Tam gdzie można podglądać nietoperze – obserwatorium w Brennej | Monika Pietraszko, Marcin Warchałowski | EDUKACJA BIOLOGICZNA I ŚRODOWISKOWA 4/2017
65
KR
Ó
TK
O
NA
UK
A
SZK
OŁA
EDUKACJA BIOLOGICZNA I ŚRODOWISKOWA | ebis.ibe.edu.pl | ebis@ibe.edu.pl | © for the article by the Authors 2017 © for the edition by Instytut Badań Edukacyjnych 2017 Wiele gatunków nietoperzy zamieszkuje miejsca
niedostępne dla większości z nas. Zwierzęta te bowiem chętnie zasiedlają dziuple drzew, szczeliny pod odstają-cą korą, jaskinie, sztolnie, opuszczone bunkry, kanały wentylacyjne, czy przestrzenie pod drewnianymi i me-talowymi elewacjami. Czasem ssaki te można spotkać też w specjalnych budkach lub skrzynkach przeznaczo-nych dla ptaków. Istnieją też takie gatunki, które naj-chętniej okres lata spędzają na strychach budynków, a zatem w miejscach łatwo dostępnych, gdzie można je z bliska obserwować. Do miejsc takich możemy za-liczyć strych szkoły w Brennej na śląsku, gdzie znajduje się kryjówka, niezwykłych nietoperzy, podkowców ma-łych.
Brenna to miejscowość położona w malowniczym Beskidzie Śląskim, obszarze w którym występuje wiele chronionych i rzadkich gatunków rodzimej flory i fau-ny (Wilczek, 2006). Beskid ten oraz pobliskie pogórze
Tam gdzie można podglądać
nietoperze – obserwatorium
w Brennej
Monika Pietraszko, Marcin Warchałowski
słyną z obecności licznych kolonii rozrodczych, rzad-kiego w skali kraju i Europy nietoperza, podkowca ma-łego Rhinolophus hipposideros (Warchałowski i wsp., 2011; Warchałowski wsp., 2014a; Warchałowski wsp., 2014b; Warchałowski i Pietraszko, 2014).
W okresie lata samice tego ssaka, czasami dość licznie, gromadzą się na ciepłych strychach budynków i tworzą tak zwane kolonie rozrodcze, gdzie rodzą i od-chowują swoje potomstwo. W miejscach tych, przyszłe mamy gromadzą się już w kwietniu i spędzają w nich całe lato, by jesienią powrócić do swoich zimowych kryjówek, jaskiń lub sztolni. Zimą z powodu okreso-wego braku pokarmu, czyli bezkręgowców, nietoperze zapadają w hibernację. Proces ten wbrew obiegowym opiniom nie trwa ciągle, a jest przerywany momenta-mi wybudzeń, w czasie których nietoperze uzupełniają braki wody poprzez zlizywanie kropli wody z futerka, czy zmianę miejsca zimowania na bardziej dogodne.
Ryc. 1. Warsztaty z chiropterologami ze Stowarzyszenia Dziewięćsił z Lipowej
Ryc. 2. Sprawdzanie stanu skrzydeł nietoperza
Obserwatorium to niezwykle miejsce, w którym w sposób bezpieczny dla nietoperzy, w okresie od maja do września możemy na własne oczy podglądać ży-cie nietoperzy. Obiekt ten jest dostępny od 2014 roku, Streszczenie:
Celem pracy jest przedstawienie obserwatorium nieto-perzy w Brennej oraz możliwości wykorzystania obiektu do celów edukacji ekologicznej oraz prowadzenia lekcji biologii i przyrody.
