia wielofunkcyjnych i trwale ekonomicznych gospodarstw. BĊdzie to sáuszne przy tworzeniu gospo-darstw agroturystycznych, rzemiosáa, rĊkodzielnictwa, przetwórstwa wáasnych ziemiopáodów itp. To dziaáanie jest o tyle korzystne, gdyĪ kaĪdy gospodarz sa-modzielnie moĪe záoĪyü wniosek o dofinansowanie do swojej dziaáalnoĞci, jako osoba fizyczna bądĨ prawna. Nad wszystkim czuwa Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
Ostatnim dziaáaniem (nr 6) jest rozwój i ulepszanie infrastruktury tech-nicznej związanej z rolnictwem. Gáównymi celami są tutaj ochrona i poprawa warunków sanitarnych wsi, stanu Ğrodowiska naturalnego oraz poprawa organi-zacji produkcji rolniczej. W związku z tym konieczna jest budowa lub remont poáączony z modernizacją dróg wewnĊtrznych oraz urządzeĔ zaopatrzenia w wodĊ, poprawa dostĊpu do oczyszczalni Ğcieków i kanalizacji oraz budowa przyáączy gazowych, energetycznych i cieplnych. WysokoĞü pomocy jest róĪna w zaleĪnoĞci od rodzaju stwierdzonych prac. Maksymalny próg dofinansowania nie moĪe jednak przekroczyü 50% kosztów kwalifikowalnych. Podobnie jak w poprzednim dziaáaniu, kontrolĊ sprawujĊ Agencja Modernizacji i Restruktury-zacji Rolnictwa. Wniosek o dofinansowanie mogą záoĪyü zarówno osoby fi-zyczne, które muszą speániü kilka warunków a przede wszystkim prowadziü dziaáalnoĞü rolniczą, oraz osoby prawne. Muszą byü oni wpisani do Rejestru PrzedsiĊbiorców.
DOFINANSOWANIE W PIERWSZYCH LATACH CZàONKOSTWA POLSKI W UNII EUROPEJSKIEJ
Jednym z pierwszych obszarów Polski, na których dokonywane byáy prace urządzeniowo-rolne, z wykorzystaniem Sektorowego Programu Operacyjnego byáo Podkarpacie. Wsią, która w caáoĞci skorzystaáa z pomocy unijnej byáy Ha-wáowice, zlokalizowane w powiecie jarosáawskim, w gminie Pruchnik. Scalenie byáo tam wykonywane w latach 2005 – 2008.
W poprzednim punkcie wspomniano o kosztach kwalifikowanych projek-tu. Koszty takie są wykazane w początkowym etapie prac scaleniowych, czyli w chwili skáadania wniosku o dofinansowanie na zasadach refundacji. Na koszty kwalifikowalne (K) projektu skáadają siĊ koszty inwestycyjne (Ki) oraz koszty ogólne (Ko) [Trocki, Grucza, 2007]. Ich suma daje caákowity koszt realizacji prac scaleniowych.
Ki Ko K = +
Suma kosztów kwalifikowalnych wyniosáa prawie 6 mln záotych (5 985 140 zá). NajwiĊcej funduszy zostaáo przeznaczonych na zagospodarowa-nie poscaleniowe, bo aĪ 4 206 670zá, co daje 70% wszystkich kosztów. JeĪeli chodzi o roczną refundacjĊ kosztów projektu, najwiĊksza ich czĊĞü przypadáa na rok 2007 – 44,7% caáoĞci kosztów. Zgodnie z europejskim funduszem EAGGF, maksymalny poziom dofinansowania w dziaáaniu „Scalenie gruntów” wynosi 80% kosztów kwalifikowanych. W przypadku Hawáowic osiągniĊto ten próg refundacji. W przeliczeniu na záotówki daje to kwotĊ 4 788 112 záotych. Pozo-staáe 20% kosztów pokryá budĪet paĔstwa w wysokoĞci 1 197 028 záotych. AĪ 97% kosztów kwalifikowalnych stanowią koszty inwestycyjne t.j. 5 829 049zá. Pozostaáe, 3% (czyli 156 091 záotych) to koszty ogólne. Kosztów niekwalifiko-walnych czyli niebĊdących ,w Īadnej czĊĞci sfinansowanych ze Ğrodków pomo-cowych we wniosku nie wymieniono.
