Kryzys keynesowskiej polityki państwowego regulowania ekonomiki, Jego przyczyny i skutki

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA *9, 1935

Wiaczesław A laksiejew * KRYZYS

KEYNESOWSKIEJ POLITYKI PAŃSTWOWEGO REGULOWANIA EKONOMIKI JEGO PRZYCZVNY I SKUTKI

Twórcą t e o r i i "regulowanego kapitalizm u" J e a t J . M. Kwynes. Po ra a pierw szy w burżuazyjnej ekonomii p o lity c z n e j wykazał on, że żywiołowy mechanize rynkowy samoregulowania ekonomiki n ie J e s t w s ta n ie Uchronić k ap italizm u od kryzysu 1 b ezrobocia. Wskazał na przeciw ności żywiołowej rynkowej k a p ita lis ty c z n e j gospodarki. Key-nes uważał, że nożna Je zlikwidować za pomocą aktywnej ingeren-c j i państwa w ży ingeren-cie gospodaringeren-cze. Przy tym zlikwidowanie sp rzeingeren-cz- rzecz-ności kap italizm u wyobrażał so b ie Jako zachowanie ic h podstawy, przyczyn Je rodzących, w łasności p ry w a tn o -k a p ita listy c z n e j środ-ków p ro d u k c ji.

Kryzysy nadprodukcji 1 bezrobocia Keynes w y ja śn ia ł n ie obiek-tywnymi aprzecznościam l p ro d u k cji k a p ita lis ty c z n e j, a działaniem “wiecznych* praw psychologicznych. Zgodnie a tymi prawami, psychologicznym i, lu d z ie p rz e ja w ia ją skłonność do oszczędzania p ie n ię -dzy, p rz e d się b io rc y p rz e ja w ia ją w iększą skłonność do lokowania p ien ięd zy w banku n i l do inw estowania. Powoduje to w zrost zao-szczędzonej c z ę ś c i docnodu narodowego. To a k o le i prowadzi do spdku popytu na towary konsumpcyjne i produkcyjne, wywołuje stag n a-c ję p ro d u k a-c ji, bezro b o a-cie, kryzysy. Dlatego zadanieo państwa według Keynesa - J e s t wpływanie na w ielkość "efektywnego popytu* w gospodarce. Wysunięcie na pierw szy plan ta k ic h makroekonomicz-nych wskaźników, Jsk dochód narodowy, poziom in w e sty c ji i oszczęd-n o ści le g ło p ó źoszczęd-n iej u podstaw aoszczęd-ntycykllczoszczęd-nego regulow aoszczęd-nia ekooszczęd-no-

«гае- lodzenie k ap italizm u monopolistycznego w państwowo-mono- p o U aty c ly po d ru g ie j wojnie światowej o b iaktywnie wzmocniło po-z y cję Keynasipo-zmu, uczyniło go m etodologiczną podmtmwą d la opraco-v a n ia noopraco-vých sposobów państwowo-monopolistycznego regulowania , g ospodarki. N a jp e łn ie jsz y wyraz te o r ia keynesizasu z n a la z ła w

prak-tyce państwowego regulow ania gospodarki Stanów Zjednoczonych.V ro-ku 1%6 przyv^<to “Ustawę o z atru d n ie n iu * , k tó ra wprowadziła key- n esłsto w sk ie metody regulow ania ekonomiki do zasad państwowej p o lity k i ekonomicznej Stanów Zjednoczonych. Ppd pretekstem zabez-p ie c z e n ia "zabez-pełnego z a tru d n ie n ia " zabez-państwo u rz e cz y w istn iało a n ty - kryzysowe i an ty cy k liczn e p rz e d się w z ię c ia . W la ta c h s z e ś ć d z ie s ią -ty ch te o r ie w zrostu wykorzys-tywały l Inne k ra je a . In . w prak-tyce państwowego regulow ania gospodarki KFN. Pod nazwą "sterownnia £io- balnego" realizow ana była podstawowa część zachodnioniem ieckiego n. oftcłynesietowakiego modelu ’S p o łe c zn e j gospodarki rynkowej".

P o lit y k a koniu n k tu raln a wyrównywania fa z cyklu w w ielu k ra -ja c h Europy zachodniej i Jap o n ii by ła uzupełnione państwową p o

li-ty k ą í r e d n i o - i długookresowego programowanie gospodarki. Przewie duje ona n ie ty lk o stymulowanie tempa w zrostu ekonomicznego, a le

i s ie iSny gałęziow ej s tr u k tu r y gospodarki z uwzględnieniem

tenden-c j i postępu naukowo-technicznego i z a o strz e n i* w ałki konkurencyj-n e j konkurencyj-na rykonkurencyj-nkach światowych. Zasadniczą bazą t o j p o lity k i był rów-n ie ż keyrów-nesizm.

Rozwój t e o r i i k ey n esiato w sk lej, k tó ra le g ła u podstaw p o lity -k i regulowania e-konomi-ki, odnosi s i ę do ł a t p ię ć d z ie s ią ty c h i sz e ś ć d z ie sią ty c h i związany J e a t z nazwiskami znanych ekonomistów burżuazyjnych: E rn sta Hanseoa i Paula Samueleona (S tan y Zjedno-czo n e), Donalda Hicksa (W ielka B ry tan ia) i innych.

Do zagadnień n a jb a rd z ie j szczegółowo opracowanych 'w t e o r i i Keynesa można odnieść problematyką dynamiki popytu efektyw nego,. fu n k c ji konsumpcji i in w e s ty c ji, p o ję c ie mnożnika inw estycyjnego - to J e s t wszystko to , co obejmuje d zied zin ę “p ro d u k cji r e a ln e j* . Inne k ie ru n k i badań, ta k ie Jak* oddziaływani* na produkcję czyn-ników pien iężn y ch , tw orzenie cen uważane były za n ie is to t n e , i w modelach w zrostu i cyklu ekonomicznego n i* były brane pod uwagę.

