A C T A U N I V U S I T A T I 3 L O D Z I E N S I S ________________ FOLIA OECONOMICA 49. 1993
S tan isław M. Szukaleki* , KONCEPCJA TrtZECH SEKTOrtów
A PRAKTYKA PRZEKSZTAŁCEŃ .iTHUKTUrtALNYCH V KFN
• 1
Immanentną cechą procesów rozwojowych flą p rz e k sz ta łce n ia w s tru k tu rz e gospoderkl, k tó ra z je d n a j stro n y są rezultatem tych procesów, z d ru g ie j zaś warunkują Możliwości przyszłych zm ian.Dostrz e ż e n ie tego związku sp raw iło , że zarówno w an alizach te o re ty cz -nych, Jak i w empirycznych badaniach procesów rozwojowych prze-kształceniom strukturalnym zaczęto poświęcać w ięcej uwagi.
Spośród w ielu h ip o tez, któ re w yjaśniają ex p o st ipúany s tru k -tu ry gospodarki w powiązaniu z procesami rozwojowymi oraz próbują prognozować przy szłe k ieru n k i p rz e k sz ta łce ń , czołowe m iejsce w l i -te ra tu rz e zachodniej zajmuje -te o r ia trz e ch sektorów1. Koncepaja ta zdobyła sobie dużą popularność « ta ją c s ię podstawową hipotiezą te o -retyczną w rozważaniach e tru k tu ra ln y c h ; tr a k tu je s i ę j ą Jako jedną z t e o r i i rozwoju społecznego2 , przećiw staw iając czasem markei s
tow-»
Dr, I n s ty tu t Ekonomii P o lity c z n e j, Uniwersytet Łódzki.
A. G. B. F i s h e r . Production. Prim ary, Secondary and T e rtia ry , "Economic Record* 1Э59, y ol. 15} C. C l a r k , The Con- a itio n s o f Economic P rogress, London 1957; J . Г o u v $ ä t .1 e t D ie Gross o Hoffr.un,; des zwanzigsten Jahrhunderte, Köln 1954.
V ten sposób o k re śla koncepcję W. 0 e ť n s t e n b e г»
Í
e r , 1 s t d ie 3unde»republik Deutschland auf dew Weg zu r D ie n st- e is tu n g s g e s e lls c h a ft, V ortrag v o r dem M arketing-Club, München 1982.192 St.tnlglav S łu t o l a k i
s k le j t e o r i i rozwoju społecznego. Ogólnie można powiedzieć, że kon-cep cja trz e c h sektorów o p isu je proces rozwoju jako n tstę p u ją o e po sobie trz y s ta d ia , w których dominuje Jeden z sektorów. V pierwszym stadium dominuje produkcja se k to ra ro ln iczego (s e k to r I ), w dru-gim przeważa produkcja przemysłowa (s e k to r I I ) , stadium tr z e c ie c h arak tery zu je e i« dominacją usług (s e k to r I I I ). Znajduje to wyraz w p rz e k sz ta łce n ia ch s tru k tu ry popytu, nakładów ora* wyników
pro-dukcyjnych. Głównych przyczyn owych p rz e k sz ta łce ń należy upatrywać - ja k wskazują autorzy koncopc.1l - w p o stęp ie technlcżnya ora* zmianach s tru k tu ry popytu społecznego. Uzupełnieniem do koncepcji trz e ch sektorów J e s t te za D aniela B ella5 o stadlalnym rozwoju spo-łeczeństw , w którym najwyższą formą J e s t spospo-łeczeństw o postln du - e t r i a l n e , a do którego bezsprzecznie - wedle tego au to ra - można z a lic z y ć USA. Większość wysoko rozw iniętych krajów Europy Zachod-n ie j D. B ell umieszcza u progu "społeczeństw a 'u słu g " ; u sługi w 'sp o łeczeń stw ie p o stin d u strialn y m zajmują czołową pozycję, czego
do-wodem ma być koncentracja z a tru d n ie n ia w tym sek to rze oraz Jego dominacja w produkcie narodowym.
