Zróżnicowania w poziomie i dynamice rozwoju regionalnego Polski lat dziewięćdziesiątych

Pełen tekst

(1)Tadeusz Kud/acz Katedra Oo.p.darkl Reglonaln". '· . · . . ZrOZllICOWanla W pOZlOllne •. ,. Cel oraz. •. załoienla. badawcze. Celem opracowania jest rozpoznanie zmian w typologicznych strukturach regionów. ze szczególnym uwzględnieniem zróżnicowanej przestrzennie dynamiki ich rOl,woju. Przeprowadzona analiza powinna pozwolić na rozwinięcie dwóch ważnych kwestii: - klasyfikacji typologicznej regionów w przekroju rÓŻnych kryteriów uwzględniaj~cych dynamikę i osi~gnięty poziom rozwoju. - pr7.Csunięć w typologicznych grupach regionów. zwłaszcza w podziale na regiony o słabym i silnym rozwoju. W efekcie powinna zostać sformułowana odpowiedź na pytanie dotYCZ'łce zakresu przetasowań w ukladzie regionalnym kraju w latach dziewięćdziesią tych. Rozpoznanie tych zagadnień - zarówno co do skali procesu. jak i konkretnych zmian w przestrzennym rozkładzie sił rozwojowych - wydaje się nieodzownym warunkiem sformułowania skutecznej polityki regionalnej państwa. Z uwagi na przyjęty zakres problemów istnieje koniccl.Jlość operowania zarówno nowym,jak i starym układem wojewódzkim. W obydwóch przypadkach tworz'lce te uklady jednostki określane są mianem regionów. Główn'l podstawl] rozważań jcsl ocena poziomu rozwoju regionów w wyróżnionych. podokresach : - dla województw wedlug starego podziału administracyjnego Sił to lata: 1992,1995.1998, - dla nowych województ w S'ł to lata: 1995, 1999. Podstaw'l empiryczną przeprowadzanych wnioskowań S'ł wskaźniki rozwoju województw w przekroju sześciu komponentów. a także wskaźnik syntetyczny ogółem wyznaczony na podstawie wskaźników dla poszczególnych.

(2) T(/ delfS~. Kudtacz.. komponentów . Komponentami rozwoju . wraz z opisuj 'lcy mi je cechami szcze gółowymi. są' :. I. PKB ' ł . PK B per capita II. Rynek pracy J . Stopa bezroboc ia (bezrobotni w wieku 20- 64 lata ) 2. W s ka źnik zatrudnienia (udział praclIj'lcych wśród osób ogółem powyżej 15 lat) 3. Odsetek pracujących w sektorze trzecim ( u s ługi ) III. Inno wac yjność J. Nakłady na B + R na 1000 pracuj'lcych 2. Zatrudnien ie w B + R na 1000 osób 3. Liczba st udentów na 10 tys. osób IV. Rolnictwo J . Plony zbÓŻ 2. Plony ziemniaków 3. Plony buraków cukrowych 4 . Obsada bydla na 100 ha UR 5. Obsada trzody chlewnej na 100 ha UR V. Turystyka I . Obiekty noclegowe na ł 00 km' 2. Miejsca noclegowe na IO{){) osób 3. Rezydenci w obiektach noclegowych na 1000 osób 4 . Tury śc i zagraniczni na 1000 osób VI. Warunki życia l. Sieć drogowa na 100 km' 2. Samochody osobowe na 1000 osób 3. Liczba osób obs ługiwana przez oczyszczalnie ścieków (%) 4. Zużycie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych na mieszkańca. Dla każdej z wymienionych grup zjawisk. defini owanej zbiorem cech szczegółowych. wyliczony został ogólny wskaźnik rozwoju . odpowiednio syntetyzujący wymienione komponenty. Posłużono s ię w tym celu prostą średnią arytmetyczną' uprzednio zestandaryzowanych cech' (tzw. metoda Perkala). W ramach wyróżnionych podokresów wyznaczony został również uogólniony. lirak. informacji dOlyCZijC}'c h B + R dla 1992 r. zmusil do oparcia oceny innowacyjnok i dl a układ u sta ryc h wOjcWótJZ1W na ccch,tch dotyCZ'łcych Ii ci',hy stude nt ów oraz pract)wników nauki . W ydają siC one dOS1(llccznie dohr/.c kordować ze zjawiskami opisuJ'lcymi wyróż niony komponcn1 rozwoJu. :2 Wart o śc i PKO,jak równió. wszystkich innych ccch wyraianydl warto scio wo. sprowadzane byly do poró wn y walnośc i w czasie. poprzez odpowiednie indeksowanie w s kaźnik.iem intlacji . ., Dla de srylllulant ich waI10ści przemnożono najpierw przez (- I). 4 W przy padku komponentu PKB, opisywanego jcdn:) ccdlij, ws kaznikami byly wartości zcstandary l.OWanc . !.

(3) Zróżnicowani{/ w ~~~:l..~'1!'..'~!!...'.~~ _'_'_. _ ______ ___ _. wskaźnik. syntetyczny rozwoju wedlug tzw. metody modelowej (Z. HelIwigaj. Wyraźnego podkreślenia wymaga przyjęta procedura wyliczcil wskaźników syntetycznych opierająca się na tzw. obicktookresach . Oznacza to. że dla każ dej z wymienionych wyżej cech tworzono w etapie pierwszym ciągi liczbowe dla poszczególnych województw w kolejnych okresach . Procedura taka g warantuje porównywalność wyliczanych wskaźników rozwoju województw mię dzy uwzględnionymi w analizie latami . Odpowiednie wyliczenia prezentują tabele 1- 2. Badanie przesunięć w strukturze regionalnej kraju od strony metodycznej oparto na dwóch metodach taksollomicznych: metodzie aglomeracyjnej Warda oraz tzw . metodzie k-średnich'. Wyniki pierwszej traktowano jako podpowiedź do przyjęcia liczby grup typologicznych. których sklad wyznaczano z kolei metod;! drugą.. 2. Otrzymane wyniki w zakresie reglonalnel kralu. przesunięć. struktury. W tabelach 3 i 4 zamieszczono grupy województw wydzielone na podstawie dwóch cech: poziomu rozwoju (z podziałem na wysoki i niskiJ oraz dynamiki zmian (z podobnym podziałem) . Tę dwudzielną klasyfikację oparto na wskaźniku syntetycznym ogółem zamieszczonym w tabelach I i 2 (ostatnie kolumny). Kryteria podziału przedstawione zostaly w wymienionych tabelach . Kolejną klasyfikację przeprowadzono z punktu widzenia sze ś ciu wymienionych wC7.eśniej komponentów rozwoju. których wartości przedstawione zostały w tabelach I i 2 . Otrzymane wyniki grupowania wg metody Warda sugerowały, że liczba grup może wynosić 6 dla nowych województw oraz 7 dla województw starych". Dla takich też liczebności grup przeprowadzono taksonomiczny podzial. opierając się na metodzie k-średnich. Jak już zaznaczano, taksonomiczny podział dotyczył obiektookresów , tzn. każde województwo było reprezentowane przez trzy różne obiekty (np. dla starych województw były to obiekty z wartościami dla 1992, 1995 i dla 1998 r., co w efekcie oznaczało, że liczba klasyfikowanych jednostek wynosila 147 (49 x 3». Rezultaty podzialu prezentują tabele 5- 6 . Zamieszczono w nich dodatkowo dla każdej wydzielanej grupy obiektookresów wartość wskaźnika syntetycznego (D) wraz zjego średnią arytmetyczną'- W tabelach 7 i 8 zamieszczono wartości średniej arytmetycznej poszczególnych składowych rozwoju dla odpowiednich grup. Ich ilustracją graficzną są rys. I i 2. ~. Obydwie metody wchodz{! w skład komplllcrowcgo programu Slatistica. Il Z rysunków wynika oczywiscic . i.c moż liwy jcsll'odzial na wiele innych grup . Z punktu wid7.cnia celu przeprowadzanego bad'lllia pod z iały takie wydaj 'l sil; jednak znacznie TIlniej ul.y+ leczne . 7. W skaźniki te były prezentowane odpowiednio w tabclach l i 2..

