Stulecie urodzin Wojciecha Świętosławskiego

K ronika 233

STU LECIE U R O D ZIN W O JC IEC H A ŚW IĘTOSŁA W SK IEG O

r W p rzed d zień stu lecia uro d zin W ojciecha Ś w iętosław skiego R e d ak c ja „ K w a rta ln ik a H isto rii N a u k i i T ech n ik i” i M u ze u m T ech n ik i N O T zo rg an izo w ały 20 VI 1981 r. u ro c zy ste zeb ran ie. W słow ie w stępnym R e d a k to r N aczeln y — Ire n a S tasiew ic z-Jasiu k o w a p o d k re śliła , że o d chw ili i m iejsca u ro d zen ia W ojciecha św ię to sław sk ieg o (K iry jó w k a n a W o ły n iu — w ro k u 1881) dzieli n as nie ty lk o odległość geograficzna i czaso w a, lecz ta k ż e o d m ien n o ść ep o k i — ta k b a rd z o i w ie lo stro n n ie różnej od czasów nam w spółczesnych. Ś w iętosław ski żył w ró ż n y ch o k re sac h p rzed I w o jn ą św iato w ą, w Polsce 20 lecia m ięd zy w o jen n eg o , n a em igracji, w P olsce L u d o w e j. T en zasłu żo n y uczony był jed n a k w spółczesny k ażd ej epoce, w k ażd ej u m iał zn aleźć d la siebie m iejsce. G d y o cen ia się W ojciecha Ś w iętosław skiego z p ersp ek ty w y lat, w idać, ja k p o w a żn e m iejsce zajął on w h isto rii n a u k i: p o w ięk sz ając a się p e rsp ek ty w a czaso w a n ie p o m n iejsza jeg o p o sta ci. M im o to ten w ybitn y uczony nie je s t jeszcze w pełn i zn an y . B iogram y i o p ra c o w a n ia — k o n c e n tru ją c się n a działaln o ści n au k o w ej, d y d a k ty c zn e j i org an izacy jn ej, p ro w a d z o n e j p rzez Ś w iętosław skiego w o k resie d o jr z a ły m — z b y t m ało m iejsca pośw ięcają je g o m ło d o ści, gdy k sz ta łto w a ła się o so b o w o ść przyszłego uczo n eg o . A by u z u p ełn ić tę lu k ę „ K w a rta ln ik H isto rii N a u k i i T ec h n ik i” p o sta n o w ił ogłosić d ru k iem blok a rty k u łó w — o p a rty n a n iez n a n y c h m a te ria ­ łac h ź ró d ło w y ch — m . innym i szkic p ió ra c ó rk i P ro fe so ra — Ja n in y Ś w iętosław skiej-Ż ółkiew skiej. A rty k u ły te zo stały o p u b lik o w an e w n u m e rz e 2 (1 9 8 1 ).

N a stę p n ie z a b ra ła głos p ro f. Ja n in a Ś w ięto sław sk a-Ż ó łk iew sk a, k tó ra o p isa ła , ja k p o w stał jej szkic. C ó rk a P ro fe so ra stw ierdziła z żalem , że z a b ra ła się za p ó ź n o d o spisyw ania b io g rafii

2 3 4 K ro n ika

O jca, w chw ili, gdy ju ż odeszli św iadkow ie jeg o m ło d o ści. G łó w n y m ź ró d łe m pracy A u to rk i były n o ta tk i i k o re sp o n d e n c ja W ojciecha Ś w iętosław skiego, p rzed e w szystkim jeg o p o n a d 120 listów d o Jan in y Z ab ło ck iej z la t 1902— 1908. P o d cz as z b ie ra n ia ź ró d eł i p isa n ia p racy uw agę i zain tere so w a n ie có rk i P ro fe so ra zw rócił k o n tra s t m iędzy lata m i m łodzieńczym i a do jrzały m i W o jciech a Ś w iętosław skiego. W m ło d o ści przeżyw ał on często okresy z a ła m a ń i ro zterek , kied y to n aw et w ątp ił w w arto ść i zn aczen ie sw ojej p racy .

Z kolei wygłosił re fe ra t p ro f. J ó z e f M ią so , k tó ry u k a z a ł w czesne la ta życia W ojciecha Ś w iętosław skiego n a tle histo rii ośw iaty polsk iej p rz eło m u X IX i X X w. Ś w iętosław ski n ależał, zd an iem p ro f. M iąso , d o p o k o len ia „ stra jk u sz kolnego 1905 r.” . W śró d m łodzieży tego p o k o le n ia n a ra sta ł fe rm e n t p rzeciw k o ug o d o w o ści i lo jalizm ow i starszej generacji. F e rm e n t ten — ro z b u d zo n y p rzez n a stro je p a n u ją ce w śród m łodzieży u niw ersytetów rosy jsk ich — objął w cześniej ziem ie k resó w w sch o d n ich R zeczy p o sp o litej niż o b szary K ró le stw a P olskiego. Jest z ro zu m ia łe, że uległ m u ta k ż e W ojciech Św iętosław ski, k tó ry u ro d ził się w K iry jó w ce n a W o ły n iu , a stu d io w a ł w K ijow skim In sty tu cie P o litech n iczn y m .

