Streszczenie
Na podstawie badaĔ wykonanych w dwóch przedsiĊbiorstwach MĝP – poligra-ficznego i przetwórstwa mleka, dokonano analizy porównawczej systemów utrzyma-nia jakoĞci maszyn. Zweryfikowano pozytywnie hipotezĊ, iĪ warunkiem uzyskautrzyma-nia sukcesu rynkowego w przedsiĊbiorstwach produkcyjnych jest stosowanie odpowied-nich metod oceny jakoĞci maszyn. Cechą wspólną stosowanych systemów w obu fir-mach jest wysoka ranga profilaktyki, czyli okresowych przeglądów maszyn i urządzeĔ, jak równieĪ ĞwiadomoĞü zarządzających o koniecznoĞci uwzglĊdniania w ocenie jakoĞci sprzĊtu takich czynników jak ochrona Ğrodowiska czy bezpieczeĔ-stwo pracy. Badane firmy naleĪą do grupy MĝP i w związku z tym skala ich działal-noĞci determinująca iloĞü maszyn i urządzeĔ oraz zdarzeĔ związanych z utrzymaniem ich niezawodnoĞci nie są tak duĪe.
Słowa kluczowe: utrzymanie maszyn, profilaktyka, jakoĞü, MĝP 1. Wprowadzenie
JakoĞü produktów w wytwórczoĞci przemysłowej jest uwarunkowana sprawnoĞcią działania maszyn, urządzeĔ i instalacji w technologiach stosowanych w procesach produkcyjnych [4, 5, 2]. NiezaleĪnie od specyfiki branĪy, utrzymaniu jakoĞci maszyn i urządzeĔ słuĪą odpowiednie procesy informacyjne realizowane za pomocą róĪnych procedur i dokumentów. W duĪych przedsiĊbiorstwach funkcje te czĊsto są realizowane w ramach zintegrowanych systemów informacyjnych zarządzania, których zaprojektowanie, wdroĪenie i eksploatacja naleĪy do praco- ikosztochłonnych, jednak mieĞci siĊ we współczesnych standardach zarządzania, bez których nie moĪna na czas otrzymywaü wiarygodnych i odpowiednio zestandaryzowanych informacji [1, 6, 7, 8, 3].
W mniejszych firmach liczba rejestrowanych zdarzeĔ związanych z awariami maszyn, urządzeĔ, czy teĪ instalacji jest duĪo mniejsza i czĊsto do planowania remontów, przeglądów i napraw wystarczają prostsze instrumenty ewidencyjne.
Zatem nasuwa siĊ pytanie, w jakich uwarunkowaniach organizacyjnych, prawnych i rynkowych procesów wytwórczych menedĪerowie powinni zastosowaü mechanizmy utrzymania niezawodnoĞci maszyn oparte na komputerowym przetwarzaniu informacji.
Sformułowana hipoteza badawcza zostanie zweryfikowana w oparciu o analizĊ procedur utrzymania niezawodnoĞci maszyn i kontroli procesów w dwóch firmach MĝP naleĪących do dwóch róĪnych branĪ – spoĪywczej oraz poligraficznej.
Materiały do badaĔ zostały zebrane z dokumentacji wybranych przedsiĊbiorstw oraz z kwestionariuszy wypełnionych przez menedĪerów firm. Opracowano je metodą analizy porównawczej.
2. Wyniki badaĔ w firmie branĪy poligraficznej X
Badania przeprowadzono w listopadzie 2010 roku na podstawie dokumentacji pionu Głównego Mechanika oraz wywiadów z odpowiedzialną za utrzymanie sprawnoĞci maszyn iurządzeĔ kadrą menedĪerską badanej firmy.
2.1. Charakterystyka obiektu X
Badana firma naleĪy do grupy MĝP, zatrudniając ok. 100 osób o obrotach rocznych zamykających siĊ w przedziale do 50 mln zł istniejąca na rynku od ponad 20 lat.
Zakres działalnoĞci badanej firmy obejmuje druk materiałów reklamowych, produkcjĊ etykietek z papieru i kartonu, druk litograficzny kart wizytowych, druków oficjalnych, druk litograficzny plakatów, kalkomanii, etykietek, naklejek papierowych, produkcjĊ etykiet samoprzylepnych. Do produkcji wykorzystywane są głównie techniki fleksograficzne, z którą firma moĪe łączyü sitodruk rolowy. Istnieje moĪliwoĞü standardowego druku do 10-kolorów w jednym przebiegu maszyny, z moĪliwoĞcią zdobienia poprzez tłoczenie foliami metalizowanymi gładkimi lub holograficznymi, zarówno na zimno jak i na gorąco. Etykiety badane firmy w zaleĪnoĞci od potrzeby, zabezpieczane są przed uszkodzeniem poprzez laminowanie lub lakierowanie lakierami UV, na całej powierzchni lub miejscowo.
Posiadany park maszynowy pozwala realizowaü, takie wyroby w ramach fleksografii, jak: •etykiety na papierach i foliach samoprzylepnych, zwykłych, metalizowanych i termicznych, •etykiety na foliach wielowarstwowych, przeznaczone do wtapiania w opakowanie /In mould/, •etykiety /wieczka/ na materiałach przystosowanych do zgrzewania z opakowaniem tzw. platynki
oraz saszetki,
•etykiety specjalne w tym:
•etykiety z ukrytym nadrukiem, widocznym tylko w Ğwietle promieni UV.
2.2. System oceny jakoĞci i niezawodnoĞci maszyn w badanym przedsiĊbiorstwie branĪy poligraficznej – wyniki badaĔ empirycznych
Pełnomocnik Dyrektora ds. Systemu Zarządzania JakoĞcią (NQ) prowadzi ogólny nadzór nad działaniami związanymi z nadzorem nad wyposaĪeniem na podstawie prowadzonych auditów wewnĊtrznych zgodnie z procedurą P-03.
Podstawową rolĊ w procesie zarządzania procesem eksploatacyjnym maszyn w badanej firmie dla uzyskania poĪądanej niezawodnoĞci i jakoĞci pełni procedura pn. „X – 13 NADZÓR NAD WYPOSAĩENIEM”.
