R O C Z N I K I F I L O Z O F I C Z N E T o m X L IX , z e s z y t I - 2001 P A W E Ł K A W A L E C Z A Ł O Ż E N I A I K O N S E K W E N C J E E P I S T E M O L O G I C Z N E E K S P L I K A C J I F O R M A L N E J P O J Ę C I A U Z A S A D N I A N I A W S Z K O L E F I Ń S K I E J *
R ozpoczęty w latach czterdziestych program konstrukcji system ów logiki indukcji miał w intencjach jego tw órcy - R. C arnapa - doprow adzić do p odania form alnej eksplikacji pojęcia konfirm acji. Program ten udoskonalił J. Hintikka w raz ze sw oim i w s p ółpra cow nikam i, następnie zaś dzięki pracom W. Stegmiillera i T. K uipersa uległ on dalszym reinterpretacjom w pracach S. Zabella i B. Skyrm sa. Przy bliższej analizie p o szc zególnych wersji systemu okazuje się, iż nigdy nie jest on neutralny ep istem ologicznie — ani w swojej konstrukcji, ani w konsekw encjach, jak ie m o żn a z niego w yprow adzić. W ni niejszym tekście wykazuję, że e pistem ologiczne k o m ponenty nie tylko stano w ią z a sad n iczą część konstrukcji s ystem ów logiki indukcji, lecz także - w brew oczekiw aniom , iż są one zgodne z epistem ologią, zw łaszcza brytyj skiego, logicznego em piryzm u - że w ich założeniach i konsekw encjach uw idacznia się raczej w pływ filozofii kantow skiej i neokantow skiej.
D r P a w e ł K a w a l e c - W y d z i a ł Filozofii K U L, K a ted ra M e t o d o lo g ii Nauki; adres do k o re s p o n d en c ji: Al. R a c ła w ic k ie 14, 2 0 - 9 5 0 Lubli n.
T e k s t p o w s ta ł w r a m a c h real iz acji g ra n tu b a d a w c z e g o n r 1 H O I A 0 1 2 1 4 , f i n a n s o w a n e g o przez K o m i te t B a d a ń N a u k o w y c h .
1. K O N S T R U K C J A S Y S T E M U L O G I K I I N D U K C J I A Z A Ł O Ż E N I A E P I S T E M O L O G I C Z N E
System y logiki indukcji zostały dokładniej om ów ione m.in. w pracach H. M ortim er i Z. H a jd u k a 1. C zytelników nie zaznajom ionych ze szczegółam i technicznym i konstrukcji p o szczególnych system ów oraz zainteresow anych zachodzących pom iędzy nim i ró żnicam i form alnym i odsyłam do w y m ie n io nych prac. M ówiąc o „system ach logiki indukcji” bez dalszej specyfikacji, m am na myśli system y logiki indukcji pow stałe w latach 1950-1968, których autoram i są R. Carnap i J. H intikka oraz ich w spółpracow nicy. U s p ra w ie d li w ieniem przyjęcia takiej p erspektyw y - poza istnieniem wielu w spólnych cech w ystępujących w samej konstrukcji form alnej - jest to, że zarów no Carnap, ja k i szkoła fińska starają się podać eksplikację pojęcia konfirm acji rozum ianego jak o pojęcie czysto logiczne.
Kolejna uw aga w stęp n a dotyczy w yodrębnionego okresu, który poddany będzie analizie. P ra w d ą jest, że C arnap rozpoczął prace nad system am i logiki indukcji znacznie w cześniej, ju ż około roku 1942. Pierw sza jednak, a zarazem m onum en taln a konstrukcja system u logiki indukcji jeg o autorstw a została o p u b likow ana w pracy L o g ic a l F o u n d a tio n s o f P ro b a b ility 2 w 1950 r. P ra w d ą je st także, iż ostatnie prace C arnapa z zakresu logiki indukcji' ukazały się pośm iertnie w 1980 r. W 19624 zaszła jednak w poglądach C arnapa znaczna zm iana, k tórą za W. Stegmiillerenr'’ przyjęło się traktow ać ja k o ra dykalną. C arnap bow iem zdecy d o w a ł się porzucić dotychczas p rz y jm o w a n ą
1 H. M o r t i m e r , L o g ik a in d u kc ji. W y b ra n e p r o b le m y , W a rs z a w a : P W N 1982; Z. H a j d u k, O a k c e p ta c ji te o r ii e m p iry c zn e j, Lub lin : R W K U L 1984; por. też P. K a w a- 1 e c, S tr u c tu r a l R e lia b ilism in C a r n a p ’s a n d the F in ish S c h o o l’s S y ste m s o f In d u c tiv e L o g ic, m a s z y n o p i s (1999).
2 C h icag o : C h i c a g o U n iv e r s ity Pre ss .
3 W ie lu b lis k ic h w s p ó łp r a c o w n ik ó w C a r n a p a stw ie rd za , że z ag a d n ie n ie logiki indukcji st ało się od k o ń c a lat c z te r d z ie s ty c h g ł ó w n y m te m a te m z a in te r e s o w a ń C a r n a p a aż d o je g o śm ierci w r o k u 1971; por. S tu d ie s in In d u c tiv e L o g ic a n d P ro b a b ility , ed. R. C a rn ap , R. C. J e f frey, vol. I, B e r k e l e y - L o s A ngeles : U n iv e rsity o f C a lifo rn ia P ress 1971; R. C a r n a p. Tw o
E ss a y s on E n tr o p y , ed. A. S h im o n y , B erk eley : U n iv e rs ity o f C a lifo rn ia Press 1977; t e n ż e , A B a sic S ystem o f I n d u c tiv e L o g ic , P a rt 2, w; S tu d ie s in In d u c tiv e L o g ic a n d P r o b a b ility , ed.
R. C. J e ffrey , vol. II, B erkeley: U n iv e r s ity o f C a lifo rn ia Press 1980. s. 7-15 5.
4 D e k lara cję takie j z m ia n y z a w i e r a a rty k u ł C a r n a p a The A im o f In d u c tiv e L o g ic , w: L o g ic,
M e th o d o lo g y a n d P h ilo s o p h y o f S c ie n c e , ed. E. N agel , P. Suppes, A. T ars k i, S ta nford: S tan fo rd
U n iv e rsity P re ss 1962, s. 3 0 3 -3 1 8 .
5 W . S t e g m ii 1 1 e r, C a rn a p II: N o rm a tiv e T h eo rie d e s In d u k liv e n R a so n ie r e n s , Berlin: S p r i n g e r 1973.
E K S P L I K A C J A F O R M A L N A P O J Ę C I A U Z A S A D N I A N I A
i p ro p a g o w a n ą logiczną interpretację praw dop o d o b ień stw a na rzecz interpreta cji subiektyw istycznej. Jak zostało to w cześniej zaznaczone, o graniczam się w niniejszym artykule do takich konstrukcji system ów logiki indukcji, które w zam ierzeniu są ek sp lik ac ją lo g iczn eg o pojęcia konfirm acji. D latego też prace C a m a p a pow stałe po roku 1962 pozostaw iam do odrębnej analizy. R ów nież szkoła fińska ko n ty n u o w ała swoje prace po roku 19686. Z w iąz ane jest to przede w szystkim z m odyfikacjam i form alnym i, które J. K em eny w prow adził do konstrukcji system u C arn a p a7. N a jw ażniejsza spośród prac szkoły fińskiej p ow stałych po roku 1968 jest niew ą tp liw ie praca z roku 1976 8, w której s form ułow ano po raz pierw szy ak sjo m a ty c z n ą w ersję sy ste m ów szkoły fińskiej z lat sześćdziesiątych.
