View of Is Ecology a Theological Issue? The World Council of Churches Promoting the Respect of Creation

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI TEOLOGICZNE Tom LXIV, zeszyt 7 – 2017 DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rt.2017.64.7-10. KS. PRZEMYSAW KANTYKA *. CZY EKOLOGIA TO PROBLEM TEOLOGICZNY? WIATOWA RADA KO CIOÓW NA RZECZ POSZANOWANIA STWORZENIA* IS ECOLOGY A THEOLOGICAL ISSUE? THE WORLD COUNCIL OF CHURCHES PROMOTING THE RESPECT OF CREATION A b s t r a c t. The article aims to answer the question why ecology is also a theological question. The source of these inquiries are the documents of the World Council of Churches (WCC). Ecology is one of the theological issues, as long as the deliberations of the subject are based on theological anthropology, in which man is perceived as a collaborator of God in the deed of creation and as someone bearing moral responsibility for preserving the integrity of creation. Documents of the WCC contain deepen analyses of the considerable ecological threats facing the Earth as human habitat. On the basis of theological anthropology various WCC teams and commissions elaborate the position of the member Churches by means of many programs of studies.. Key words: World Council of Churches; ecology; creation; responsibility; environment.. Od wielu ju dziesicioleci zagadnienia rodowiska naturalnego, ekologii, zachowania stworzenia i odpowiedzialnego u ytkowania zasobów Ziemi znajduj si w polu uwagi wiatowej Rady Kocioów ( RK). Wraz z rozwojem uprzemysowienia zjawiska te przybieraj na sile i staj si coraz bardziej widoczne i dotkliwe. Rabunkowa gospodarka zasobów naturalnych, brak wody, zmiany klimatyczne oraz idce za tymi zjawiskami zmiany w sposobie funkcjonowania caych spoecznoci ludzkich ka postawi pytanie o odpowiedzialno czowieka za zachowanie integralnoci stworzenia. TemaKs. dr hab. PRZEMYSAW KANTYKA, prof. KUL – kierownik Katedry Teologii Protestanckiej w Instytucie Ekumenicznym KUL, czonek wielu krajowych i zagranicznych towarzystw naukowych; specjalizuje si w teologii poreformacyjnej obszaru jzyka angielskiego oraz w problematyce dialogów ekumenicznych i recepcji ich wyników; adres do korespondencji – e-mail: kantyka@kul.pl * Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy szego pod nazw „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2016-2019..

(2) 158. KS. PRZEMYSAW KANTYKA. ty te s wpisane w prace ró nych gremiów wewntrz RKocioów i znajduj odzwierciedlenie w studiach i dokumentach wydawanych przez te gremia. Tym bardziej uzasadnione jest postawienie pytania, z jakich racji ekologia postrzegana jest tak e jako problem teologiczny oraz jakie odpowiedzi na to pytanie znajdujemy w dokumentach RK. Odpowiedzi te rozsiane s w ró nych dokumentach RK, tak e w tych tworzcych ogromy zespó zagadnie znanych pod ogólna nazw Justice, Peace and Integrity of Creation1. Cho nie brak gosów, e tematyka ekologiczna pojawia si w teologii wraz z rozwojem nurtów apokaliptycznych 2, to jednak przyczyn tego zjawiska nale y upatrywa raczej w rosncej wiadomoci ekologicznej wspóczesnych ludzi. Niewystarczajce jest tak e zaliczenie troski o zachowanie stworzenia wycznie do zagadnie etycznych3.. 1. CZOWIEK WSPÓPRACOWNIKIEM BOGA W KONTYNUOWANIU I ZACHOWANIU DZIEA STWORZENIA. Szukajc najgbszej przyczyny, dla której zagadnienia ochrony rodowiska naturalnego maj by przedmiotem tak e refleksji teologicznej, musimy si zwróci ku antropologii teologicznej. Podstawy analizy tej dziedziny w pracach RK odnajdujemy w dokumencie Christian Perspectives on Theological Anthropology. A Faith and Order Study Document4. W caym stworzonym wiecie jedynie czowiekowi przynale y przywilej wspópracy ze Stwórc w rozwijaniu dziea stworzenia. Dziki komunii z Chrystusem jestemy wczeni przez Ducha witego w jedynego rodzaju relacj z Ojcem i uzyskujemy zdolno wspópracy (gr.