W szczególnoĞci celem tej procedury jest zapewnienie, aby wyposaĪenie produkcyjne odpowiadało wymaganiom procesów technologicznych.
WyposaĪenie produkcyjne definiuje siĊ jako wyposaĪenie, którego stosownie ma wpływ na jakoĞü Ğwiadczonych usług i produkowanych wyrobów. Do wyposaĪenia produkcyjnego moĪna zaliczyü takie elementy, jak:
– maszyny i urządzenia technologiczne (w tym poligraficzne), – narzĊdzia stosowane w maszynach oraz inne,
– oprzyrządowanie specjalne, – oprzyrządowanie warsztatowe, – pomoce warsztatowe.
Dysponentem wyposaĪenia produkcyjnego jest główny mechanik (TM), który prowadzi nadzór nad wyposaĪeniem produkcyjnym stosowanym w produkcji zgodnie z wymaganiami niniejszej procedury.
W ramach nadzoru nad wyposaĪeniem w procesie produkcyjnym dla kaĪdej maszyny/urządzenia stosuje siĊ Serwisowy zeszyt pracy maszyny/urządzenia wg formularza nr F3/X-13, identyfikując je poprzez:
– nazwĊ urządzenia, typ,
– nr fabryczny lub inwentarzowy.
Na formularzu F3/X-13 dokonuje siĊ zapisów o przeglądach i remontach.
WyposaĪenie produkcyjne zewidencjonowane jest wg formularza nr F4/X13 pn. „Zestawienie wyposaĪenia produkcyjnego”. Główny mechanik (TM) przechowuje dokumentacjĊ towarzyszącą maszynom i urządzeniom. Na podstawie dokumentacji towarzyszącej maszynom i urządzeniom Główny Mechanik (TM) emituje instrukcje stanowiskowe obsługi maszyn i urządzenia lub instrukcje BHP zgodnie z wymaganiami procedury P-01. UĪytkownik wyposaĪenia zgłasza uwagi dotyczące sprawnoĞci urządzenia do Głównego Mechanika (TM) celem podjĊcia działaĔ usprawniających (przegląd, naprawa, remont). Uwagi zapisywane są wg formularza nr F5/X-13 – Stanowiskowy zeszyt pracy maszyny/urządzenia.
Główny mechanik (TM) opracowuje plan przeglądów i remontów wyposaĪenia, korzystając z formularza nr F6/X-13 – MiesiĊczny plan przeglądów i remontów wyposaĪenia.
Zapisywane informacje w obu formularzach: F5/X-13 – w stanowiskowym zeszycie pracy maszyny/urządzenia oraz w F3/X-13 – serwisowym zeszycie pracy maszyny/urządzenia korespondują ze sobą, co pozwala tworzyü logiczny ciąg wnioskowania dotyczącego diagnozowania i wykrywania przyczyn awarii maszyn.
2.3. Procedura dotycząca diagnozowania i wykonania naprawy
Procedura dotycząca diagnozowania i wykonania naprawy (usuwanie awarii) przebiega nastĊpująco:
1. UĪytkownik zgłasza awariĊ (koniecznoĞü modernizacji) urządzenia Głównemu Mechanikowi (TM) korzystając z formularza F5/X-13 „Stanowiskowego zeszytu pracy maszyny/urządzenia”, w który wpisuje nastĊpujące informacje:
ʹ datĊ zgłoszenia,
ʹ krótki opis niesprawnoĞci, ʹ nazwisko zlecającego.
2. Główny mechanik (TM) ocenia, czy niesprawnoĞü zostanie usuniĊta we własnym zakresie, czy naleĪy skorzystaü z usług firmy zewnĊtrznej znajdującej siĊ na liĞcie dostawców usług (zgodnie z procedurą P-11) i wypełnia formularz F3/X-13, w który wpisuje nastĊpujące informacje:
ʹ krótki opis niesprawnoĞci, – data rozpoczĊcia naprawy, – wymagany termin naprawy,
– dane firmy zewnĊtrznej (w przypadku korzystania z usług zewnĊtrznych), – czy naprawa jest w ramach gwarancji czy płatna.
Główny mechanik (TM) nadzoruje wykonanie prac i po usuniĊciu awarii uzupełnia formularz F3/X-13 o nastĊpujące informacje:
– data usuniĊcia awarii, – przyczyna awarii, – uĪyte czĊĞci i materiały, – poniesione nakłady robocizny,
– nazwisko pracownika wykonującego i podpis, – data przekazania do eksploatacji.
Główny mechanik (TM) nadzoruje wykonanie prac przez firmĊ zewnĊtrzną i po usuniĊciu awarii uzupełnia formularz F3/X-13 o nastĊpujące informacje:
– data usuniĊcia awarii, – przyczyna awarii, – uĪyte czĊĞci i materiały,
– imiĊ i nazwisko pracownika wykonującego i podpis.
Główny mechanik (TM) uzupełnia formularz o datĊ przekazania do eksploatacji.
Główny mechanik (TM) przekazuje urządzenie po usuniĊciu awarii uĪytkownikowi, co potwierdzone jest w Formularzu F5/X-13 podpisem i uwagami zleceniodawcy.
Po dokonaniu naprawy/modernizacji, Główny Mechanik (TM) rejestruje fakt naprawy na formularzu F3/X-13.
W ramach nadzoru nad infrastrukturą, Główny Mechanik (TM) sprawdza raz na kwartał stan okien, Ğwietlików dachowych, drzwi dokowych Īaluzjowych oraz innych elementów szklanych iplastikowych znajdujących siĊ w halach produkcyjnych. Zapisy z nadzoru realizowane są na formularzu F3/X-13.
Dla realizacji niniejszej procedury kierownictwo zapewnia Ğrodki techniczne, zgodnie zniniejszą procedurą. Zapisy jakoĞci związane z niniejszą procedurą przechowuje dysponent wyposaĪenia, zgodnie z procedurą P-05. Do realizacji niniejszej procedury jest zapewniony odpowiedni personel, zgodnie z procedurą P-08.