Obydwie te z y , a szczególnie tą o s ta t n ia , m iały słu ży ć zaprze-czeniu marksowaklej t e o r i i rozwoju społecznego, o p isu ją c go Jako niezależne od ch arak teru stosunków produkcji s ta d ia rozwojowe. Z uwagi na relaty w n ie niższy w porównaniu z innymi wysoko ^ z w i -niętym i krajam i k a p lta lis ty c z n j* i - u d z ia ł usług w gospodarce RFN, t e o r i i D. B ella poświęca s i ę w l i t e r a t u r z e zachodnloniem lecklej mniej uwagi, a głównym narzędziem teoretycznym badań s tr u k tu r a l-nych J e s t koncepcja tró jsek to ro w a. Jakkolw iek J e j pozycja Jąko podstawowego instrum entu teoretycznego J e s t niepodważalna, to Jed-nak ocenia s i ę Ją w dosyi zróżnicowany sposób. L iczni au to rzy , Jak np. G. Fele, Klaus V, S ch atz, Francois Wolter**, s t o j ą na s ta n o v is -ku, że fa k ty dotyczące rozwoju gospodarki zachodnloniem lecklej do-b itn ie potw ierdzają głóWne tezy k o n cep cji, choć gospodarka ta -» z uwagi na s i l n i e rozbudowane powiązania handlowe z ?*granlcą > ną
" D. B e l l , Die n a c h in d u s trie lle G e s e lls c h a ft, Fireńkfurt und Mew York 1975.
* G. F e l s , K. V. S c h a t z , F. V o l t e r , Der Zu-sammenhang zwischen P roduktlons-3tru k tu r und Entwicklungen!véau lw :J W e ltw irtsc h a ftlic h e s Archiw, Bd. 106/1971/K ie lf 0 . P « I »,
K. W. S c h a t z , S e k to ra le Entwicklung und W achstuasausslebten d er w estdeutscher W irtsch a ft b is 1980, "Die V o ltw lrtech aft* 1974.
sp ecy ficzn a warunki rozwojowe. One to sp raw iają, &e na w rro st pro-» duktu społecznego, przebieg koniunktury oraz na zmiany s tr u k tu r a l-ne w is to tn y sposób wpływa tempo w zrostu popytu eksportowego* a poniewa* dobra eksportowe pochodzą główni® z «»która przemysłowego ( eksport uaług to zaledwie £# globalnego ekeportu HFN, w imporcie u s łu g i stanow ią około s tą d relaty w n ie wysoki Jago u d z ia ł w gospodarce RFN .
( Inni au to rzy odnoszą s ię do t e j koncepcji s c ö p ty c tn ie , j.ak cboóby E. Helmst ł d t e r k ie ru ją c y główne o s trz e k ry ty k i na metodo-logiczne podstawy ro zg ran iczen ie sektorów, wskazujący ta k ie na brak obiektywnych kryterió v ^ o d -Jŕielen la sek to ra ilp tag . Po dolnego zdania Jtiet Karl U. Schmidt" p o d k re ila ją cy , że ułonmoźclą M ttU z stru k tu ra ln y c h przy zastosowaniu koncepcji trz e c h sektorów j e s t posiłkowanie M ę Instytucjonalnym kryterium przy ro zgraniczaniu sektorów, choć p rzy zn aje, że brak J e a t zadowalającego w p e łn i
kry-terium funkcjonalnego. Nawet autorzy koncepcji dezagre^ujący gos-podarkę na aektory posługują a lę ró in y a l k ry te ria m i. W. G crsten- bex'ger swoją krytykę te o r ii koncentruje na naa tęp u jętych kwestiach» po pierw sze, obiekcje budzi f a k t, t» koncepcjo t a n ie b ie -rze nod uwagę związku między zmianami cen i zmianami « try k t-r? po-pytu (zdanie* tego a u to rs , przy tfenej s tru k tu rz e p re fe re n c ji spo-łecznych s tru k tu ra popytu zależy od zmian r e l a c j i oferow w frfi dóbr i u s ł u g J a k rówateż pomija egzystencję sek to ra czw artego, tz n . w łasnej produkcji faspodarstw domowych. Po d ru g ie, »odel nie v- względnie n a tu ra i íľ^ih ograni c Z<ui surowcowych. Wyczerpywanie a ię surowców môže s4W « И b a rie rą w procesach rozwoju gospodarczego o rsz p rzek ształceń stru k tu ra ln y c h , Zarzut ten z ro d z ił sic; zapewne po szokv cenowym z początku l a t siedem dziesiątych wywołanym wzros-tów cen paliw i e n e rg ii oraz głosami o wyczerpywaniu s ię zasobów
K. H. o p p e n l ä n d e r « S in d 'w ir aur dem Weg in d ie O ie n stle lstu n g e g e z e lsc h a ft, "IFQ-Studien* 1961, Hr, 2 -5 , « , 26Ô.