(3) [syner1. „The WCC has a long tradition of addressing the links between Justice, Peace and Integrity of Creation. Today, this approach is applied and updated in regard to some of the most urgent global challenges. The WCC work on eco-justice is implemented through the Ecumenical Water Network, the Climate Justice project and the Poverty, Wealth and Ecology project”. The WCC and eco-justice, https://www.oikoumene.org/en/what-we-do/eco-justice (20.01.2017). Zob. Justice, Peace and the Integrity of Creation. Documents from an Ecumenical Process of Commitment, red. D. P. Niles, Geneva: WCC Publications 1994. 2 Zob. np. H.H. BARNETTE, The Church and the Ecological Crisis, Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company 1972, s. 64. 3 Zob. np. Earth Stewardship. Linking Ecology and Ethics in Theory and Practice, red. R. Rozzi, F.S. Chapin III, J. B. Callicott i inni, Cham–Heilderbeg–Dordrecht–London–New York: Springer 2015. 4 FAITH AND ORDER COMMISSION OF THE WORLD COUNCIL OF CHURCHES, Christian Perspectives on Theological Anthropology. A Faith and Order Study Document, (Faith and Order Paper 199), Geneva: WCC Publications 2005..

(4) CZY EKOLOGIA TO PROBLEM TEOLOGICZNY?. 159. gia]) z Trójjedynym Bogiem dla wypenienia Bo ego planu mioci dla caego stworzenia 5. Bóg, stwarzajc nas, ustanowi relacj mioci midzy ludmi, ale w t relacj wpisane jest tak e szczególne odniesienie do caego Bo ego stworzenia 6. Z wyjtkowoci tego powoania do wspópracy ze Stwórc wynika odpowiedzialno czowieka za zachowanie caego stworzenia, z którym przecie czowiek znajduje si w relacji wzajemnych powiza i wspózale noci. W ten sposób czowiek staje si „wspó-stwórc” wraz z Bogiem, cho jego zdolno tworzenia jest ograniczona przez jego stworzono . Jako partnerzy Stwórcy jestemy powoani do rozwijania wiata i do utrzymania go w jak najlepszej kondycji, a wreszcie do oddawania Bogu chway wraz z caym stworzeniem7. Przytoczone wy ej argumenty pozwalaj RK zaproponowa w dalszej kolejnoci konkretne linie dziaa, ukierunkowujcych dziaania czowieka jako odpowiedzialnego wspópracownika Boga w zachowaniu i kontynuowaniu dziea stworzenia. Propozycje te znajdujemy w dokumencie AGAPE (od ang. Alternative Globalization Addressing People and Earth – Alternatywna Globalizacja Skierowana do Ludzi i Ziemi). Kocioy powinny, wedle tych wskaza, dziaa na rzecz zachowania „tkanki ycia” i bioró norodnoci stworzenia. Powinny tak e anga owa si na rzecz zmiany niezrównowa onego i niesprawiedliwego wydobycia zasobów naturalnych, ze szczególnym poszanowaniem ludów tubylczych oraz ziem nale cych do ich wspólnot. Powinny sprzeciwia si zjawiskom prywatyzacji zasobów witalnych, w tym szczególnie zasobów wody. Jednoczenie powinny opowiada si za pozyskiwaniem energii w coraz wikszym stopniu ze róde odnawialnych, a nie z paliw kopalnych; zachca rzdzcych do redukcji emisji gazów cieplarnianych; wczy si w opracowanie programów dla ludzi zagro onych przez wzrost poziomu morza; wzmacnia ruchy na rzecz sprawiedliwoci ekologicznej (eco-justice); wreszcie w bogatych spoeczestwach pracowa na rzecz umiarkowanej konsumpcji oraz stylu produkcji promujcego samoograniczanie si i styl ycia w prostocie oraz przeciwstawienie si dominujcym wzorcom konsumeryzmu8. Wszystkie te dziaania wpisuj si w odpowiedzialne zarzdzanie rodowiskiem naturalnym jako stworzeniem powierzonym przez Stwórc wodarstwu czowieka.. 5. Christian Perspectives on Theological Anthropology, 82. Tam e, 90. 7 Tam e, 91, 117, 129. 8 WORLD COUNCIL OF CHURCHES, AGAPE – Alternative Globalization Addressing People and Earth. A Background Document, Geneva: WCC Publications 2005, nr 6.4.4 Ecology. 6.