Dysponent wyposaĪenia ocenia proces nadzoru nad wyposaĪeniem na podstawie okreĞlonych w niniejszej procedurze celów jakoĞci, w ramach oceny systemu jakoĞci, zgodnie z procedurą P-02. Dysponent okreĞla takĪe wskaĨniki precyzujące realizacjĊ celów jakoĞci.
PoniĪej opisano szczegółowo obydwa dokumenty: STANOWISKOWY oraz SERWISOWY ZESZYT PRACY MASZYNY/URZĄDZENIA stanowiące najwaĪniejsze instrumenty zarządzania niezawodnoĞcią i jakoĞcią maszyn w badanym przedsiĊbiorstwie. Mechanizm ich działania zilustrowany w tabeli 2 i 3 wyjaĞnia istotĊ działania systemu kontroli i utrzymywania jakoĞci maszyn w badanym przedsiĊbiorstwie.
STANOWISKOWY ZESZYT PRACY MASZYNY/URZĄDZENIA (Formularz F5/X-13) obejmuje zapis takich danych, jak:
• data wykrycia uszkodzenia,
• nazwisko zgłaszającego niesprawnoĞü,
• opis niesprawnoĞci z podaniem przyczyny jej wystąpienia,
• przyjĊcie zgłoszenia o niesprawnoĞci z podaniem daty, godziny i podpisu osoby przyjmującej oraz
• przyjĊcie maszyny do eksploatacji z podaniem daty, godziny i podpisu osoby przyjmującej. SERWISOWY ZESZYT PRACY MASZYNY/URZĄDZENIA (Formularz F3/X-13) obejmuje zapis takich danych, jak:
• przyjĊcie maszyny do naprawy lub konserwacji z podaniem daty, godziny i podpisu osoby przyjmującej,
• powód przyjĊcia maszyny (konserwacja lub opis niesprawnoĞci), wykonane czynnoĞci kon-serwacyjno-naprawcze, przyczyna awarii,
• zuĪyte materiały eksploatacyjne i czĊĞci zamienne; nakłady,
• przekazanie maszyny do eksploatacji z podaniem daty, godziny i podpisu osoby przyjmującej. Odpowiednie pozycje w obu zeszytach lach korespondują ze sobą, co pozwala tworzyü logiczny ciąg wnioskowania dotyczącego diagnozowania i wykrywania przyczyn awarii maszyn.
Mianowicie opis niesprawnoĞci oraz przyczyn zawarty w STANOWISKOWYM ZESZYCIE PRACY MASZYNY/URZĄDZENIA odpowiada kolumnie opisanej w SERWISOWYM ZESZYCIE PRACY MASZYNY/URZĄDZENIA, w której są wyszczególnione powody przyjĊcia maszyny (konserwacja lub opis niesprawnoĞci). W ten sposób zapewniona jest spójnoĞü miĊdzy procesem diagnozowania awarii a procesem ich napraw.
Dokładne podanie przyczyn pozwala takĪe na łatwiejsze wykrywanie awarii w przyszłoĞci na podstawie powtarzających siĊ objawów z przeszłoĞci.
3. Charakterystyka obiektu Y
Zakres działalnoĞci przedsiĊbiorstwa Y – spółdzielni mleczarskiej obejmuje produkcjĊ twarogów (chudych, półtłustych, tłustych, Ğmietankowych), galanterii mlecznej (jogurty, kefiry, maĞlanka spoĪywcza), mleka (2%, 3,2%), Ğmietanki (18%, 30%), Ğmietany (wiejskiej i ĞwieĪej – 12%, 18%), serów dojrzewających (Gouda, Edamski, Morski) oraz masła (ĝmietankowy tłuszcz mleczny, Masło ekstra).
PrzedsiĊbiorstwo posiada własną, przyzakładową oczyszczalniĊ Ğcieków, która została oddana do uĪytku w 1997 roku. Jej budowa była bardzo waĪnym przedsiĊwziĊciem, gdyĪ panujące wówczas przepisy ochrony Ğrodowiska zakazywały działalnoĞci zakładom odprowadzającym Ğcieki bezpoĞrednio do rzek. W 2000 roku zakoĔczono budowĊ nowoczesnej linii do produkcji jogurtów, która umoĪliwiła poza produkcją jogurtów, produkowanie innej galanterii mlecznej w kubkach.
W okresie 2002–2005 przeprowadzono przebudowĊ i modernizacjĊ budynków produkcyj-nych wraz z zapleczem socjalnym. Wybudowano nowy magazyn dystrybucyjny wraz z dojrzewal-nią serów, myjdojrzewal-nią samochodową i magazynem opakowaĔ, utwardzono i ogrodzono teren Spół-dzielni. W 2003 roku zamontowano nowoczesny pasteryzator do mleka i Ğmietanki, a w 2006 roku uruchomiono nowoczesną liniĊ technologiczną do produkcji serów dojrzewających i
niedojrzewa-jących poprzez montaĪ dwóch kotłów procesowych WHSS-10, prasy wstĊpnego prasowania serów dojrzewających, stacji mycia w systemie zamkniĊtym CIP oraz pakowaczki do próĪniowego pako-wania serów niedojrzewających.
OkrĊgowa Spółdzielnia Mleczarska w ŁobĪenicy otrzymała l sierpnia 2005 roku decyzjĊ uprawniającą ją do produkcji, handlu i przetwórstwa w nieograniczonej iloĞci na rynki Wspólnoty Europejskiej i nadano jej numer identyfikacyjny PL 30191601 WE.
Spółdzielnia za wysoką jakoĞü produktów i działalnoĞü uzyskała szereg wyróĪnieĔ i nagród m.in. nagrodĊ konsumentów za Najlepszy produkt w roku 2010 – Twaróg półtłusty 200g – Warszawa, wrzesieĔ 2010r., Orzeł Agrobiznesu Grand Prix ʹ Warszawa, grudzieĔ 2009r., czy Nagroda konsumentów – Najlepszy produkt lata 2009 – Twaróg półtłusty krajanka – PoznaĔ wrzesieĔ 2009r.
