Pułtusk, woj. ciechanowskie. Zamek

Andrzej Gołembnik,Marek

Mierosławski,Zbigniew

Polak,Dorota Stabrowska

Pułtusk, woj. ciechanowskie. Zamek

Informator Archeologiczny : badania 18, 173-174

- m

W w ykopie n r 2 pod w arstw ą p r ó c h n ic y z n a le z io n o ułam ek k ra w ę d z i n a c z y n ia p ó ź n o śre d n io w ie c z n e g o w w ykopie n r S w w a rstw ie g l i n y n a t r a f i o n o na inało c h a r a k te r y a ty c z n e fra g m e n ty c e r a m ik i, o r a z * n a s z k la n a k u le c z k ę * N a to m ia s t w w ykopie n r 7 w w a rs tw ie p r ó c h n ic y z n a le z io n o p o c is k do p ro cy z w y p a lo n e j g l i n y , n a jp ra w d o p o d o b n ie j zw iązany z b itw ą g ru n w a ld z k ą .

S ta n o w isk o 26 p o ło ż o n a j e s t w n ie w ie lk im z a g ł ę b i e n i u p rz y p o l n e j d ro d z e d o c h o d z ą c e j do d r o g i S tę b a r k - Łodwigowo. W ytyczono tam t r z y wykopy o w ym iarach 10 x 3 m, usytuow ane ró w n o le g le do d r o g i p o ln e j* E k s p lo r a c ję prow adzono do g łę b o k o ś c i o k o ło 1 ,1 0 n .

W wykopach n r 1 i 3 w w a rstw ie p ie s k u pom ieszan eg o z p r ó c h n ic ą , n a t r a f i o n o na n i e w i e l k i e fra g m e n ty c i e n k i e j b la c h y , zapew ne n o w o ż y tn e j, in n y c h zabytków n i e s tw ie rd z o n o .

tł ro k u p rz y sz ły m b a d a n ia b ę d ą kontynuow ane n a s ta n o w isk u 27.

PODRŹЕСЕЕ p a t r z

w o j. l e s z c z y ń s k i e epoka b rą z u

S ta n o w isk o 3

PRZEMYSŁ Muzeum Narodowe Ziem i P rz e m y sk ie j

p i* D ąbrow szczaków w P rz e m y ślu

B a d a n ia p r o w a d z ił mgr A n d rz e j K o p ersk i* T r z e c i se z o n badań* fin a n s o w a ło MNZP w P rz e m y ślu · C m entarzysko s z k i e ­ le to w e z o k r e s u późnego ś r e d n io w ie c z a .

B a d a n ia m ia ły c h a r a k t e r d o ra ź n y c h I n t e r w e n c j i w zw iązku z prowadzonym remontem Dworca PKP* W l a t a c h 1979, Ί962 1 19Θ4 ogółem o d k r y to 15 pochówków s z k ie le to w y c h , c z ę śc io w o z n is z c z o ­ n y c h ·

S ta n o w isk o p o ło ż o n e j e s t n a w ysuniętym ku wschodowi k r a j u t e r a s y , t u i p rz y d o l i n i e z a l e ­ wowej S a n u , w z a c h o d n ie j c z ę ś c i Dworca PKP, o k o ło 106 - 125 m na półn o cn y -w sch ó d od k o ś c i o ła Re­ fo rm ató w .

pochów ki .o rie n to w a n e b y ły n a o s i w sc h ó d -z a c h ó d , głow am i s k ie ro w a n e ku z ach o d o w i, m ia ły p o z y c ję w y p ro sto w an ą n a w znak, r ę c e z ło ż o n e na m ie d n ic y lu b p i e r s i a c h · Jamy grobowe b y ły p r o s ­ t o k ą t n e , w k i l k u z a r e je s tr o w a n o r e l i k t y d re w n a , w g r o b l e 4 1 5 o d s ł o n i ę t o fra g m e n ty tr u m ie n . Groby b y ły je d n o s tk o w e , j e d y n i e 'w g r o b i e 2 p rz y o s o b n ik u d o ro sły m z n a jd o w a ł s i ę s z k i e l e t d z ie c k a D ał s i ę t e ż zauw ażyć rzędow y u k ła d grobów w zdłuż l i n i i p ó łn o c - p o łu d n ie .