(5) 160. KS. PRZEMYSAW KANTYKA. 2. OCHRONA RODOWISKA NATURALNEGO DLA PRZECIWDZIAANIA DEGRADACJI WARUNKÓW

(6) YCIA CZOWIEKA. Jednym z dokumentów, który wyznaczy kierunek prac RK w dziedzinie teologii rodowiska naturalnego czowieka, zwanej te czsto ekoteologi, jest deklaracja z 2012 r.: Economy of Life, Justice, and Peace for All: A Call to Action9 (Ekonomia ycia, sprawiedliwo i pokój dla wszystkich: wezwanie do dziaania). Dokument stanowi zwieczenie szecioletniego programu studiów nazwanego AGAPE, zapocztkowanego przez Zgromadzenie Ogólne RK w Porto Alegre w 2006 r. Deklaracja stanowi te apel skierowany do Zgromadzenia Ogólnego RK, które miao miejsce w 2013 r. w Busan U podstaw wydania deklaracji Ekonomia ycia znajduje si narastajce w onie Kocioów i Wspólnot kocielnych zrzeszonych w RK przekonanie o koniecznoci przeciwstawienia si niesprawiedliwemu wiatowemu systemowi ekonomicznemu i jednoczesnego poszukiwania nowych rozwiza, nieodwoujcych si wszelako do zbankrutowanych ideologii komunistycznych czy utopijnych. Std te gboko gorzka diagnoza obecnego stanu: „Ludzie na Ziemi znajduj si w niebezpieczestwie z powodu nadmiernej konsumpcji jednych, narastajcych nierównoci, o których wiadczy nieustajce ubóstwo wielu w kontracie do ekstrawaganckiego bogactwa nielicznych oraz splecionych ze sob kryzysów: globalnych finansów, socjoekonomicznego, ekologicznego i klimatycznego”10. Kryzys, a w rzeczywistoci splot kryzysów: globalnych finansów, socjoekonomicznego, ekologicznego i klimatycznego, ma tak e gboki wymiar moralny. Zniszczeniu ulgaj wartoci takie jak jako ycia, dugofalowy zrównowa ony rozwój, sprawiedliwy dostp do zasobów naturalnych, w tym do wody, ochrona bioró norodnoci Ziemi i klimatu. Zastpuj je degradacja jakoci ycia, realizowanie szybkiego i atwego zysku, rozszerzanie uprzywilejowanej pozycji posiadaczy kapitau, postpujca degradacja rodowiska naturalnego. Z tego powodu RK zwraca uwag, e wyzwania stojce przed ludzkoci nie s jedynie natury technicznej i finansowej, lecz maj wymiar 9. WORLD COUNCIL OF CHURCHES, Economy of Life, Justice, and Peace for All: A Call to Action, https://www.oikoumene.org/en/resources/documents/wcc-programmes/public-witness-addressingpower-affirming-peace/poverty-wealth-and-ecology/neoliberal-paradigm/agape-call-for-action2012 (11.01.2016; dalej cytowane: Economy of Life). 10 WORLD COUNCIL OF CHURCHES, Economy of Life, Justice, and Peace for All: A Call to Action, w: Economy of Life. Linking Poverty, Wealth ad Ecology, red. R. R. Mshana, A. Peralta, Geneva: WCC Publications 2015, s. 28-29..