DuĪa iloĞü nagród i wyróĪnieĔ dla twarogu wynika z jego specjalnej receptury. Nie dodaje siĊ przy jego produkcji Īadnych sztucznych składników. Jest on kluczowym produktem Spółdzielni docenianym przez klientów za smakowitoĞü i naturalnoĞü składników uĪywanych do jego wytwarzania.
Sukces rynkowy analizowanej firmy jest potwierdzony około dwukrotnym wzrostem sprzedaĪy twarogów w ostatnich latach.
W kolejnym rozdziale opracowania skupiono uwagĊ na pasteryzacji jako zasadniczym procesie decydującym o jakoĞci produkcji.
3.1. Pasteryzacja i uwarunkowania zarządzania jakoĞcią w przetwórstwie mleka
Zapewnienie jakoĞci w przemyĞle spoĪywczym jest problemem duĪo bardziej złoĪonym iskomplikowanym, niĪ zapewnienie jakoĞci w innych branĪach. Wynika to przede wszystkim zfaktu koniecznoĞci zapewnienia bezpiecznej dla zdrowia i Īycia ĪywnoĞci wytwarzanej seryjnie na potrzeby masowego konsumenta w zakładach produkcyjnych. Taki typ stosowanych powszechnie technologii zwiĊksza ryzyko zagroĪenia wyprodukowania niebezpiecznej dla zdrowia ĪywnoĞci [9]. Dzieje siĊ tak tym bardziej, Īe ĞwiadomoĞü przeciĊtnego konsumenta roĞnie, a jego oczekiwania i potrzeby kształtowane są pod wpływem pogłĊbiającej siĊ wiedzy konsumenta o znaczeniu i roli ĪywnoĞci w Īyciu kaĪdego człowieka.
Pasteryzacja naleĪy do jednych z kluczowych procesów decydujących o zachowaniu odpowiednich norm i jakoĞci produktów w przetwórstwie mleka. Dlatego proces ten wybrano jako przedmiot szczegółowej charakterystyki w opracowaniu.
Głównym celem pasteryzacji jest utrwalenie mleka przez zniszczenie bakterii (chorobotwórczych) oraz droĪdĪy i grzybów na skutek ogrzania go do temperatury przynajmniej 63ʹ65°C. Zabieg prowadzi do uzyskania produktu o przedłuĪonym terminie spoĪycia oraz nadający siĊ do bezpoĞredniego spoĪycia.
Pasteryzacja oprócz zabijania mikroorganizmów powinna nie zmniejszaü poziomu witamin, zachowaü naturalny smak mleka oraz nie naruszaü właĞciwoĞci fizykochemicznych mleka.
Temperatura pasteryzacji mieĞci siĊ w przedziale od 63–90°C. Ogrzanie mleka do temperatury 100°C nadaje mu posmak gotowania, rozpada siĊ kazeina, denaturują siĊ białka, laktoza siĊ karmelizuje i giną witaminy. Pasteryzacja jest sposobem łagodniejszym. Pasteryzacja niska polega na ogrzaniu mleka do 63–65°C i utrzymaniu jej przez 30 minut, natomiast wysoka polega na
ogrzaniu go do 80–90°C w ciągu 2–3 minut. Ulepszenie pasteryzatorów pozwoliło na stosowanie pasteryzacji monumentalnej – 72–75°C przez kilkanaĞcie sekund. NajnowoczeĞniejszym typem pasteryzacji jest ultrapasteryzacja, która polega na kontakcie mleka z gorącą parą wodną otemperaturze 130–150°C przez ułamek sekundy. KoĔcowy etap pasteryzacji polega na natychmiastowym schłodzeniu mleka do temperatury 4°C. Mleko po spasteryzowaniu nie zawiera bakterii chorobotwórczych, ma niezmieniony skład i zapach.
PrzedłuĪenie trwałoĞci mleka jest krótkotrwałe i wynosi 24 h, natomiast w przypadku przechowywania w chłodniach 36 h. Stąd koniecznoĞü uwidocznienia na opakowaniu, kiedy zabieg był wykonany. W mleku pasteryzowanym wymaga siĊ, aby ogólna liczba bakterii na 1 cm3 nie była wiĊksza niĪ 200 000. Mleko pasteryzowane dostĊpne w obrocie zawiera zatem doĞü duĪą iloĞü bakterii, stąd teĪ zaleca siĊ je zagotowaü przed obrotem[10].
Do wytworzenia mleka o wysokiej jakoĞci bardzo waĪne jest rygorystyczne przestrzeganie zasad higieny na kaĪdym etapie produkcji oraz zahamowanie rozwoju bakterii podczas przechowywania.
Mleko spoĪywcze pasteryzowane w punktach sprzedaĪy musi byü przechowywane wtemperaturze nie wyĪszej niĪ 10°C, przez okres nie dłuĪszy niĪ 12 godzin. Mleko spoĪywcze sterylizowane UHT naleĪy przechowywaü w temperaturze nie wyĪszej niĪ 25°C, przez okres przydatnoĞci do spoĪycia podany na opakowaniu.
Mleko spoĪywcze musi charakteryzowaü siĊ:
• białą barwą lub białą z odcieniem jasnokremowym,
• właĞciwym smakiem i zapachem, bez obcych posmaków i zapachów, • dopuszczalną liczbą drobnoustrojów:
– w 1ml mleka pasteryzowanego krowiego – 200 000, – w 1ml mleka sterylizowanego krowiego – nieobecne.
Wymagania jakoĞciowe dla mleka spoĪywczego okreĞla norma PN-90/A-86003.
3.1.1. Znaczenie sprawnoĞci maszyn i urządzeĔ oraz instalacji stosowanych w przetwórstwie mleka
Jednym z koniecznych warunków zapewnienia bezpieczeĔstwa ĪywnoĞci i wysokiej jakoĞci produktów ĪywnoĞciowych jest pełna sprawnoĞü maszyn i urządzeĔ stosowanych w ich przetwórstwie.