(4) Tabela I.. Wskaźniki. rozwoju województw PKB per capita. Województwo. Dolnosląskie. według. Rynek pracy. 1999. 1995. 1999. 1995. ~271. ~.009. 0.291. -0 .077. ~.420. 0.1 93 0.173. 0.701. ~.033. -O.D4 I. ~. 1 52. 0359 0295 -0,3 I 7. 0.5 65. ~,379. 0297 -0258. ~.14 1. 0263 ~.571 0.147 -0232 0.242 0.622 3528 0.60 I 0.108 0.071. ~.446. ~.935. ~.840. ~.826. ~.7 18. ~.191. 0.322 0.685 3.039. 0205 0.942 3.290. 0.068. 1995. Kujawskc.rpomorskie Lubel skie. ~.155. 0.798 0,324. -1.280. ~.825. Lubuskie. ~.221. Łódzkie. ~.565. Malopolskie Mazowieckie Opolskie. ~.715. Podkarpackie. -1.267 ~ .650 0.042 -1.347 -0.608 0.069 ~.122 0.690 0279 1.036 1533 0.172 -1.163 -0542 -0210 -1.150 ~.598 - 1.151 ~.214 1.124 0.120 0.007 0.650 0209. Podlaskie Pomorskie S ląsk.ie $więtokrzyskie. Warmilisko-mazurskie. Wielkopolskie Zachodniopomorskie. Źródło : opracowanie własne .. Turystyka. Rolnictwo. 1995. 1999. ~.I90. Innowacyjnoś.ć. 1999. 1995. 1.096. poszczególnych skladowych (wedlug starego. 0592 0.876. 1999. podziału. \Varuoki. 1995. 1.007 0.093 ~.582 -0,327 ...(1.636 - 1.143 ~.981 -0.6 17 O. I 53 0.479 ~.835. 0261. ~.843. -0.629. ~ .7 94. 2.0 16 0290. ~.I05. ~.092. 1.720 ~.969 -{),042. - 1.006 0.103 -0.036. 0 221. administracYJnego) życia. ~.606. ~.555. .. .. . ...... -. syntetyc7.ny. (D). 1999. 1995. 1999. 0.440 0.059 0.056 0.139 0.5 I 6 0.983 0.630 0.320. 0.393 0.271 0. 195 0.199 0.277 0363 0.592 0.287 0. 149 0.1 34 0.356 0.447 0.147 0.176 0,365 0.309. 0.469 0353. 1.296 0.7 36 ~.8 17 ~.707 ~ .I17 -0,366 ~.587 -0.468 -0. 175 ~.053 ~ .8 54 -0.633 -1.08 I ~,355 -0.066 -0.876 -0.581 0.059 -0.348 -1.020 ~.649 ~.871 ~J79 0.900 0.176 0.320 -0267 0.286 0.083 0.934 O. I 10 0.873 0,385 ~.153 ~.077 0596 0,3 I 8 -4J.1.57 0.586 0 .957 1.606 0.097 ~.660 ~.892 ~.626 -0,392 -0.264 ~.848 ~.780 -0.597 ~.7 39 ~.618 ~.600 ~J 46 -0.183 0.859 1.321 ~.454 ~_\26 0.460 0.173 0266 1.065 0.796 ~J06 ~.234 0.171 0.927 1.14 I 4)5 75 -0.257 -0.638 ~,364 -0357 -0243 ~ . I60 0.498 ~.062. Wskażnik. 0.250. 0.285 0.33 3 0.493. 0.676 0323 023-1. 0226 0,487 0.507 0.229. 0239 0.-196 0,356. ..... -;;;-" -'"@:,. ~. ! -I. -. 1- ,.

(5) ZrtJżn icowa 11 ia. \1'. ~'!!.~'!.:·~i~d~.I~·'~II::"~I~II~(~·c,-"-n~I~;~\\~·(~).I~I~I.~.~._. _____________..__.._... Tabela 2. Wska;i,niki rozwoju województw \\lcdług poszczególnych skladO\vych (według starego podziału administn.tcyjnegl)) ._---._--- - .....,.,._---_.. __. PKB Rvnek pra,-'v lnnnwacv..jrH)~":' Ro]nid\>"(l . --".. __ . ... --_... ............ WOjCwództwo -".. -~~-. --;;~. 1'ol92. I'J<JX. 1992. Warslilwskie 1.4 1 J.S6 4.62 Bia J:..k opod laskie --0$7 .,,{J m "o .62. I . I ,I 0,53. Białoslocki. Bielskie Bydgoskie Chehnskie Ciechanowskie Częslochnwsk ie Elhląskie Gdańskie. Gorzowskie Jeleniogórskie Kaliskie Katowickie Kieleckie Konińskie KOS1<llińskie. Krakowskie Krn.~nieńskie. Legnickie LeS1Cl.vri,kie Lulx'lskie Lorniyńskie. Lódl.kie Now()S'I,kckie Olsztyńskie. Opolskie Ostrołęckic. Pilskie Piotrknwsk ie Płockie Poznańskie. Przemyskie Radomskie Rzeszowskie Siedleckie Sieradzkie Skierniewickie Słupskie. Suw;llskic Slczecińskie. Tarnohneskie Tarnowskie Tnruóskil' Walhr,-yskic Włocławskie Wrocławskie. Zamojskie Zielonogórskie. 1995. -4),14 ·-0.29 OJO O, l S {), I S "~J.47. .. 0.63. -~U6. . {1,90 ..0,62 ·..OAS 0,14 -,4J ,69. -~),63. --4).42 O,n! 0.fi7 .. 0,19. -~JJO. o.ox. ..{1,17 () ,I I 1,I 5 -0.9.'\ -OA9 ·0.H2 --0.1 ! --0,66 -0.15 Oj7 l .1 5 . . I ,00 -().74 0..16 0.9.1 -~lJi I 0,49 ,nj l - 1.In ·,,0,95 0,02 0.24 - I, I :I ---O .).)4 -05 J -~1 ,27 --0,29 0,07 --1,10 .--{) ,HO -0,H2 ---0,1 S 0,25 -o ,07 .1,25 JJO I •41) 1,O I --l.l .1 --o ,IX) --(),66 --o .2H ·..OJ7 --~) ,ll7 ..·0,95 --Hm ",0,91 --~) 51. -().l)S ·0,40 -41.91 -O S," ·1.15 ..() .61 0,49 O.SO -0,H4 .-·()57 -0.57 ---o 5H -0,57 0.00 .. 0,92 --0,4 .1 .. 0,93 -{)59 0.0.1 0,96 l •00 --I ,06 (J.2X O.O(i --~l.7X. om. .. ... .m. 1l)<)X. 1992. 1995. 1l)9X. 1992. lIN). 194X. 1.74 2,46 0,-1:) (l, I 2 {) AD 0,25 () , 16 05H 0,75 O)J OJ6 OhO 0,34 -0,24 -0,2'\ () , I 9 --(l A2 OAH -0,19 (t ,I .I --O AO ~1,7.1 -0,97 -OJH -0,10 () ,00 -0.05 OJX 0..10 ,..o •7'i• -O,XX --o ,07 1,06 () , i 7 (J,45 () ,94 0,26 0.12 -o l -' ·~l ..'14 0..15 --o •19 .. o ..'1 ..\ 0,03 () ,28 --H,19 -~J,22 0,24 () ."19 ]j4 () ,40 () .5X -0.1 H -H,IO -41,25 0,32 0,29 ..HJ6 -O,4X --o ."17 (). I 3 --o ,H 1 .. O,tJ5 0,05 () ,7 l (Un 1.75 1.27 .. O.2X --0,11) --OJO 0.12 1.64 .. O,15 ---o J7 0,02 ! .00 0,14 . 0,09 O,27 0,11) 026 lUX () 5 I ..0,62 --oP · - --o ,:1.1 o ,l () 0,7,1 -H ,16 O,l)4 (1./l5 () , I o -~I,O,\ ·--0,6.1 () .40 () ,O! -~I,6X -0.76 --OJ1I 0,00 0,0.\ (J ,OX OA,I ..()jO -41 16 -0,65 ·.. 0,15 024 ·064 -.1,55 --t) .tl4 • 0,29 ~1.44 ~i152 --() ,I () 4,22 -() .6.1 ·{)57 .. o ,09 2,29 O,K6 () ,7X l ,26 ..{),67 -H06 --U.2 I 0.25 • 0.06 ·,0.24 -{JAX --.l.20 0,25 O,O! -~1.2.1 OJ2 -n.M -0,01 -{l,16 O,2X --0,20 () ,05 -(U2 0,46 -0,05 -O • 10 -0,17 OjO -{I.! X .,0 •HO .. {lm (UK --0.18 . 1• 14 .. I ,I 2 --o ... SS 1.11 0,.19 0.42 n,76 --n 19 () , l I ",() .22 () ,l 5 ,,-fl12 --o •06 -41.05 ()J4 0,28 -OjO -o 50 () , l 7 ----029 -U,60 --O.X l --o .24 -{I,M .() ,HO ---O .... -0'0 'S ." 0,64 0,.16 O,X2 I J7 -o ,X l lUK ..{) ,09 03.1 OJS --n •os• ----o ,OJ o.n. 0.77 l l,64 (1,20 m057 ,,036. I .59. JA9. "OH'i • •. --o hO. -o ..'ilJ. -() .."·1. -0..'11 I /17 --lU 6 Ojl -() H" (l ClIJ. -0.07. ·OD. O.lo. --o ,09 OJll). -\l,10 () ,06. -o .-)h. OP · ... 0.05 lU I I .00 --o 'iO. ... ... ... 19lJ5. ·0$5 ··O,X5 ".1). .J (). ..O,X2 () ,22 -~ J,6X --H .67 -o ,XO . -H ,29 ..OJX --O ,X5 --~),67. Ij7 .. i) ,Xl .. o ,XO --o ,X5 I ,o 2 -0,X2 (JA? ·~O ,X] -~I,14. ---O ·.19 --o ,H4 ·,O,H5 -(J,D. -0,74 () ,Xl ..{I,S5 -05.1 () , I 5 ,,059 "o ,X5 .. o ,X5 -o •49. ---O ,xo () '1(}. .". --v ·71.. -0.H3 . 0,02 ..O•XO -,O,R5 1.05. -o ·R').. -~l,16. o·()1-. -IJJ.1. O.oJ --o ·X'i . -0..10 () ,l X ·_·1) ,XO 0,61. --056 --t J.56 --o .7X O,OX o ,Ol) -,{UX 0.0.1 2,41 ())H ,0.75. I .19. .\) ,x I. I .07 -057. . 0043. -n ..."s. -. () 'p... --(l,4 1. ON). -{1,14. () ,I 9. --(lAX 0,10 () ,03 --0,17 -o,.t 1 --l l ()<} 1,I 7 -O ,.l·t .. ()jJ O,.t6 0,17 1.07. om. 0,74 --0049 . (J 7 I -0,76 • 2JJ .. I ,06 .1,76 -o ,l l -H ·X.S --o ,!O ,(l.34 --(J ...1() -~J,74 --o "n O,6X 2,! 7 'o ,o..j I .4X -o ,x l -o,5X 0,23 ") ... 1 'I -0,76 1.1 H ,n,?1 ·061 0,25 • • 0,99 -{)..'5 0.20 -~),13 (lAI 0,4.1 --o .XO -o .77 ----o J7 ··_·IJ,XI ·0,62 --0,75 ... ) .56 ·11,42 -0.'17 -41 J l OJ4 ..() ..'1_1 0,15 I ,6 l 254 --o ·S5. ---o .Ol) O, 1H --0,11 (lAX --o ,XX 0,60 () ,07 1,76 -{),4 I -() .13 -'(l,OX ----o ,X I --O.k .'\ --4J,67 '-IJ l ..' 0.2 ! --0,63 ,,0,16 --o ,06 -I • 17 ..O.5H --0.29 -~).59 l ,19 2.06 --o ,65 ,--o ,20 -o .""}9 ·~lJ7 -0,7 .1 ...{) .54 OJI O}6 l ,.Iti 0,70 -~l •7S --O 54 -·n ."'1. • -O,7H ---O ..17 --O,! lJ 1.72 .1 ,.15 ----o .4 X -o •79 ,·OJ5 0,05 n,RO IJJ.I -- 1,D. ... -. ·. om. -o ,l I 0,17 -0,7_1 (J ,00. 0,10 () ,l 5 ! ,77 -o ,04. HAO 0.10 l () 0,30. (I,. .- ... --() '1 '1. --0.24 IAX (j,41 () Jli 0..15 --0.14 0,05. -OAO. 0.19 2.! :1 0.20 oJJ () .M . o,! X 0,12 0,02 -IU5 --l) ."79 0.05 () )0 I ,l O O,o I () ,on 0,:\5 0.79 u •{lI () ,l 9 () ,20 () ..IX l ,26 1.52 ,..0,02 -() •<-11• --()47 --o 040 • .() •16 --0.24 0,07 () ,I 2 l) ,14 OJ l 0,09 OA6 ~O,62 O, U .-fJ,14 () ,I 7 ----o , 1fi 0,1 K {) 10 ---o 71. 0,27 --O •06 0,79 IJ6 0.06 0,15 o,n 0..10 O.... '1 'i O,OR -o ."1 I --O,OH -() •4<) . o • ]·1. ... ~.