ü fi, H e l » S t ä d t e r , C e s te lte te Expansion bei V ollbe-
5c h a ft^ u n g ,^ a trw k tu rv a n d e i^ a l3 E rkentnnie- und
OestaltungeauXga-^ K. D. S c h m i d t , Das "D rei-Sektoren Schema*«'- Aus d e r
3 ič h t der em pirisch KonsumForschung, jw i) E. Ô o m b a c h , N«u- • r * Entwicklungen in d er t e ó r ie d»» Koneumentenverbsltcna, J .C .3. Mohr ( P. Siebeck) Tübingen *978, s . 32$.
ju ro v owych. Po tr z e c ie , hip o tó za какłada ła d n ie n ia gospodarki t k n i ę t e j , co wzbudza szczególne k o n tro lera j e ;l t uwa^l na «11 ne
pow iązania gospodarki zachodnloniem lecklej z Ł agranlćą, o czym vspom inąłiámy w czeániej
i N iezależnie od tego, ja k ie 2ar* u ty atew ia s i ę h ip o te z ie trz e c h j?eKtorów, Kyskała ona duże znaczenie n ie ty lk o teo retyd * n ef ul« i
p ra k ty c z n e .Wyraża s ię ono w ty n ,że na podstawie t a j koncepcji bada s i? kierunki p rz e k sz ta łce ń s tru k tu ra ln y c h w gospodarce zachodnio-
n ie m le c k ie j, przy czym n ie chodzi, tu ty lk o o zmiany w s tru k tu rz e
sek to ro w ej z a tru d n ie n ie i produktu spolecznego, lec* także bada
a l ę p rz e k s z ta łc e n ia s tru k tu ry sektorow ej popytu gospodarstw domo-vých, p r z e d s ię b io rs tw , popytu państw*10} na t e j poOatawie ta k ie
formułowane są w nioski d la p rz y s z łe j p o lity k i s tr u k tu r a ln e j. Jak
-kolwiek poszczególne in s ty tu ty badawcze zajmują s i ę rozmaitymi ęa-
sadnLeniami z zakresu problematyki s tr u k tu r a ln a j, to jednak a n a li-za s tru k tu ry sek to ro w ej zajm uje w tych badaniach poczesne m iejsce
1 z r e g a ły j e s t ona punktem wyj.ici* do a n a li f wewnątrzaektorowych;
c o raz w iększe znaczenie p rzy p isu je a ię także a n a liz ie sek to ra u-
a ług w związku ze wzroatem Jego r o l i w g o sp o d a rc e ^ .
Mówiąc o badaniach stru k tu ra ln y c h w KFN, wypada p o d k reślić
f a k t , że z a in te re so w a n ie tymi p roblem am i:jest fu n k cją s y tu a c ji
g o sp o d a rc z e j k r a ju . Pierwszy azc2y t ę-aintereacwania tymi zagednie-
n i a a i przypada na przełom l a t p ię ć d z ie sią ty c h \ s z e ś ć d z ie sią ty c h .