Proces uzyskiwania wysokiej jakoĞci produktów ĪywnoĞciowych moĪe byü zachowany wyłącznie przy pełnej sprawnoĞci maszyn i urządzeĔ, co jest warunkiem koniecznym zachowania parametrów technologicznych gwarantujących wytwarzanie zarówno bezpiecznej ĪywnoĞci, jak równieĪ odznaczającą siĊ walorami smakowymi i innymi cechami poĪądanymi przez konsumentów, co jest gwarancją sukcesu rynkowego.
3.1.2. System utrzymania niezawodnoĞci maszyn
W tym podrozdziale analizie poddano problem utrzymania niezawodnoĞci pasteryzatora ze wzglĊdu na jego kluczowe znaczenie dla koĔcowej jakoĞci przetworów mleczarskich, zarówno wsensie spełnienia przepisów jak i zadowolenia konsumenta.
Podczas pracy pasteryzatora zbiorniki z oprzyrządowaniem i instalacją elektryczną nie są poddawane Īadnym naprawom. Obsługa urządzenia na własną rĊkĊ nie dokonuje Īadnych napraw izmian w konstrukcji. Urządzenie eksploatowane jest wyłącznie podczas sprawnego działania przyrządów pomiarowych oraz przy całkowitej szczelnoĞci armatury.
Zgodnie z wymaganiami systemu HACCP oraz kryteriami technicznymi narzuconymi przez Głównego Lekarza Weterynarii, układ do pasteryzacji poddaje siĊ stałemu monitoringowi. System monitorowania musi spełniaü nastĊpujące wymagania:
– dane zapisane przez urządzenie rejestrujące muszą byü oznaczone datą i naleĪy je przechowywaü przez dwa lata dla potrzeb kontroli.
– naleĪy prowadziü regularne testy mikrobiologiczne wody chłodzącej w celu wykrycia nieszczel-noĞci. Wyniki testów naleĪy przechowywaü przez okres dwóch lat. UĪytkownik instalacji musi okreĞliü, czy czĊstotliwoĞü prowadzenia testów jest wystarczająca.
W obsłudze codziennej naleĪy wykonywaü nastĊpujące czynnoĞci:
– sprawdzaü temperatury pasteryzacji poprzez porównanie zapisanych wartoĞci ze wskazaniami termometru kontrolnego. Odczytane wartoĞci naleĪy systematycznie od-notowywaü.
– obserwowaü róĪnice temperatur miĊdzy wodą grzejącą, a produktem w celu stwierdzenia istnienia przecieków.
– obserwowaü róĪnice ciĞnieĔ w sekcjach wymiennika w celu stwierdzenia istnienia prze-cieków.
– sprawdzaü, jak działa zawór zrzutowy. – sprawdzaü efektywnoĞü mycia instalacji.
– prowadziü monitoring dzienny i dokumentowaü jego wyniki.
Linia do pasteryzacji mleka jest poddawana planowanym, regularnym przeglądom konserwa-cyjnym, które umoĪliwiają kontrolĊ pewnoĞci jej działania. Plan przeglądów (tabela 1) uwzglĊdnia okresy waĪnoĞci przyrządów pomiarowych oraz elementów o ograniczonym okresie eksploatacji. Wykonanie przeglądu konserwacyjnego oraz doraĨnych napraw jest dokumentowane (tabela 2). Prowadzone zapisy przechowuje siĊ przez cały czas eksploatacji linii. Podczas przeglądów kontroli poddaje siĊ:
− uszczelki – sprawdza siĊ, czy nie przeciekają lub nie są nadmiernie zuĪyte. Uszczelki po okresie gwarancji wymienia siĊ na nowe.
− płyty wymiennika cieplnego – czy nie posiadają mikrootworów.
− elementy zbiornika wyrównawczego – sprawdzenie ogólnego stanu i efektywnoĞci działania układu automatycznej regulacji mleka.
− zawór zrzutowy – sprawdza siĊ, czy nie jest uszkodzony mechanicznie oraz czy działa pra-widłowo.
− urządzenia sterujące przepływem – sprawdza siĊ, czy nie są uszkodzone mechanicznie oraz czy działają efektywnie i dokładnie,
− rejestrator temperatury, sprawdza siĊ, czy działa zgodnie z załoĪeniami,
− przyrządy pomiarowe, sprawdza siĊ, czy nie są uszkodzone mechanicznie oraz czy nie upły-nął termin waĪnoĞci ich uwierzytelnienia.
Tabela 1. Plan przeglądów maszyn i urządzeĔ produkcyjnych na 2010 r.
Nr Nazwa maszyny, urządzenia uĪytkowania Miejsce
Miesiąc planowanego
przeglądu
Zakres przeglądu 1. Pakowaczka PP22 ULMA lipiec - wymiana oleju w pompie,
sprawdze-nie stanu uszczelsprawdze-nieĔ i połączeĔ 2. Pasteryzator mleka aparatownia lipiec - przegląd i atestacja (Tewes-Bis
Bar-czewo) 3. Pasteryzator
Ğmieta-ny
aparatownia lipiec - przegląd i atestacja (Tewes-Bis Bar-czewo)
4. Stacja mycia odbiór lipiec - wymiana elementów uszczelniają-cych
- czyszczenie zbiorników z kwasem i ługiem
- sprawdzenie szczelnoĞci zaworów 5. Kompresor Ğrubowy Hydrofornia - całoroczny przegląd producenta,
zgodnie tabelą przeglądu 6. SprĊĪarka
amonia-kalna
maszynownia -całoroczny urządzeĔ przez uprawnio-ny zakład serwisowy (ZC Frost) 7. Wirówka LWG aparatownia listopad Wymiana oleju, sprawdzenie stanu
łoĪysk, tuleji i wymiana zuĪytych czĊ-Ğci
ħródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji firmy „Y”.
Wykonanie przeglądu przebiega zgodnie z planem, przy czym pozycje z obu tabel korespondują ze sobą i w ten spsoü przejrzyĞcie pozwalają kontrolowaü wszelkie odchylenia od planu (patrz nr 1 w tabeli 1 odpowiada nr 1 w tabeli 2).