Powstał •b ezp ien iężn y 1' w a ria n t t e o r i i Keynes*. v

Główny® środkiem p o lity k i państwowego regulow ania gospodarki s t a ł y s i ę in w e sty c je . Główna oetody oddziaływ ania na ekonomikę m iały c h a ra k te r finansowo-kredytowyi budżet państw a, p o lity k a po- „

datkowa, regulovanie stop y procentow ej. V warunkach spadku lub n isk ie g o tempa wzroatu p ro d u k cji n ależało stymulować Inw estycje na drodze oddziaływ ania na sto p ę procentową (d la te g o , aby ona by-ł a n ie za wysoka, niezbędne byby-ło wypuszczanie dodatkowych i l o ś c i p ie n ią d z a , tz n . możliwie umiarkowana in f la c ja ) } zwiększać wydatki budżetowe pariatwa w c e lu kompenoaajl n ie d o sta te c z n e j w i d m e t popytu prywatnego (w p rakty ce oznaczało to o ią g łe powiększenie s i* deficytów budżetowych); regulować staw ki podatku w oelu podwyż-sze n ia tak produkcyjnego, jak 1 konsumpcyjnego popytu. W o k re s it wysokiej koniunktury przewidywane były op eracje flnansoW c-kradyto- ve skierowane v kierunku przeciwnym, zm niejszenia in w e s ty c ji.

Lata p ię ć d z ie s ią te 1 s z e ś ć d z ie s ią te były latam i trium falnego rozkw itu keynesowskiej p o lity k i ekonomicznej. Umocnieniu po zy cji keynesizmu s p rz y ja ło t o , te od d ru g ie j połowy l a t c z te rd z ie sty c h do połowy l a t sied em d ziesiąty ch w tych k ra ja ch Zachodu, gdzie u- rz e cz y w istn iało s i ę państwowe regulowanie ekonomiki, n ie było j a -kichkolw iek głębokich cyklicznych kryzysów. Średnioroczne tempo w zrostu pro d u k cji przemysłowej v św iecie k ap italisty czn y m wynosi-ło w la ta c h p ię ć d z ie s ią ty c h 4 ,9 * . w la ta c h s z e ś ć d z ie sią ty c h - 5 , 7 # * Stosunku do 2# V o k re sie 1913-1 W 1. V ciągu l a t p ię ć d z ie s ią -tych 1 s z e ś ć d z ie s ią ty ^ względnie n i s k i , szczeg ó ln ie d la Krajów zachodniej Europy, był poziom bezrobocia, chociaż w

ciągu

tyoh dziesiątków l a t udziałem pracujących w iększości rozw iniętych, k ra -jów k a p ita listy c z n y c h było niemało tru d n o śc i. Niezwykle’d łu g i w Powojennym o k re s ie w zrost gospodarczy l a t s z e ś ć d z ie sią ty c h w S ta -nach Zjednoczonych, k tó ry był kontynuowany przez prawie osiem l a t przy względnie umiarkowanej i n f l a c j i (3-5* w zrostu cen w ciąg u r °k u ), był reklamowany przez zwolenników keynesizmu Jako triu m f fceyneeistowsklej ekonomicznej p o lity k i i t e o r i i ,

У rz e cz y w isto śc i szybszy rozwój k ap italizm u w la ta c h p ię ć -d z ie sią ty c h 1 s z e ś ć d z ie sią ty c h n iż w ciągu 20 l a t między wojn a a l kwiatowymi był wynikiem d z ia ła n ia szeregu obiektywnych czynników 6 c h arak te rz e przejściowym, tałtic h ja k ł powojenna odbudowa z n iszczo n ej przez wojnę torajów Europy 2achodniej i J a p o n ii, s tr u k tu -ra ln a przebudowa gospodarki pod wpływem rew o lu cji naukowo-techni-czn ej, drap ieżn a e k sp lo a ta c ja przez monopole Źródeł ta n ic h J su

-w u u ü i U fei,” i i щ Ш Ш Ш

rowców 1 paliw w k rajach rozw ijających s i ę , przyspieszony rozwój międzynarodowych związków państw k a p ita listy c z n y c h i in n o .

Jednak ani zmiany s tru k tu ra ln e w gospodarce i postęp naukowo- -te c h n icz n y , an i ro zw ijan ie państwowej in te rw e n c ji w gospodarce n ie mogły zlikwidować antagoĄ lstycznych sp rzeczn o ści k a p i t a l i s t y -cznej re p ro d u k c ji. Do początku l a t sied em d ziesiątych wyczerpało s ię d z ia ła n ie szeregu obiektywnych czynników o c h arak terze p rz e j-ściowym, o którym mówiono w cześn iej. To doprowadziło do n a s ile n ia a lę sprzeczności rep ro d uk cji k a p ita lis ty c z n e j , zlikwidowało eufo-r i ę "bezkeufo-ryzysowego eufo-rozwoju" l a t s z e ś ć d z ie sią ty c h , pokazało n ie -efektywność metod pańatwowo-monopolistycznego regulow ania ekono-m iki. T rzy k ro tnie w ciągu l a t siedeekono-m dziesiątych w św iecie kapi-talistycznym występuje ekonomiczny kryzys (1969/70, 1974/75, 1979/80).