Aby jak najlepiej przedstawiü finansowanie projektu europejskiego spo-rządza siĊ róĪnego rodzaju zestawienia rzeczowo – finansowe, tabele, wykresy itp. Dla Hawáowic wykonano takowe zestawienie rzeczowo – finansowe. Naj-wiĊkszą kwotĊ przeznaczono na budowĊ i modernizacjĊ dróg (ponad 3,4 mln zá), którą rozpoczĊto w 2007 roku. Ponad 880 tys. záotych przeznaczono na sporzą-dzenie dokumentacji geodezyjno – prawnej, m.in. wykonanie rejestrów szacun-kowych gruntów przed i po scaleniu oraz badanie ksiąg wieczystych. Rozloko-wanie kosztów kwalifikowalnych na poszczególne etapy pomogáo organom wykonującym scalenie przewidzieü, w jakim przedziale czasu dofinansowanie projektu bĊdzie najwiĊksze.
OCENA WPàYWU PRAC URZĄDZENIOWO-ROLNYCH NA ĝRODOWISKO KaĪdy projekt bądĨ przedsiĊwziĊcie, które ingeruje w zmiany w rolniczej przestrzeni produkcyjnej powinien byü wykonany z uwzglĊdnieniem Ğrodowiska kulturowo – przyrodniczego. Na kaĪdym obszarze istnieją realne zagroĪenia naturalne i antropogeniczne. CzĊĞü zagroĪeĔ we wsi Hawáowice wynika z wie-loletnich zaniedbaĔ i niewielkiej ĞwiadomoĞci ekologicznej mieszkaĔców. Nie-korzystne zjawiska mają jednak charakter lokalny, a ich zasiĊg ogranicza siĊ do niewielkich obszarów.
Do sporządzenia oceny wpáywu na Ğrodowisko poddano analizie rodzaj i charakter przedsiĊwziĊcia, jakim byáo scalenie i jego bezpoĞredni wpáyw na:
– Ğrodowisko, czyli walory przyrodnicze, krajobrazowe i ochronĊ ekosys-temów,
– stosunki wodne, – warunki Īycia ludnoĞci, – dobra kultury,
Oceny takiej dokonano poprzez porównanie stanu istniejącego Ğrodowiska z „ZaáoĪeniami do projektu scalenia wsi Hawáowice” .
Ustalono m.in.:
– Poddanie ochronie kompleksów gleb o najwyĪszych klasach bonitacyj-nych oraz gleb pochodzenia organicznego.
– Peáne zachowanie walorów krajobrazowych Przemysko – Dynowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Na mocy uchwaáy z dnia 25 czerwca 1987 roku na terenie Hawáowic propaguje siĊ rozwój rolnictwa ekologicznego, agro-turystyki, utrzymanie zadrzewieĔ Ğródpolnych, ograniczenie stosowania Ğrod-ków chemicznych, zakazuje siĊ wprowadzania obcych gatunĞrod-ków roĞlin i drzew.
– Nienaruszenie naturalnych systemów powiązaĔ ekologicznych oraz ich rozwój poprzez utrzymanie m.in. zadrzewieĔ Ğródpolnych, przyrzecznych, przy-droĪnych oraz istniejącej zieleni áĊgowej.
– Zaprojektowanie i urządzenie sieci dróg transportu rolnego. SzerokoĞü oraz pozostaáe parametry tych dróg zostaáy tak dobrane, aby urządziü peáną in-frastrukturĊ drogową wraz z poboczami i rowami odwadniającymi. Przewidzia-no równieĪ budowĊ nieutwardzonych ĞcieĪek konnych, co bĊdzie wymagaáo niewielkich prac ziemnych.
– Utrzymanie w dotychczasowym uĪytkowaniu (z zachowaniem istnieją-cego drzewostanu) naturalnych ekosystemów, mianowicie rzeki Jodáówki, uĪyt-ków zielonych w póánocnej czĊĞci wsi wraz z zespoáem dworsko – parkowym oraz korytarzy ekologicznych przy dwóch naturalnych ciekach wodnych w cen-tralnej czĊĞci Hawáowic.
[Ĩródáo: Wniosek o dofinansowanie realizacji projektu w zakresie dziaáania „Scalanie gruntów”]
Te i inne postulaty muszą byü zgodne z ustawą Prawo ochrony Ğrodowiska z 27 kwietnia 2001 roku.