Po o k r e s ie w zględnie zrównoważonego w zro stu gospodarczego w la ta c h
s z e ś ć d z ie s ią ty c h , zmianom strukturalnym poświęca s i ą mniej uwagi.
Ponownie tem at te n s t a j e a ię głośny w la ta c h alad sm d zicaiąty ch .
J e s t to następstwem zsiian ogólnych warunków funkcjonowania
gospo-d a r k i &FW, na k tó r e z ło ży ły a i ę zarówno przyczyny »«wnętrzna, jak ! /
o ■- ■' ■ ■ " ! ■ ' ' ■ s ■i :
Por, także H e l m e t ä d t a r , op. c i t . , s . t3*
Dla przykładu, in te re s u ją c e badania * tego saltrueu p rzep ro - v id z U K . L ô b b f , S e k to ra !e Entwlcklungst*o<íenzea und S tru k -
tu rb ild u n g , •M itteilu n g * 1962, Kr. 2 , s . S7 i ru . .
11 Sektorowi u słu g w p ro c e sie p rz e k sz ta łc e ś s tru k tu ra ln y c h po» ś w ię c ili obszerny fraßment pracy G. P i } » , C,Q. S c h m i d t , Die deutsche W irtsch a ft ln Strukturw andel, S.G.fi, Moiür í P. S ie -beok), Tübingen 1980, a , 138-2>6, \ ■>.?■* 'V £ : v-;;-. •.
t wewnęt rzn ę, Do pierwszych można «»liczyć m i my' w ogólnych wa-runkach funkcjonowania gospodarki światow ej, z d a to rm i :iova nych. wzrostem cen paliw , e n e rg ii i surowe<5w, ogólnoáwAetov-ytí p rzyspie-szeniem tempa I n f l a c j i ; w zrosten konkurencji na rynkach iwiAtOi*- wych. Do czynników wewnętrznych z e lic z a s ię głównie» p rz e k sz ta łc e -n ia w s tru k tu rz e popytu społeczeństw a zachorinioniewiecUlego (w zrost zapotrzebowania na dobru trw ałego użytku o wyaokiej Jakcá- c i i długim o k resie użytkowania, w zrost popytu na usługi, w zakre-s ie ośw iaty, zakre-służby zdrowia; przy zakre-sp iezakre-szen ie procezakre-sów innowacyjnych poprzez dyfuzję m ik ro elek tro n ik * )» zalany w kosztach wytwarzan i я wywołano wzrostem ceny s i ł y ro b o c z e j. Wszystko to sprawiło» ża dot - i;rzeżono koniecznoić zinten3yftkow ania przekształcoń a tr u k tu r a l-
nych w gospodarce RFN. V y rn r.m tego było zlecen ie przez rząd fede-ra ln y w 197Я r . p ię c iu głównym instytutem badawczym1*", k tó re z a
j-mowały e l ę ju ż zagadnieniam i p rz e k s z ta łc e ń ^ stru k tu raln y ch w gospo-d arce RP'i, przeprow adzenie badań i »porządzenie raportów s tr u k tu
-ra ln y c h . M iały one s p e łn ić r o lę instrum entów Inform acyjnych w r e a -l i z a c j i p o -lity k i s t r u k t u r a -l n e j ,
Naukowo c e le te o re ty c z n e i em piryczne a n alizy s tr u k tu r y
gospo-d a rc z e j o p ie ra s i ę na gospo-dwóch pogospo-dstawowych p rz e sła n k a c h , «n lamowie chodzi po p ie rw sze, o o d k ry cie podstawowych czynników s tr u k
-tu ra ln y c h w ro z w ija ją c e j «1$ gospodarce Jako c a ło ś c i. Jak 1 - poszczególnych branżach. Po d ru g ie , o a n a liz ę zmian s tr u k tu r y sek to ro w ej z punktu w idzenia ogólnogospodarczych oelów, t j . zbada-n i e , w Ja k i eposób s tr u k tu r a gospodarcza i J e j zmiany wpływają пв,
w zroat gospodarczy o raz p rz e b ie g k o n iu n k tu ry . Ponadto, rząd ie rie - r a ln y staw ia przed a n a liz y s tr u k tu r y gospodarki n a stę p u ją c e cel«?