N ajb ard ziej niszczącym, d estab ilizu jący m k a p ita lizm Jako sy-stem , był kryzys l a t 1974/75. Jego szczególną cechą był głęboki spadek w ielk o ści produkcji przemysłowej (11-23*), powiązany z sze-regiem kryzysów s tru k tu ra ln y c h , c ią g łą i n f l a c j ą . Kryzya l a t 1974/ /75 miał c h a ra k te r powszechny, rozpow szechnił s i ę na c a ły św iat k a p ita lis ty c z n y , na w szystkie Jego wiodące k ra j» , obejmował wszy-s tk ie dziedziny ży cia ekonomicznego.

Kryzys l a t 1974/75 doprowadził do masowych zwolnień dziesiąt-ków 1 sete k ty s ię c y robotników i urzędników różnych g a łę z i gospo-d ark i narogospo-dowej. W ręku 1975, wegospo-dług o fic ja ln y c h gospo-danych, lic z b a w p e łn i bezrobotnych w rozw iniętych k ra ja ch k a p ita listy c z n y c h wie-lo k ro tn ie przewyższała odpowiedni wskaźnik l a t s z e ś ć d z ie sią ty c h ₁ b yła prawie dwukrotnie większa w porównaniu z przedkryzysowym, 1973 r . (15,3 min osób w stosunku do 8 ,5 m in).

W ciągu kryzysu l a t 1974/75 po raz pierw szy w h i s t o r i i n a stą -p i ł s -p lo t kryzysu i I n f l a c j i . I n f la c ja obejmowała c a ły św iat ka-p ita lis ty c z n y i ka-przek ro czy ła w szystkie uka-przednio uznawane normy ruchu cen. I n f la c ja l a t sied em d ziesiątych p o le g ała na w zroście cen nawet w warunkach kryzysu nadprodukcji, kiedy według w szyst-k ich praw nauszyst-ki eszyst-konomicznej i p ra szyst-k ty szyst-k i gospodarczej r e a liz a c ja względnie nadm iernej masy towarów pOwinna urzeczy w istn iać s i ę na drodze zm niejszenia ich cen. S p lo t cyklicznego kryzysu nadproduk-c j i i i n f l a nadproduk-c j i świadczy o bankructwie Jednego z w ażniejszych po-s tu la tó w burżuazyjnej ekonomii p o lity c z n e j - “krzywej P h illip po-s « * ,

szeroko wykorzystywanego przez keynesistów i doprowadzonego

przed-n ic h do ra przed-n g i prawa. Zgodprzed-nie г tym prawem, opublikowaprzed-nym w 1953 r .

przez a n g ielsk ie g o s ta ty s ty k a A. P h illip s a , i n f l a c ja i b e sr o b o -

e i« . Jakoby Jaają przeciw stawną dynamikę i'wza^/uaUe s ię l i k w i d u j . Innymi słowy, niezbędną z a p ła tą za zam niejszenie bezrobocia J e a t w zroat i n f l a c j i , i odwrotnie - o g ran iczen ie i n f l a c j i J a k o b / a u to -m a ty c z n ie powoduje zw iększenie a rm ii bezrobotnych. IJÔáviad-

czenia l a t sied em d ziesiąty ch w y r a źn ie p o k a z a ły n ie a d e k w a t n ie t e g o dogm atu. G ospodarka k a p i t a l i s t y c z n a z n a l a z ł a s i ę w ->ti~

n ie " s t a g f l a c j i * (m asowego b e z r o b o c ia w p o łą c z e n iu z s i l n ą i n f l a c j ą ).

K ryzys l a t 1974/75 o z n a c z a ł za ła m a n ie s ię keynesowskiej"» sehe-» matów a n t y c y k lic z n e g o r e g u lo w a n ia , a w sz e r o k im u ję c iu - i c a łe g o eystem u p a ń stw o w o -m o n o p o lia ty czn eg o regulowania ek o n o m ik i. Key- nesow sk a p o l i t y k a p a ó stw o w o -m o n o p o liety c zn eg o r e g u lo w a n ia g o sp o -d a r k i w yk aza ła c a ł ą sw o ją n ie o -d p o w ie -d n io ś ć . N ie udało o l ę r o z w ią

-zać ani Jed n ego z p o sta w io n y c h prz*z k ey n esizm zad ań t an i zat/wz-

pieczyć c a łk o w ite g o z a t r u d n ie n ia , a n i osiągnąć bffzkryzysowego rcö*

woju g o s p o d a r k i, a n i z lik w id o w a ć k o n f lik tó w społecznych.

A nalizując kryzya keynesowskiej ekonomicznej p o l ity k i, te o re tycy burźuazyjni skło n n i aą w idzieć Jego przyczynę w ty » , te n ie -prawidłowe były formy i stosowane metody państwowego resjulowania ekonomiki, opracowane przez keynesi2m.

W rz e cz y w isto śc i Jednak okazała s i ę n ie do p rz y ję c ia i . i e ta lub inna forma regulow ania ekonomiki burżu azyjn ej, * sana idea "regulowanego k a p ita lizm u “. Obiektywna niezbędność bezrobocia n ie -s ta b iln e g o w zro-stu, cy k liczn y c h a ra k te r rep ro d u k cji założony J e -s t w samym system ie p ro d u k cji k a p ita lis ty c z n e j, w j e j podstawie pryw atnej w łasności środków p ro d u k cji - i może być zlikwidowana ty lk o wraz z lik w id a c ją t e j w łasn o ści.