Omówiona ocena scalenia pozwala stwierdziü na co najmniej neutralny wpáyw tego projektu na Ğrodowisko. Prace takie, jak budowa i modernizacja rowów melioracyjnych poprawiáy produkcyjnoĞü gleb. Zmodernizowane drogi i nowy ukáad rozáogów gospodarstw przyczyniá siĊ do zmniejszenia kosztów dojazdów do pól, kosztów produkcji oraz uáatwiá transport páodów rolnych.
SPO jako projekt unijny dotyczący rozwoju obszarów wiejskich musi za-wieraü wytyczne odnoĞnie wpáywów wszelkiego rodzaju prac na Ğrodowisko. Unii Europejskiej zaleĪy, aby modernizacja (zwáaszcza w sektorze rolnictwa) rozwijaáa siĊ w myĞl zrównowaĪonego rozwoju obszarów wiejskich. Zarówno kaĪdy przedsiĊbiorca indywidualny jak i wszelkiego rodzaju instytucje muszą swoim dziaáaniem udowodniü, Īe to co robią, jest lub bĊdzie zintegrowane ze Ğrodowiskiem naturalnym. Takie postĊpowanie zapewnia przychylnoĞü Unii Europejskiej, która dba o wáaĞciwe gospodarowanie dobrami przyrody.
WNIOSKI
Na podstawie wymienionych w opracowaniu danych dotyczących powią-zaĔ Sektorowego Programu Operacyjnego z pracami urządzeniowo-rolnymi moĪna stwierdziü, Īe wspóápraca na tym polu w peáni siĊ sprawdza i przede wszystkim opáaca. W ramach SPO realizowanych jest wiele dziaáaĔ, o czym mówi tabela 1. Z tego powodu zrozumiaáe jest zainteresowanie Polski wspóápra-cą z Unią Europejską na szczeblu gospodarki i rolnictwa.
KaĪde przedsiĊwziĊcie realizowane z w/w funduszy przynosi korzyĞci. Te korzyĞci są róĪne, jednak wszystkie okreĞla jedna wspólna cecha: poprawiają urządzanie terenów wiejskich. Wzajemne relacje miĊdzy zabiegami scaleniowo – wymiennymi, elementami Ğrodowiska przyrodniczego oraz wytycznymi za-wartymi we Wniosku o dofinansowanie realizacji projektu w zakresie „Scalenia gruntów” niewątpliwie doprowadziáy do przeprowadzenia zabiegów urządze-niowo-rolnych w Hawáowicach w sposób zgodny z ich zaáoĪeniami.
Z najistotniejszych danych powstaáych po przeanalizowaniu problematyki scalenia w analizowanej wsi warto równieĪ zwróciü uwagĊ na ich koszty. Dosko-naáym atutem jest w tym przypadku aĪ 80%-owe dofinansowanie do projektu.
PowyĪsze opracowanie opieraáo siĊ gáównie na SPO „Restrukturyzacja i modernizacja sektora ĪywnoĞciowego i rozwoju obszarów wiejskich” dla lat 2004-2006. JednakĪe duĪe zainteresowanie Ğrodkami strukturalnymi w tym projekcie, sprawiáy, iĪ czĊĞü záoĪonych wniosków byáa realizowana w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013. Program ten cie-szy siĊ niemniejcie-szym zainteresowaniem spoáeczeĔstwa.
BIBLIOGRAFIA
Noga K. Metodyka programowania i realizacji prac scalenia i wymiany gruntów w ujĊciu kom-pleksowym, Szkoáa Wiedzy o Terenie, Kraków, 2001
Trocki M., Grucza B. Zarządzanie projektem europejskim, PWE, Warszawa, 2007
Wniosek o dofinansowanie realizacji projektu w zakresie dziaáania „Scalanie gruntów”, Sektoro-wy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora ĩywnoĞciowego i Roz-woju Obszaru Wiejskich”, punkt 2.2 „Scalenie gruntów”
Ustawa o Narodowym Planie Rozwoju na lata 2004-2006, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa, 2003
Ustawa prawo ochrony Ğrodowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z póĨ. zm.) ZaáoĪenia do projektu scalenia gruntów wsi Hawáowice, Rzeszów, 2005
http://www.funduszestrukturalne.gov.pl, dn. 17.01.2012
Mgr inz. Jarosáaw Tworzydáo Katedra Geodezji Rolnej, Katastru i Fotogrametrii Uniwersytet Rolniczy im. H. Koááątaja. Ul.Balicka 253a 30-198 Kraków e-mail:jarektworzydáo@gmail.com.pl Tel.634 535 575