- o k re ś le n ie skutków g lo b a ln e j p o li ty k i g o sp o d arczej d la s tru k tu ra ln e g o rozwoju*
- opracowanie inform acji o s tr u k tu r a ln e j aktywności, państwa i J*J ogólnospołeczny» znaczeniu1 \
Co s ię tyczy samej p o lity k i s tr u k tu r a ln e j, o k tó re j w RFN g ło -śno, to warto p o d k re ślid , że ja k dotychczas tr a k tu je a lę Ją Jako
v 12 '
Są tos I n s t i t u t f ü r W e ltw irts c h a ft an d er Univ e r š i t i t K ie l, I F O - I n s titu t w Monachium, HWA-InatitUt w Hamburgu, r W I - I n c tity t w
E ssen, DIE w B e r lin ie .
r ■ " , j l
" J a h r e s w irts c f a a its b e r ic h t” 1978, s . 36, c y t. zas F. R л h-
m e y e r , S tr u k tu r , b e r ic h te r s t a t t u n g : Zur K onceptian d e r W irt- s c h a r ts f o r e c h u t i^ s in s i itu te "W SI-M itteilungen* 1981./8 , e , 46>,
196______________ , S
ro d zaj instrum entu stosowanego w raweoh p o lity k i globalnego s te r o -wania. Co za tyu id z ie , p o lity k ę s tru k tu ra ln ą państwa okr«aJa S ię
Jako d z ia ła n ia dostosowane odpowiednio do warunków gospodarki ryn-kowej, k tó ra - przez w ykorzystanie odpowiednich d ie t e j gospodarki narzędzi koordynacji aktywnośći prywatnych p rz e d się b io rstw , d z i* - ła n i* w kierunku właściw ej a lo k a c ji posiadanych zasobów produkcji przez p rzed sięb io rstw a, zapobiegania niepożądanym warunkom d z ia ła -n ia ry-nku - doprowadzi do Właściwych p rz e k sz ta łce ń s tru k tu ra l-n y c h . C harakterystyczne d la t e j postawy J e s t powiedzenie, Że "zmiany s tru k tu ra ln e z o s ta ją ukształtow ane n ie przez to , że s ię ninü. k ie -r u je , lecz p-rzez to , że s ię usuwa p-rzeszkody г ic h d -ro g l* ^4.
Stąd w a rsen a le narzędzi stosowanych w p o lity c e s tr u k tu r a ln e j wymienia a lę głów nie1'3 s re g u la c je prawne o k re śla ją c e le g is la c y jn e warunki funkcjonowania p rz e d się b io rstw , stw arzan ie stoaownyćh wa-runków d z ia ła n ia p rzed sięb io rstw prjce* ic h ochronę przed konkuren-c ją x zagranikonkuren-cy na drodze u s ta la n ia kontyngentów Importowykonkuren-ch, sy-stemu c e ł , ograniczeń pozataryfowych, sysy-stemu subwencji państwo-wych, dop łat inweatycyjnych. Celowi p rzek sztfłcajń stru k tu ra ln y c h , a lo k a c ji produkcyjnych p rzed sięb io rstw «a słu ży ć także - «danie® K. H. Opper.1 ändere - ro zw ijan ie in fo rm acji Z zakresu śre d n io - i długoterminowych projektów planu finansowego państwa, ponoć pań-stwa przy podnoszeniu poziomu k w a lifik a c ji 1 zawodowej ą o b iin & iti s i ł y ro b o czej, p o p ieran ie badań naukowych.