W g ro b a c h n a o g ó ł b r a k w y p o s a ż e n ia , je d y n ie w g r o b l e 12 w y s tą p iła m oneta m iedz la n e - p u łe Ludwika W ę g ie rs k ie g o , z a ś w n i ż e j położonym g r o b i e 15 k o l i s t a s p r z ą c z k a (? ) * Drobne u łam k i c e r a ­ m ik i p ó ź n o ś re d n io w ie c z n e j mogą w ystępow ać n a wtórnym zło żu *

Cechy o d k r y ty c h pochówków, j a k : z a c h o d n ia o r i e n t a c j a , u b o g ie w y p o s a ż e n ie , r e l i k t y t r u ­ m ie n , u k ła d r ą k , w ieloposiom ow ośó - w s k a z u ją , i e b y t t o c m e n ta rz p r z y k o ś c ie ln y z o k re su późnego ś r e d n io w ie c z a . Moneta d o w o d z i, że fu n k c jo n o w a ł on na pewno w XIV w ieku*

T ru d n o o s t w i e r d z e n i e , c z y c m e n ta rz po w iązan y b y ł b e z p o ś re d n io г budową k o ś c i e l n ą . W n i e w i e l k i e j o d l e g ł o ś c i z n a j d u j e s i ę XVII - w ieczn y ' k o ś c i ó ł R e ro rn a tó w , k tó r y t e o r e t y c z n i e mógł b yć p o sta w io n y w m ie js c u s t a r s z e g o k o ś c i o ł a lu b c e r k w i. Na p rz e d m ie ś c ia c h P rz e m y ś la , w c z a s a c h Ś re d n io w ie c z a m ia ło s t a ć k i l k a d re w n ia n y c h c e rk w i o r a z s z p i t a l n y k o ś c i ó ł św. D ucha. N ie w ykluczo­ n e t e ż , że pod nadzorem d u ch o w ień stw a chowano t u zm a rły c h n i e p rz y samym k o ś c i e l e , l e c z w n i e ­ w ie lk im od n ie g o o d d a le n iu ·

PUŁTUSK P P ,P racow nie K o n s e rw a c ji zabytków

w o j. c ie c h a n o w s k ie P ra co w n ia A rc h e o lo g ie z n o -K o n se rw a to

r-Zamek sk a

O d d z ia ł' w W arszaw ie

B a d a n ia p r o w a d z i l i ; mgr A n d rz e j G ołeotbnik f a u to r s p r a w o z d a n ia J , mgr Marek M ie ro s ła w s k i, mgr Z bigniew P o la k , mgr D o ro ta S ta b ro w sk a . F in a n so w a ł WKZ C ie c h a ­ nów. D z ie w ią ty se z o n badań* zamek (XV-XVIII w .) . W s e z o n ie kończącym d z i a ł a l n o ś ć e k s p e d y c j i a r c h e o l o g i c z n e j n a t e r e n i e w zgórza zamkowe­ go w P u łtu s k u p r a c e sk o n c e n tro w a n e b y ły n a p rz e d b ra m iu zam ku. P ra c e w ykopaliskow e pow iązana b y ły b e z p o ś r e d n io z nadzorem a r c h e o lo g ic z n y m prowadzonym w a e z o n le zimowym 6 3 /8 4 . W t r a k c i e p r a c ziem nych prow adzonych w tym c z a s i e p r z e z e k ip ę budow laną n a t e r e n i e bramy zamkowej o d s ło ­ n i ę t e z o s t a ł y mury p r z y z ie m ia i fu n d am en ty w ie ż y . S ta n o w iła ona k o le jn y e t a p r o z w i n i ę c i a b r y ły zam kow ej, a ta k ż e w zm ocnienie n a r o ż n ik a Donu D użego. P ra c e n a t e r e n i e p rz e d b ra m ia m ia ły za z a ­ d a n ie u ch w y ce n ie p e łn e g o z a r y s u b r y ł y w ie ż y , a ta k ż e o d s ł o n i ę c i e i o k r e ś l e n i e k o le jn y c h fa z rozbudow y t e j c z ę ś c i zamku.