. U rzeczyw istnienie keynesowskiej ekonomicznej p o lity k i na pod-staw ie ochrony i umocnienia pryw atnej w łasn o ści, umocnienia po-z y c ji monopolistycpo-znych k a p ita ł u , nieuchronnie s p rpo-z y ja ło p rpo-z e J a - , w ianiu a ię głównej sp rzeczn o ści k a p ita lizm u , tak w tradycyjnych formach (k ry zy s nadprodukcji oraz związane z ni® bezrobocie i bankructw a), Jak i w nowych (in f la c y jn y w zrost cen w warunkach spadku p ro d u k c ji). D ialektyka k ap italizm u panstwowo-monopolisty-cznego J e s t ta k a , re . zam iast umocnienia systemu k a p ita lis ty n z

-nego, na co lic z y b u rżuazja, Jeszcze b a rd z ie j z a o s trz a on sp rze-czności k ap italizm u , podważa Jego fundamenty*.

Próby an ty cy k licz n e j r e g u la c ji , zaproponowane przez keynesiza, w yróżniają s i ę głębokim i, wewnętrznymi »przeć znoá с i orni, k tó re dra-* e ty c z n ie o g ra n ic za ją ich sk uteczność. A mianowicie: wzroat wyda-tków państwowych prowadzi do zw iększenia podawyda-tków od pracujących i w wyniku - bezpośrednio do obniżania efektywnego popytu. Dla-tego w ostatecznym e fe k cie w zroat wydatków państwowych n ie prowa-d zi prowa-do o s ią g n ię c ia założonych celów - przeprowa-de w szystkirt wzrostu p ro d u k c ji.

Trzeba p o d k re ślić także to , że antycykliczne p rzed sięw zięcia państwa oddziaływ ają przede wszystkim na drobne i śre d n ie własne finansowe śro d k i, 1 szeroko w ykorzystując k red y ty międzynarodowe-go rynku finansowemiędzynarodowe-go, mogą omijać p rzed sięw zięcia państwa w

ga-ł ę z i regulow ania produkcji i z a tru d n ie n ia . •

Stymulowanie w zrostu pro d u k cji za pośrednictwem deficytowego finansow ania n a s ila ło tendencje in fla c y jn e , stymulowało podwyż-szen ie cen i prow adziło do obniżeni« zdolności konkurencyjnych towarów na rynkach wewnętrznych. To wymagało od rządów, w in te r e -sach m o n o p o li, przechodzenia do p o lity k i s ta b i liz a c y jn e j , do o- g ra n ic ze n ie w z r o stu p r o d u k c j i. To znaczy, że ruch odbywa s i ę w

zaczarovanyo kręgu nieuchronnych sp rz ec zn o śc i. "Podejmując kroki przeciwko i n f l a c j i , rządy burżuazyjną p rzy czy n iają s i ę do z a s to ju

pro d uk cji i do w zrostu bezrobociaj u s iłu ją c powstrzymać kryzyso-wy sp ad ek p r o d u k c j i. J e s z c z e b a rd z ie j p o tęg u ją one i n f l a c ję " ^ .

N ie wytrzymuje k o n fro n ta c ji * rz e cz y w isto śc ią także b u riu a- ayjne program ow anie, k tó r e powinno koordynować pouzczogólre przed-się w z ię c ia r e g u lo w a n ia , tak w ramach k o n iu n k tu ra ln e j. Jak i dłu

-gookresowej p o lity k i ekonomicznej. Efektywność programowani» wy- w yrair.ie sp ad ła na początku l a t sied em d ziesiąty ch . Można to wy-ja ś n ić powstańien nowych czynników, ta k ic h Jaki w zrost zależno-ś c i gospodarek narodowych poszczególnych n ie w ielk ich krajów od koniunktury rynku światowego* a ^ ię łc s ź e n ie mocy międzynarodowych -

----2

Programm» Koiwaunisticzeakoj p a r t i i üow ietskoio Soluza

Mo-skwa 1976, « . 27. , ’

v r J r * ? Г/ v n i ł e *w* Sprawozdanie Komitetu C entralnego KPZR na XXVI ZJ&za Komunistycznej P a r t i i Związku Radzieckiego i

i m o n o p o li, k tó r e s i l n i e o d d z ia ły w a ją na w ew nętrzne p r o c e s y g o s p o - . d a r c z e p o s z c z e g ó ln y c h k rajów i o m ij a j ą r e g u lu j ą c * p r z e d s ię w z ię -c i a p ań stw a .

. Kryays regulow ania pańatwwo-monopoŁtatyczneg© l a t sied em

-d z ie s ią ty c h s t a ł s i ę wyrazem p o g łę b i e n i a o g ó ln e g o k r y z y su k a p

i-ta liz m u , k r y z y su b urżuazyjnej ekonomii p o lity c z n e j. System- re g u

-lowania patfstwowo-monopolistyoznego w la ta c h sied em d ziesiąty ch p r z e s ta ł odpowiadać nowemu poziomowi u sp o łec z n ien ia produkoji, ro -sn ąc e j in te n s y f ik a c ji związków gospodarczych, intensyw nej d z ia -ła ln o ś c i międzynarodowych k o rp o ra c ji. Oprócz te g o , krótkookresowy c h a ra k te r keynesowskiej p o lity k i n ie u ła tw ia ł podejmowania roz-wiązań długookresowych szeregu globalnych problemów.

V związku z załamaniem s ię keynesowskiej p o lity k i regulow ania ekonomiki k a p ita lis ty c z n e j d la b urżuazyjnej m yśli ekonomicznej c h arak te ry sty c zn ą s t a ł a a i ę d z i s i a j szeroka Ideowa i te o rety czn a d y fa re n c ja c ja różnorodnych azkół i kierunków. Z je d n e j s tro n y - umocniły s ię pozycje przeciwników keynesizmu, szczeg ó ln ie mont-U- ryatów . Z d ru g ie j s tro n y - wzrosło oddziaływanie różnorodnych kierunków reform ietycznych w burżuazyjnej ekonomii p o lity c z n e j* ta k ic h Jak in s ty tu c jo n a liz m , lewicowe sk rzy dło keynaaizmu. Umoc-n iło s ię rówUmoc-nież oddziaływ aUmoc-nie i a u to r y te t lew ioow o-radykalUmoc-nej e - konomii p o lity c z n e j z J e j kryty k ą k ap italizm u i burżuazyjnej e - konomii p o lity c z n e j JaJtO c a ło ś c i.