(7) CZY EKOLOGIA TO PROBLEM TEOLOGICZNY?. 161. duchowy i etyczny11. Jednoczenie RK wyranie zauwa a, e problem degradacji rodowiska naturalnego i jego ochrony nie wystpuje jako zjawisko samoistne, lecz jest cile powizane z dziaalnoci polityczn i gospodarcz czowieka. Skrajne eksploatowanie zasobów naturalnych, nieuwzgldniajce ani dugofalowych potrzeb samej przyrody, ani ludzi z niej korzystajcych, a tak e niebranie pod uwag mo liwoci regeneracyjnych rodowiska naturalnego w nieustannej pogoni za maksymalizacj zysku ekonomicznego zostao nazwane przez RK „ekonomi chciwoci”. Dla odwrócenia niekorzystnych dla wikszej czci ludzkoci i samej planety skutków „ekonomii chciwoci” RK proponuje wprowadzenie „duchowoci przemiany” (transformative spirituality)12, która odnawia nasze wizi z innymi 13, motywuje do su by dobru wspólnemu, dodaje odwagi do sprzeciwu wobec wszelkich form marginalizacji, opiera si czynnikom niszczcym ycie i poszukuje innowacyjnych alternatyw. Duchowo ta, afirmujca peni ycia dla wszystkich i wystpujca przeciw wszelkim formom zaprzeczenia ycia powinna by waciwa wspólnocie uczniów Jezusa 14. Prowadzi wprost do odrzucenia neoliberalnego paradygmatu niepohamowanego rozwoju przez wolny rynek, proponujc w zamian sprawiedliwo i zrównowa ony dugofalowy rozwój ekonomii i spoeczestwa, uwzgldniajcy ochron Ziemi jako naturalnego rodowiska ycia czowieka15. „Duchowo. przemiany” bdzie w stanie przeciwstawi si czynnikom rujnujcym ycie ludzkie i przezwyci y „spisek na rzecz ekonomii chciwoci”16. Teologiczna i duchowa afirmacja ycia wynika z chrzecijaskiej akceptacji biblijnej prawdy o stworzeniu wiata i czowieka przez Boga oraz z wiary we wzajemne przeplatanie si ycia stworze z yciem Stwórcy. „Dobre ycie” w tym sensie polega na ksztatowaniu go na wzór Trójcy witej we wzajemnych odniesieniach, wspódzielonym partnerstwie, sprawiedliwoci i yczliwoci. Dalekie jest natomiast od konkurencji w d eniu do posiadania, kumulacji dóbr, budowania warowni i gromadzenia zapasów broni dla zapewnienia bezpieczestwa czy u ywania siy dla dominacji nad innymi17. Nasz 11. Economy of Life, 11, 13. Zob. K. GREENAWAY, Transformative Spirituality: a spirituality of encounter, https://www.oikoumene.org/en/resources/documents/wcc-programmes/spiritual-life/transformative spirituality-a-spirituality-of-encounter (20.01.2016). 13 Economy of Life, 7. Komisja odwouje si tu do poj „Ubuntu” i „Sansaeng”. 14 Tam e, 7, 8. 15 Tam e, 9. 16 Tam e, 26. 17 Tam e, 2, 3. 12.

(8) 162. KS. PRZEMYSAW KANTYKA. egocentryzm, karmiony zudnym przekonaniem, e ludzkie pragnienia znajduj si w centrum Bo ego wszechwiata, ka e nam budowa granice i bariery odgradzajce nas od blinich, od natury i od Bo ej sprawiedliwoci i przez to zagra a zarówno ludzkoci, jak i caej Ziemi 18.. 3. EKOLOGICZNE ZNACZENIE PROGRAMU EKONOMII