Słowa kluczowe: edukacja ekologiczna, obserwatorium
ni-etoperzy, ochrona przyrody
Tam gdzie można podglądać nietoperze – obserwatorium w Brennej | Monika Pietraszko, Marcin Warchałowski | EDUKACJA BIOLOGICZNA I ŚRODOWISKOWA 4/2017
66
KR
Ó
TK
O
NA
UK
A
SZK
OŁA
EDUKACJA BIOLOGICZNA I ŚRODOWISKOWA | ebis.ibe.edu.pl | ebis@ibe.edu.pl | © for the article by the Authors 2017 © for the edition by Instytut Badań Edukacyjnych 2017 na strychu budynku Szkoły Podstawowej im. Janusza
Korczaka (dawne Gimnazjum im. Króla Jana III So-bieskiego) w Brennej, na ul. Góreckiej 224. Obserwa-torium składa się z sali edukacyjnej oraz specjalnego pokoju na strychu, w którym poprzez weneckie lustro można przyglądać się nietoperzom. Ponadto w salach na monitorach możemy oglądać obraz rejestrowany z kamer znajdujących się wewnątrz kolonii nietoperzy oraz dzięki specjalnym detektorom usłyszeć echoloka-cję podkowców małych. Urządzenie to jest niezbędne, gdyż ludzkie ucho nie jest w stanie usłyszeć „mowy” podkowca małego, ponieważ wydawane przez niego dźwięki, najlepiej słyszalne są na częstotliwości znaj-dujące się poza naszym górnym zakresem słyszalności (około 110 kHz).
Pamiętając, że edukacja ekologiczna ma pobudzać świadomość ekologiczną, kształtować postawy pro-ekologiczne oraz wpływać na formowanie się wzorów postępowania zgodnego z poszanowaniem środowiska naturalnego (Sobczyk, 2000), można uznać, że obser-watorium nietoperzy stanowi do tego świetne miejsce. Bowiem w szkole tej istnieje możliwość prowadzenia nietypowych i ciekawych zajęć edukacji ekologicz-nej oraz lekcji biologii bądź przyrody. Bogate zaplecze obiektu w postaci sali dydaktycznej umieszczonej na parterze, dostosowanej do potrzeb osób niepełno-sprawnych, pozwala na prowadzenie lekcji dla różnych grup odbiorców, niezależnie od ich wieku i poziomu zaawansowania. Należy też zaznaczyć, że wyposażenie sali pozwala na prowadzenie zajęć z wykorzystaniem wielu metod nauczania jednocześnie. Według Cichego (1984) wyróżniamy bowiem trzy metody nauczania po-legająca na tworzeniu uczniom sytuacji problemowej, bądź opierającej się na obserwacji lub przekazie słow-nym. W przypadku pierwszego sposobu istnieje możli-wość organizowania procesu poznawczego bezpośred-nio w terenie, w miejscu bytowania nietoperzy. Dzięki
Ryc. 4. Podkowiec mały: mama z młodym Ryc. 5. Mama podkowca
małego z młodym Ryc. 3. Podkowiec mały:
portret
tej metodzie uczeń poznaje rzeczywistość przyrodniczą w środowisku naturalnym lub sztucznie stworzonym. Metoda obserwacyjna polega na podpatrywaniu ele-mentów środowiska naturalnego, okazów fauny i flory, a metoda słowna na przekazywaniu informacji i ust-nym wyjaśnianiu obserwowanych procesów. Zapew-ne właśnie z tego powodu, w obserwatorium przepro-wadzono już kilka prelekcji i warsztatów dotyczących tych tajemniczych ssaków, m.in. prowadzonych przez chiropterologów (specjaliści zajmujący się nietoperza-mi) ze Stowarzyszenia Dziewięćsił w Lipowej. Ponieważ obserwatorium nietoperzy w Brennej jest również do-godnym miejscem do prowadzenia badań naukowych, liczni chiropterolodzy chętnie odwiedzają to stanowi-sko i prowadzą tam badania nad biologią i ekologią nie-toperzy: podkowca małego Rhinolophus hipposideros oraz nocka dużego Myotis myotis. Obserwatorium jest więc również świetnym miejscem do popularyzowania badań naukowych, zarówno wśród uczniów, jak i osób dorosłych.