W yda je się, że o g ro m n ą rolę h eu ry sty c zn ą w konstrukcji system ów logiki indukcji o d g ry w a ją logika dedu k c y jn a i pojęcie w yn ik an ia logicznego. P o szukuje się zatem o d p o w ied n ik a pojęcia w ynikania, które p o zw oliłoby na skonstruow anie je g o teorii w postaci system u logiki indukcji. T akim pojęciem m a być pojęcie konfirm acji, roz um ia ne jako pojęcie cz ęściow e go w y n ik a n ia 9. Podejście, przy którym zakłada się, że system logiki indukcji ma być teorią pojęcia konfirm acji, a system logiki dedukcyjnej jest teo rią pojęcia w y n ik a nia, uw ikłane je s t w tradycję logicyzm u. W pły w a także na n ie a k s jo m a ty c z n ą k onstrukcję pierw szych wersji system ów logiki indukcji. W ią ż e się to przede w szystkim z przekonaniem C am ap a , że definiow anie pojęć przez postulaty za p o m o c ą aksjom atów nie jest p ro c e d u rą zadow alającą. A k sjom aty bow iem w y ra żają praw idłow ości zach o d zą ce m iędzy d ow o ln ym i p rz edm iota m i, o ile tylko są spełnione w danej dziedzinie przedm iotów . Z d an ie m C arnapa tylko j a w n e definicje g w a ra n tu ją logiczn ą ko n stru kc ję p rze d m io tó w i tylko dzięki takim definicjom tw ierdzenia logiki w y ra żają praw dy o dobrze zd e fin io w a nych przedm iotach. Skoro zaś p odstaw ow ym pojęciem logiki indukcji jest
6 N a j w a ż n i e j s z e prace to: J. P i e t a r i n e n, L a w like n e ss, A n a lo g y , a n d In d u c tive Log ie , A m s te rd am : N o r t h - H o l l a n d 1972: ]. H i n t i k k a, I. N i i n i 1 u o t o, A n A x i o m a t i c F o u n
d a tio n f o r the L o g ic o f In d u c tive G e n e r a liz a tio n , w: F o r m a l M e th o d s in the M e th o d o l o g y o f E m p i r i c a l Scie nces, ed. M. P r z e lę ck i et nl.. W a r s z a w a 1976. s. 57-81 .
7 J. G. K e m e n y, E x t e n s i o n o f the M e th o d s o f In d u c tiv e L o g ic , „ P h ilo s o p h ic a l S tu d ies ", 3(1 9 5 2 ), s. 3S-42: t e n ż e , C a r n a p ' s T h e o ry o f P r o b a b ility a n d In d u c tio n , w: The P h il o s o p h y
o f R u d o l f C a rn a p , ed. P. A. S c h lip p , La Salle: O p e n C o u r t 1963. s. 7 1 1 -7 3 8 .
8 H i n t i k k a, N i i n i 1 u o t o, A n A x i o m a t i c F o u n d a tio n .
9 P r z e c i w takie j in te rp retacji a r g u m e n tu j e W . Salmon; por. t e n ż e , P a r tia l E n ta i l m e n t
as a B a sis f o r In d u c tive Logic, w: E s s a y s in H o n o r o f Car! G. H e m p e l, ed. N. R e sc h er. D o r d
pojęcie konfirm acji, zatem rów nież i definicja tego pojęcia stanowić będzie podstaw ę konstrukcji system ów logiki indukcji:
Podczas gdy logikę dedukcyjną można uważać za teorię opartą na pojęciu konsek wencji logicznej czy wynikania logicznego, to logikę indukcji można uważać za teorię opartą na pojęciu tzw. stopnia wynikania indukcyjnego, czyli stopnia kon firmacji10.
W yda je się, że oprócz logicyzm u jest także inny pow ód, dla którego lo gika d edukc yjna od g ry w a tak istotną rolę h eu ry s ty c zn ą przy form ułow aniu system u logiki indukcji. Dla dow olnych d w óch zdań logika dedukcyjna po zw ala nam ocenić, czy jedno z nich jest k o n se k w e n c ją lo g iczn ą drugiego. Nie p ozw ala zaś ocenić, czy dana teoria jest lepiej czy gorzej u zasadniona na podstaw ie danych eksperym entalnych, z których teoria ta nie w ynika logicz nie. N arzędziem , które pozw oliłoby nam to ocenić, i to w sposób bardzo precyzyjny, je s t ilościowy system logiki indukcji. Jeśliby udało się zbudow ać taki system w sposób zadow alający (np. p o zw alający na reprezentację w ięk szości w n ioskow ań niededukcyjnych, z jakim i m am y do czynienia w nauce), to tym sam ym , w połączeniu z logiką dedukcyjną, m ielibyśm y w yczerpującą, fo rm a ln ą i ilo ścio w ą teorię uzasadniania. Podanie takiej właśnie teorii uza sad niania nie tylko stanow iłoby p ow ażny krok w rozw iązyw aniu problem ów z zakresu filozofii nauki, lecz także byłoby najlepszym w y znacznikiem tego, w jaki sposób należy przystępow ać do konstrukcji teorii epistem ologicznych, a szerzej - filozoficznych. L ogika d edukcyjna w raz z lo g ik ą indukcji o pisy w ałyby w szystkie interesujące relacje e pistem iczne m iędzy zdaniam i w sposób precyzyjny i naukow y. Ich połączenie dałoby p e łn ą teorię uzasadniania infe- rencyjnego. C arnap u jm uje to następująco:
[...] teoria wiedzy, która niczym się nie różni od stosowanej logiki, nie może nie korzystać z logiki symbolicznej, podobnie jak fizyka nie może się obyć bez mate matyki 11.
Ponadto:
Nie można uniknąć problemu uzasadniania, gdyż jest to jedno z podstawowych zadań filozofa. Moje jednak podejście do tego problemu jest inne niż zwykle.
10 R. C a r n a p, L o g ic a l F o u n d a tio n s o f P r o b a b ility , C h icag o : C h i c a g o U n iv e r s ity Press 1950. s. 2.
E K S P L I K A C J A F O R M A L N A P O J Ç C I A U Z A S A D N I A N I A 113 Jeżeli poszukujemy uzasadniania, to pierwszą rzeczą, jaką musimy się zająć, jest wyjaśnienie tego, ku jakiemu elementowi czy elementom w systemie procedury indukcyjnej powinniśmy zwrócić nasze badania. [...] Wielu uważa, że istotą wnioskowania indukcyjnego jest dokonywanie jakiś specjalnych rozumowań in dukcyjnych. Z tego punktu widzenia wymóg uzasadnienia byłby w sposób natural ny skierowany do rzekomych zasad rozumowań indukcyjnych. Nie powiedział bym, że błędem jest uznanie za cel przeprowadzania rozumowań indukcyjnych. Z mojego punktu widzenia jednak ważniejsze w rozumowaniach indukcyjnych wydaje się określanie wartości prawdopodobieństw. [...] Według mnie logika indukcji jest właśnie teorią tego szczególnego pojęcia prawdopodobieństwa12.
W yda je się, że ten aspekt prac C a m a p a i szkoły fińskiej długo pozostaw ał niezauw ażony. O becnie jest, być może, łatw iej d ostrze galny w zw iązku z k o n s truow a nie m tzw. bayesow skiej filozofii nauki, która m a am bicję być u o g ó lnioną teorią logiczną, a je d n o cz eśn ie e p is te m o lo g ic z n ą 13.
Jednym z p o d staw o w y c h założeń fundujących program logiki indukcji jest w ięc to, aby była to teoria epistem ologiczną, teoria, która dok o n u je w sposób form alny i m ożliw ie najściślejszy (ilościow y) rekonstrukcji najw ażniejszych relacji ep istem icznych m iędzy zdaniam i. Taki sposób k o n stru o w a n ia teorii epistem ologicznej ma sw oje poprzedniki w filozofii kan to w sk iej i neokan- towskiej.
Pojęcie konfirm acji w system ach logiki indukcji jest d e finiow a ne jako pojęcie czysto logiczne. Teza, k tórą pierw szy postaw ił C arnap, a k tó rą n a stę p nie przejęła szkoła fińska, spotkała się z w ie lo m a z a r z u t a m i 14, zw łaszcza gdy tak zd e finiow anem u pojęciu konfirm acji przypisał on p o d s ta w o w ą rolę g u id e o f life w p o d ejm o w an iu decyzji praktycznych. Swój a rgum e nt przeciw tezie o relew ancji ep istem ologicznej logiki indukcji A. G o ld m an sform ułow ał następująco:
Zwykle się zakłada, że waga przypisywana świadectwu jest wyprowadzalna z określonych faktów formalnych i z korpusu świadectwa danego podmiotu po znającego. Wspomniane fakty formalne są albo natury semantycznej - tak Carnap
12 T e n z e, In d u c tiv e L o g ic a n d In d u c tiv e In tu itio n , w: The P ro b le m o f In d u c tiv e L o g ic , ed. I. Lakato s. A m s te r d a m : N o r th - H o lla n d 1968, s. 2 5 8 -2 59.
13 Por. C. H o w s o n, P. U r b a c h, S c ie n tific R e a s o n in g : T he B a y e sia n A p p r o a c h , La Salle: O p e n C o u rt 19932.
14 W . C. S a 1 m o n, W h o N e e d s In d u c tiv e A c c e p ta n c e R u le s, w: T he P ro b lem o f In d u c
tiv e L o g ic , s. 139-144; P. S u p p e s, A B a y e sia n A p p r o a c h to the P a ra d o x e s o f C o n fir m a tio n ,
w: A s p e c ts o f In d u c tiv e L o g ic , ed. J. H in tik k a, P. S u p p e s, A m s te r d a m : N o r t h - H o l l a n d 1966, s. 198-207.
postrzegał twierdzenia indukcyjnego prawdopodobieństwa czy teorii konfirmacji. [...] Implikacja logiczna jest szczególnym przypadkiem takich faktów formalnych, w których przesłanka dostarcza konfirmacji wniosku w stopniu równym jedności.