(9) YCIA I ZRÓWNOWA

(10) ONEGO ROZWOJU. Dla odwrócenia niszczcej tendencji do eksploatowania dóbr ziemi przez wskie grono elit ekonomicznych i skazywania miliardów ludzi na pogr anie si w ubóstwie konieczne jest podjcie Jezusowego wezwania do nawrócenia, do metanoi. Wezwanie to obejmuje przede wszystkim nawrócenie z grzechów chciwoci i egotyzmu. Stanowi te niezbdny warunek odnowienia w sobie obrazu Bo ego i stania si partnerem Stwórcy w misji afirmacji ycia19. Kolejnym po nawróceniu krokiem jest budowa takich struktur spoeczno-ekonomicznych, które stayby na stra y praw czowieka, godnoci ludzkiej i ludzkiej odpowiedzialnoci za Bo e stworzenie. Jednym z poj , jakie zdobyy popularno w krgu RK, jest pojcie „zrównowa onego rozwoju” (sustainability). Wedle definicji zaproponowanej przez Visser ’t Hoofta sustainability oznacza taki rozwój spoeczestw, w którym pozostawia si wiat z takimi zasobami naturalnymi i mo liwociami, z jakimi si go odziedziczyo. „Oznacza to, e róda odnawialne s konsumowane nie szybciej ni mog by odnowione, a róda nieodnawialne s konsumowane nie szybciej ni mog by znalezione odnawialne substytuty, a odpady s produkowane w iloci nie wikszej ni mo liwa do przetworzenia przez natur lub dziaalno ludzk”20. Edward Dommen rozwija t eksplikacj i rozumienie terminu sustainability wi e z odpowiedzialnoci pokole wobec nastpnych generacji jako realizacj Bo ych przykaza: „Jeli wspólnota ludzka uszanuje Bo e przykazania, Bóg oka e sw wierno na nowo ka dej kolejnej generacji: pokoleniu za pokoleniem. To wanie jest sustainability”21. 18. Tam e, 4. Tam e, 5. 20 Sustainable Growth — a Contradiction in Terms?: Economy, Ecology and Ethics After the Earth Summit : Report of the Visser ’t Hooft Memorial Consultation, The Ecumenical Institute, Château de Bossey, June 14-19, Genevea: Visser ’t Hooft Endowment Fund for Leadership Development 1993, s. 9. 21 E. DOMMEN, Defining Terms, w: Sustainability and Globalization, red. Julio de Santa Ana, Geneva: WCC Publications 1998, s. 69-70. 19.

(11) CZY EKOLOGIA TO PROBLEM TEOLOGICZNY?. 163. Konsekwentne wprowadzanie do dyskursu publicznego zagadnienia zrównowa onego rozwoju stao si trwaym osigniciem RK22. Chocia wytworzenie struktur dugofalowego zrównowa onego rozwoju przekracza odpowiedzialno jednostek i pojedynczych krajów, jest jednak konieczne ze wzgldu na przysze pokolenia, które podobnie jak my bd miay prawo do ycia i zaspokojenia swych potrzeb z dóbr tej ziemi. Tylko tak dokonana transformacja struktur wyzysku w struktury zrównowa onego rozwoju przezwyci y kultur dominacji i samozniszczenia 23. Dla osignicia zao onego celu konieczne jest zbudowanie nowej midzynarodowej architektury finansowej i ekonomicznej24, która rzuci wyzwanie kumulacji dóbr i systemowej chciwoci 25, naprawi „dug ekologiczny” (ecological debt)26 i bdzie promowa sprawiedliwo ekologiczn (eco-justice) 27. Na czym ma polega postulowana „nowa architektura finansowa i ekonomiczna” bdca czci „ekonomii ycia”? Odpowied znajdujemy w dokumencie RK Just Finance and an Economy of Life (Sprawiedliwe finanse i ekonomia ycia). Wzywa on do utworzenia nowego adu finansowego, który byby etyczny, demokratyczny i sprawiedliwy oraz osadzony na wspólnych wartociach: uczciwoci, sprawiedliwoci spoecznej, godnoci ludzkiej, wzajemnej odpowiedzialnoci i zrównowa onym rozwoju ekologicznym28. „Ekonomia ycia” zakada tak e wczenie w proces decyzyjny tych wszystkich, których dotyczy, pokrycie podstawowych potrzeb poprzez dostarczenie wystarczajcych rodków utrzymania, ochron pracy oraz ochron rodowiska naturalnego: powietrza, wody, ziemi, róde energii i wszystkiego, co jest niezbdne do ycia29. 22. „The World Council of Churches played what later proved to be a prophetic role in focusing attention on the question of sustainability, and its relationship to justice and participation, during those early years”. W. Granberg-Michaelson, Redeeming the Creation. The Rio Earth Summit: Challenges for the Churches, Geneva: WCC Publications 1992, s. 59. 23 Economy of Life, 22. 24 Zob. WORLD COUNCIL OF CHURCHES, Statement on Just Finance and an Economy of Life. 02 September 2009, https://www.oikoumene.org/en/resources/documents/central-committee/ 2009/report-on-public-issues/statement-on-just-finance-and-the-economy-of-life (12.01.2016). 25 Zob. WORLD COUNCIL OF CHURCHES, Report of the Greed Line Study Group, https://www. oikoumene.org/en/resources/documents/wcc-programmes/public-witness-addressing-power-affirmingpeace/poverty-wealth-and-ecology/the-report-of-the-greed-line-study-group-of-the-wcc (11.01.2016). 26 Zob. A. PERALTA, Ecological Debt: the Peoples of the South are the Creditors. Cases from Ecuador, Mozambique, Brazil and India, Geneva: WCC Publications 2006. 27 Economy of Life, 23. 28 WORLD COUNCIL OF CHURCHES, Statement on Just Finance and an Economy of Life. 29 Zob. WORLD COUNCIL OF CHURCHES, AGAPE Consultation on Poverty, Wealth, and Ecology in Asia and the Pacific. Chiang Mai Declaration, http://kairoseuropa.de/wp-content/uploads/ 2015/08/chiang_mai_declaration.pdf (12.01.2016)..