Przyrządami do pomiarów są termometry, manometry i przepływomierze. Przyrządy te muszą posiadaü waĪne Ğwiadectwa uwierzytelnienia wydane przez OkrĊgowy Urząd Miar lub równowaĪny dokument wydany przez uznane laboratorium.
Utrzymywanie zgodnoĞci z wymaganiami jest sprawdzane w regularnych odstĊpach czasu, nie rzadziej niĪ raz w roku. Producent układu pasteryzacji wykonuje prace serwisowe w okresie objĊtym gwarancją. Po upływie tego czasu te czynnoĞci wykonuje inwestor we własnym zakresie. Wszystkie prace konserwacyjno-serwisowe wykonuje jedynie osoba specjalnie do tego przeszkolona i uprawniona.
Przed rozpoczĊciem prac konserwacyjno-naprawczych odcina siĊ główny dopływ czynnika grzewczego do urządzenia oraz pozwala, aby układ pasteryzacji wrócił do temperatury i ciĞnienia otoczenia. O wykonywanej pracy powiadamia siĊ operatora oraz inne odpowiednie osoby.
Konserwacje armatury, instalacji sterowniczej i elektrycznej prowadzi siĊ w regularnych odstĊpach czasu zgodnie z procedurą odpowiednią dla danego urządzenia oraz zaleceniami producenta.
Tabela 2. Wykonane przeglądy maszyn i urządzeĔ produkcyjnych w 2010 r. Nr Data Nazwa maszyny, urządzenia Zakres przeglądu Uwagi 1. 16.07.10r Pakowaczka PP22 - wymiana oleju i filtra pompy
- sprawdzenie stanu połączeĔ grzałek - wymiana uszczelek pokrywy - wymiana i regulacja sprĊĪyn pokrywy
ULMA
2. 16.07.10r Pasteryzator mleka - przegląd okresowy i przygotowanie pasteryzatora do atestacji
aparatownia 3. 16.07.10r Pasteryzator Ğmietany - przegląd okresowy i przygotowanie
pasteryzatora do atestacji
aparatownia 4. 22.07.10r Stacja mycia - czyszczenie zbiorników kwasu i ługu
- wymiana uszczelek zaworów - sprawdzenie szczelnoĞci zaworów
odbiór 5. 15.09.10r Kompresor Ğrubowy - przegląd gwarancyjny
- wymiana filtra oleju - wymiana filtra powietrza - wymiana oleju
Hydrofornia
6. 15.09.10r SprĊĪarka amoniakalna - przegląd serwisowy sprĊĪarki - wymiana oleju i filtrów
- sprawdzenie szczelnoĞci instalacji amo-niakalnej
maszynownia
7. 14.10.10r. Wirówka LWG - wymiana oleju
- sprawdzenie stanu połączenia wirówki z posadzką
- wymiana tulei bąka
aparatownia
ħródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji firmy „Y”.
Remont układu pasteryzacji przeprowadza siĊ zgodnie z ogólnymi przepisami w zakresie remontów zbiorników. System obejmuje remonty planowe:
• przeglądy, • remont Ğredni, • remont kapitalny.
O koniecznoĞci remontu decyduje komisja zakładowa powoływana okreĞlonymi przepisami wewnĊtrznymi.
Po kaĪdym remoncie kapitalnym sporządza siĊ protokół odbioru i przekazania do dalszej eksploatacji. Protokół ten musi zawieraü:
• datĊ i miejsce sporządzenia, • numer umowy/zlecenia z datą, • przedmiot umowy/zlecenia,
• skład komisji uczestniczącej w odbiorze, • podpisy komisji,
PrzedsiĊbiorstwo „Y” musi posiadaü „Atest - potwierdzenie spełnienia wymagaĔ zawartych wprzepisach dla instalacji do pasteryzacji mleka wydawany przez Laboratorium Badawcze (załącznik 2). Atest ten jest waĪny do 19 stycznia 2012 roku, pod warunkiem utrzymania sprawnoĞci technicznej instalacji i stosownych zasad monitoringu i kontroli instalacji.
Badania kontrolne podczas atestu obejmują:
• sprawdzenie dokumentacji instalacji na zgodnoĞü z wymaganiami, • sprawdzenie zgodnoĞci instalacji z dokumentacją,
• sprawdzenie funkcjonowania instalacji, • sprawdzenie monitoringu i kontroli.
Przedstawione w rozdziale 2 i 3 metody i narzĊdzia oceny jakoĞci utrzymania niezawodnoĞci maszyn, urządzeĔ i instalacji w zakładzie branĪy poligraficznej oraz w przetwórni mleka stanowią podstawĊ do przeprowadzenia analizy porównawczej instrumentów stosowanych w tym zakresie wobiektach badawczych.
4. Analiza porównawcza obiektów badawczych
Z badaĔ ankietowych przeprowadzonych w obu firmach wynika, Īe w przedsiĊbiorstwach nie ma obecnie długofalowej wizji odnowy parków maszynowych pod kątem unowoczeĞniania technologii, jak równieĪ nie dokonuje siĊ okresowych pomiarów poziomu niezawodnoĞci parku maszyn technologicznych (PMT) i polepszania tych parametrów (tabela 3). PrzedsiĊbiorstwo – spółdzielnia mleczarska Y planuje wdroĪyü te elementy w okresie do 2 lat, natomiast firma branĪy poligraficznej X tego nie planuje. Wywiad uzupełniający z Głównym Mechanikiem w zakładzie poligraficznym dowiódł, Īe przyczyną takiego stanu rzeczy jest ciągły brak czasu w warunkach presji konkurencji oraz walki o klienta.
Na uwagĊ zasługuje fakt ĞwiadomoĞci menadĪerów obydwu przedsiĊbiorstw w zakresie koniecznoĞci poprawy bezpieczeĔstwa pracy pracowników poprzez okresowe szkolenia operatorów maszyn i urządzeĔ. Poza tym planują w okresie do 2 lat wdroĪyü system zarządzania Ğrodowiskiem, który bĊdzie obejmował swoim zasiĊgiem PMT przy uwzglĊdnieniu koniecznoĞci szkoleĔ pracowników-operatorów w celu budowy ĞwiadomoĞci ekologicznej (tabela 3).