N a stę p n ie d r Jerzy R óziew icz p rz ed staw ił d z ia łaln o ść W ojciecha Św iętosław skiego w życiu p o lo n ii kijow skiej i m oskiew skiej w la ta c h p o p rz ed z ający ch I w ojnę św iatow ą. K o lo n ia p o lsk a w M o sk w ie, d o k tó re j Ś w iętosław ski p rzen ió sł się w ro k u 1911, liczyła w ów czas ok. 17 tys. o só b . N a p rzeło m ie 1917/1918 r. w z ro sła o n a d o ok. 100 tys. osó b . Ś w iętosław ski b rał ak ty w n y u dział w p ra c a c h w ielu, żyw iołow o w ów czas p o w stający ch in stytucji p o lsk ich — n a u k o ­ w ych, o św iatow ych i sp ołecznych (m .in. w d ziałalności D o m u P olskiego, K o m ite tu Polskiej P o m o cy O fiaro m W ojny o raz K o ła N au k o w eg o ).

P o referacie Jerzeg o R óziew icza z e b ra n i — w śród k tó ry c h było w ielu d aw n y ch d aw n y ch uczn ió w i bliskich w sp ó łp ra co w n ik ó w W o jciech a Ś w iętosław skiego — podzielili się w sp o m n ie­ n iam i o P ro feso rze. G ło s z a b ra li: p ro f. p ro f. A n d rzej Bylicki, Ja n G re m p sk i, R o m a n M ierzecki, Z y g m u n t R u d o lf, M a ria W ó jcick a, W ład y sław W ójcicki, K azim ierz Z ię b o rak . Z eb ra n i sta rali się odpo w ied zieć n a n ie k tó re nie w y jaśn io n e d o tą d kw estie, d o ty czące b io g rafii W . Św ięto­ sław skiego, m .in. co sk ło n iło go d o zajęcia się term o ch em ią. W przerw ie sesji goście zw iedzili p o św ięco n ą życiu i p ra cy n au k o w ej P ro fe so ra ekspozycję, u rz ą d z o n ą przez M u zeu m T ech n ik i N O T * .

Jan K o zło w ski (Warszawa)

ZABYTKI T E C H N IK I Z IE M I OPOLSKIEJ

W d n ia c h 12 i 13 w rześn ia 1981 r o k u K o m isja H isto rii Z ab y tk ó w H u tn ic tw a — d z iałająca w ra m a c h S to w arzy szen ia In ży n ieró w i T ech n ik ó w P rzem y słu H u tn icz eg o — zw iedziła zab y tk i tech n ik i n a Z iem i O p o lsk iej, sk u p iając sw ą uw agę n a z a b y tk a c h h u tn ic tw a i w ap ien n ik ach .

1. H u ta M a łap a n e w w O zim ku n a d rz e k ą M a ła P an ew je s t o becnie p rz o d u ją c ą o d lew n ią staliw a w Polsce, p rzy tym je s t ró w n ież jed n y m z n ajstarszy ch z ak ład ó w hu tn iczy ch n a O polszczyźnie. N iestety , niew iele p o z o stało w niej zab y tk ó w . S ą nim i ty lk o w ieża n a m ia ro w a i m o s t w iszący.

N a teren ach p o o b u s tro n a c h O d ry — m iędzy W rocław iem i T arn o w sk im i G ó ra m i — stw ie rd zo n o ślady w y to p u żelaza z ru d d a rn io w y c h (począw szy o d II w .n .e .); w y stęp u ją one głów nie w okolicy O z im k a i O p o la. S tw ie rd zo n o d u ży rozw ój k u źn ic w tym regionie w X V II w iek u ; w iele z n ich p rz e trw a ło d o X IX w ieku. Z ty ch czasów p o ch o d zi H u ta M a łap a n ew .

M ły n a rz — n azw iskiem O zim ek — założył h u tę, w k tó re j ro z p a lił w ielki piec w 1754 ro k u , p ro d u k u ją c su rów kę n a k u le arm a tn ie . R o zk w it h u ty d a tu je się od ro k u 1781, kiedy n a stą p iło w O zim k u zjednoczenie k ilk u z ak ład ó w . P ro d u k o w a n o żelazo k o w aln e, k tó re sp rz ed a w a n o