(12) 164. KS. PRZEMYSAW KANTYKA. 4. PODSUMOWANIE. Troska o zachowanie stworzenia nie jest wycznie zagadnieniem z dziedziny biologii, ekologii czy ekonomii. Susznie wiatowa Rada Kocioów wcza t dziedzin równie w obszar refleksji teologicznej. Znajduje po temu trzy wa kie przyczyny: 1. Wedle zapisanego w czowieku Bo ego obrazu oraz z bezporedniego nakazu Stwórcy czowiek sta si wspópracownikiem Boga w zachowaniu i kontynuowaniu dziea stworzenia. Std jego moralna odpowiedzialno za podejmowane dziaania wobec natury stworzonej przez Boga, a zarzdzanej przez czowieka. 2. Degradacja rodowiska naturalnego wpywa wprost na pogorszenie warunków ycia ludzi i godnoci tego ycia, zuba a te mo liwoci rozwojowe przyszych pokole. Std moralna odpowiedzialno czowieka za przeciwdziaanie kryzysowi ekologicznemu. 3. Odwrócenie tendencji powodujcych degradacj rodowiska naturalnego wymaga gbokiego „nawrócenia ekologicznego”, swoistej metanoi, prowadzcej do ustanowienia zasad zrównowa onego, dugofalowego rozwoju, co w istocie sprowadza si do poszanowania Bo ych przykaza i Bo ego stworzenia. Gos Kocioów w sprawach odnoszcych si do poszanowania naturalnego rodowiska ycia czowieka ma szans by usyszanym na caym wiecie. Cho droga do osignicia celu, jakim jest wypracowanie modelu korzystania z zasobów tego wiata w harmonii z natur oraz przy poszanowaniu godnoci i potrzeb ka dego czowieka, w tym przyszych pokole, wydaje si jeszcze daleka, Kocioy nie mog si dyspensowa od stara o wprowadzenie zasad ewangelicznych w ycie spoeczestw, w tym w ochron rodowiska naturalnego, majcego bezporednie przeo enie na jako egzystencji miliardów ludzi. Inicjatywy RK, wczajce chrzecijaskie rozumienie zagadnie ekologicznych do ogólnowiatowej debaty, s tym bardziej cenne, e przynosz gbokie uzasadnienie dziaa podejmowanych na rzecz naturalnego rodowiska ycia czowieka nie z pobudek ideologicznych, ale dziki odczytaniu Bo ego planu powierzenia czowiekowi Ziemi i jej zasobów. Cho RK sama nie ma narzdzi gospodarczych ani politycznych do wprowadzania w ycie goszonych przez siebie idei, to jednak mo e si przyczyni do ich sukcesu przez zmian wiadomoci chrzecijan i ludzi dobrej woli na caym wiecie..