Jeżeli to podejście [Carnapa] jest słuszne, to mowa o „procesach”, a zwłaszcza procesach psychologicznych, wydaje się nierelewantna [...] [w dyskusjach nad uzasadnianiem]. Dziedziny takie jak statystyka czy teoria konfirmacji nie mogą więc same przez się dostarczyć nam adekwatnej teorii uzasadniania15.
Z punktu w idzenia C arnapa m ożna dać na stę p u ją c ą odpow ied ź na zarzut Goldm ana: P rocesy p sy chologiczne oraz inne okoliczności zw ią zane z p rz e pro w a d zan ie m roz um ow ań indukcyjnych s ą r e le w a n tn e w k o n tek ście a p lika cji, który Carnap określa jak o m e to d o lo g ię, logiki indukcji. Nie są one n atom iast w iążące przy podaw aniu kanonów p o p ra w nych rozum ow ań indukcyjnych. G eneralna zaś trudność zarzutu G o ld m an a p olega na tym, że jeg o reiiabilis- tyczna teoria uzasadniania, na której w sparty jest pow yższy zarzut i która m a am bicje p o łączenia n o rm atyw nośc i teorii C arn a p a z d e sk ry p ty w n o śc ią teorii psychologicznych, nie jest w ew nętrznie s p ó j n a 16.
N iezależnie od rozstrzygnięcia debaty dotyczącej zdań protokolarnych, C arnap nabrał przekonania, że g w a rantem obiektyw ności w iedzy p rz e k a z y w a nej w e w nioskow aniach je s t sam a struktura tych o s ta tn ic h 1 , n iezależnie od tego, czy uznać pierw o tn ą postać w szelkich zdań atom ow ych za psycholo- g isty czn ą czy fizykalistyczną. A nalizy w czesnych prac C arnapa w ykazują, że w ahał się on m iędzy rozum ieniem tej struktury jak o struktury logicznej z P rin cip ia m a th em a tica a jej rozum ieniem jako m atem atycznej struktury nauk fizykalnych. W swojej pierw szej pracy form ułującej system logiki in d u k c j i 18 C arnap w ydaje się skłaniać ku tezie, że istnieje tylko je d n o pojęcie konfirm acji, które jest zdete rm in o w an e w sposób jed n o zn a czn y przez struk turę lo g ik o m a te m aty czn ą w y k o rz y s tan ą przy konstruow aniu tego system u. Jed n a k ż e w pracy pom yślanej ja k o jej u z u p e łn ie n ie 19 poglądy C arnapa w tym w z glę dzie w y d a ją się ulegać ew olucji, gdyż nie mówi ju ż j e d n o z n a c z nie o pojęciu konfirm acji, lecz w p ro w ad za całe kontinuum różnych funkcji
15 A. 1. G o 1 d in a n, E p is te m o lo g y a n d C o g n itio n , C a m b r id g e , Mass.: H a r v a r d U n i v e r s i ty P r e s s 1986, s. 89-90.
16 A r g u m e n t ten s z c z e g ó ło w o o m a w ia m w: P. K a w a 1 e c, The S tr u c tu r a l R e lia b ilis t
T h e o ry o f J u s tific a tio n , D o rd rech t: K l u w e r (w p r z y g o to w an iu ) .
17 Po r. A. R i c h a r d s o n , C a r n a p 's C o n stru c tio n o f the W o rld : The “A u fb a u ” a n d
the E m e rg e n c e o f L o g ic a l E m p ir ic is m , C a m b r id g e : C a m b r i d g e U n iv e r s ity P ress 1998, s. 35-46 .
18 L o g ic a l F o u n d a tio n s o f P r o b a b ility .
E K S P L I K A C J A F O R M A L N A P O J Ę C I A U Z A S A D N I A N I A 115
konfirm acji za p o śre dnic tw em w olnego param etru lam bda, który w ystępuje w definicji stopnia konfirm acji.
P ara m e tr ten m oże prz y jm o w a ć d ow olne w artości ze zbioru liczb rz e c z y w i stych, przy czym im jego w artość bliższa jest zeru, tym bardziej funkcja konfirm acji o d zw ie rciedla z a o b serw o w an e dotychczas częstości zdarzeń, a tym m niej, im bardziej lam bda zbliża się do nieskończoności. Z a kw estię m eto d o logiczną, zw ią z a n ą z p ra k ty c z n ą aplik ac ją funkcji konfirm acji, uznaje zde te r m inow anie w sposób jed n o zn a czn y , która z funkcji w lam bda-k o n tin u u m jest optym alna. Nie istnieje zatem w yzn acz o n e w sposób je d n o z n a c z n y pojęcie konfirm acji, które byłoby o p tym alne dla w szystkich kontekstów aplikacji.
H intikka oraz inni p rzedstaw iciele szkoły fińskiej pod ziela ją to ostatnie przek o n an ie C arnapa, gdyż w e w szystkich form u ło w a n y ch przez nich w e r sjach system ów rów nież nie m am y do czynienia ze zde te rm in o w an y m je d n o znacznie pojęciem konfirm acji. O prócz w pro w ad zo n e g o przez C arnapa p ara m etru lam bda, ch a rakteryzujące go w yróż nione przez niego kontinuum funkcji z uwagi na w nio sk o w an ia na zdaniach jed n o stk o w y ch , w p ro w a d z a ją d o d a tk o wo pa ra m e tr alfa, który m a ch a rakteryzow a ć funkcje konfirm acji w w ypadku w nio sk o w ań d o konyw anych na zdaniach (hipotezach) o g ó ln y c h 20. W szc ze gólnym wypadku, gdy alfa zm ierza do zera, z alfa-lam bda kontinuum metod indukcyjnych szkoły fińskiej jako szczególny przypadek otrzy m u jem y lambda- -kontinuum C arnapa. Żaden z autorów szkoły fińskiej nie podał, w jaki spo sób należy d eterm inow ać funkcję konfirm acji z alfa-lam bda kontinuum i jak z m o żliw ych w ybrać k o n k re tn ą wartość alfa21. Brak roz w iąza nia problem u w yboru optym alnej funkcji konfirm acji z kontinuum stał się przedm iotem ataków i został uznany za jeden z pod staw o w y c h braków całego program u.
20 J. H i n t i k k a, A T w o -D im e n s io n a l C o n tin u u m o f In d u c tiv e M e th o d s , w: A s p e c ts o f
In d u c tiv e L o g ic , s. 113-132.
21 J e d y n i e k s ią ż k a J. P ie ta rin en a , L a w lik e n e ss, A n a lo g y , a n d In d u c tiv e L o g ic , z aw ie ra b a r d z o m g liste su gestie. Pra c e, które sta r ają się r o z w ią z a ć ten p ro b lem , p o ja w iły się poza k r ę g ie m a u to r ó w n a le ż ą c y c h d o sz k o ły fi ńskiej. P ie rw s z e p ro p o z y cje p r z ed s ta w ił T. A. F. Kuipers; por. np. teg o autora: A n A p p r o x im a tio n o f C a r n a p ’s O p tim u m E stim a tio n M e th o d , „ S y n t h e s e ” , 6 1 ( 1 9 8 4 ) , s. 3 6 1 -3 6 2 ; S o m e E stim a te s o f th e O p tim u m In d u c tiv e M e th o d , „ E r k e n n t n i s ” , 2 4 ( 1 9 8 6 ) , s. 3 7 -46. Z a n a jp e ł n ie js z ą z d o ty c h c z a s o w y c h pró b n a le ży z p e w n o ś c i ą uznać p r a c ę R. F esty , O p tim u m In d u c tiv e M e th o d s: A S tu d y In In d u c tiv e P r o b a b ility , B a y e sia n S ta tis
tics, a n d V e r is im ilitu d e , D o r d r e c h t - B o s t o n : K l u w e r 1993. F e sta je d n a k , w celu w s k a z a n i a o p t y
m a ln e j m e to d y indukcj i z k o n tin u u m m eto d d o p u s z c z a n y c h prz ez C a r n a p a i sz k o łę fińską, w p r o w a d z a b a rd zo w ie le z ało że ń z n ac zn ie o g r a n ic z a ją c y c h z a k r e s a p li k acji (d o tzw. k o n te k s tó w w i e lo m i a n o w y c h ) i c z ę ś c io w o n i e z g o d n y c h z f ilo z o f ią lo g ic z n eg o e m p i r y z m u , m o ty w u ją c ą p o w s ta n i e s y s te m u C a r n a p a i s z k o ły fiń sk iej (np. p rz y o k re ś lan iu k o n tek s tu p r a g m a ty c z n e g o a p lik a cji o d w o łu je się do p o jęc ia v eris im ilitu d e K. P o p p e ra ).