Tabela 1. Wyniki badaĔ w zakresie oceny PMT w przedsiĊbiorstwach „X” i „Y”
Firma X Firma Y
TAK NIE Czy jest planowa-ne? Kiedy?
TAK NIE Czy jest planowane?
Kiedy?
Czy istnieje długofalowy plan odnowy maszyn, urządzeĔ i technologii w celu zwiĊkszenia elastycznoĞci i produktywnoĞci PMT? x NIE x TAK w ciągu 1-2 lat Czy organizacja dokonuje okresowych ocen
poziomu niezawodnoĞci PMT i podejmuje aktywne działania do polepszania nieza-wodnoĞci? x NIE x TAK w ciągu 1-2 lat Czy słuĪby utrzymania ruchu dysponują
systemami diagnozującymi powodującymi wykrywanie stanów przedawaryjnych i stale z nich korzystają?
x x
TAK w ciągu 1-2
lat Czy w organizacji analizuje siĊ powody
niepełnego wykorzystania w czasie PMT i planuje przedsiĊwziĊcia doskonalące?
x x
Czy przeprowadza siĊ analizy wykorzysta-nia PMT pod wzglĊdem mocy (stosunek mocy pobieranej do zainstalowanej) i czy podejmuje siĊ działania w celu poprawy tego współczynnika? x NIE x TAK w ciągu 1-2 lat
Czy w organizacji zidentyfikowano Ĩródła moĪliwych awarii oraz opracowano sposo-by zapobiegania im, a w przypadku wystą-pienia – ograniczenia ich szkodliwych skutków?
x x
TAK w ciągu 1-2
lat
Czy organizacja prowadzi okresowe szko-lenia operatorów maszyn i urządzeĔ celem zapewnienia bezpiecznej pracy z wykorzy-staniem PMT?
x x
Czy w organizacji opracowano i wdroĪono system zarządzania Ğrodowiskowego obej-mujący swoim zasiĊgiem PMT?
x TAK w ciągu 1-2
lat x
TAK w ciągu 1-2
lat Czy w organizacji prowadzone jest
szkole-nie pracowników-operatorów w celu budo-wy ĞwiadomoĞci ekologicznej oraz umiejĊt-noĞci sterowania PMT minimalizujących aspekty Ğrodowiskowe? x TAK w ciągu 1-2 lat x TAK w ciągu 1-2 lat
ħródło: Opracowanie własne na podstawie ankiety wypełnionej przez menedĪerów przedsiĊbiorstw.
W obu przedsiĊbiorstwach podobnie wygląda profilaktyka, czyli prowadzenie działaĔ zapobiegających wystĊpowaniu awarii. Stosowane są do tego celu plany przeglądów maszyn I urządzeĔ produkcyjnych. Plany te mają za zadanie ustaliü harmonogram i zakres przeglądów dla maszyn/urządzeĔ w pewnym okresie.
Plan przeglądów firmy „X” sporządzany jest na dany miesiąc i zawiera nazwĊ maszyny, wraz z jej numerem identyfikacyjnym oraz planowany dzieĔ przeglądu. Plan przeglądów przedsiĊbiorstwa „Y” sporządzany jest natomiast na cały rok i zawiera nazwĊ maszyny wraz zmiejscem jej uĪytkowania oraz miesiąc i zakres planowanego przeglądu.
Mimo róĪnic w strukturach obydwu planów przeglądów okresowych, mają one ten sam cel, czyli zminimalizowaü ryzyko wystĊpowania awarii, a tym samym zapewniü ciągłoĞü produkcji izmniejszyü koszty związane z przestojami maszyn i urządzeĔ.
Z kolei awarie nieplanowane w firmie „X” usuwa siĊ, stosując stanowiskowy i serwisowy zeszyt pracy maszyny/urządzenia, natomiast w „Y na podstawie ustnego zgłoszenia (najczĊĞciej przez własne słuĪby techniczne). W firmie „X” wystĊpują 1 do 2 awarii nieplanowanych na miesiąc, natomiast w przedsiĊbiorstwie „Y” raz na kwartał. Tak niska liczba tych awarii Ğwiadczy o tym, Īe w obydwu przedsiĊbiorstwach dobrze funkcjonuje profilaktyka w zakresie utrzymania niezawodnoĞci maszyn i osiągany jest wysoki poziom w tym zakresie.
Kolejnym podobieĔstwem wystĊpującym w badanych przedsiĊbiorstwach jest fakt, Īe stosowane w nich systemy utrzymywania jakoĞci i niezawodnoĞci maszyn nie są skomputeryzowane. Dzieje siĊ tak, poniewaĪ stosowane obecnie systemy oparte na ewidencji rĊcznej, zdaniem menedĪerów, całkowicie obecnie wystarczają do zapewnienia poĪądanej jakoĞci i niezawodnoĞci działania Ğrodków produkcji.
W obu badanych firmach systemy utrzymania niezawodnoĞci maszyn słuĪą osiąganiu wysokiej efektywnoĞci i jakoĞci produkcji satysfakcjonującej klientów.
MoĪna wyodrĊbniü takĪe róĪne cele wdraĪania tych systemów. PrzedsiĊbiorstwo „Y” musiała wprowadziü je takĪe z przyczyn związanych z wymogami formalno-prawnymi ze wzglĊdu na warunki stawiane producentom ĪywnoĞci, natomiast firma „X” z koniecznoĞci zapewnienia bezpiecznych warunków pracy pracownikom.
W badanych przedsiĊbiorstwach omawiane systemy utrzymania jakoĞci i niezawodnoĞci maszyn oraz urządzeĔ są integralną czĊĞcią zatwierdzonych tam systemów zapewnienia wysokiej jakoĞci produktów klasy zarządzania procesami. W firmie „X” jest to norma ISO 9001:2008, natomiast przedsiĊbiorstwo „Y” posiada System Analizy ZagroĪeĔ i Kontroli Punktów Krytycznych - HACCP. W systemach tych wymaga siĊ stosowania podobnej dokumentacji, która porządkuje i standaryzuje realizowane procesy wytwórcze.
