MAGDALENA CISZCZYK, EMMA KUSZTINA
Politechnika Szczeciska
Streszczenie
Coraz powszechniejsz tendencj jest budowanie repozytoriów, w których prze-chowywane s materiały dydaktyczne, wykorzystywane dla potrzeb realizacji proce-su nauczania. W artykule autorzy konfrontuj zasady funkcjonowania „repozytoriów nauczania” z potrzeb nauczania opartego na kompetencjach. Wskazana luka jest postaw do opracowania systemu informatycznego, który bdzie wspierał realizacj procesu nauczania opartego na kompetencjach w rodowisku repozytorium. Słowa kluczowe: repozytorium, proces nauczania, zarzdzanie kompetencjami.
1. Wprowadzenie
Budowa repozytoriów przechowujcych materiały dydaktyczne jest obecnie przedmiotem za-interesowa zwłaszcza organizacji edukacyjnych [1], [2], [3], [4]. W leksykonie kształcenia na odległo opublikowanym przez IKO podjto prób definicji pojcia repozytorium w kontekcie realizacji procesu nauczania. Zgodnie z t definicj repozytorium jest miejscem przechowywania ustrukturyzowanej wiedzy dziedzinowej, przeznaczonej do wielokrotnego wykorzystania w ró-nych kontekstach. Wiedza jest przedstawiona w postaci porcji zwaró-nych - LO (Learning Object), które mog by ułoone w róne sekwencje według celów i metod nauczania [5]. Mona zatem stwierdzi , e „repozytorium nauczania” jest specjalizowanym systemem informatycznym, który wykonuje funkcje przechowywania, udostpniania i modyfikowania ustrukturyzowanej wiedzy dziedzinowej. Wiedza zawarta w repozytorium słuy przede wszystkim kształtowaniu procesu po-znawczego studentów, z kolei okrelone cele procesu nauczania decyduj o głbokoci i zakresie wiedzy w postaci LO.
Z dydaktycznego punktu widzenia głównym przeznaczeniem „repozytorium nauczania” jest wsparcie procesu nabywania kompetencji. Z tego wynikaj najwaniejsze wymagania dotyczce sposobu przedstawiania i udostpniania materiałów dydaktycznych zawartych w repozytorium. Kada porcja materiału dydaktycznego powinna by zorientowana na nabywanie okrelonych kompetencji.
2. Rola kompetencji w procesie nauczania
Tradycyjne pojcie kompetencji szeroko wykorzystywane jest w kontekcie „sukcesu zawo-dowego” (D. C. McClelland’, 1973 „Testing for competence rather than intelligence”). Pod tym ktem kompetencje s czym przeciwstawnym wynikom testów na inteligencj, lub tradycyjnym miernikom realizacji zada szkolnych [6]. Istnieje wiele definicji pojcia kompetencja, przy tym
w literaturze przedmiotu podkrela si jego interdyscyplinarny charakter i rozrónia nastpujce aspekty:
1. merytoryczny – zgodnie z którym kompetencja to konieczno przekształcania wiedzy ukrytej w jawn, jej strukturyzowanie i łczenie wiedzy indywidualnej w warto orga-nizacyjn przedsibiorstwa, która bdzie stanowiła jego zasób niematerialny. Aktuali-zacja wiedzy o zjawiskach, technologiach, procesach z nimi zwizanych i obszarach, których dotycz, stanowi nieodłczny element rozwoju kompetencji.
2. funkcjonalny – jest to opis zada lub oczekiwanych efektów na stanowisku pracy. Obejmuje zasady, funkcje i style przyjte do sprawnej realizacji biecych i przyszłych czynnoci specjalistów.
3. behawioralny – w którym kompetencje odnosz si do zagadnie zwizanych z zacho-waniami i postawami pracowniczymi, np. ponoszenie odpowiedzialnoci, perfekcjo-nizm, skłonno do dzielenia si wiedz.