W swojej argum entacji W. Salm on stara się w ykazać, że nie m ożna w sposób u p ra w o m o cn io n y epistem icznie p rzystępow ać do k o nstruow a nia system u logiki indukcji bez roz w iąza nia problem u indukcji H u m e 'a 22. C ię żar rozw iązania tego problem u, ja k w ykazuje S alm on, w w y pa dku system ów logiki indukcji przeniesiony został w łaśnie na k w estię w yboru optym alnej m etody konfirm acji. Brak kryteriów w yboru takiej m etody jest nie tylko pew nym brakiem technicznym w konstrukcji, lecz także św iadczy o załam aniu w sam ych podstaw ach tego program u.
Jedyna d ostępna autorom system ów logiki indukcji strategia obrony przez argum entację w rodzaju S alm ona musi się odw ołać do epistem ologicznej genezy czysto strukturalnej specyfikacji p ojęcia konfirm acji. Otóż tym źród łem, ja k w sp o m n iałem wyżej, jest pojęcie kategorii aprioryczności, które Car- nap, a za nim szkoła fińska, w y d a ją się prz ejm ow ać od K a nta za p o śre d n ic twem neokantystów , zw łaszcza zaś E. C assirera23. T en ostatni w prow adził zna czą cą m odyfikac ję kategorii aprioryczności Kanta. U w z ględniając rozwój fizyki i za łam anie wielu pojęć klasycznej fizyki n ew tonow skie j, która była zapleczem pojęcio w y m filozofii Kanta, oraz rozwój geom etrii i pow stanie geometrii n ieeuklidesow ych, w p ro w ad ził tak ą m odyfikac ję kategorii a priorycz ności, by ta zach o w a ła p rz ynajm nie j część sw ojej filozoficznej adekw atności. W prow adził on zrelaty w izo w a n e kategorie aprioryczności; nie są one - ja k u K anta - ade kw atne to u t court, lecz są ade kw atne w y łąc zn ie w stosunku do pew nych dziedzin rzeczyw istości, którym o d p o w ia d a ją p ow stałe nauki szc ze gółowe. Z godnie z tym założeniem m ożna szukać u s p ra w iedliw ie nia w p ro w a dzenia kontinuum pojęć konfirm acji w m iejsce je d n eg o to u t co u rt o p ty m aln e go pojęcia konfirm acji, traktując je ja k o z r elaty w izo w a n ą kategorię a priorycz ną, której dokładna form a za leżna je st od kontekstu aplikacji. T ym sam ym zachow uje się czysto form alny ch a rak ter pojęcia konfirm acji, nie rezygnując przy tym z je g o aplikow alności do różnych dziedzin dyskursu.
Z analizy p o g lądów e p istem ologicznyc h C arn a p a24 widać, ja k w ielk ą rolę w epistem ologii przypisyw ał on pojęciu struktury. S truktura - czy to logiko- m atem atyczna, czy fizykalistyczna - jest g w a rantem obiektyw ności pojęć epistem icznych, sam a nie będąc ju ż prz edm iote m dalszych pytań epistem o lo gicznych. W D e r logische A u fb a u d e r W elt25, gdzie C arnap po raz pierw szy
22 W . C. S a l m o n , C a r n a p 's In d u c tiv e L o g ic , „ J o u rn al o f P h i l o s o p h y ” , 6 4 (1 9 6 7 ), s. 7 2 5 -7 3 9 .
22 R i c h a r d s o n, C a r n a p 's C o n stru c tio n , s. 152. 2'* T a m ż e , s. 114-115.
E K S P L I K A C J A F O R M A L N A P O J Ę C I A U Z A S A D N I A N I A 1 1 7
nakreślił swój program e pistem ologiczny, zasad n icza teza dotyczy w aru n k ó w m ożliw ości zobiekty w iz o w an ia w iedzy, która ze w zględu na genezę m a c h a ra kte r subiektyw ny. O dp o w ie d ź C arnapa sp ro w a d za się do w sk az an ia na strukturę lo g iczn ą wrażeń z m y sło w y ch jako g w a ran ta u k onstytuow ania w iedzy obiektyw nej z pierw otnej g enetycznie w iedzy subiektyw nej. W o m aw ianych tu pracach, a więc w L o g ic a l F o u n d a tio n s o f P ro b a b ility oraz The C ontinuum o f In d u c tiv e M ethods, nie m a j u ż m o w y o w rażeniach zm ysłow ych, gdyż p rz edm iote m analizy są zasadniczo zdania n a u k em pirycznych. Ich o b ie k ty w ności oraz obiektyw nie zach o d zą cy ch m iędzy nim i zw iązków ep istem icznych nadal jed n ak upatruje on w strukturze logicznej. Nie podaje je d n a k żadnego argum entu ex p licite, g dyż uważa, że najlepszym i najbardziej p rzekonującym a rgum entem za s łusznością tezy o strukturze ja k o w arunkach m ożliw ości obiektyw ności epistem icznej jest efektyw ne zrealizow anie konstrukcji fo r m a l nej w postaci system u logiki indukcji, który stanow iłby zarazem , choć w ograniczonym zakresie, k onstytucję tych ob iek ty w n y ch zw iązków ep is te m i cznych.
W tym punkcie ujaw nia się za sadnicza rozbieżność epistem o lo g iczn a m ię dzy C arnapem a logicznym i em pirystam i, takim i ja k B. Russell. Dla R ussella struktura logiczna jest je d n y m z narzędzi, których używ a do zrealizow ania sw ojego, uprzednio już sko n stru o w an e g o program u epistem ologicznego, w c e lu jeg o precyzyjniejszego w yrażenia. C a m a p n atom iast nie uważa, że w y ra żenie pew nych pojęć, np. pojęcia konfirm acji, w języ k u fo rm a lnologicz nym sprawi, iż jego poglądy s tan ą się bardziej precyzyjne i intersubiektyw nie spraw dzalne. Istnienie struktury lo gikom a te m atyczne j jest w arunkiem m o ż li wości i sensow ności pytań epistem ologicznych. Bez istnienia tej struktury m ielibyśm y do czynienia tylko z czysto su b iektyw nym i i nieskategoryzow a- nym i w rażeniam i, które nie p o d le g a ją kw alifikacji epistem icznej. P ytanie zatem o to, dlaczego struktura lo g ik o m a te m aty czn a m a w yróż n io n y status epistem iczny, jest pozbaw ione sensu, gdyż to właśnie ta struktura w arunkuje sensow ność pytań epistem ologicznych.
D otychczas starałem się w skazać najbardziej p o d staw o w e założenia episte- m ologiczne, które tkw ią u podstaw konstrukcji system ów logiki indukcji. O prócz je d n a k założeń o tak fund a m e n taln y m charakterze, w system ach logiki indukcji w ystępuje w iele mniej pod staw o w y c h założeń, które w sza k że są niezb ę d n e do efektyw nego zd e fin io w an ia pojęcia konfirm acji w taki sposób, by stało się p o d sta w ą ilo ścio w e j teorii w nioskow ań niededukcyjnych.
Dla p rz eprow adzenia takiej w łaśnie konstrukcji, której efektyw na realizacja - ja k w sp o m n ian o wyżej - stanow i p odstaw ow y argum ent epistem ologiczny C arnapa, za n ieodzow ne uznano w system ach logiki indukcji w pro w ad ze n ie
w sposób czysto form alny w szystkich m ożliw ych opisów św iata oraz w y ró ż nienie wśród nich p ew nych rodzajów , zw anych opisami s tru k tu raln y m i26. P onadto n ieo d zo w n a je st znajom ość liczby w szystkich takich opisów . R o z w ią zaniem przyjętym w system ach logiki indukcji było uzależnienie liczby o pi sów św iata i opisów strukturalnych od liczby predykatów pierw otnych. W y m agało to w sza kże p rz yję cia dodatkow ych, p o zalogicznych ogra nic zeń n a k ła danych na zbiór predykatów , zw łaszcza zaś w a runku lo g ic zn e j n ieza leżn o ści oraz p e łn o śc i d e sk ry p c y jn e j predykatów pierw otnych. W a ru n ek logicznej niezależności gw arantow ał, że żaden z pre d y k ató w p ierw otnych nie m oże zostać sprow a dzony do jak ich k o lw iek pozostałych za p o m o c ą stałych logicz nych. W a ru n ek pełności deskrypcyjnej gw a ran to w ał natom iast, że w szystko, co da się pow iedzieć o przedm iotach n ależących do pew nej d ziedziny d y sk u r su, da się w yrazić za p o m o c ą predykatów n ależących do zbioru predykatów pierw otnyc h lub zdefiniow anych za p o m o c ą o w ych predykatów .