(13) CZY EKOLOGIA TO PROBLEM TEOLOGICZNY?. 165. BIBLIOGRAFIA BARNETTE Henlee H.: The Church and the Ecological Crisis, Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company 1972. DOMMEN Edward: Defining Terms, w: Sustainability and Globalization, red. Julio de Santa Ana, Geneva: WCC Publications 1998. Earth Stewardship. Linking Ecology and Ethics in Theory and Practice, red. Ricardo Rozzi, F. Stuart Chapin III, J. Baird Callicott i inni, Cham–Heilderbeg–Dordrecht–London–New York: Springer 2015. FAITH AND ORDER COMMISSION OF THE WORLD COUNCIL OF CHURCHES: Christian Perspectives on Theological Anthropology. A Faith and Order Study Document, (Faith and Order Paper 199), Geneva: WCC Publications 2005. GRANBERG-MICHAELSON Wesley: Redeeming the Creation. The Rio Earth Summit: Challenges for the Churches, Geneva: WCC Publications 1992. GREENAWAY Kristine: Transformative Spirituality: a spirituality of encounter, https://www.oikoumene.org/en/resources/documents/wcc-programmes/spiritual-life/transformative-spirituality-aspirituality-of-encounter (20.01.2016). Justice, Peace and the Integrity of Creation. Documents from an Ecumenical Process of Commitment, red. D. Preman Niles, Geneva: WCC Publications 1994. PERALTA Athena: Ecological Debt: the Peoples of the South are the Creditors. Cases from Ecuador, Mozambique, Brazil and India, Geneva: WCC Publications 2006. Sustainable Growth—a Contradiction in Terms?: Economy, Ecology and Ethics After the Earth Summit: Report of the Visser ’t Hooft Memorial Consultation. The Ecumenical Institute, Château de Bossey, June 14-19, Genevea: Visser ’t Hooft Endowment Fund for Leadership Development 1993. The WCC and eco-justice, https://www.oikoumene.org/en/what-we-do/eco-justice (20.01.2017). WORLD COUNCIL OF CHURCHES: AGAPE – Alternative Globalization Addressing People and Earth. A Background Document, Geneva: WCC Publications 2005, nr 6.4.4 Ecology. WORLD COUNCIL OF CHURCHES: AGAPE Consultation on Poverty, Wealth, and Ecology in Asia and the Pacific. Chiang Mai Declaration, http://kairoseuropa.de/wp-content/uploads/2015/ 08/chiang_mai_declaration.pdf (12.01.2016). WORLD COUNCIL OF CHURCHES: Economy of Life, Justice, and Peace for All: A Call to Action, w: Economy of Life. Linking Poverty, Wealth ad Ecology, red. Rogate R. Mshana, Athena Peralta, Geneva: WCC Publications 2015. WORLD COUNCIL OF CHURCHES: Economy of Life, Justice, and Peace for All: A Call to Action, https://www.oikoumene.org/en/resources/documents/wcc-programmes/public-witnessaddressing-power-affirming-peace/poverty-wealth-and-ecology/neoliberal-paradigm/agapecall-for-action-2012 (11.01.2016). WORLD COUNCIL OF CHURCHES: Report of the Greed Line Study Group, https://www.oikoumene.org/en/resources/documents/wcc-programmes/public-witness-addressing-power-affirmingpeace/poverty-wealth-and-ecology/the-report-of-the-greed-line-study-group-of-the-wcc (11.01.2016). WORLD COUNCIL OF CHURCHES: Statement on Just Finance and an Economy of Life. 02 September 2009, https://www.oikoumene.org/en/resources/documents/central-committee/2009/reporton-public-issues/statement-on-just-finance-and-the-economy-of-life (12.01.2016)..

(14) 166. KS. PRZEMYSAW KANTYKA. CZY EKOLOGIA TO PROBLEM TEOLOGICZNY? WIATOWA RADA KO CIOÓW NA RZECZ POSZANOWANIA STWORZENIA Streszczenie Artyku zawiera odpowied na pytanie, dlaczego ekologia jest tak e zagadnieniem teologicznym. Baz ródow tych docieka s dokumenty wiatowej Rady Kocioów. Ekologia jest jednym z zagadnie teologicznych, o ile wywodzi si rozwa ania nad ni z antropologii teologicznej, w której czowiek jest postrzegany jako wspópracownik Boga w dziele stworzenia ponoszcy odpowiedzialno moraln za zachowanie integralnoci stworzenia. Dokumenty wiatowej Rady Kocioów zawieraj wiele pogbionych analiz na temat istotnych zagro e ekologicznych dla Ziemi jako habitatu czowieka. Programy studiów wdro one przez ró ne komisje i zespoy RK wypracowuj stanowisko Kocioów w niej zrzeszonych na podstawie zao e antropologii teologicznej.. Sowa kluczowe: wiatowa Rada Kocioów; ekologia; stworzenie; odpowiedzialno ; rodowisko naturalne..

(15)