Obserwatorium nietoperzy w Brennej, wraz z zaple-czem dydaktycznym stwarza możliwości prowadzenia
zajęć z zakresu edukacji ekologicznej. Jest bowiem miej-scem, gdzie pod jednym dachem współistnieją ludzie i nietoperze, co stwarza dogodne warunki do obser-wowania i prawidłowego kształtowania relacji między człowiekiem a przyrodą. Miejsce to uczy także odpo-wiedzialności za zmiany dokonywane w środowisku, co jest jednym z celów stawianych edukacji ekologicznej (Kiełczewski, 1999) oraz może być świetnym przykła-dem kreatywnego wykorzystania potencjału obiektu użyteczności publicznej.
Obiekt czynny jest w okresie bytowania nietope-rzy na strychu szkoły, w każdy wtorek w godzinach od 10:00 do 14:00 oraz w pozostałe dni po wcześniejszej rezerwacji (Informacja Turystyczna, ul. Wyzwolenia 77, Brenna; tel. (33) 858 69 71; e-mail: it@brenna.org.pl). Kontakt do chiropterologów ze Stowarzyszenia Dzie-więćsił: marcin.warchalowski@dziewiecsil.org
Monika Pietraszko: Uniwersytet Wrocławski, Zakład Biologii, Ewolucji i Ochrony Bezkręgowców; Uniwersytet Zielonogórski, Katedra Zoologii
Marcin Warchałowski: Uniwersytet Zielonogórski, Katedra Zoologii, Stowarzyszenie Dziewięćsił
Tam gdzie można podglądać nietoperze – obserwatorium w Brennej | Monika Pietraszko, Marcin Warchałowski | EDUKACJA BIOLOGICZNA I ŚRODOWISKOWA 4/2017
67
KR
Ó
TK
O
NA
UK
A
SZK
OŁA
EDUKACJA BIOLOGICZNA I ŚRODOWISKOWA | ebis.ibe.edu.pl | ebis@ibe.edu.pl | © for the article by the Authors 2017 © for the edition by Instytut Badań Edukacyjnych 2017
Literatura
Cichy D (1984). Przygotowanie młodzieży do ochrony i kształtowania
środowiska. LOP. Warszawa.
Kiełczewski D (1999). Ekologia społeczna. Białystok: Wyd. Ekonomia i Środowisko.
Sobczyk W (2000). Edukacja ekologiczna i prozdrowotna. Kraków: Wyd. Naukowe Akademii Pedagogicznej.
Warchałowski M, Szkudlarek R, Bator A, Paszkiewicz R, Pietraszko M, Płoskoń Ł, Węgiel J, Węgiel A (2011). Nowo odkryte stanowi-sko kolonii rozrodczej podkowca małego Rhinolophus hipposide-ros na Pogórzu Śląskim. Nietoperze. 12: 59-60.
Warchałowski M, Szkudlarek R, Bator A, Paszkiewicz R, Pietraszko M, Płoskoń Ł, Węgiel J, Węgiel A (2014 a). Nowo odkryte stano-wiska podkowca małego Rhinolophus hipposideros na obszarze Pogórza Śląskiego. Nietoperze. 13: 57-59.
Warchałowski M, Pietraszko M, Cichocki J, Szkudlarek R (2014 b). Nowe stwierdzenia nocka orzęsionego Myotis emarginatus na obszarze Beskidów Zachodnich oraz Pogórza Zachodniobeskidz-kiego. Przegląd Przyrodniczy. 25(1): 79-84.
Warchałowski M, Pietraszko M (2014). Nowe schronienie podkowca małego (Rhinolophus hipposideros) we wsi Grodziec (Śląsk Cie-szyński). Przegląd Przyrodniczy. 25(3): 68-71.
Wilczek Z (2006). Fitosocjologiczne uwarunkowania ochrony
przy-rody Beskidu Śląskiego. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu
Śląskiego. Katowice.
There where you can peep bats – observatory in Brenna
Monika Pietraszko, Marcin Warchałowski
The aim of this paper was to show bats observatory in Brenna village in the Beskidy Mountains. The observa-tory is a useful place for conducting ecological education and biology lessons.
Key words: the ecological education, bats observatory, nature