T akie założenia poza logic zne w sk az u ją na pew ne przyjęte tu założenia ep is te m o lo g ic z n e 27. W arunki n ałożone na z biór p redykatów pierw otnych w y d a ją się zd e cy d o w a n ie zbyt restryktyw ne. N ie sposób bow iem ignorować faktu, jakim jest rozw ój nauki, z którym n ieodłącznie w iąże się w z b ogacanie j ę z y k a naukow ego. N ierealistyczne jest zatem założenie, że ju ż w tej chwili znam y w szystkie n ajw ażniejsze predykaty pierw otne, z których m o żn a by w y g e n ero w a ć cały ję z y k wszelkiej przyszłej nauki. N iektóre w y pow iedzi C arnapa w y d a ją się s u g e ro w a ć 28, że system logiki indukcji jest k o n stru o w a ny poniekąd hipotetycznie. Nie jest on w pełni adekw atny do w s półcz esnego stanu rozw oju nauki, niem niej ju ż obecnie m o żn a a ntycypow ać chw ilę, gdy zo stan ą sform ułow a ne p o dstaw ow e praw a naukow e, gdy np. zo sta n ą odkryte w szystkie p o d staw o w e rodzaje oddziaływ ań fizycznych. K o n stru k c ja system u logiki indukcji nie w y m a g a więc znajom ości nauki w stadium „ o sta te c z n y m ” . W y m a g a je d y n ie znajom ości ostatecznej struktury nauki; nie jest zatem ko
26 W sy s te m ie C a r n a p a t a k ą ro lę o d g r y w a j ą opisy sta n u i o p isy s tr u k tu r aln e, a w s y s te m ie s z k o ły fiń sk iej - o d p o w i e d n io k o n s ty tu e n ty a tr y b u t y w n e i k o n s ty tu en ty , por. np. M o r t i- m e r, L o g ik a in d u k c ji, s. 6 3 -97.
27 Jak w y k a z u j e to np. R. H i 1 p i n e n, C a r n a p ’s N e w S y stem o f In d u c tiv e L o g ic , „ S y n t h e s e ” , 2 5 (1 9 7 3 ), s. 3 2 6 n.
28 „In a n y c o n s t r u c t i o n o f a s y s te m o f logic or, in o t h e r w ords , o f a l a n g u a g e sy s te m with e x a c t rules, s o m e th in g is s acrificed , is not g r a sp ed , b e c a u s e o f the a b s tr a c tio n o r s c h e m a tiz a- tio n i n v o lv e d . H o w ev e r, it is not true th at th ere is a n y th in g th at c a n n o t be g ra s p ed by a l an g u a g e sy s te m and h e n ce e s c a p e s log ic. F o r any single fact in the w o rld , a lan g u a g e sy ste m can be c o n s t r u c t e d w h ic h is c a p a b le o f re p re s e n tin g th at fa ct w h ile o th ers are n ot c o v e r e d ” . C a r n a p , L o g ic a l F o u n d a tio n s, s. 210.
E K S P L I K A C J A F O R M A L N A P O J Ç C I A U Z A S A D N I A N I A 1 1 9
niecz na zna jom ość w szystkich praw i tw ierdzeń nau k o w y ch oraz znajom ość zasad redukcji praw innych nauk do fizyki (fizykalizm ). W ystarczy w iedza dotycząca tego, ile jest w św iecie p o dstaw ow yc h w ła snośc i/oddzia ływ ań fi zycznych, które są w arunkiem w ystarczającym i koniecznym charakterystyki w szystkich pozostałych w łasności i przedm iotów .
P roblem atycz ne jest rów nież założenie o istnieniu dokładnie k takich p o d staw ow ych w łasności. Z pew nością, jak stw ierdza E. N a g el29, nie jest to założenie logiczne. M o żn a by zatem potraktow ać je ja k o tezę sp ra w d zaln ą em pirycznie. Tu jed n ak nieuchronnie popadam y w błędne koło, gdyż założe nie to jest n iezbędne do konstrukcji logiki indukcji, a ta z kolei m a w y z n a czać sposób, w jak i spra w dzam y tezy em piryczne.
W ydaje się rów nież, że n ieuzasadnionym o gra nic zenie m poznaw czym , które n akłada się na system y logiki indukcji, je s t o graniczenie ich j ę z y k a do fragm entu jęz y k a logiki predykatów pierw szego rzędu. Nie m ożem y zatem tw orzyć w logice indukcji w y pow iedzi dotyczą cych prz ed m io tó w i własności „rzędu p ie rw sz e g o ” . T ym sam ym bardzo istotny obsza r w n io sk o w an ia na w łasnościach w yższych rzędów , a więc np. kategoryzacji przedm iotów , p o z o staje poza dzied z in ą roz w aża ń logików indukcji.
W system ach logiki indukcji w ystępuje jes z c z e inny rodzaj ograniczenia. K ażdy cz ło w ie k i każdy n aukow iec dysponuje znacznie w iększym zasobem wiedzy i przekonań niż te, które m oże zw erbalizow ać. O k re ślm y ten rodzaj wiedzy jako w ied zę tła. K on stru k c ja system ów logiki indukcji w y m ag a tego, aby dla każdej dziedziny dyskursu przytoczyć nie tylko zw ią z a n ą z n ią w ie dzę tła, lecz także całość naszej wiedzy, j a k ą w o góle posiadam y. Ten w ym óg ję z y k o w e j reprezentacji całości naszej w iedzy, w łączając w iedzę tła, i to w bardzo prostym i schem atycznym aparacie języ k o w y m , jak im jest logika predykatów jed n o a rg u m e n to w y c h pierw szego rzędu, jest nie tylko w ysoce nieintuicyjny i niepraktyczny, lecz także - ja k w sk az u je P. S u p p es30 - głęboko z a korze niony w tradycji atom izm u i fun d a cjo n izm u filozoficznego, sięgającego sw ym i korzeniam i filozofii H u m e ’a i W ittgensteina.
29 „ Th e a s s u m p t io n - s tw ie r d z a N a g el - is not a logical truth, f o r it in effe ct asserts that the u n iv ers e ex ib its e x a c tly [k] e le m e n t a r y a n d ir red u cib le q u a litativ e traits, into w h ic h all o t h e r traits fo u n d in n a tu re are a n a ly z a b le w i t h o u t r e m a in d e r ” . E. N a g e 1, C a r n a p ’s T h e o ry
o f In d u c tio n , w: R e a d in g s in th e P h ilo s o p h y o f S c ie n ce , ed. A. B. B ro d y , E n g le w o o d Cliffs,
N.J.: P r e n t i c e - H a l l 1963, s. 4 7 9 -4 8 1 , 480.
30 P. S u p p e s, A B a y e sia n A p p ro a c h to the P a ra d o x e s o f C o n fir m a tio n , w: A s p e c ts o f
M ów iąc o założeniach ep istem ologicznych system ów logiki indukcji, stara łem się zw rócić uw agę przede w szystkim na najbardziej funda m e n taln e z a ło żenia, które - ja k się okazało - są w spólne system om sk o n struow anym przez C a m a p a i szkołę fińską. N iem niej w ydaje się, że m iędzy tymi d w o m a ro d z a jam i konstrukcji istnieją znaczące różnice epistem ologiczne, w ynikając e m.in. z użycia różnych narzędzi form alnych i realizacji różnych postulatów episte- m icznych. W sk a zan ie je d n a k tych różnic stało się m ożliw e dzięki rozw ojow i, który dokonał się w ostatnich latach.
II. K O N S T R U K C J A S Y S T E M Ó W L O G I K I I N D U K C J I A K O N S E K W E N C J E E P I S T E M O L O G I C Z N E
W 1978 r. T. A. F. K u ip ers31 z a p roponow ał ra d y k a ln ą zm ian ę zapisu fo rm a ln e g o system ów logiki indukcji, k o nstruow a nych przez C arnapa i szkołę fińską32. Z asa d n ic za zm iana, p o legają ca na zastąpieniu j ę z y k a logiki p re d y katów pierw szego rzędu języ k ie m teorii m nogości, zm ierzała w kierunku w p ro w ad ze n ia w system ach logiki indukcji zapisu je d n o ro d n e g o z zapisem stosow anym w m atem atycznej teorii p ra w d o p o d o b ień stw a i statystyce m ate m atycznej. Istnieją w ażkie pow ody filozoficzne, dla których C arnap z d e c y d o wał się odrzucić taką w ersję sfo rm u ło w a n ia sw ojego sy stem u 33 i przyjęcia takiej reprezentacji form alnej, k tó rą K uipers uznał za m ieszaninę system u form alnego z jego aplik ac ją34. J ed n o ro d n a re p rezentacja form alna p o zw oliła K uipersow i na d o konanie zestaw ienia kilkunastu wersji system ów logiki in dukcji. D alszy je d n a k rozwój badań nie poszedł, j a k m o żn a by oczekiw ać, w kierunku m etasy stem o w y c h badań logiki indukcji. W p ro w a d z e n ie je d n o r o d nego zapisu skłoniło badaczy do poszu k iw a n ia analogii m iędzy system am i logiki indukcji C arnapa i szkoły fińskiej a system am i znanym i z literatury, w tym z literatury statystycznej. S. Zabell w szeroko cytow anej pracy W. E.
jl T. A. F. K u i p e r s , S tu d ie s in In d u c tiv e P r o b a b ility a n d R a tio n a l E x p e c ta tio n , D ordre cht: R e id e l 1978.