4. instytucjonalny – w ramach jednej firmy kompetencje jednostkowe s wzajemne powi-zane, łczone s w celu osignicia efektu synergii, który wskazuje kierunek rozwoju firmy. Z edukacyjnego punktu widzenia prezentowane podejcia nie definiuj niestety zawartoci kompetencji, któr mona oceni i sprawdzi . Rodzi si zatem potrzeba sformułowania aspektu edukacyjnego pojcia kompetencja, zgodnie z którym kompetencja jest umiejtnoci wykorzystania posiadanej lub nabytej przez studenta/ucznia wiedzy teoretycznej w celu samo-dzielnego rozwizania zadania praktycznego, projektowego oraz umiejtnoci interpretacji i prze-kazywania wyników rozwizania w terminach wykorzystanej teorii [5]. Innymi słowy, gwarancja nabycia kompetencji poprzez system nauczania wymaga przygotowania takiego repozytorium ma-teriałów dydaktycznych, w którym w ramach jednej porcji mama-teriałów dydaktycznych zostan okrelone nastpne elementy:
a. wiedza teoretyczna, (co to jest?),
b. wiedza proceduralna ( jak to wykorzysta ?), c. zadanie projektowe ( gdzie to warto wykorzysta ?), d. zasady motywacji ( dlaczego warto współpracowa ?).
Działanie to jest podstaw opracowania Learning Object dla okrelonych form zaj , w któ-rym do studenta zostaje dostarczony, poprzez mechanizmy repozytorium, zbiór trójek: „fragment opisu dziedziny – typowe zadanie – typowe rozwizanie” wraz z odpowiednim zadaniem spraw-dzajcym [7].
Aspekty 1 – 5 razem stanowi spójny system zarzdzania gospodark opart na wiedzy, w któ-rym wiedza wystpuje jako surowiec a kompetencja - jako niematerialny produkt, przedmiot popy-tu i poday.
3. Koncepcja modelu systemu informatycznego wspieraj cego zarz dzanie procesem naby-wania kompetencji w rodowisku repozytorium wiedzy
Analizujc proces nabywania kompetencji przy wykorzystaniu repozytorium naley ju na wstpie zauway , e wymaga on nie tylko odpowiedniego mechanizmu porcjowania wiedzy, ale take współpracy midzy uczestnikami procesu nauczania uwzgldniajcego plan rozwoju repozy-torium i dopasowania do konkretnej sytuacji edukacyjnej.
Przegld istniejcych rozwiza ([1], [2], [8], [9], [10]) pozwala zauway , e cho repozyto-ria zawieraj w sobie przygotowany materepozyto-riał dydaktyczny, to wci brakuje: metody ustalenia
pro-porcji pomidzy wiedz teoretyczn a proceduraln, metody oceny zakresu i głbokoci wiedzy dziedzinowej stanowicej zawarto repozytorium, metody oceny kompletnoci pokrycia dziedziny materiałami dydaktycznymi, formalnej metody motywacji studentów do współpracy i rozwoju re-pozytorium, modelu okrelajcego alternatywne kierunki rozwoju repozytorium.
Rys. 1. Komponenty systemu informatycznego wspierajcego proces nabywania kompetencji w ro-dowisku repozytorium wiedzy
ródło: opracowanie własne
W celu wypełnienia tej luki proponuje si opracowanie systemu informatycznego, na który składaj si (rys.1):
1. model porcjowania wiedzy, 2. model motywacji uczestników,
3. model symulacyjny procesu uzupełnienia repozytorium.