N ajbardziej jęiinak wpływowym kierunkiem w t e o r i i i p o lity c e ekonomicznej s t a ł a ię monetaryzm. R eprezentanci tego kierunku w szystkie wady k ap ita lizm u widzą w ro z sze rz en iu ekonomicznych 1 w szc?eg d ln o ści so cjaln y ch fu n k c ji państw a. Nawołują erf.de zmniej-sz e n ia państwowej in te rw e n c ji, do umocnienia rynkowego mechaniz-mu k o n k u ren cji, o k r e ś la ją funkcje państwowego regulow ania Jako

funkcje k o n tr o li nad równomiernym enieinrlącyjnym * wzrostem masy p ien iężn ej* .H v .- • • ' — • ; V --\. •

K onetaryści w ystępują z p o z y cji konserwatywnych - bezwzględ-n e j obrobezwzględ-ny aysteiau wolbezwzględ-nego p rzed sięb io rątw a i żywiołowych mech*-> nizmów rynkowych, zak ład ają is tn ie n ie w k a p ita liz m ie wewnętrznych możliwośći bezkryzyaowego rozwoju i w zrostu. Ta wewnętrzne moż-liw o śc i k ap ita lizm u m onetaryáci w iążą z ruchem p ie n ią d z a . P ie -n iądz i jego o b ró t s ą u -no-natarystów -n ie ty lk o ce-ntral-nym e le -mentem te o re ty c z n e j a n a liz y , a le i w ystępują jako główne n arzę-d z ia p o li ty k i ekbnomioznej. L, Yeager p is z e i »Szereg negatywnych

алрекtów funkcjonowania k a p ita lis ty c z n e j ekonomiki - r e c e s ja , cy-k lic z n e bezrobocie i cy-kryzys b ila n s u p ła tn ic ze g o - n ie s ą characy-k- charak-te ry sty c z n e d la kapitalizm u jako ta k ie g o , a pow stają w wyniku niepraw idłow ej p o lity k i p ie n ię ż n e j, k tó ra J e s t fu n k c ją państwa"/*

Monetaryzm n ie J e s t nowym zjawiskiem w burżuazyjnej ekonomi-czn e j my 411. U Jego podstaw le ż ą idee Ilo śc io w ej t e o r i i p ie n ią -d za, c ie s z ą c e j s ię szczególną pop ularn o ścią w końcu XIX w. i -do l a t trz y d z ie sty c h XX w. Niezadowolenie kręgów rżądzących poszcze-gólnych krajów Zachodu z keynesowsklch metod regulow ania gospo-d a rk i k a p ita lis ty c z n e j zmusiło Je gospo-do zwrócenia uwegi na recep ty współczesnych m o n eta ry stó w . Głównym poligonem monetary^tycznych o- ksperyaentów d2i s l a j s t a ł y s i ę Wielka B rytania i USA, Prezydent

USA otw arcie w y raził swoje sympatie d la konserwatywnej id e o lo g ii aonetaryzmu 1 z a p ro s ił jako n a jb liż sz y c h ekonomicznych doradców czołowych monetarystów, w tym M. Friedmana t A. M eltzera.

Monetaryzm s t a ł s ię czołową doktryną s i ł konserwatywnych, k tó re przyczynę w szelkich niepowodzeń kap italizm u u p a tru ją w o- s ła b ie n iu pryw atnej p rz e d a lę b lo rc z o ź c l, n a s ila n iu s i ę te n d e n c ji ■ ao cjalisty czn y ch " i "kolektywizmu", ro z sze rz en iu n ie s p rz y ja ją -cych p rz e d się b io rc z o śc i d z ia ła ń ze s tro n y państwa, a szczeg ó ln i* programów so cja ln y c h . Monetaryzm staw ia sobie z ł c e l udowodnienie

na g ru n cie teoretycznym szkodliw ości keynesowskiej p o lity k i p ełn e-go z a tru d n ie n ia oraz utorowanie drogi do zw iększenia sto p n ia wý* zysku k la sy ro b o tn ic z e j. Ty® eamya, monetaryzm s t a ł s ię bazą różnych współczesnych t e o r i i , “nowego konserwatyzmu", neoklaey- cyzau.

W ystępując pod sztandarem k ry ty k i współczesnego państwowo-mo- nopolistycznego regulow ania, neokonserwatyzo g ło a l t e o r ię o zgubnych skutkach in g e re n c ji państwa w ży cie gospodarcze oraz w d z ia -ła n ie mechanizmów rynkowych. Korzenie z -ła widzą ideolodzy neokon- sarwatyzmu w naruszeniu "ekonomicznie uzasadnionego" stosunku mie-dzy »aktorem prywatnym i państwowym, oraz nadm iernej d y s try b u c ji dochodu narodowego poprzez budżet państwa. K rytykują przede wszy-stk im p o lity k ę wydatków państwowych i "gw arancji so cja ln y c h ". Chodzi o p rz e n ie s ie n ie akcentów z keynesowskiej p o lity k i stym ula-c j i pro d u k ula-cji drobił ro z sz e rz e n ia popytu, w p ierw szej k o le jn o śula-c i

4

Ł .,T e a g e r , Monetary P o lic y and Economic Performance. Washington 1972, 6. 13,

/

państwowego i konsumenckiego (n a bazio wtórnego podziału dochodu narodowego), na tw orzenie b a rd z ie j sp rzy jający ch warunków wzrostu akum ulacji i p ro d u k cji w sek to rze prywatny®, kosztem organizowa-n ia koorganizowa-nsumpcji poprzez redukcję wydatków socjalorganizowa-nych państwa, J-*st

to te o r ia zorientow ana na podaż, w odróżnieniu od keyne*i:.mu, zorientowanego na popyt.