32 A n a liz ę k o n s e k w e n c j i , j a k i e m a to d l a s y s te m ó w C a r n a p a i s z k o ły fińskiej, o p isu ję w
C a r n a p ’s S tr u c tu r a l R e lia b ilisn t (m a n u s k r y p t) i C o g n itiv e M e r it A s s u m p tio n , w: C. P e n c o, S IL F S P r o c e e d in g s (w p r z y g o to w a n iu ) . G e n e r a ln ie m o ż n a st w ie rd zić, że p r o p o z y c j a K u ip e r s a
o t w o r z y ła d r o g ę w ie lu o w o c n y m b a d a n io m , c a łk o w ic ie j e d n a k z e r w a ła z z a ło ż e n ia m i fi lo z o f i c z n y m i, kt óre t o w a r z y s z y ł y k o n s tru k c ji s y s te m ó w .
33 Por. R i c h a r d s o n , C a r n a p ’s C o n stru c tio n , s. 144. 34 K u i p e r s, S tu d ie s in In d u c tiv e P r o b a b ility , s. 139.
E K S P L I K A C J A F O R M A L N A P O J Ę C I A U Z A S A D N I A N I A 1 2 1
J o h n s o n 's “S u ffic ie n tn e ss” P o stu la te 35 w ykazał, że system ró w n o w ażn y sy s tem ow i C arnapa został sform ułow any przed C arnapem przez angielskiego lo gika, W. Johnsona. W a g a tego rezultatu znacznie w ykra cza po za ciekaw ostkę historyczną, Johnson bow iem posługiw ał się su b iek ty w isty czn ą interpretacją ra chunku pra w d o p o d o b ień stw a. Tym sam ym została otw arta droga do subiek- tyw istycznej interpretacji system ów logiki indukcji w stylu C arnapa-H intikki. Przyjęcie takiej interpretacji pozw oliło, jak trafnie w ykazał B. S kyrm s, na o dszukanie w subiektyw istycznej statystyce b aye sow skiej roz w iąza ń wielu problem ów , których nie udało się pokonać ani C arnapow i, ani szkole fiń s k i e j '6.
Jak w y k a zu ją prace Skyrmsa, znacznie bardziej efektyw ne rozw iązania przynosi przyjęcie zorientowanej subiektyw istycznie interpretacji system ów logiki indukcji. P otw ierdza zatem jedn o cz eśn ie podane w części pierw szej twierdzenie o (neo)kantow skiej genezie epistem ologii leżącej u podstaw kon strukcji system ów logiki indukcji. W późniejszym okresie sam C arnap zdał sobie sprawę z m ożliw ości takiej interpretacji sw ojego systemu logiki indukcji:
Zgodnie z moimi obecnymi poglądami różnice między poszczególnymi koncep cjami prawdopodobieństwa w ramach drugiej klasy [tj. normatywnych teorii prawdopodobieństwa] nie są zasadnicze. W szczególności zaś różnica między twoją i Savage’a koncepcją z jednej strony, a moją z drugiej, wydaje się zasad niczo sprowadzać tylko do tego, że ja stawiam więcej warunków niż ty37.
W y ra ź n ie je d n a k zaznaczył, że subiektyw izm przyjęty w je g o epistem ologii ma o dm ienny ch a rak ter niż subiektyw izm de Finettiego. W y d a je się jednak - w brew temu, co twierdzi C arnap - że nie chodzi tu w yłąc zn ie o różnicę stopnia, gdyż o g ro m n ą rolę w jeg o epistem ologii odg ry w a pojęcie struktury,
35 „ A n n a l s o f S t a tis tic s ” , 10(1982), s. 109 1-1099.
36 B. S k y r m s, C a rn a p ia n In d u c tio n L o g ic f o r M a rk o v C h a in s , „ E r k e n n tn i s ” , 3 5 (1 9 9 1 ), s. 4 3 9 -4 6 0 ; t e n ż e , A n a lo g y b y S im ila r ity in H y p e r -C a rn a p ia n In d u c tiv e L o g ic , w: P h ilo
s o p h ic a l P ro b le m s o f the In te r n a l a n d E x te r n a l W o rld s: E ssa y s in the P h ilo s o p h y o f A d o lf G rü n b a u m , ed. J. E a r m a n , Pitts burgh: U niv. o f P itts b u rg h P r e s s 1993, s. 273-2 8 2 ; t e n ż e , C a rn a p ia n In d u c tiv e L o g ic f o r a V a lu e C o n tin u u m , w: T he P h ilo s o p h y o f S c ie n c e , ed. H. W ett-
ste in, S o u th Bend : U n iv e r s ity o f N otre D a m e P re ss 1993, s. 7 8 - 8 9 ; t e n ż e , C a rn a p ia n
In d u c tiv e L o g ic a n d B a y e sia n S ta tistic s , w: S ta tistic s , P ro b a b ility a n d G a m e T h eo ry : P a p e rs in H o n o r o f D a v id B la c k w e ll, eds. T. S. F e r g u s o n , L. S. S h a p ley , J. B. M a c Q u e e n , H a y w a rd ,
CA: Institu te o f M a th e m a tic a l Statistics , s. 3 2 1 -336.
37 D. C o n s t a n t i n i, O b je ctiv ism a n d S u b je c tiv is m in the F o u n d a tio n s o f S ta tistic s , „ E r k e n n tn i s ” , 3 1 ( 1 9 8 3 ) , s. 387.
która sam a nie jest d eterm in o w an a przez p o d m io t poznający, będąc j e d n o cześnie gw arantem obiektyw ności poznania.
Oprócz wielu tradycyjnie w sk az y w an y c h różnic dzielących system y logiki indukcji C a m a p a i szkoły fińskiej chciałbym wskazać tę, która w y d a je się najbardziej fundam entalna. C arnap od sam ego początku stanow czo odrzuca m ożliw ość uznania ja k ich k o lw iek uogólnień indukcyjnych za zdania p ra w d zi we. W n io sk o w a n ia indukcyjne p o z w a la ją nam jedynie przypisać pew nym zdaniom -hipotezom określony stopień praw dopo d o b ień stw a ze w z glę du na inne zdania-św iadectw a. T akie stw ierdzenia przypisujące stopień p ra w d o p o dobieństw a s ą zdaniam i p raw dziw ym i analitycznie, a więc n iezależnie od zmian, jakie m o g ą zajść w otaczającym nas świecie. Ta mało intuicyjna stra tegia odrzucenia u zn a w an ia hipotez w nauce m a jed n ak sw oje u sp ra w ied liw ie nie. Otóż usankcjonow anie procedury u zn a w an ia w logice indukcji w iązałoby się z rozw iązaniem problem u H u m e ’a oraz innych problem ów , np. paradoksu loterii. Z ap ro p o n o w an a przez C arnapa epistem ologia znalazła w spółcześnie kontynuację w pracach R. J e ffre y a 38 pod n a z w ą (radykalnej) epistem ologii probabilistycznej. G łosi ona, iż w nauc e nie przyjm uje się zdań, lecz jed y n ie przypisuje się im pew ne stopnie p ra w dopodobieństw a, które następnie ulegają zm ianie w raz z n apływ em now ych inform acji. Istnienie wiedzy n aukow ej nie w y m ag a postaw p ro p ozycjonalnych w obec tw ierdzeń naukow ych, lecz jed y n ie p rzypisania im stopnia p ra w d o p o d o b ień stw a o d p o w iadającego ich p o tw ierd z e niu e m p i r y c z n e m u '9.