Jak z powyższego wynika, n arzęd zia to formułowane s ą tu> ty le o g ó ln ie, że d aje to sze ro k i w achlsrz możliwości in te rp re ta c y jn y c h i aplikacyjnych; n ic więc dziwnego, że u progu l a t : o siem d ziesią-tych coraz g ło ś n ie j zabrzm iały g ło tу sugerujące konieczność wię-k sze j awię-ktywności państwa w z a wię-k re sie p o lity wię-k i s tr u wię-k tu r a ln e j oraz sk u teczn iejszeg o w ykorzystania dostępnych n a rz ę d z i. Podstawą ďo tego była krytyka dotychczasowej p o lity k i s tr u k tu r a ln e j, k tó ra
cha-rakteryzow ała s ię n ie skoordynowanymi 1 przypadkowymi in terw en
cja-\r гг-д ж ;
* Jah resg u tach ten " 1976
i •• г • 'L~ V*
* Analyse d er s tr u k tu r e lle n Entwicklung d er deutschen W irt-s c h a f t. S tru k tu rb e ric h te rirt-s ta ttu n g t 960, X fO ^liu ttltu t Ouncker Hu®- boJd, Berlin-München 1931, S. Í3?* ' ^
ff
•'?/:.] Й &K. Л. O p p e n l ä n d e r , . Ansatzpunkte v und Probleme der eek to rale n S tr u k tu r p o litik in d er Bundesrepublik D eutschland, •IFO-Studien* 1974, s . 3 i n . •' ^ ‘ >•••'
— ■ ______ KoBCŕpoJ> trzech e*ktor?v ц s»rft.;tyką w Я ? К _______1Д/ * .* •' 1 \ " *\ ' • , ' • ■ .' ' ' *1 I * a i w sto au n k i rynkowe oraz błędriym dostrojeniem w szystkich s tru k
-tu ralny ch posunięć parfetwe17.
Sektorowe
é % . . , • • . ■ ’ •; .• ■ ' : ' '
Międzynarodowe obserwacje i porovnania s tru k tu ry sektorów«,5
wykazują is t n ie n ie znac2nyoh ró ż n ic , n ie ty lk o pomiędzy k rz a m i o zasadniczo różnym poziomie produktu narodowego na os&bę, ale takfrt pomiędzy krabami o takim samym bądź zbliżonym dochodzie per c ep i- t a . S tw ierd zić można natom iast następ ujące tren d y ; spadek udżlob* aekto ra ro ln icz eg o , zarówno w produkcia narodowym Jak i zatrudnię** n iu , zróżnicowanie rozvoju a ek to ra przemysłowego oraz u«ług w po-szczególnych krajach* RFU ch arak tery zu je s ię relaty w n ie dúzyta u- działem aek to ra przemysłowego w fc t^ k tu rz e gospodarki, niższym $&£ udziałem aek to ra u słu g . V o statn im dw udziestoleciu w ś t ^ k t u i ^ sektorow ej zachodniortiem ieckiej ijoepodarlci dokonuły s ly ia to tn - y p rz e k sz ta łc e n ia . £mpirycz»v*:«bserwgęja p rz e k sz ta łc e ń я ti\ukt u r í č -nych pozwala na sformułowanie następujących wniosków:' ^
: 1. W yrainle zm ieniła się. na korzyóć usług s tru k tu ro zairudni^-» n la . Sektor t r z e c i 'w 1960 r . z a tru d n ia ł 4 9 ,jfc zawodowo сгудпус*п
рггу 38,4;* w 1950 r , i 4
2,3%
w 1970 r.^® Porównanie tych. w?;kaáni-ków pozwala zauważyć, że zasadnicze zralany n a s tą p iły w lu ta c h ^ i^ - d e p d zie siąty ch . Jakkolwiek w zrost u d z iału z a tru d n ie n ia w usługach w stosunku do globalnego z atru d n ien ia w ubiegłym d z ie s ię c io le c iu był znaczny, to jednak wynikał on przede wszystkim * pogorszenia f ię warunków funkcjonowania sek to ra przemysłowego i p rz e k sz ta łce ń w Jego s tru k tu rz e branżowej, czego skutkiem J e s t n ie ty lk o ogólny, spadek z a tru d n ie n ia w se k to rz e I I ( о 1,4 a ln osób w’o k re sie 1970-»i:.v I. . ..w. ' . '* * ■ _ "* v •' % ‘ •■‘•’‘-..v >, ‘
J: . ' . • • дч . ■ ■ > >. : • .>.• ..•••:. : • • ‘ * • •'' •• ” . *• ^ . ■ v : .*
\ Ä a h m • y e r , op. c i t . . , s . 464.