(6) Tadeu.c:.. K/I(lIa( ~. cd . tabeli 2 Województwo. Turystyka. Warunk i żyd'l .1995. 1992. \91)5. I(NK. 191)2. Warszaw .~ k i c. -- OA(). -n .52. - 0 ,40. t .7 \. Bialskopod las!.; k\ Bia lostod:i Biel sk ie Bydgoskie. --0 .46. ----{l J 9. ··nJ x. -- l .") (1. -H .6 1 0 )14. - 0,54 O,M. - 0.4 5. - 0 .65. l .l)X -·0,56 - 0,4 1. 0,76. () ,.)6. 0.X 5. -<l, t9. -H, I ~. ··~ l ,06. --o• l 1. 0 ...10. 0 .32. (U l. - OJ7 - I ,O(). ."1,7 1. -H,65. - U/iI. -<l ,M. -O .4J. --U,25 ···0 •4 1. -O .4X. -~lAH. . .() J '. () ,I 3. 0 ,7 1 0 ,47. .--. 0 .7:'. -0 .:\3. -O,Ol. -o,n I. 0.82 -<1,64 -<l ,75 - 0#1 · O,IX JAM _.() ,29 -(J ,06 -<l ,66 .{),O l -<l .49 -<l5 l -0 ,65 2,25 0 ,6 1 -<l,4 l -<l ,5 I -<l ,lO -<l.36 -0 ,5 I -<l,43 -<l,56 -<l,66 -<),68 -<l,5l. 0,84. C he ł msk i e. Ciechanowskie C7.ęS loc h ow sk ie Elb11lSkic Gdallskie Gorzowskie Jele niogórskie Kali skie Katowickie Kieleckie K oni ńsk ie. KOS7.a1ilisk ie Krakowskie Krosnienskie Legnickie. Lcszt::zynskic Lubelskie Łom żyti s k ic Łód l.k ic. Nnwos<tdcckic O l sz t yńs k ie. Opolskie Ostro łęc k ie. Pilskie Piotrkowskie Plockic Poznań skie. Przemyskie Radomskie R7.cszowskie Siedleckie. Sieradzkie Sk.ierniewickie. ~)_S9. 0 ,45. - O,6l -0 ,77 -0,60 -<Ul 3.25 -0 ,28 0 ,12. -0 ,70 -<l,05 -<l ,4 S -<l,S.1 -<),65 1,86 0 ,7.1 -<),46 -<1,45 -<l,l O -<l ,l4 -<lM -0,35 -<) ,50 - 0 ,7 1 -0,62 -<)58 -<l 5 2. I .0 l Il.7 X - 0 ,04 1.56. ···0 .6 ') -0 .13 - U,5IJ. w·O.-. ? ", 4 ,54 -O, D. -. OJ(). -0 .1X - 0 ,07 ··nJ9 I ,17 -<),74. OJ)) -0 .1 9. W.~ k 'l i. n i !'; ~ y l1t l.: t )' CZ ll y. l t)!)S. ] . 2~ ·-0 • 17. +. 1992. 11.)95. Il)l)X. OAO. 0 .5-1. 0 ,1.1 O.lO. () , l 4. 0 .6 1 0.19. n ,](). 0,12. O.l5. 0 . 16. o. t). 0.1 () O,I X. (l , l 4. ··0 , IS 0.54. 1• 19 0 .17 -f1.0 3 ·· 0 ,0 1 0,57 0.1)1.) l ,l h. 0 .26 OJ l. 0. 17. O,OS. O ,-ł 9. O,P. (J.5 .1. 0 ,15 () ,2 I. O,OH. 0 ,6 2 1.\7. 0 .20 OJ 6 O,lO 0 ,24 () . 19 OJ 3. I.I J. - U,U7. 0.29. 0 ,14. 0 .26 0 , IJ () ,14. o.n. O,5 J 0,44. 0,1 9. 0 .26. OJ2. 0 ,25. OJ l. o,:n. 0 ,12 OJ O. 0 ,17. - 0 .5 7. -o,:n. O, )(). 0,09 - 1,02. OJ O n ,Ol. 1,72 (J,4 2. 0,24. -n 56 ·-0, 19. - 0 ,33 0 ,22. 0,04 0,56. - OAK. O,B 0,22. -o..)4. -0.28 -0.27. ..O,40 -OJ6. - 0,19 .. O,IS. -O .7U. -0 ,16. 0 .12. -<) ,34 - 0,46. 0 ,77 - 1.25. -<I ,60. -<l,88 -<),86. -~1.52. -n,94. I ,00 -<1.6 1 -0 ,5 2 -<l ,44 -<l ,4 S. - O.7 1. ~),)4. --OJ9. O,l!ol -O , 19. -o.n. 2,06. -0,4 5 05 4. 0 ,26 0 .46 1,45 -<I,119 -<l ,19 -<l ,06. 0 ,16 0 , 19 0,21. O,I I 0 .1 2 0 ,19. 0.29 tU M 0 ,0'1 O,D O. t 9 O,I l U.l 2. O,.B. 0 ,16. 0 ,22. O,l O. -O , n. 0 ,12. 11.1 7. 0.23 -{l ,27. 0 ,33. (j ,4 1. IP.-4. O,IS. -Om. Szc zec i ń s kie. 1,96. 1,96 -<l.70 -<l,61 -<l.4 1 0,06 -<) .55. -<),66. ..·0 ,46 - I ,17. ~) .64. - 1,12. -o,:n. -"US. ··0,91. .~) ,S S. 0,42. U,J 6. O,:H. .....( ),4(). - O,M .1 0,57 - I ,47 - 0 ...)0. -UA S 0 ,69. -0 ,06. -0 ,57 -·O,SK. --0 ,22. O,I I 0 ,1) 0 ,17 0 ,14 0 ,10 O,lO 0.10. 0,00. 0.22. Walbrl.)'skic Wloclawskie Wroclawskie Zamojskie Zielonogórskie Zró<.lło:. ·D ,45 -Om ·.().46 -<) ,49 -<),44 -{) ,27. opracowanie własne .. ~) ,46. -<)5 1 -<l ,11. .. 0.43 -<),49 -<I,OS. 0 .56. 0 , 12. I J9. Toruńsk ie. 0,4 6 0 ,12. 0,25 tJ.4 I. 0 .2 1 () •"' !oI. I ,l ~. -tJ ,62. 0 ,24. 0 ,20. 2.07 -<l ,~. II ,I X 0 ,19 O,3 l. O,IS 0.16 li ,20. - 0 ,22 0,4 7 0 ,6 3. Suwalskie Tarnobr/J!skic Tarnowskie. 0 ,12. OJ 2. 2 ,36. ....0.4 2 ...(}.08 ·-0 ,61. 0,25. 0 ,.12 tU I II ,I 7. 0,24. ~) ,63. 2.52. 023. 0 ,1M. -0 ,66 I ,9 1. -0,46. 0.2 1. 0 ,42 0.27. 0,20 0,24. -0.\7 - O.6 1 l , I9. Sł u ps k ie. O.W. 0 ,24. ,02 -0,46 - I , 14. - O.M. 0,26. () ,2 1. 0,48. - 0 ,07. l,40 0 .74 -"1 ,5 2. o,:m. 0 .19 () .31:1 0 ,10. 11.1 5 1.20 -") ,XX. {PU. -(IA 7 - 0,64. 0,45 0 ,2 5. tJ ,24 0.44 0,54 O,I X. 0 ,44. ·,() ,6S ..{l J M. 0 .26. 0 .19 O,1X 0.46 0 ,1 4. _·O,()). O .O~. (J. 0 . 11) (),2 3 (U l. o.n. - () ,04. 0 ,62 - 1,53. -. O.D. OJ5 (l J 6 (U 2. U,20. -o:n. 0 ,24 0 .22 - 0 ,05. {D l. 0 ,26. 0,26 0,41. UH. 0.5 1 0 ,20. 0 ,16 0 ,25. tU I. 0 ,1~. o,n. 0, D. 0 ,2 1. 0,40 0 ,12. O.4M 0 ,18. 0 ,26. OJ2. OJ4.