Neokonserwatystów martwi n ie ro z sze rz en ie popytu, le o z umoc-n ie umoc-n ie bazy pryw atumoc-no-m oumoc-nopolistyczumoc-nej akum ulacji i w ię k s z e g o

zysków. Gra id z ie o wzmocnienia stymulatorów rynkowych, łą c z n ie Z wykorzystywaniem b ezrobocia, Jako środka podwyższenia "dyscy-p lin y "dyscy-pracy*, 1 o g ran iczen ie i n f l a c j i .

V ten sposób n a s tą p iła wyraina zmiana akcentów: j e ś l i wcześ-n ie j u keywcześ-nesistów główwcześ-nym obiektem r e g u la c ji była re c e s ja pro-d u k cji 1 w zrost bezrobocia, a środkiem p rz eciw d ziałan ia b y ł de- f i c y t budżetowy oraz kontrolowana in f l a c j a , to te ra z akcenty s ą a k u ra t przeciw stawne. Największe niebezpieczeństw o widzą nookon- serw aty ści w możliwości ponownego p rzy sp ieszen ia tempa w zrostu cen. Keynesowaka koncepcja "pełnego z atru d n ien ia" z o s ta ła z a s tą -piona u neokonserwatystów koncepcją " n a tu ra ln e j" sto p y bezrobo-c i a , tym samym, g ra id z ie o o g ran ibezrobo-czen ie in g e re n bezrobo-c ji państwa w ży-c ie gospodarży-cze i ro z sze rz en ie możliwośży-ci d z ia ła n ia mechanizmów rynkowych.

J e ś l i chodzi o in g e re n cję państwa w życie gospodarcze, to po-winno ono mieć n ie ty le c h a ra k te r r e g u la c ji , i l e sterow ania pro-cesami rynkowymi w in te r e s i e prywatnego s e k to ra .

Nie oznacza to r naszym zdaniem - jak ieg o ś demontażu państwo- wo-monopolistycznego regulow ania gospodarki, k tó re w ró żn o rak ich formach p o zo stało c z ę ś c ią współczesnego k ap italizm u państwowo-mo- n op o listyczn eg o . Nawet ideolog n a jb a rd z ie j reakcyjnego sk rz y d ła neokonserwatyzmu H ilto n Friedman, s ta r a ją c y s i ę udowodnić n ie -zbędność o g ran iczen ia re g u la c y jn e j fu n k c ji państwa jed y n ie do a fe ry p ien iężn o -k red y to w ej, dąży n ie do o s ła b ie n ia , le c z do u - mocnipnia bazy socjalno-ekonom lcznej k ap italizm u państwowo-mo- npp o llstyczn eg o . Lecz p rz y ty® p rzen o si s i ę punkt c ię ż k o śc i z a p aratu państw a, k tó ry według neokonserwatystów z ab ie ra nadmier-ną część dochodu narodowego do budżetu so cja ln e g o , na w ielką k o rp o ra c ję , k tó ra dążąc do wysokich zysków, щ możliwości sku-te c z n ie js z e j w alki ** "nadmiernymi" wymaganiami płacowymi ro b o t-ników.

Nookonaervatyóci d a ją s k ra jn i* tendencyjną* te o re ty c z n ie bez-podstawną in te r p r e ta c ję źró d eł i i s t o t y problemów związanych z padstwowo-monopolistycznym regulovaniam g ospodarki, * p r te d s ta - wiane przez n ich re c e p ty mają rea k cy jn o -u to p ijn y c h a ra k te r.

Bezdyskusyjna J e s t t ‘>za M# -Friedmana i innyoh monetary»tów Q inflacyjnym oddziaływaniu wydatków państwowych, finansowanych ko-sztem dodatkowej p ie n ię ż n e j em iaji; łączy a ię ona z szeregiem abeo- lu tn ie bezpodstawnych - n ia udowodnionych stw ierd zeń , któro J. Ro-binson nazywa "bezpodstawną w iarą"5 . Głównymi elementami "bez-podstawnej wiary* Friedmana J e s t stw ie rd z a n ie , że w warunkach kryzysu ekonomicznego w ramach k apitalizm u państwowo-aonopoli- atycznego prywatne p rzed sięb io rstw o i bez państwowej in te rw e n c ji J e a t w s ta n ie zabezpieczyć w zrost gospodarki k a p ita lis ty c z n e j i

pełne z a tru d n ie n ie , .