Pierwszy model działa w oparciu na algorytmie heurystycznym szerzej omówionym w [7]. Punktem wyjcia w modelu jest opracowanie ontologii dziedziny, jej podział na poszczególne
jed-nostki lekcyjne oraz wyodrbnienie fragmentów wiedzy teoretycznej i proceduralnej. Na bazie modelu ontologicznego dokonywane jest pierwotne załadowanie repozytorium oraz okrelany jest kierunek dalszego rozwoju repozytorium. Odpowiednio przygotowany materiał dydaktyczny pier-wotnie zasilajcy repozytorium zwiksza zdolno studenta do strukturyzacji posiadanej wiedzy teoretycznej i połczenia jej z wynikami własnego dowiadczenia. Wzmoona zostaje równie ak-tywno ucznia, który przyswajajc okrelon wiedz teoretyczn Wt i otrzymujc od nauczyciela przykład wraz z jego rozwizaniem (wiedza proceduralna Wp), jest w stanie zbudowa własne, analogiczne zadanie - Wp
i Z
1
+ i wykorzysta ten sam mechanizm jego rozwizania - Wp
j
R ,rozwiza podane zadanie now metod lub sformułowa nowe zadanie - Wp i Z
2
+ i wyko-rzysta nowy sposób jego rozwizania - Wp
j R
1
+ (tab.1).
Tab. 1. Sposoby pracy z materiałem dydaktycznym [7]. Wt, Wp ; Wt = wykład, Wp = wiczenia, laboratorium
Nauczyciel Wt Wp i Z Wp j R Ucze Wt Wp i Z Wp j R 1 + Ucze Wt Wp i Z 1 + Wp j R Ucze Wt Wp i Z 2 + Wp j R 2 +
Model ontologiczny dziedziny jest podstaw do okrelenia modelu motywacji uczestników procesu nauczania, którzy na zasadach kooperacji i współpracy zasilaj repozytorium nowym ma-teriałem dydaktycznym. Praca z mama-teriałem dydaktycznym i ukierunkowany rozwój tego materiału w repozytorium wymaga od nauczyciela i studenta odpowiedniego czasu i zaangaowania w proces dydaktyczny. W zwizku z powyszym mona zachowanie uczestników procesu nauczania opisa przez odpowiedni funkcj motywacji [11]. Zadaniem modelu motywacji jest znalezienie balansu pomidzy funkcj motywacji nauczyciela i funkcj motywacji studenta, przy czym na funkcj mo-tywacji nauczyciela składaj si:
• złoono zadania,
• aktualno zadania dla nauczyciela, • inne preferencje nauczyciela, a na funkcj motywacji studenta:
• złoono zadania i odpowiedni czas, który student musi powici danemu zadaniu, • potencjalna ocena, która student moe otrzyma za wykonanie danego zadania,
• inne preferencje studenta.
Sprawdzenie załoe modelu motywacji i ich weryfikacja moe by dokonana przez mo-del symulacji, w którym proces współpracy nauczyciela i studenta mona interpretowa jak system kolejkowy o nastpujcej charakterystyce:
− przy okrelonej zawartoci i porcjach materiałów dydaktycznych mona załoy , e praca nauczyciela polega na sprawdzeniu zadania;
− wynik sprawdzenia jest okrelony: 1. ocena pozytywna i umieszczenie zadania w repozy-torium, 2. ocena pozytywna bez umieszczenia zadania w repozyrepozy-torium, 3. ocena negatyw-na - powtórzenie wykonegatyw-nania zadania lub udoskonegatyw-nalenie zadania negatyw-na ocen pozytywn ce-lem umieszczenia w repozytorium;
− przy okrelonym kursie czasie i grupie praca na stanowisku nauczyciela moe by potrak-towana jak serwer z okrelonym wejciem, wyjciem, rednim czasem oceniania;
− redni czas oceniania wynika z dowiadczenia nauczyciela (specyfika kadego kursu i przedmiotu, trudnoci zada, typ grupy studentów, czas realizacji zaj );
− strumie przepływu studentów jest stochastyczny, markowski (w wybranym odcinku cza-su nie ma pewnoci ilu studentów przyjdzie, nie wiadomo ilu zaliczy zadanie, nie wiado-mo czy nie dojdzie nowy student, itp.);
− studenci obsługiwani s na 1 serwerze. Przewiduje si moliwo kolejki, charakteryzuj-cej si okrelonym czasem i sposobem obsługi.