5. Podsumowanie
Na podstawie przeprowadzonych badaĔ dokonano pozytywnej weryfikacji hipotezy, iĪ warunkiem uzyskania sukcesu rynkowego w przedsiĊbiorstwach produkcyjnych jest stosowanie odpowiednich metod oceny jakoĞci maszyn. Dowodem tego jest z jednej strony bardzo niska liczba awarii nieplanowanych, które rejestruje siĊ w obu firmach oraz dobre wyniki działalnoĞci w postaci rosnących zamówieĔ i osiąganego poziomu sprzedaĪy.
Szczegółowa analiza i ocena systemów zapewnienia wysokiej jakoĞci i niezawodnoĞci w dwóch wybranych branĪach wskazuje na podobieĔstwa i róĪnice.
Cechą wspólną stosowanych systemów w obu firmach jest wysoka ranga profilaktyki, czyli okresowych przeglądów maszyn i urządzeĔ.
NiezaleĪnie od uwarunkowaĔ związanych z wymaganiami klientów w zakresie jakoĞci produktów, w przedsiĊbiorstwie przetwórstwa mleka metody utrzymywania niezawodnoĞci maszyn narzucają wymogi formalno-prawne związane z bezpieczeĔstwem ĪywnoĞci, a w przypadku firmy poligraficznej związane z bezpieczeĔstwem pracowników.
WyĪsza czĊstotliwoĞü wystĊpowania awarii nieplanowanych w branĪy poligraficznej wporównaniu z przetwórnią mleka powoduje, Īe w tej pierwszej firmie stosowana jest specjalna dokumentacja do monitorowania planowanych i wykonanych napraw z tym związanych, natomiast w mleczarni nie było takiej potrzeby z uwagi na sporadycznoĞü napraw nieplanowych.
Takie dodatkowe kryteria metody oceny Parku Maszyn Technologicznych i Instalacji (PMT), jak ochrona Ğrodowiska, bezpieczeĔstwo pracy, problemy ekologiczne są postrzegane przez zarząd obu badanych przedsiĊbiorstw jako waĪne i konieczne do wprowadzenia w najbliĪszych latach.
Badane firmy naleĪą do grupy MĝP i w związku z tym rozmiar oraz skala ich działalnoĞci determinująca iloĞü maszyn i urządzeĔ oraz zdarzeĔ związanych z utrzymaniem ich niezawodnoĞci nie są tak duĪe, aby konieczne było skomputeryzowanie systemów zarządzania jakoĞcią.
W przyszłoĞci byü moĪe taka potrzeba siĊ pojawi i wówczas firmy podejmą proces komputeryzacji systemów zarządzania jakoĞcią, jako wyzwanie przyszłoĞci, a takĪe na skutek komplikujących siĊ powiązaĔ kooperacyjnych.
Bibliografia
1. Banaszak Z., Kłos S., Mleczko J., Zintegrowane Systemy Zarządzania. PWE. 2011. War-szawa. s. 175–176.
2. Bojar W., 2011. Uwarunkowania rozwoju metod i narzĊdzi zarządzania jakoĞcią produkcji w sieciach biznesu. Komputerowo Zintegrowane Zarządzanie pod red. R. Knosali. Oficyna Wy-dawnicza Polskiego Towarzystwa Zarządzania Produkcją, Opole. T. 1. s. 152–161.
3. Bojar W., Drelichowski L., ĩółtowski M. 2010., Problems of standardization in virtual organ-izations. Proceedings of Polish Association for Knowledge Management, Bydgoszcz 2010: NO. 35 s. 52–64.
4. Lunarski J., Antosz K.: Niektóre problemy polepszania efektywnoĞci eksploatacyjnej systemu maszyn technologicznych(SMT). Materiały Konferencyjne Kongresu Eksploatacji UrządzeĔ Technicznych, Radom – Stare Jabłonki, 2005, s. 5159.
5. Oziemski S. EfektywnoĞü eksploatacji maszyn. Podstawy techniczno-ekonomiczne, Radom: ITE, 1999.
6. Pająk E., 2009. Zarządzanie produkcją, Produkt, technologia, organizacja. PWN. s. 215–222. 7. Pruszkowski L., 2009. Zarządzanie procesami pomocniczymi w przedsiĊbiorstwie. Koncepcja
Facility Management, Wydawnictwo PaĔstwowej WyĪszej Szkoły Zawodowej w Płocku. Płock: s. 57.
8. Pruszkowski L. 2011, Planowanie obsługi eksploatacyjnej w przedsiĊbiorstwie, Komputero-wo Zintegrowane Zarządzanie pod red. R. Knosali. Oficyna Wydawnicza Polskiego Towa-rzystwa Zarządzania Produkcją, Opole. T. 2: s. 275–276.
9. http://www.alplast.com.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=115&Itemid=12 : 02.02.2011 r.
MACHINERY QUALITY KEEPING SYSTEMS IN SME Summary
In the paper on the base of survey made in two SMEs dealt with printing and milk processing was made comparative analysis on machinery quality keeping sys-tems. There was positively verified hypothesis that a condition of market success is a usage of appropriate methods of machinery quality assessment. The proof is a very low number of not planned failures which are recorded in both companies and also good results of businesses like increasing number of orders and obtained level of selling. A common feature of systems used in both companies is a high range of pre-vention through making periodical service of machinery and devices and also a con-sciousness of managers to consider in the quality assessment such factors like envi-ronment protection and work safety. Surveyed firms belonged to SME group and be-cause of it their scale of activity determining a number of machinery, devices and events connecting to keeping their operational reliability are not so big to computer-ise their quality management systems.
Keywords: machinery maintenance, prevention, quality, SME PracĊ zrealizowano w ramach projektu:
„Techniki wirtualne w badaniach stanu, zagroĪeĔ bezpieczeĔstwa i Ğrodowiska eksploatowanych maszyn”.
Numer projektu: WND-POIG.01.03.01-00-212/09
Waldemar Bojar
Katedra InĪynierii Zarządzania Wydział Zarządzania
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Al. Prof. Kaliskiego 7, 85-796 Bydgoszcz