Drugim elementem "bezpodstawnej wiary" t e o r i i M. Friedmana J e s t stw ierd ze n ie o tym, że kryzysy nadprodukcji, i n f l a c j a ,s t r u k -tu ra ln e dysproporcje n ie są praw idłow ością k ap italizm u i z reg u ły s ą zrodzone przez chaotyczne wahania masy p ie n ię ż n e j w wyniku d z ia ła ń rządowych w c a lu regulow ania koniunktury. To stw ierd ze -n ie krańcowe fa łs z u je obraz przyczy-nowo-skutkowych związków w system ie re p ro d u k c ji k a p ita lis ty c z n e j. S fe ra obrotu pieniężnego przy c a łe j j e j ważności n ie J e s t autonomiczną i n ie za le żn ą od innych s f e r gospodarki. J e s t ona podporządkowana d z ia ła n iu bar* d z ie j ogólnych praw p ro d u k cji 1 obrotu produktu społecznego. Te prawa z k o le i określone aą p rzez c h a ra k te r k a p ita listy c z n y c h stosunków p ro d u k c ji. To znaczy, że o b ró t p ien iężn y n ie może być rozpatrywany Jako decydujące ogniwo re p ro d u k c ji, Do tego Jeszcze przy rozpatryw aniu przyczyn i n f l a c j i M. Friedman pomija ta k i ważny czynnik w zrostu c en , Jakim J e s t m onopolistyczny meohanlzm ic h tw orzenia. Według ocen F e d e ra ln ej Komisji Handlowej Stanów Zjednoczonych antykonkurencyjne d z ia ła n ia k o rp o r a c ji, k tó re wyra-żone J e s t przez uzgadnianie cen, k o sztu je konsumentów około 80 mld dolarów ro c z n ie^ .

Przeciw nicy kierunku neokonserwatywnego dobrze rozum ieją n ie -bezpieczeństw a związane z gwałtownym zwiększeniem zysków wielkie** ■ go b izn esu , kosztem d a ls z e j ofensywy na o s ią g n ię c ie k la sy ro b o

t-5 "C hallenge", Septeober-O ctober 1980, p» JO,

n ic z e j, J e j poziom ż y cia , oraz z ukierunkowaniem na uwolnienie żywiołów rynkowych, k tó re rodzą nadprodukcję towarów i bezro-b o c ia, Dlatego oni p o śp ieszn ie szukają "optymalnego* połączenia procesów rynkowych ze środkami państwowo-monopolistyezncj regu-l a c j i koniunktury. "Nasze zadanie polega na tym, aby zachować to co n a jle p sz a z rynku - p is ie Paul Samuelson ■ - a le z tego n ie wynika» że powinniśmy p rzyjąć ze spokojem w szystkie nierozumne s k u tk i, k tó re pociąga za sobą "rynkowy sposób rozwiązywania pro-blemów**^.

Na nieprzydatność rynkowych, opartych na d z ia ła n iu prawa war-to ś c i , sposobów regulowania burżuazyjnej gospodarki, w warunkach kapitalizm u panatwowo-monopoliatycznego, wskazywał Jeszcze V, I . Lenin. Całkiem Jaene, że archaiczne recep ty obecnych neokonser-watystów są w o s tr e j sp rzeczn ości z rz eczy w isto ścią współczesnego kapitalizm u państwowo-monopolletycznego. .4

Już pierw sze e fe k ty p o lity k i neokonserwatywnej dowiodły J e j negatywnego wpływu na gospodarkę krajów k a p ita listy c z n y c h . P rzy j-mując monetaryzm Jako teo rety czn ą podstawę swej p o lity k i ekono-m icznej; rz ą d Ronalda Reagana w Stanach Zjednoczonych o d rz u c ił keynesoyską koncepcję państwowego regulowania gospodarki. Położył on n a c is k , w gran icach możliwości, no "czy sty ” żywioł rynku ka-p ita lis ty c z n e g o . Programy reform , reka-p re ze n tu ją c a konceka-pcje neo- konaerwatystów, przewidywały ograniczenie in g e re n c ji w sprawy go-spodarcza, poważne obniżenie podatków (przed« wszystkim znaczna u lg i podatkowe d la monopoli ), ograniczenie programów so cjaln y ch , dynamiczne zw iększania wydatków zbrojeniowych. Sądzono, że epo- wodowany tym w zrost dochodów zamożnych obyw ateli Stanów

Zjednoczonych, p rzep ły n ie w p o s ta c i in w e sty c ji do p rz e sta rz a ły c h g a łę -z i pr-zem ysłu, co pomoże ożywić c a łą gospodarkę, uęzynlć j ą bar-d z ie j efektywną, konkurencyjną, a przy o k a z ji rozw iązać w szystkie p o z o sta łe społeczne i p o lity c z n e zadania.

To jednak n ie n a s tą p iło . Kraj przeżywa przew lekłą r e c e s ję , a perspektywy na p rz y szło ść n ie stw a rz a ją żadnych podstaw do opty-mizmu'. W ciąg u dwunastu o ia s ię c y od lip c a 1901 r . w ielkość pro-d u k cji przemysłowej zm alała o 10,1* , o siąg a ją c n a jn iż sz y

wskaż-7 Cyt, za: P, E n t o w, K riz ls gosudarstw ienno-m onopolisti- czeskogo rie g u liro w a n ija i sowriem iennaja burżuaanaja ekonomiczo- sk a ja t i e o r i j a , "Kirowaja ekonomika i mieżdunarodnyje o tn o sze n i- ja * 1901. No 12. s . 100,

r.ik od 1977 r . bredni poziom w ykorzystania mocy produkcyjnych w lip c u roku 1982 o siąg n ął wskaźnik 69,5*, co etanowi poziom ty lk o o 0#5Ji wyższy od najniższego w ciągu o s ta tn ic h siedm iu l a t , k tó ry odnotowano w c z a sie kryzysu 1975 r.®

Nadal rosną ceny, szybko podniósł a ię poziom bezrobocia z 7,8 min osób latem 1981 r . w ciągu roku doszedł on do 10,8 min, co stanowi najwyższy wskaźnik od roku 1934.