(7) Zrói.nicmwl!J;u. ... 11'. Tabela 3. Grupy województw zrói.nicowane pod względem poziomu rozwoju owz dynamiki zmian (według nowego podziału administracyjnego) Mazowic(,'kil'. (11'1').. Wysolo:i pozimn . wysoka dynamika Wiel kopolsk ie (11'1' . wd>. Małopolskie (wp . U'd). PUlIlurskic (lI'tl). Wysoki poziom, niska dynamika Slijskic (wp). Do!nośhISkic, Kujawsko-pomorskie Ni ski poziom, wysoka dynamika Podkarpackie (111') . S\Vi~l{)krl.yski(' (liP) , Podlask ie ("1') , Luhllskic Zachodnjopomorskic. (lUI).. Ni ski poziom. ni sk .. dy namika Opolskie (m/). Warmi ńsko-m azurski e. (1/(1).. Lubelskie. Lódzkie. o przynal eżn ości województwa do daneJ grupy decydowala każdof<lww o rt..'lucja wskaźnika. którym sit; IcgilynHlw'lla. do warlośd przcciC;lncj w ca ł y m ,..biorze . wp =- wysoki poziom rozwoju: wsio: . synt. I'WJ (D) > 0,469 (sr. ilrytlll. + (H.kh . stand .) "1' =- niski poziom rozwoju: wsk. syn!. 1999 (D) < O,2~N (Sr. arylm . - odch . stand .) wd :;; wysoka dynamika rozwoju (rói.nica wsk. syn!. : IJI1'I - Dl/s> 0,110) IId :;; niska dynamika rozwoju (ró i. ni~a wsk. syn!.: D\1') - [)IJ5 < 0.(52) Źródło: opracowanie własne.. Tabela 4. Grupy województw. oraz dynamiki l.minn. (wedłu g. z r óż nicowane. starego. pod. podzinłu. względem. poziomu rozwoju. administracyjnego). Wysoki poziom, wysoka dynamika Wmszawskil.' (wp . It'd) . Poz mlńskie (wJ1. wd) . Szczcdńskic (wp, ~V(/). Wroclawskie (wl' , Wl/). Koszalinskic (wp . wd), Łódzk ie (wp . Wtl). Płockie (wp) , Gdanskie (wp), Krakowskie (wp), Toruńskie (\\Id), Kalowiek jc, Lutx!lskie. Bialostock ie. Rzeszowskie, Olszlyt'\skic. Lcsl'.CI'.yńsk je, Cz~stoch{)wskic. Wy soki poziom, niska dynamika Bielskie. Ziclonogórskie. Bydgoskie. Legnickie, Opolsktc Niski JX)ziom, wysoka dynamika Sk iemicwickie (wd), Słupskie. Kicleck ic. Kuli skil.', Suwalskie, Pilsk ie, Ciechanowskie Niski poziom , niska dynamika Zamojskie (liI' , IU/), OSlroi1;ckic ( III' , fUl), Łomżyń skie (lip, lUl) . Bialskopodlaskie (lip. ml), Chcl m skłc (lip , IUI) . Pncmysk ic (liP) , Kro5nicIlskic (lip). Piotrkowskie ( lU/) , Sicdled.ie (lU/). Nowosądeckie. Elbląskic , Jeleniogórskie. Gorwwskie, Radomskie. Koninskie. Walbrtyskic, Wł ocł awski e . Tarnowskie, Sieradzkie. l'amubrl.esk ic \lip =- wysoki p01.iom rozwoju: wsk. syn!. 1999 (D) > 0,413 (śr. arytl11 . + odch. stand .) "p :: niski pozi om rozwoju: wsk. synt. 1999 (D) < 0,196 (śr. arytm . - odc h. stand .) II'd::: wysoka dynamika r01-Wojll (różnic:1 wsk. syn!.: D'J~ - D,}2 > 0 ,1(0) mi:: nis ka dynamika rozwoju (różnica wsk . syn!.: [)'1~ - D,}2 < O.O??) Żr6d lo :. opracowanie wlasne..