Główny wykop (XVII a j o w y m iarach 15 it 3 ,5 m, o p a r t y od s tr o n y zamku o l i c o fundam entu w sp o m n ia n ej w ie ż y p r z e c i n a ł s k a r p ę w zg ó rza p o l i n i i z b i e ż n e j z o s i ą bramy i d o c h o d z ił do p ie rw ­ sz e g o f i l a r u arkadow ego m ostu c e g la n e g o w f o s i e zamku. P o z o s t a łe dwa wykopy (XVII b i XVII c ł z lo k a liz o w a n e z o s t a ł y ; p ie rw s z y (8 x 1 ,5 m) na o s i bramy 1 d r u g i (8 x 1 ,5 ml po j e j w sc h o d n ie j s t r o n i e *

1 7 4

-o d s ł -o n i ę t -o w s z y s tk ie mur-owane * l* « e n ty k -o n s t r u k c j i bram nych 1 p r z e d b r a m ia , N a l e i a d o n ic h w k o l e j n o ś c i p o w sta w a n ia t w s c h o d n ia , a sc z y to w a ś c ia n a Donu Du l e g o , m iry c e g la n a p o n i e s ie sa n ta p iw ­ n ic z n e g o budynku p o w s c h o d n ie j s t r o n i e Domti D uśego, t ragm ent f i l a r a m ostu c e g la n e g o , fu n dam enty w sch o d n ieg o muru k u rty n o w eg o , fu n d am en t 1 fra g m e n t k o ro n y muru wl e t y b ra m n e j z a c h o d n i e j , fu n d a e e n t w le ty (7) w s c h o d n ie j, fu ndam ent hem ienny pom ied iy w i e t a n i brem nym l, fu n d am en t c e g la n y muru sw a tk o - wego o ra * dw ie b a s i t y « o c to w e ,

Ne p o d s ta w ie w s tę p n e j a n a l i z y s t r a t y g r a f i i L u z y s k a n e g o w t r a k c i e e k s p l o r a c j i m a t e r i a ł u zabytkow ego# s t w i e r d z i ć n a le f ty , i* r o z p o c z ę te z k o ń ceи XV н , p r a c e # po w ie lu z a b ie g a c h modem l - z a c y jn y c h dokonywanych g łó w n ie v XVI w# zakończone z o s t a ł y s p o c s ą tk le m XVII wieku*

M a t e r i a ł zabytkow y z n a jd u je e i « w P.A.K*

PUŁTUSK *- m ia a to C ie c h a n o w sk ie T ow arzystw o Naukowe

w o j, c ie c h a n o w sk ie W ojewódzki k o n s e rw a to r Zabytków

w C iec h an o w ie

B a d a n ia p r o w a d z ił e g r W ło d zim ierz F e l a . F in a n so w a ł WK2 C iechanów , Siódmy se z o n b a d a ń . M ie js k a zabudowa d re w n ie * n a śre d n io w ie c z n a 1 n o w o iy tn a XV-Xix w. M ie js k i nu r o b ro n n y XVI w* Zabudowa k o ś c i e l n a p r i y k o le o la c k a XV-XIX w, K o ś c ió ł MMP na S t a r y » M ie śc ia - z a k r y s t i a i k r y ­ p t a XVII w.