18 Obliczono na podstawie! Lrgcbnisse d e r V o lk s w irts c h a ftli-chen Gesemtrechnungtsn 1960 b}.* 1976 nach W irtsehaftsber'eictem und
Outergruppen, FaęhaerJe 18. s t a t i s t i s c h e s iBundesamt Wiesbaden 1979 oraz Ergebnisse d er V o lk sw irtsch a ftlich e n Sesamtrechňungen flir cwbcke d er S tru k tiirb e ric h te rs ta ttu n g » F achaerle 18, S ta tis tis c h e n
Öuodeaamt Wiaabaden 19Ö0. , V
-19S0), lecz ta k to ek sp lo zja rozmiarów bezrobocia w tym eektorze oraz wzrost bezrobocia w c a łe j gospodarce (w sty c z n iu b r. wynoaiło ono 2 , j min osób, t j . 10, 2Л zawodowo czynnych). Pomimo p rzy ro stu m iejsc pracy w usługach, o prawie 1,5 m b m ie j« w la ta c h siedem- d z ie s ią ty c h , n ie były one w s ta n ie wchłonąć zw alnianej z pozosta-łych sektorów s i ł y ro b o c z ej. Gdyby p a trz eć na zagadnienie p rzy ro - a tu stanow isk pracy w usługach x tego punktu widzenia» to p rz y ro st ten był tfaleko za mały w stoeunku do p o tr* eb.
2. Zasadniczą r o lę w a b so rb c ji z a tru d n ie n ia odegrał ' eubaektor państwa. Spośród prawie 2 ,7 min o iib p rzy ro stu z a tru d n ie n ia w *ek~ to rz e I I I w la ta c h 1960-1900, až 1 ,7 min oeób, t j . ponad Ш , wchłonął sub sek tor państwa, średnioroczni! sto p a w zrostu z a tru d n ie -n ia w tym subsektorze w y-nosiła w la ta c h siedem dziesiątych 2,<84, podczas gdy w całym sek to rze usług 1,3». Wzrost ten p rzy p isu je . a l ę rozbudowie s i ł zbrojnych w RFN, ro zszerzen iu a fe ry zabezpie-czeń aspołecznych, wzrostowi usług z zakresu szkolnictw a 1 ośw iaty, służby zdrowia.