(8) Tadeu.\7. Kwl/u c:, TOJbel'l 5. Wyniki grupowania obick tookrc sow ( wedłu g nowego podziału admini stracyjneg o). wed łu g. kryterium. Grupa I. D. OJI.. Grupa 4. 95 Stl~kic 95 Wielkopolskie 95 Opol skie 99 Wielkopolskie 99 Kujawsko-rxHllOrskic 99 Opolskie Srednia. () •447 0,365 O.2R7. OJ 76 0\ "0 0,437 0,45. () ,297 O , ... '11( ... }. 0 .496. 0,35) 0,323 OJ7(). .' -. [). Od\.. 95 Łód z kie 95 Kujawsko-pol1l{lrskie 95 Lubel skie 95 Podkarpackie 95 Swięlokrzy sk ie 95 P()dla~ kie 99 Lube lskie 99 Podkarpackie 99 Święlokrlys k ie 99 Podlaskie. 0.277 () .27 1 0.195 0.\49 0 .147 0 .134 () .250. O,3R I 0360 0,440 0.)04. 0,234. 0, 169. ( ),-'119. OJ?:! 0 .178. Średnia. Grupa 3. 95 D olnośląskie 95 Pomorskie 95 Zachodniopomorskie 99 Zachodniopomorskie 99 Lódzkic 99 Lubuskie Średnia. D -. odległości. lJ5 Mał o po l s k ie 99 Sl,jskic IN Małopol s kie 1)<) Pomorskie t)t) Dolnosl'llikie. O,1<d 0,507. 0,65 2. Ś rednia. 0,464. 0 ,29 5 x. D. OJ\.. 0.592 0 .676 0 .634. 0,544 0 .544. [). Odl.. 0.199 0.176. 0,384 0,259. skie 99 Warminsko-mazurskic. 0.239. 0.257. Średnia. 0.205. x. OAt)3 0,4 R7 0,469. 0 ,646 0,411 0 .236. Grupa 5. 95 Mazowieckie 99 Mazowieckie ŚreJnia. x. x. OJ93 0.356. 0.354 0,2 85 0,3!2 0,448 0548 OJ51. wskaźnik. OJ I.. (3)5 0.270. Odl.. 0356 0 ,,133 0.28 5 0..139. /). 0.262. D. 0.31~). rol.woj u. x. Grupa 2. (} ,126 0,211. sk ł ~ld ()wyc h. Grupa 6 95 Lu buskic. 95. Warmitisko~mazur·. x. synte tyczny rozwoju według ws zy stkich komponentów od centrum danego skupien ia (grupy). l~cznie ,. Odl.. ~ wskaźnik. Źródło : opracowanie wlasne .. Na rys. 3 i 4 przed stawiono rezultaty ostatniego z dokonanych pod ziałów województw . Przeprowadzono mianowicie klasyfikację województw na 5 grup według następującego kryterium : - bardzo wysoko rozwinięt e, - wysoko rozw ini ęte, - ś redn i o rozwinięte, - nisko ro zw inięte, - bard zo nisko rozwinięte,.

(9) Zróżn icowania. w poziomie i dynamice rozwoju .... 4. -"c • • • • • •. o. --. .·1. ,-. ' .. PKII. ;. -- --. -. ---. -- -~-- -.":. ---. Innowa- RoI cyjnoSt' nIeIwo. Ryock pra~- y. Wilrunki . . l.yCI;I. Tury·. styKa. kmTlp<.lllcllt y . . . . _. grupa I. • Rys. I. Wykres. •. grupa 4. grupy. średnich każdej. -. - -. grup:. :\. grupa 2. •. grupa 5. (według. nowego. grup:' 6. administracyjnego). podział u. 2ródło : opracowanie własne .. , ~. 4 •. C. N. --"_. u. 3. c >.. 2. .-. I. >.. ~. C. •• •• • .... ·".,. -. , ;',. · --. "• •. ,,. ,. 'N. •. -. ~. ~. O. •. -t. -,-. PKB. - ... • Rys. 2. Wykres Źródło:. Rynek lnnowa- Roi · pracy cyjnosl! nicIwo. --.. grupa I grupa 4. średnich każdej. opracowanie własne .. •. lffiJCnnc - - grupa 2 grupa 5. Tury- Warunki styka zyclll. -. grupy. •. (według. grup:. ]. grup•• 6. starego. •. podziału. grupa 7. administracyjnego).

(10) Tadeus::. Klullacz. Tabela 6. Wyniki grupowania obicktookresów według kryterium składowych rozwoju (wed łu g starego pod z.iału administr<lcyjncgo) Grupa I 92 Pl ex:kic 95 Płoc kie 9X Pł ock ie Średnia. Grupa 2 92 Warsza wskie '15 Warszawskie 95 Krakowskie 95 Pozml!lskie 9X WarszawskIe 98 Pozn:nlskic 98 Knlkowskie 98 Wrocła wsk i e 98 Lódl.kie Ś rednia. Grupa J 92 Bielskie 92 Jeleniogórskie 920Jsi'. l yńs ki c. 92 Elbl 'lskie. 92 Nowos,jdeckie 92 Slupskil' 92 Suwalskie 95 Jelen iogórskie 950ls1.tynsk ic 95 Słupskie 95 Nowosijdecki c 95. Elblą s kie. 95 Suwalskie 98 Jeleniogórskie 98 Elbhlskie. 98 Suwalskie <)8 W;llbrtysk ic Ś rednia. Grupa 4 92 Krak owskie 92 Pozn;lnskic 92 W roc ł aws ki e 92 GdUllSkic 92 Lu be lsk ie. D 0,29. OJ3 0,41 0 ,1 5. D O,4!1 05 4 0.46 0.46 0 ,61 056 0,54 (I,4K 0,42 0,50. D 0,26 0,21 0,19 0,1 7 0 ,16 0.16 0.12 0,24 0 .2) 0.22 0,21 0 .20 0.17 OJO 0,26 0.24 0,21 (J ,21. D 0.38 OeJ 8 0 ,)0 0 .29 0.25. Grupa 4 (c i:}!:: dalszy). Odl.. 92 95. OJ5 0 ,14 0.4 3. Łódzkie Wrocławskie. 95 Gdł..l ń skic. 95 Lubelskie 95 Łódzki e Odl. 95 Białoslockic 95 Zielonogórskie 0,H4 95 TonlJl.li kic 0 ,90 95 Rzeszowskie O,4S 98 Gdanskic 0 ,69 9X Lubelski e 1.29 98 Bialmaodic 0,5K 98 Torunskie 0,59 9X OJ:.iz l yńsk ic 0 ,5 1 98 Rzeszowskie 0,60 x 9~ Zielonogórskie 98 Czc;stochowskic 98 Kicłeck ie Odl. 98 Radomskie OS O 98 Ciechanowsk ie 0,26 Srcdnia x. 0.17 0,29 0,69 Oj5 0#). 0,3 I 0,40 0,51 0.19 OJ5 O,Ji 0.48 0,40 0,22 0,45. Grupa 5 92 Bydgoskie. 92 Ziclonog6rskje 92 Opolskie 92. Białostockie. 92 Leszczyńskie 92 Piotrkowskie 92 R7.cszowskie 92. C7..~st ()cho wskie. 92 Toruńskie 92. C hełm sk ie. 92 Gorzowskie 92 Kaliskie x 92 Knninsk ic 92 Wałbrzy s kie. Odl. 0.38 0,51. o,n 0,50 0,3'). 92. Bialskopodłaskie. 92 Kic1cck ie 92 Radomskie 92 Siedleckie 92 Tarnowskie 92 Pilskie 92 Sieradzkie. J). Odl.. 0,24 0,40 0.16 OJI OJo. 0 ,45 050 0 ,44 0,21 0.20 0 ,29. 0 ,26 O,"'ó 0,25. 0.3<). 0.31. 055 O,4!) 0,77 0.49 OJ2 057 0 ,44 OJ4 0.15 0 .25 0,24 0,41 0 .44 x. [). Odl .. 0,22 0.22 0,21 0 ,20. 0 ,36 0.58 0.30 0,38 0.45 0,40 0,)8 0 ,2 J 0.47. 0 ,24 0,45 OJ 7 O,) 0,34 0,32 OJ2 0,32 (1,)1 0.27 0,24. O.B. 019 , 0,19 0, I ') 0.18 0.17 0.16 0,15 0,14 0.14 0,14 0 ,11. o,n. 0.1 3 0.13 U,13 0.12 0,12. 0 ,49. 0,47 0.19 0.37 0.)7 0,43 0,26 OJ7 0,25 OJ5 0,35 O.lI.