Kontynuowano p r a c e badaw cze w w ykopie u l . P i o t r a S k a r g i 3 7 a, o d s ł a n i a j ą c d a l s z e r e l i k t y zabudowy d r a w n la n e j, p ł o t y d re w n ia n e u s t a l a j ą c e p r z e b ie g g r a n i e d z i a ł e k w ła sn o śc io w y c h » Z l o k a l i ­ zowano t a k i e d ro g a g r u n to w ą /ró w n o le g łą do z a c h o d n ie j w i e r z e i r y n k o w e j/, N a to m ia s t w w ykopie 2 ul* W olności I (o w ym iarach 7 x 4 n> o d s ł o n i ę t o fra g m e n ty d re w n ia n y c h budynków , r e s z t k i p ło tó w z d e se k dębow ych, o r a z s t u d n i« z XVII w leki^ z k t ó r e j w ydobyto o k o ło SO n a c z y ń g l i n i a n y c h ( c a ­ ły c h we f ra g m e n ta c h } , k a w a łk i s z k la n y c h n a c z y ń ( k i e l i s z k i , s z k l a n i c e } , k a f l e p ły to w e 1 g arn k o w e.

B a d a n ia zw ią z a n e t w i e j s k i e m uren obronnym prow adzona b y ły w k i l k u m i e js c a c h , W o g ro d a c h na t y ł a c h p l e b a n i p r z y k o l e g l a c k i e j (p rz y budynku przepom pow ni wybudowanej w 1961 г . ) , o d s ł o n i ę t o m ir m i e j s k i (p ra w d o p o d o b n ie je g o z a k o ń c z e n ie ) . Mur obro n n y od s t r o n y m i a s t a ma t y l k o o d sa d z k ą c e g la n ą , n a to m ia s t n i e s tw ie rd z o n o wnęk a r k a d . Od s t r o n y r z e k i c h r o n i ł o g o u m o c n ie n ie b rz e g o w e ; u ło io n e poziom o b e l k i um ocnione pionow o w b ity m i k o łk a m i. Kamienny fu n d am en t muru m i e j s k i e g o u ł o - Sony b y ł na r u s z c i e drew nianym . Być m ole m n ie js z a s t a b i l n o ś ć g r u n tu b y ła p r z y c z y n ą z a n ie c h a n ia d a l s z e j budowy m uru. J e g o k o n ty n u a c ją w k ie r u n k u p ó łn o cn o -w sch o d n im b y ło u m o c n ie n ie k a m le n n o - d re w n ia n o -z le m n s zn an e J u l z u b ie g łe g o ro k u , k tó r e g o p o c z ą te k s tw ie rd z o n o p r z y k o ń cu zachow ane­ go muru o b ro n n e g o . Q m ocnienie t o s p e ł n i a ł o zapewne r o l e o b ro n n o * o c h ro n n ą (p rz e c iw p o w o d z io w ą ), Od s t r o n y m ia s ta do muru m ie js k ie g o d o s ta w io n e b y ły b u d y n k i m urow ane, k tó r y c h r e l i k t y n a w a r s tw ia ­ ły s l « od XVI do XIX w, T e re n d o o k o ła budynków b y ł w ybrukowany. W ewnątrz n ic h zach o w ały s i e p o ­ s a d z k i z p ł y t e k c e ra m ic z n y c h 1 c e g i e ł .

Pom iędzy u l . W o ln o ści a budynkiem S t r a l y P o t ą m e j ( u l , S t a s z i c a 17-19) z lo k a liz o w a n o k o ­ l e j n e fra g m e n ty muru m ie js k ie g o · o d s ł o n i ę t o b a s z t ę ( z a c h c v a l s i « t y l k o j e j kam ienny fundam ent) o r a z p a r t i e muru г zachow anym i k ilk o m a w arstw am i c e g i e ł * S tw ie rd z o n o # 4e z m ie n ił s i « ry tm a rk a d - s z e ro k o ś ć w nekl o k o ło ISO c a (p o p rz e d n io 250 cm ).