Nie z a d z ia ła ło główne ogniwo neokonserwatywnej p o lity k i. 0 - szczędności, uzyskane przez monopole w wyniku obniżki* podatków, n ie z a s i l i ł y gospodarki Stanów Zjednoczonych. K ap itał odpływał w różnych kierunkach - na zaspokojenie luksusowych zachcianek boga-czy, za g ra n ic ę , gdzie sto p a zysku J e s t wyższa. N ierealny okazał o ię również drugi p o s tu la t - możllwość gwałtownego zw iększenia wy-datków zbrojeniowych (1 ,3 b ilio n a dolarów w ciągu 5 l a t ) i Jedno-czesnego obniżenia podatków nawet w warunkach "oszczędności* na programach so cja ln y c h , w e fe k c ie , w 1982 r . d e fic y t budżetowy wy-n ió s ł 109 mld dolarów w porówwy-nawy-niu z 50 mld w roku 1981, Konty-nuacja p rak ty k i deficytowego finansow ania budżetu musi utrzymać wysokie tempo i n f l a c j i w Stanach Zjednoczonych, wywołać d alsze za-o s trz e n ie spza-ołecznza-o-ekza-onza-omicznych sprzecznza-ości 1 kza-onfliktów . Mlia r d y dolarów, przeznaczone na wyścląg z b ro jeń , pozbawiają k ap i-ta łu cywilne g a łę z ie p ro d u k c ji, zw iększają bezrobocie, s p rz y ja ją i n f l a c j i , deformują gospodarkę. Potwierdza s ię o strz e ż e n ie byłego prezydenta USA Dwighta Eisenhowera, że "nadmierne wydatki na oe- le nieprodukcyjne mogą w końcowym efe k cie zniszczyć gospodarkę a- aerykańską".

Zm niejszenie wydatków na potrzeby s o c ja ln e w warunkach p rz e -w lek łej r e c e s ji pro-wadzi do obniżenia poziomu życio-wego Ameryka-nów. Liczba obyw ateli amerykańskich, k tó rzy s p a d li p o n iżej o f i -cjaln eg o minimum so-cjalnego ponownie zaczęła w zrastać. O siągnęła ona w le c i e 1982 r . 32 min osób ( W ogółu ludności Stanów Zje-dnoczonych).

Praktyczna r e a liz a c ja id e i neokonserwatyzmu w Stanach Zjedno-czonych doprowadziła wyłączni* do z a o strz e n ia tradycyjnych bolą-czek społeczno-ekonomicznych - p o g łęb ien ia te n d e n c ji kryzysowych, zw iększenia s ta g n a c ji w mało konkurencyjnych g a łę z ia c h przemy-s łu , spotęgowania bezrobocia, w zrostu napięć społecznych.

doks s y tu a c ji polega na ty » , że w zrost sto p n ia uspołecznieni« pro» d u k cjl 1 z ao ctrzen ie społeczno-ekonomicznych sprzeczności spobv* сг<»пзtwa burżuazyjnego w la ta c h siedem dziesiątych i na początku l a t osiem dziesiątych powołuj* konieczność aktywnego oddziaływa-n ia państwa oddziaływa-na gospodarkę, r e g u la c ji c e oddziaływa-n tr a loddziaływa-n e j, chociafe w łaśnie

te k ieru n k i d z ia ła n ia ponlooły wyrainą porażkę.

Stwarza to sy tu a c ję błędnego koła w p o lity c e gospodarczej współczesnego im perializm u. J e s t ona objawem z ao strz e n ia ogólnego kryzysu kap italizm u w la ta c h siedem dziesiątych i z w ią z a n e g o г

nim dalszego p o g łęb ien ia kryzysu burżuazyjnej « y ź li ekonomicznej.

Wiaczesław Alaksiejew CRISIS OF KEYNESIAN POUCY

OF THE STATE REGULATION OF ECONOMICS IIS CAUCUS AND CONSEQUENCES

The paper p o in ts out th a t exhaustion of fa c to rs o f t r a n s itio n -a l c n -a r-a c te r, th -a t promoted r-a p id development o f th e C a p ita li s t econony 1» the f l f t i a a and th e s i x t i e s , le d to a slow-down in eco- nornic growth r a t e and I n te n s if ic a tio n of c r i s i s phenomena in ca-p ita lis m In the s e v e n tie s . I t s ig n if ie d ueele-ssnens of th# theore» t i c a l concept o f s ta te -m o n o p o lls tit r e f l a t i o n based on Keynes* th e o ry f o r s o lu tio n o f a r is in g problems.

C ris is in KeynesUm in the bourgeois p o l i t i c a l economy o f the se v e n tie s re le a s e d a search f o r theory th a t would « ju stify th© new s tr a te g y o f th e s t a t e economic p o lic y . In the c la s h o r neoeonser- vstlsm and bourgeois ra d ic alism in th e s e v e n tie s , a dominant p o si-tio n was taken by neoconservatism w ith monetarism as a b a sis o f the economic d o c trin e .

Neoconaervatism provides a f u l l y te n d e n tio u s and th e o r e tic a

l-ly in co h eren t in te r p r e ta tio n o f th e sources and th e essence o f

problems connected w ith the s t a t e - m o a o p o l l 3 t i c re g u la tio n o f th e

economy, w hile economic re c ip e s recommended by re p re s e n ta tiv e s of th is tre n d and a p p lie d In p ra c tic e are o f a re a o tio n e ry character. A p p licatio n o f th e neoconservatism idea in p ra c tic e le d only to in te n s if ic a ti o n o f th e o ld economic problems o f c a p ita lis m and sharpened s o c ia l te n sio n s. - ' '•

A search f o r ü h economic p o lic y a p p ro p ria te .tor tcK? coctßre*

po rary im perialism r e f l e c t s a deepening o f a g en eral c r i s i s of c a p ita lis m and a f u r th e r deepening o f the c r i s i s o f th e bourgeo* i s economic thought connected w ith i t .