(11) Zróźnicowania. w poziomie i .. .. .. cd. tabeli 6 Grupa 5 (ciqg dalszy) 92 Skierniewickie 92 Ostrołęckie 92 Tarnobrzeskie 92 Ciechanowskie 92 Krośnieńskie 92 Lomż.yńskie 92 Włocławskie 92 Zamojskie 92 Prlemyskie 95 Częsttx:howskie 95 Gorzowskie 95 Kieleckie 95 Skierniewickie 95 Konińskie 95 Piotrkowskie 95 Pilskie 95 Radomskie 95 Wałbrl.yskie 95 Sieradzkie 95 Tarnowskie 95 Chełmskie 95 Siedleckie 95 Tarnobrlcskie 95 Bialskopodlaskie 95 Ciechanowskie 95 Krośnieńskie 95 Włoclawskie 95 Lomżyńskie 95 Ostrołęckie 95 Prlemyskie 95 Zamojsk ie 98 Tarnowskie 98 Przemyskie 98 Siedleckie 98 Tarnobrzeskie 98 Bialskopodlaskie 98 Chełmskie 98 Krośnieńskie 98 Zamojskie 98 Łomżyńskie 98 Ostrołęckie Średnia. [). 0,12 O, I I O, I t 0,10 0,10 0,10 0,10 O, IO 0,09 0,23 0,20 () ,20 0,20 O, t 9 O, t 9 O,t 8 O. t 8 O, t 8 0,16 0,16 0,15 n,15 O,t 5 n,14 0,14 0,t4 O,t 3 0,12 0,12 0,12 0,12 02 t 020 020 0,20 0,19 0,19 0,18 0,18 (),17 0,17 O,t 6. (JdL. OJO 0,26 OJ5 OJ I. () A9 0,38 0,30 0,50 0,43 0,42 0,.16 0,30 0,32 OJ4 OJO 0,34 0,33 0,48 0,21 0,22 O,4n 0,17 0,19 O,t 9 0,38 0,30 0,33 0,27 0,24 0,18 0,19 0,4 t n,33 0,30 0,26 () ,31 0,39 0,31 0,26 0,32 0,31 x. Grupa 6 92 Katowickie 92 Legnickie 95 Katowiek ie 95 Bielskie 95 LeszczYJlskic 95 Bydgoskie 95 Opolskie 95 Legnidie 95 Kaliskie 9S Katowickie 98 Bielskie 98 Bydgoskie 98 Legnickie 98 Leszczy!\skie 98 Opolskie 98 Skiemicwickic 9H Kaliskie 9H Gorzowskie 98 Piotrkowskie 98 Koniilskic 98 Pilskie 98 Sieradzkie 9H Włocławskie Średnia Grupa 7 92 Szczecińskie 92 Koszaliilskie 95 Szczeciilskie 95 Koszalińskie 98 Szczecińskic 98 Koszalińskie 98 Słupskie 98 Nowosądeckie Średnia. D. OdL. 0,16 ( ),2 ! 0,33 (J,J I 0,26 (1,25 0,25 0,24 (),19 oJ!) OJ6 0,12 0,12 0,32 ( l,.11. () ,41 O A3 0,52 055 0,56 OJ5 0,22 0.42 OA5. 0.76 0.6 !. () ,26 0,25 0,25 0,24 0,24 0,21 0,21 0,27. 0,42 0,53 0.70 OJ8 0,35 OAl OJ8 0,21 0,25 0,22 0,19 0,38 x. D. (JdL. 0,33 0,19 0.41 0,28 Ojl 0,44 0,30 0,27 0.34. 0,57 0,78 0,61 OAI O,R5 n ,96 0,39 0,63 x. 0.28. D - wskażnik syntetyczny rozwoju według wszystkich komponentów ł'leznic, OJ!. - wskainik odległości od cent111m danego skupienia (grupy) Źródło: opracowanie własne..

(12) Tadell.\': KlulIac:.. Tabela 7. Śre.dnia arytmet yczna sld"dowych rozwoju w rarn;u.:h wydzielonych grup województw (wedlug nowego podziału administracyjnego) Sklallowe rozwoJu. PKS lłt~r. ("ap/Ul. Grupa I. 0.165. Grupa 2. -l1,H40 0.169 0.509. Gnlpi.13 Grupa 4. Grupa 5. "l -,- !' ... Grupa 6. - 0,656. Rynek pracy. Inn owa-. 0,114 -l1,l13 --O,17ó OA9X 0,739 -l1,S20. ·-O,IX9 -l1.432 -0 ,14X 0,43) ),164 --0 ,7 17. cyjnosć. Rolnictwo. Tury!aykit. 0,777 -lI, I 07 --0.1.19 0,17) -0,5)0 -l1,452. -l1,441 -ll,s.n. 0.156 I ,'__ :"l_ - ., O,! 2~ 0.778. W anmki .. •. zyt' J;I. OJ86 -O,5IK O,(XI4 O,7W (),4~5 - {I ,605. Źródło : op racowanie wlasllc ,. Tabela 8. Śreuni;1 arytmetyczna składowych rozwoju w ramach wydzielonych grup \\'ojewództw (według stan:go podziału administracyjnego) Sklau()wc. rozwoJu. PKB pl'f cal'ira. Rynek pmey. JIlIllIWiI -. :\587 2J174 -l1,401 0,201 -lI ,620 0.4)0 0, I 15. --0,429 1,216. --0.236. Grup~. l Gnlpa 2 Grupa .ł Grup~ 4 Grup .. 5 Grupa 6. Grupa 7. -O,46lJ. 0,2.16 - 0,166 (), III II .02,. cyjn()~ć. 2,4.n -l15)0 1,0.14. -0579 ...()J II 0,.167. Warunki . . zyna. Rolni<.:lwl). Turystyka. O, I I K U,U6 -0,221 -l1,(X16 ...0 , 129 0,.161 -lU2). -..0.6:\1 -0.3').1. () .I.N l ,()~ 2. 1,165 - 0.29.1. -l1 ,1 .l4 0,1 )') -l1,461 0,.10.1 O, I I I. -l1,409. ...()J),. ),o.n. lI"6<.110: opraC()Wilnic wlasnc .. Podslaw~ tego podziału były zamieszczone w tabelach I i 2 syntetyczne wskaźniki rozwoju ogólem'. Przyjęte kryteria podziału zestawi ono w tahelach 9 i 10 , Warto zauważyć, że charakteryzowane ilustracje umożliwiają bezpośrednie wnioskowanie dotyczące przesunięć w układzie sil rozwojowych. w strukturze regionalnej kraju .. 3. Wnioski Zaprezentowane wyniki badań dokumentuj'l wiele prawidlowości rozwoju regionalnego Polski lat dziewi~ćdziesi~tych. Pomijaj~c wnioski szczególowe, zwlaszcza nasuwaj,lCc s ię wprost z zamieszczonych zestawień, w poniźszych rozważaniach skoncentrowano się na uogólnieniach najbardziej istotnych wła ściwości rozwoju regionalnego. Zachowując kolejność odpowiadającą przedstawianym wynikom, wnioski te ująć można w następuj'lcych grupacII. 1\. Pamit;lamy, żc ich wy~. naczcnic dla nbicklookrcsów umożliwia porównywanie dla ktl7.t!cgo. województwa zmian rozwoju w przyję tych do analizy lalach ..