P rogram epistem ologiczny szkoły fińskiej w ydaje się zm ierzać w c a łk o w i cie innym kierunku. Z g odnie z tym program em , utw orzenie logiki indukcji dokona się jed y n ie wtedy, gdy wśród reguł usank c jo n o w an eg o epistem icznie w nio sk o w an ia indukcyjnego znajdzie się odpow ied n ik reguły odryw ania, pozw alającej dołączać now e zdania, uzyskane na drodze indukcji, do naszej wiedzy. W zw iązku z tym wiełe uw agi p ośw ięcono konstrukcji tzw. reguł
38 R. C. J e f f r e y, R a d ic a l P ro b a b ilism , w: A b s tr a c ts o f the 7,h In te r n a tio n a l C o n g re ss
o f L o g ic , M e th o d o lo g y a n d P h ilo s o p h y o f S c ie n c e , eds. J. C z erniak, C. P u e h r in g e r , vol. I.
Sa lzbu rg: H u tte g g e r 1983, s. 231-2 3 4 ; t e n ż e , P r o b a b ility a n d the A r t o f J u d g m e n t, N ew Yo rk: C a m b r i d g e U n iv e r s ity P r e s s 1992.
39 D o k ł a d n ie j s z ą a n alizę s t a n o w is k a e p is te m o lo g i c z n e g o C a r n a p a w k a te g o r ia c h w s p ó łc z e s ny ch dy sk u s ji e p is te m o lo g i c z n y c h p o d a ję w S tr u c tu r a l R e lia b ilis m in C a r n a p 's a n d the F in n ish
E K S P L I K A C J A F O R M A L N A P O J p C I A U Z A S A D N I A N I A 123 akc eptacji40, które je d n a k spotkały się z k rytyką4'. N iezależnie od tego, czy sam a technika konstrukcji tych reguł budzi za strzeżenia czy nie, uznanie ich za n ieo d zo w n y składnik konstrukcji system u logiki indukcji u m ieszcza ten program w ram ach znacznie bardziej tradycyjnie zo rientow anego program u fundacjonizm u epistem ologicznego, który d opuszcza uznaw anie jednych zdań na p o dstaw ie innych, o ile spełnione są d o d atk o w e warunki. Tradycyjny w a runek tego, aby stopień konfirm acji danego zdania był w iększy niż jego n e g a cji, jest n iew ystarczający, gdyż prow adzi do paradoksu loterii. S zkoła fińska w z m oc niła ten w arunek żądaniem o dpow iednio dużej liczby obserw acji z g o d nych z uzna w an y m zdaniem , a poprz edza ją cych uznanie danego zdania.
R ó żnice stanow isk m iędzy C a m a p e m a sz k o łą fiń sk ą d o tyczące reguł akceptacji nie z m ien iają zasadniczo profilu ich stanow iska e p istem ologicznego w kwestii u za sa d n ia n ia p o śre d n ie g o , określającego stopień uzasad n ien ia j e d nych zdań na podstaw ie innych. Te różnice ujaw n iają się dopiero w m o m e n cie, gdy p o d ejm u je się zagadnienie tego, w jaki sposób teorię uzasadniania, sk o n s tru o w a n ą jako system logiki indukcji, należy w k o m p o n o w a ć w teorię w iedzy. I w łaśnie w tej kw estii szkoła fińska w ydaje się skłaniać ku funda- cjonizm ow i R. C hisholm a, uznając, że pew ne zdania, m ające odpow iednio wysoki stopień konfirm acji, są w y starcza ją cą p o d sta w ą do w łączenia innych zdań, spełniających ok re ślo n e pow yżej w arunki, do korpusu w iedzy. Carnap n atom iast kieruje się raczej w stronę probabilistycznej koncepcji w iedzy, w której za sa d n ic z ą rolę w odniesieniu do zdań nauk em pirycznych przypisuje się nie posze rza n iu korpusu w iedzy o kolejne zdania, lecz uaktualnianiu stop ni p ra w d o p o d o b ień stw a logicznego p rzypisanych poszc zeg ó ln y m zdaniom na p o dstaw ie danych dośw iadczalnych.
Nie były tu moim celem całościow y opis i ocena p rogram ów epistem olo- gicznych p ro p o n o w a n y ch przez C arnapa i szkołę fińską, zarów no w zakresie teorii uzasadniania, ja k i teorii wiedzy. Starałem się jed y n ie w ykazać - w brew pow sze ch n ie funkcjonującej opinii - że sk o nstruow ane przez nich system y logiki indukcji są p e w n ą p ró b ą sfo rm ułow a nia stanow iska e p iste m o logicznego.
40 P o r. np. R. H i 1 p i n e n, R u le s o f A c c e p ta n c e a n d In d u c tiv e L o g ic , A m ste rd am : N o r t h - H o l l a n d 1968.
41 A. C. M i c h a 1 o s, H ilp in e n 's R u le s o f A c c e p ta n c e a n d In d u c tiv e L o g ic , „ P h ilo s o p h y o f S c i e n c e ” . 3 8 (1 9 7 1 ). s. 2 9 3 - 3 0 2 .
B I B L I O G R A F I A
C a r n a p R. (1 928), D e r lo g is ch e A u f b a u d e r W elt: S c h e in p r o b l e m e in d e r P h ilo s o p h ic, H am b u rg : F. M einer.
C a r n a p R. (1 9 3 0 /1 9 5 6 ), T h e O ld a n d the N e w L ogic , „ E r k e n n tn is " , 1. P r z e d ru k w: L o g i cal P o s itiv is m , ed. A. A y e r, G len co e: Fr ee Press, s. 133-139.
C a r n a p R. (1 950), L o g ic al F o u n d a t io n s o f P r o b a b ili ty , C h icag o : U n iv e rsity o f C h ic a g o Press.
C a r n a p R. (1952), T h e C o n t in u u m o f In d u cti v e M e th o d s , C h ica g o : C h i c a g o U n iv e rs ity Press.
C a r n a p R. (1962). T h e A im o f In d u c tiv e Logic, w: L ogic. M e th o d o lo g y and P h ilo s o p h y o f Sc ience, eds. E. N a g el, P. S u p p e s . A. Tars ki, Stanford: S tan fo rd U n iv e rs ity Press, s. 3 0 3 -3 1 8 .
C a r n a p R. ( 1968). I n d u c tiv e L o g ic a n d Inducti ve Intuition, w: T h e P ro b le m o f Inducti ve L ogic . P r o c e e d i n g s o f the In tern a tio n a l C o l lo q u iu m in the P h i l o s o p h y o f S c ien c e, vol. II, ed. I. L ak a to s , L o n d o n - A m s t e r d a m : N o r t h - H o l l a n d s. 2 5 8 -167.
C a r n a p R. (1977). T w o Essay s on Entropy . Berkeley : U n iv e rs ity o f C a lifo rn ia Press. C a r n a p R. (1980), A B a sic S y s te m o f In d u cti v e L ogic , P art 2, w: S tu d ies in In d u cti v e
Logic and P ro b a b ility , vol. II, ed. R. C. Je ffrey , B e rkeley: U n iv e r s ity o f C a li f o r n i a Press , s. 7-155.
C a r n a p R., J e f f r e y R. C. (eds.) (1 971), S tudies in In d u cti v e L o g ic and Pro b ab ili ty , vol. I, B e r k e l e y - L o s A ngeles : U n iv e r s ity o f C a lifo rn ia Press.
C o n s t a n t i n i D. (1 989), O b je c tiv is m and S u b je ctiv is m in the F o u n d a t io n s o f Sta tistics . „E rk e n n tn is " . 31, s. 3 8 7 -3 9 6 .
F e s t a R. (1 993), O p t i m u m I n d u c tiv e M e th o d s: A S tu d y In In d u cti v e P ro b a b ility , B a y es ia n Sta tistics , and V e risim ilitu d e , D o r d r e c h t - B o s t o n : Kluwer.
G o l d m a n A. I. (1986), E p is te m o lo g y and C o g n itio n , C a m b rid g e , M ass .: H a r v a r d U n i v e r sity Press.
H a j d u k Z. (1 984), O ak ce p ta c ji teo rii e m p i r y c z n e j, Lublin: R W K U L.
H i 1 p i n e n R. (1 968), R u les o f A c c e p t a n c e and I n d u c tiv e L ogic , A m s te r d a m : N o r t h - H o l land.
H i 1 p i n e n R. (197 3), C a r n a p ’s N e w Sy ste m o f In d u cti v e L o g ic , „ S y n t h e s e ” , 25, s. 307- 333.
H i n t i k k a J. (1 966), A T w o - D i m e n s io n a l C o n tin u u m o f In d u c tiv e M e th o d s , w: A s p ec ts o f In d u c tiv e Lo gic, eds. J. H in tik k a. P. S uppes, A m ste rd am : N o r t h - H o l l a n d , s. 113-132.