3. N astąp ił w zrost u d ziału usług w produkcie
narodowym
b ru tto z 40,8/5 w 1960 r . do 49,7% w 1979 r . ■Wiele branż usłu g legitym uje a ię Jodną z najwyższych stóp w zrostu. Do tak ieg o wnioaku doprowadziły badania przeprowadzone przez I n s ty tu t Badań Ekonomicznych w Hamburgu (U W A -In a tltu t)20, Spośród 57 branż gospodarki, na ja k ie d z ie l i s ię j ą w an alizach s tru k tu ra ln y c h , zagregowanych w trz e c h grupach wedle kryterium wysokości stó p wżrostu w arto ści p ro d u k c ji, w grup ie pierw szej l i -c z ą -c e j 12 branż i le g ity m u ją-cej » lę w o k re sie 1960-1977 najwyższą średnioroczną sto p ą w zrostu wynoszącą ponad 6% (re a lo y w zrost > - aż 7 z nich to branże należące do sek to ra u słu g . Są wśród nich m. in . ta k ie , ja k i u s łu g i z zakresu ochrony zdrowia, ubezpieczeń, u słu g i kredytowe, łą c z n o śc i. V grupie d ru g ie j - c h arak te ry z u ją ce j s i ę 2-6% s t opą w zrostu - na 26 branż 6 z nich to branże usługowe2] k u s, n z e * Strukturw andel in dor Bundeareuu-ŕ r n í ’o A useinandersetzung a l t d er &Fei-3ektoren-HvDothaee •IF O -S chneildienüt" 1979, Nr. 33. a . 1 2 . »««»ren-nypouiaee, ,
! . > *■ * •
W eltw irtsch aft an d er U n iv e rs itä t K ie l, K iel 7 9 a Q l 1 7 СНЛ*
oiup*n ,l,*r‘*’ * * » •» io - >
iConcopdja t r z e c h ж? кtorüy a praktyka v ЙУ: ■ \ ' л •'■'■■ г
122
Ocen$ p ntekształcert s tru k tu ry sektorow ej gospodarki prowadzi *14 n a jc z ę ic ie j z punktu widzenia r o l i sek to ra usług d la łagodze-nia trudnoácl n* rynku pracy. Z pewną krytyką spotyka a ię w zrost zatru d n ian i* w aub*<ktorze p*ń«tw*. Sądzi s i ą , tv> jakkolwiek aek- to r te n J e s t Isto tn y » czynnikiem łe^odzącyp tru d n o ści na rynku pracy, to Jednak ekspansje z* trudu i *0.1» w subsek t o n o państwowym oznacza rosnącą b lu ro k raty z a cję žýcla gospodarczego i spo.łaczn*. ,;o. Z d ru g iej stro n y , pomimo wyraánego wzraatu ilczb y zatrudnionych w usługach, n ie brak w RFN głosów mówiących o sb y t Jeszcľ.* niskim u- d z ia le tego s e k to ra w globalnym z atru d n ien iu oraz zbyt w o lnej»1 w porównaniu z poziome* rozwoju jjoapodnrcz^go RFN i notrzebaiai roo~ podarkl, a b so rb e ji s i ł y roboczej przez us łu g i. Uważa 8iij, ;j ..b- lemy na rynku pracy byłyby daleko *nieJexo, gdyby wMany w sek to -rowej s tru k tu rz e zatru d n ien ia dokonały s i ę w e że to te j, juk a i;* to to m iejsce w innych k rajach wycoko rozw iniętych, ta k ic h Jak Sta>iy Zjednoczone i Szwecja, g d z i e w usługach pracuje ponad 609i ęowodowo
czynnych. U podntaw takiego tw ierdzenia leży pre św iadczenie, że u słu g i » n ie j a n iż e li przemysł narażone n.\ na wahania koniunktury, Jakkolwiek te za tá n ie pozbawiona J e e t s łu sz n o ś c i, to ýedn-ife - jak wykazują doświadczenia Standw Zjednoczonych - » U n ie rozwinięta
s f e r a usług n ie chroni gospoderkl. przed trudnościam i na rynku
^ra-cy i wzrostem bezrobocia.
S tanisław M. Szukaleki
CONCEPT OP THREE SECTORS AíJD PRACTICE OF STRUCTURAL TRANSFORMATIONS IN THE FRG
The a r t i c l e c o n s is ts Of two p a rte . The f i r s t p a rt p resen t, th e r o le ©f th re e se c to rs hypothesis l a the th eo ry of s tr u c tu r a l
tranafors^tionfc and in s tr u c tu r a l stu d ie s ia the FRG drawing spe-c ia l a tte n tio n to thrive th eses o f the spe-conspe-cćpt around whispe-ch an a a i- »ated dlacusalon i s held by West-German econom ists.
In the second p a r t, the author d escrib es the e ain d ire c tio n s *ad scope o f s e c to r ia l s tr u c tu r a l tran sfo rm atio n s in Vest Genaan economy over the period 1960-1930.