(13) Zn;i.n;cmwmia. . I. \t'. 1995. 1999. Bardw wysoko. Bard l.o wysoko M i l ;/m'icckit,. W ysoko. Mazowieckie ŚhlSkic llolno ś ląskie. Wil'lkopolskie Małopolskie. Pomorskie Nisko. Zachodniopumorskit< Opolskie. ti,dzkic. KujawlOku· pomorski e Bard ZI) nisko. Lubelskie l'odkarJmckie Świ~cokrzyskie. Podlaskil'. Wysoko. SIl/skit' Widkopo/sJ.: h' Ma/opolski!' /JOł/lO f',\'kjL'. [Jol /l( 'o,:li/S/.: i t' Srednio. Zi/( -III I( JII il '/ J(JJlI( ,rski ('. KIIjl / 1" ,\'kO -/'011 /( ,,'ski/' Lód: k/('. Nisko O!,ol,l'J.: i l ' Lu!Jw'kjl' LI!I,d"".: It'. W(lrmi,isk()-"UI ::J/rskie Podkmp(/{ {ie ŚWi\'fflkr::yskil'. Podlaski,'. B.mIm nisko. KUf!\yWą. podano województwa, kt óre awansowały z niższej grupy okresu p()pr z~:d niego, czci onką pogrubioną - województwa , klóre awan sowa ły z ni ~, szcj grup y w okresie n astępn y m Rys, 3, Przesunięcia w poziomie rozwuju nowyc h wojewódz lw w lalac h 1995- 1999 Źródło: opracowanie własne ,. I . W grupach województw klasyfikowanych pod względem poziomu i dynamiki rozwoju w sy tuacji najl e pszej znajduj,! się jednostki legitymujące się wysokimi wartościami obydwóc h wskaźników. W grupie województw nowych dotyczy to czterech z nich : mazowieckiego. wielkopolskiego , małopolskiego i pomorskiego . Grupa województw staryc h jest znaczn ie liczn iejsza . Zdając sobie sprawę z dużej umown ości przedstaw ionej klasyfikacji, pewne prawidło wości $l} tu jednak za uważalne. Do najlepszej grupy należą województwa o wielofunkcyjnej strukturze gospodarki z naj w ięk szy mi aglomeracjami i o ustabilizowanej już sytuacji restrukturyzacyj nej . Do grupy drugiej (wysoki poziom, niska dynamika) nal eżą dobrze kiedy ś rozwijające się obszary , w któryc h rynkowa weryfikacja ich struktury gospodarczej nadal trwa. Grupę trzecią (niski.

(14) W arszawskie Poznanskie Krakowskie. Szczechiskie Wrocławskie. 1995 Bardzo wysoko Wars ;::OInkie Poznwi.t kie Krako ll'.fkie Wysoko. 1998 Bardzo wy Warszawskie Poznanskie Krak owskie S:.c:eci li ,\'kit'. Sz.czuiń.fkj~ wrocłQ wskj~. Srednio. W ysoko Gd(lliskic. Płocki e. Gdań ski e. K os:::a lilh kie Ló d:,kic. Gdanskie Katow ick ie Bielsk ie Lubelskie. Katowickie. Plo('kie. Łódz k ie. Łódzkie. Płockie. Bielskie Lubelskie KoszaliJl.{ki~. Bydgoskie Zielonogórskie Leg nickie Jeleniogór-;kie. O polskie 8iałotocki e. Rzeszowskie K oszalińskie. lidmwxrjn kit, Bia l osI () cki I'. U J:.c:., ',iskie 8ydgmkie. Opolskie Torwh kit' Nisko Legn ickie. Srednio Lubdskic Bicbkic B iał o st oc ki e. To ru ńs kie Z icl on ogór ~ k ic. R :'/!.~:.< 1II'.\'h(' Oh:tn . . iskil' Bydg.oskie LcSl C7.Vnskic • u :gll id.;ic. Opo lskie C:".I' t oc ho 1\ '.\' ki('. 0 1sl lynskic. Jeleniogórskie Rzeszowskie. Leszczy ń s k i e. Częstoc howskie. C ~s lochows k ie. O lsz'}' ńs ki e. Toruński e. S łu ps ki c. El bląskie. Nowosąd « ki e. SIu/n b c Ski(·,."icu·h 'kic Kielt:d .. ie tV 0\ I ·osąde d(it·. Nowos ądeckie. Gorzowskie. K a(iJkie. Słupskie. Elbl ąskie. Elh /ąskic. C he ł ms ki e. Skit'rnit' wickit K ieleckie. PiOlrkm l'Jkie Go/":.(/\\'Jkie 51111"(/ I.i ki (' PilJkic. Pio trlw wskie. Gorzowskie Walbrzysk ie Kon ińskie. Kaliskie. Kaliskie Piotrko" 'skie. J cieli i t 'g f in 'kic'. '". -., ~. ~. ~. ~ ~ ~. ". :::'" ~. ~. ~ ~. ~. ".

(15) N -, ::". "8-,. t·J·. Konińskie. Bardzo nisko. Bialskopodlaskie Kieleckie Tarnowskie Radomskie Siedleckie Suwalskie Pilskie Sieradzkie Skiernic\\'ickie Tarnobrzeskie. Pilfki~. Nisko Radomskie. Radonukie Walbr:rskie. Suw~l.~ki~. \Vałbrzyskie. Sia(l(l~kie ,. Wlodal\'skie. Che/nukie Tamobr::eskie Siedleckie Ciechal/OI! '.~kit' BialskopodlII ski e. Tarnowskie. opracowanie. Bardzo nisko Włocławskie. Ciechanowskie. Ostrołęckie. Krośnienskie. Przemyskie. Łomżyńskie. ł..omżyńskie. Przemyskie. Zamojskie. własne.. ".:;"-.. Sieradzkie. Siedleckie Tarnobrzeskie. ~. ---,. Pr::emyskie BiaJskopOOfaskie. ~. -,. ". Krośnieńskie. 7-l/1/1I1;skit' O.l'ln!/f('kie Lmn::'niskil'. Bardzo nisko. podano województwa, które awansowaly z niższej grupy okresu poprzedniego, czcionką które awansowaly z niższej grupy w okresie następnym Rys, 4, Przesunięcia w poziomie rozwoju starych województw w latach I 992~1998 Zródło:. !.,. Chełmskie. Włocławskie. Kursywą. ,. Ciechanowskie. Ostrołęckie. Zamojskie. " '""-. '-". Konińskie. TlHIIOI\'skie. Kro,~nieri.rkie. ~ ;;. ". pogrubioną ~. województwa,.

(16) Tabela 9. Krylcri :1podziału wOjCWÓdLlW wl'lllug poziolllu rozwoj u (\. . cdlug nowego podzialu aOl1lini slracyjnego) Gm!>'1 wojewódzlw Bard zo wysoko ["(l l- winięt e Wysoko ro zw i llięt~ Sred lll() rozwini';-le Ni ~ k o 1"0/.\.I.· inięl c. Bardzo nisko. r ozwi nięte. Przed zi a ł łi c!.ll()wy. wska /.nika Pnwyż l..'j. ro ZWOJ lI. ._.. Ilodslawa wyzllaczan i;,. IV) I~rr:d.. OA66-( 1.6(l(). + 2 o<I(" h. 1 j(śrcd . + I olIch.) -. OJJ:2-0 .... 66. It' reJ .) -. (), 1l)H- O ..l~2 Pon ij.e j O. 19S. I( Ś rl~d.. 0,600. l ś red.. (ś rcd .. fśrc d . +.1. odch.)J. + I o<.ll.:h.)]. - I odch .) - l odc h.]. (ś \"cd.l]. srcd . .- ś red nia :Lryllllcl ycz na , ,.dch . - tllkhylL' J1ic .~I"lnd a rtl owc. paramclry le dOl )'O.q w s ka ż ni ka. syntety cznego D Żródl o : opracowa nie własne .. Tabela 10. Kryteria podzialu wojewód ztw w edług poziomu rozwoju ( wedłu g starego podziału adm inistracyjnego) Gru pa wojc\'.'ód ztw. Bardz() wysoko rol.winit;ll' Wysoko rozwin i~le Srednio rozwinit;tc Nisko rozwinir;lc Bardzo nisko rozwiniClc. Przedzi'l! liczbowy wskai nika rozwoju (D) Powyicj OASil 0,3 77- U.456. O,242--0J77 0, 135-0.242 Poni il..~j 0 . U5. P(ldstaw a wyznac zan ia lśrcd .. + 2 (xlch.1 I ( ś rt:.d . + I o<.lch.) - (śre ll . +:2 OL.Ich .)\ I(śrcd) - ( ś rc d. + l odc h.)J H .~ rcd .. - l odch.) - (, red) I ł ~ rcd . - l odch.). Oznac zeni a jak w tabeli 9. Zroo! o: opraco wanie wl<ł s n c.. pozi om . wysoka dynamika ) tworzy slosunkowo mało liczny zes pół województw spełni aj~cych ogólne kryterium kłasy fikacji . Jedynie w kilku z nich zjawisko tytułowe grupy (niski poziom ) zarysowa ło się dostatecznie ostro (zob . znaczek "np" w tabelach 3 i 4 ). W świetle wcze ś niejszyc h wyja śn ieJ\ . dotycZ<lcych właściwośc i wskaźnika . należy jednak za u ważyć. że cahl t ę g rupę cechuje istotny wzrost poziomu rozwoju. Do grupy ostatniej. najgorszej. należ.y niestety najwi ęcej województw . Cechuje je niewqtpliwic niski poziom rozwoju i co najwyżcj minimalny wzrost w stosunku do poziomu os i 'l gniętego w poprzcdnim okresie. ale tcż. pogorszenie sytuacji wzg lędem gr up po zos tał ych. Porównując "geografię" omawian yc h grup województw (stary i nowy układ wojewódzki). za uwa i.yć trze ba niewielką jedynie zb i cż.ność położenia odpowied nich jednostek z grup o podobnych wła śc iwoś ci ach (poziomie i dynamice rozwoju ). Potwierdza to niejednorodność we wnętrzn~ nowych woje wództw . często dokument owa ną w podobnych badaniach . 2. Na interesujące prawidłowoś c i ws ka zują wyniki grupowania województw . Zauw aż. yć nale ży. że :.