P rz y k o ś c i e l e NHP na S tarym M ie śc ie od je g o p ó łn o c n o -w sc h o d n ie j s t r o n y o d s ł o n i ę t o f u n d a ­ menty z a k r y s t i i i k r y p ty z XVII w.

M a t e r i a ł zabytkow y z n a j d u j e s i « w P u łtu s k u w m agazynach e k s p e d y c j i w y k o p a lisk o w e j СTH,

RACIĄi, go- T u c h o la O n lw e r a y te t Ł ó d zk i

w oj, b y d g o sk ie K a te d r a A r c h e o lo g ii

B a d a n ia p r o w a d z iła Pom orska E k s p e d y c ja A r c h e o lo g ic z n a DŁ. S p ra w o sd a n le p rz y g o to w a li i d r H a I g o r r a t a Kowalczyk 1 o g r Насl e j T r z c i ń s k i . F in a n so w a ł и . 1 Си W B ydgosz­ c z y . S z e s n a s ty se z o n b a d a li. G ro d z is k o - s t o l i c a k a s z t e ­ l a n i i ( I p o ł , X I I I и . ) .

». , , ? r î ï e t “ l a ï ï na c e l u ис^нуc e n i e d a ls z y c h odcinków d r o g i o t a c z a j ą c e j g r o d z la k o o r a z p i e r -w o tn e j l i n i i b rz e g o -w e j j e z i o r a . Wykopy usy tu o -w a n o na t e r e n i e p ła s k im -w z d łu i -w sc h o d n ie g o 1 p o łu d - ni.owego s to k u o b i e k t u , n * w ia z u jg c do wykopów z 1981 r . , w k tó r y c h o d s ł o n i ę t o je d e n z odcinków Ü Î 2 Î Î ’ 3 ° Wï " i a r ; ch 2 .5 x S в i 1 ,5 x 10 n w yznaczono z g o d n ie z p rz y p u sz c z a ln y « · p r z e

-*■ 0chwï conCl v n i= b I re g n e n t y d r o g i b i e g n ą c e j n a l l n l l p ó łn o c - p o ­ łu d n ie w iedzy p o d sta w a w sch o d n ieg o a to k u w z n le a ie n la g ro dow ego, a b r z e g i e n j e z i o r a . S ia d y d r o g i s ta n o w iła z a g ł ę b i o n a , u n a c n ia n a f a s z y n a l drobnym i k a m ie n ia · ! w a rstw a c l e m n o - s z a r a j p ró c h n ic y

” . cm· P o w ie rz c h n ie d r o g i p rz y k ry w a ła w aratw a oaypiskow o-roaiow lskow a g r u b o ś ­

c i 70 - 150 c n p o ch o d ząc ą z wałów g r o d z i s k a . ’

P ° * lom J e z i o r a 1 je g o l i n i a brzegow a j e s t p r z e s u n i ę t a w s to s u n k u d o p ie r w o t n e j w g r a n ic a c h 10 - 15 m. P r z e s t r z e ń p o n ie d zy b rz e g ie m p ie rw o tn y m , a p o d sta w ę s to k u g ro d u w y n o s iła

. * ' *■ P o Ł n ie rd z a J e te n f a k t b a d a n ia g e o m o r fo lo g ic z n e , k t ó r e w y k a z a ły , IZ poziom J e z i o r a w

o k re m le fu n k c jo n o w a n ia g ro d u b y ł o 1 m w y ts z y . J

»x » M a t e r i a ł zabytkow y u zy ak an y w w yniku te g o ro c z n y c h b a d a ń s ta n o w iły dwa Ż e la z n e q r o t y b e ł - ś r e d n io tr te o z a ° fra g m e n ty k o ś c i- z w ie rz ę c y c h o r a z u ła m k i c e r a m i k i z I I I o k r e s u w cze sn eg o