H i n t i k k a J., N i i n i 1 u o t o I. (1 976), A n A x io m atic F o u n d a tio n fo r the L o g ic of In d u cti v e G e n era liz a tio n , w: F o r m a l M e t h o d s in th e M e t h o d o lo g y o f E m p irica l Sc iences ,
eds. M. P rzelg ck i et al., W a r s z a w a 1976, s. 57-81 .
H o w s o n C.. U r b a c h P. ( 1 9 9 3 2), Sc ien tific R e as o n in g : T h e B a y e s ia n A p p r o a c h , La Salle: O p e n C our t.
J e f f r e y R. C. (1983), R a d ic a l P r o b a b ilis m . w: A b s tr a cts o f the 7 th In tern ati o n al C o n g re s s o f L ogic, M e th o d o lo g y and P h i l o s o p h y o f Sc ience, eds. J. C z e r m a k , C. P u e h r in g e r , vol. I, Salzbur g: H u tteg g e r. s. 2 3 1 -2 3 4 .
J e f f r e y R. C. (1992), P ro b a b ility a n d the Art o f Ju d g m e n t, N e w York: C a m b r i d g e U n i versi ty Press .
K a w a 1 e c P. (1 999), S tru c tu ra l R e lia b ilis m in C a r n a p ’s and the F in n is h S c h o o l ’s S y s te m s o f In d u cti v e L ogic, m a s z y n o p is .
K a w a 1 e c P. (2 000), C o g n i ti v e M e r it A s s u m p ti o n , w: C. P e n c o, S IL F S P r o c e e d in g s , U rbino.
E K S P L I K A C J A F O R M A L N A P O J Ę C I A U Z A S A D N I A N I A 125 K a w a l e c P. (w d ru k u ). T h e S tru c tu ra l R elia b ilist T h e o r y o f Ju s tifica tio n , Dordrech t:
K luw er.
K e m e n y J. G. (1 952), E x te n s io n o f th e M e th o d s o f I n d u c tiv e L o g ic , „ P h ilo s o p h ic a l S tu d i e s ” , 3, s. 38-42.
K e m e n y J. G. (1 963), C a r n a p ’s T h e o r y o f P ro b a b ility and In d u cti o n , w: T he P h i l o s o p h y o f R u d o l f C a rn ap , ed. P. A. Sc hlip p. L a Salle: O p e n C o u rt, s. 7 1 1 -7 3 8 .
K u i p e r s T. A. F. ( 1 9 7 8 ), S tu d ies in In d u c ti v e P ro b a b ility and R ati o n al E x p ec ta tio n , D ordrecht: Reid el 1978.
K u i p e r s T. A. F. (1 984), An A p p r o x i m a t i o n o f C a r n a p ' s O p t i m u m E s tim a tio n M ethod, „ S y n t h e s e ” , 61, s. 3 6 1 -3 6 2 .
K u i p e r s T. A. F. (1 986), S o m e E s tim a te s o f the O p t i m u m I n d u c tiv e M e th o d , „ E rk e n n t- nis", 24, s. 37-46.
M i c h a 1 o s A. C. (1 971), H i l p i n e n ’s R u les o f A c c e p t a n c e and In d u c tiv e L o g ic , „ P h i lo s o phy o f S c e n ce " . 38. s. 2 9 3 -3 0 2 .
M o r t i m e r H. (1 982), L o g ik a indukcji. W y b r a n e p r o b le m y , W a r s z a w a : P W N .
N a g e l E. (1 970), C a r n a p ’s T h e o r y o f In d u c tio n , w: R e a d i n g s in the P h i l o s o p h y o f Sc ience, ed. A. B. B ro d y , E n g le w o o d C liffs , N.J.: P re n tic e - H a ll, s. 478-4 9 6 .
P i e t a r i n e n J. ( 1 9 7 2 ), L a w lik e n e s s , A n a lo g y , and In d u c tiv e L o g ic , A m s te r d a m : North- -H olland.
R i c h a r d s o n A. (1 9 9 8 ), C a r n a p ’s C o n s t r u c ti o n o f the W orld : T h e " A u f b a u ” and the E m e r g e n c e o f L o g ic al E m p ir icis m , C a m b r id g e : C a m b r i d g e U n iv e rs ity P ress .
S a l m o n W . C. (1 967), C a r n a p ' s I n d u c tiv e L ogic , „ J o u rn al o f P h i l o s o p h y ” , 64, s. 7 2 5 -7 3 9 . S a l m o n W. C. (1 968), W h o N e ed s In d u c tiv e A c c e p t a n c e R u les , w: T h e P r o b le m o f In d u c
tive L ogic , ed. I. L ak a to s , A m s te r d a m : N o r th - H o lla n d , s. 139-144.
S a l m o n W . C. (1 969), P artia l E n ta i lm e n t as a Basis for In d u c ti v e L ogic , w: E s s a y s in H o n o r o f Carl G. H e m p el, ed. N. R e s c h e r , D o rd rech t: R e id e l, s. 47-82 .
S k y r m s B. (1 9 9 1 ), C a r n a p i a n In d u c tio n Logic fo r M a r k o v C h a in s , „ E r k e n n tn i s ” , 35, s. 4 3 9 -4 6 0 .
S k y r m s B. (1 993), A n a lo g y by S im ila rity in H y p e r - C a r n a p i a n In d u c tiv e L ogic , w: P h i l o so phical P r o b le m s o f the Internal and E x te rn al W orld s: E ssay s in the P h ilo s o p h y o f A d o lf G r im b a u m , ed. J. E a r m a n , Pitts b u rg h : U niv. o f P i t ts b u r g h Pre ss , s. 2 7 3 -2 8 2 .
S k y r m s B. (1 996), C a r n a p i a n In d u c tiv e L o g ic and B a y e s ia n St ati st ics , w: Statistics, P ro b a b ility and G a m e T h eo ry : P a p e r s in H o n o r o f D a v id B lac k w e ll, eds. S. F e rg u so n , L. S. S hapley, J. B. M a c Q u e e n , H a y w a rd , CA: Institu te o f M a th e m a tic a l Statistics , s. 321- 336.
S t e g m t i l l e r W . ( 1 9 7 3 ), C a r n a p II: N o r m a ti v e T h e o r ie d es In d u k tiv e n R a s o n iere n s , Berlin: Sp ringer.
S u p p e s P. (1 966), A B ay es ia n A p p r o a c h to the P a r a d o x e s o f C o n f ir m a tio n , w: A s pects o f In d u cti v e L o g ic , eds. J. H in tik k a, P. S u p p e s , A m s te r d a m : N o r t h - H o l l a n d , s. 198-207. Z a b e 1 1 S. L. (1 982), W . E. J o h n s o n ’s " S u f f ic ie n t n e s s ” P os tu late , „ A n n a l s o f S ta tis tics ” ,
A S S U M P T I O N S A N D E P I S T E M O L O G I C A L C O N S E Q U E N C E S O F T H E F O R M A L E X P L I C A T I O N O F T H E C O N C E P T
O F J U S T I F I C A T I O N IN T H E F I N N I S H S C H O O L
S u m m a r y
T he c o m m o n v iew on the p r o g r a m o f the fo rm al e x p li c a t io n o f th e c o n ce p t o f c o n firm atio n , u n d e r ta k e n p r im a r ily by C a r n a p a n d the m e m b e r s o f the F in n is h S c h o o l, is th at it is irrelevant to e p is te m o lo g ic a l d e b ates on j u s tif ic a tio n . In ord e r to o p p o se this v iew I d r a w up o n the features o f C a r n a p ’s early e p is te m o lo g i c a l p ro ject e x p r e s s e d in D e r lo g is c h e A u fb a u d e r W elt (1 928). T h e key issue c o n c e r n s the role o f logic in e p is te m o lo g y , w h i c h in C a rn ap 's o w n terms d e v ia tes from the o n e a s c rib e d to it in the traditio nal p r o g r a m o f logical e m p i r i c i s m , i.e. for C a r n a p logical s tru ctu re is a p r e c o n d i ti o n o f ob jec tiv e e p is te m ic re la tio n s b e tw ee n s en ten ces . This v iew is in h erited by the F in n is h S c h o o l, a n d the d i f f e r e n c e s b e tw e e n theirs and C a r n a p 's s y s te m s o f in d u ctiv e logic c o n c e r n the ty p e o f th eory o f k n o w l e d g e ra th e r th an th eory o f j u s tif ic a tio n w h ic h in bo th cases is e s s e n tia lly identical.
S u m m a rize d b y A u th o r
S ło w a k lu czo w e: e p is te m o lo g ia , w ie d za , indukcja, u z a s a d n ie n ie , C a rn ap . K ey w ord s: e p is te m o lo g y , k n o w l e d g e , in d uction, j u s tif ic a tio n , C a rn ap .