(17) ln;Ż tlil'o\\'lIf!ia w ~~~~<!!.::'.'!.'~~~~ ,-._.. _____ _ _ _____. a) w układzie nowych województw grupę zdec ydowanie najwy żej ro zwi niętą i nieporównywalm) z pozostałymi tworzy województwo mazo wieckie w obydwóch okresach. Przes'ldzają o lym przede wszystkim trzy składowe rozwoju : PKB per c(/pita. innowacyjność i rynek pracy (tabela 7 oraz rys. I). Relatywnie wysoko rozwinięta jest również grupa 4. do klórej nak ż y województwo małopolskie z obydwóch lal oraz doln oś "lskie. pomorskie i ś ląskie z 1999 r. Wyróżnikami tej grupy są turystyka i wanlllki życia. ale takie istolnic powyżej przeciętnej Sll wartości pozos tałyc h składowych . Województwa o najgorszych osiągnięciach w zakresie rozwoju n"leżą do grupy 2 i 6 . Pierwszą z nich cechują niższe od przecięlnej wart o ści wszystkich komponenlów. w przypadku drugiej jedynie turystyka jest powyżej przeciętnej. Pozo,,"le dwie grupy (I i 3) legitymują się struklUr'lnajbardziej zbliżoną do przeciętnej dla wszyslkich obiektookresów . z tym że grupę I odróżnia przede wszystkim dobrze rozwinięte rolnictwo ; b) w odniesieniu do starych województw. p"przez pryzmat klór ych analizowane "I wlaściwości układu regionalnego z lat 1992- 1991\ . zauważyć należy. że: - wyraźną odrębnością.. utrzyman'l w całym okresie. cechowa lo się województwo plockie. Zadecydowal o tym - zauważany także w innych. podobnych badaniach - wysoki wskaźnik PKB (rys. 2). - najwyżej rozwiniętą grupę. jednorodną pod względem analizowanych skladowych. tworzą wojewodztwa: warszawskie dla wszystkich trzech okresów, krakowskie i poznańskie złaI 1995 i ł999 oraz lódzkie i wrocławskie z 1998 r. Należy zauwa ży ć . że te oSIalnie (poza warszawskim) "pr z ywędro waly" do tej grupy z grup o niż.szym poziomie rozwoju (grupa 4). - w nieco niżej rozwiniętej grupie 4 znajdują się dwa województwa z wszystkich trzech okresów (gdańskie i lubelskie). Pozoslale (poza wymienionymi w poprzednim punkcie) przesunęly się z grup o niżej ocenianym poziomie rozwoju. Jest charakleryslyczne . że 6 województw przesunęlo się z grupy najniżej ocenianej (5); są to: rzeszowskie i torUliskie Uuż od ł995 r.). ciechanowskie. częstochowskie. kieleckie i radomskie (od 1998 r.). - w najgorszej sytuacji znajdują się wojewódzlwa najbardziej licznej grupy 5. Przeciętny wskaźnik rozwoju tej grupy jest zdecydowanie najniższy . Aż. 10 województw należało do tej grupy we wszystkich rozważanych lalach (bialskopodlaskie. chełmskie. krośnieliskie. lomźYliskie. ostrołęckie. przemyskie. siedleckie. tarnobrzeskie. tarnowskie. zamoj skie ). - wyróżnikami trzeciej z grup są stosunkowo dobrze rozwini",ta turystyka i bardzo nisko rozwinięty rynek pracy oraz innowacyjność gospodarki ; zaś dla grupy siódmej cechą szczególn'l jest ekstremalnie wysoko roz.wini<;ta turystyka. 3. Opieraj'le się na syntclycznym wskaźniku rozwoju i dokonujqc klasyfikacji województw na S grup w kolejnych. uwzględnionych w analizic latach (bardzo wysoko. wysoko. średnio. nisko. bardzo nisko rozwinięte - zob. przedstawiane wcz.cśniej kryteria tego podziału). zauważamy. że:.

(18) a) zarówno w sta rym. jak i nowym ukladzie województw w pocz~tk o wym okresie analizy nie występuje grup" pie rwsza (bardzo wysoki rozwój). zaś w kOllcowy m nie występuje g rupa ostatnia (bardzo niski rozwój). b) województwo mazowi ec kie potwierdza sw,! odrębność w obydwóch uwzględn iony ch latach analizy. Jako jedyne nale żal o do grupy w danym roku oceni"nej jako najw yżej rozwinięta. e j w kolejnych okresach następuj"liczne prze s unięcia w rozwoju: _. w ukladzie województw nowych jedynie dwie jednostki nic zmieniły grupy (o polskie i lubu sk ie ). W szyst kie p ozostałe awansowaly do grup wyżej ocenian yc h. z tym że każdorazowo przes unięcie na stępowalo jedy nie o jed"" . . gr upę wyzej. - również w ukladzie starych województw nieliczne tylko jednostki nie awansowaly w ogó le . Dla okresu międ zy latami 1992- 1998 dot yczy ło to tyl ko : bielskiego i lubel skiego (pozostaly w grupie ś rednio rozwiniętej) . a także : chelmskiego. walbrzyskiego i koniński ego (pozostaly w grupie nisko rozwiniętych) . Na wyróżn ienie zasluguj" województwa . które w ka żdym z kolejnych lat przechodzily do grupy w yższej . Dotyczy ło 10 jednostek : - szczeci ńskie i wrocław s kie (z grupy średnio w 1992. poprzez wysoko w 1995. do bardzo wysoko w 1998 r.). - koszalińskie (z grupy nisko w 1992. poprzez ś rednio w 1995. do wysoko w 1998 r.) . - kielec kie. pilskie i skierniewickie (z grupy bardzo nisko w 1992. poprzez nisko w 1995 do średnio w 1998 r.). Trzy województwa (warszawskie. poznańskie i krakow skie) nale ża ly do najwyżej rozw iniętych jednostek w kolejnych latach; pięć innych (zamojskie. łomżyńskie. przemyskie. ostrolęckie wlocławskie) należaly zawsze do najniżej rozwini ę tych.. Variatlon. in the level and DynamI<. ol Reglonal Development In Poland In the 1990. The goa J of thi s papcr is lo illVeslig.Uc changes in Ihe strucIUrai typoJogy ol' re gions . while focusing in p.uticul'1T on geographical variatiolls in Ihe tlyn:.lm ics of lheir. developmenl. The analysis concentrates on Iwo important issues: 1. A typological classification nr regions using various critcria co"cring Ihe dynamics and level or developmcnt allained . 2. Changes in typologiea! groups of rcgions, in parliculótr in Ihe division iuto we;lkcr and better-dcveloped regions. Based on Ihe above, a responsc was formulated to lhe 4uestion ol' Ihe scopc ot' changes in Ihe country's regional configuralion in the 19905. Rescim;h on shifts in the counlry' s regional slruclure was based on IWO laxonomk rnelhou s: W,ilrd's agglomcralion mclhod and the "k .avcrage" methou. Thc results of lhe firsl melhod wcrc trcated as ,m indkalion ol' the number 01' typological groups . the compositiot1 nr which was uClermincd using the secotld met hod,.

(19)