Załoenia symulacji s prowadzone w rodowisku Arena firmy Rockwell Software w po-staci systemu kolejkowego, który modeluje współprac nauczyciela i studenta podczas wykorzy-stania repozytorium (rys. 2).
Rys. 2. Schemat modelu symulacyjnego w rodowisku Arena ródło: opracowanie własne
Wykorzystanie modelu symulacyjnego pozwala zbiera i analizowa dane statystyczne opisujce charakter procesu wykorzystania repozytorium.
Wszystkie trzy modele zintegrowane w jedn cało tworz w rezultacie model zarzdzania grup, która uczestniczy w procesie nauczania. Integracja ta daje moliwo po pierwsze odpo-wiedniego załadowania repozytorium, po drugie opracowania strategii współpracy w rozwoju
pozytorium dziki funkcji motywacji, po trzecie sprawdzenia załoe do procesu uzupełnienia re-pozytorium poprzez model symulacji. Proces nabywania kompetencji w tak zorganizowanym sys-temie jest zapewniony z jednej strony poprzez odpowiednie przygotowanie wiedzy teoretycznej, proceduralnej i zadania sprawdzajcego, po drugie za kształtowane s inne aspekty rozpatrywania kompetencji poprzez zastosowanie modelu współpracy nauczyciela i studenta (model motywacji, model symulacji).
4. Uwagi kocowe
Zmiana podejcia do zarzdzania zasobami ludzkimi sprawia, e zarówno pracownicy, jak i kandydaci na okrelone stanowisko s oceniani przez pryzmat posiadanych kompetencji. Aby by kompetentnym, nie wystarczy posiadanie formalnego zawiadczenie, jakie jest wymagane przy potwierdzaniu kwalifikacji zawodowych. Wane s wiedza, dowiadczenie i zdolno przystoso-wywania si do zmieniajcych si warunków, prowadzce razem do skutecznego działania. Precy-zyjne okrelenie kompetencji oraz stworzenie profili kompetencyjnych dotyczcych okrelonych stanowisk pracy wie si zatem z okreleniem wymaga wiedzy, dowiadczenia i umiejtnoci [12].
Organizacje edukacyjne, które chc sprosta wymaganiom rynku pracy wprowadzaj zmiany w dostpnych ofertach edukacyjnych jak równie stosowanych narzdziach wspomagania procesu nauczania. Budowanie repozytoriów nauczania zawierajcych materiał dydaktyczny o odpowied-niej strukturze i dostosowany do potrzeb okrelonej sytuacji edukacyjnej to jedna z propozycji, by wspiera proces nauczania opartego na kompetencjach. Odpowiednie przygotowanie materiałów dydaktycznych, które wie si po pierwsze z opracowaniem modelu ontologicznego dziedziny, a po drugie z odpowiednim podziałem na wiedz teoretyczn, proceduraln i zadanie sprawdzajce zakres nabytej wiedzy to tylko wstp do prowadzenia działa rozwojowych prowadzcych do uzy-skania wymaganych kompetencji. Zastosowanie mechanizmów współpracy w trakcie wykorzysta-nia i rozwoju repozytorium prowadz dodatkowo do kształtowawykorzysta-nia postaw, moliwoci i osobowo-ci uczestników procesu nauczania.
Bibliografia
1. MIT OpenCourseWare, http://ocw.mit.edu/OcwWeb/web/home/home/index.htm, dostp: 10.12.2008.
2. Notatki w Internecie, http://www.moodle.cel.agh.edu.pl/notatki/, dostp: 10.12.2008. 3. Waniak, projekt:Opracowanie programów nauczania na odległo na kierunku studiów
wyszych – Informatyka, http://wazniak.mimuw.edu.pl/, dostp: 15.12.2008.
4. ALT Project: University System of Georgia Learning Object Repository, http://alt.usg.edu/learn/learning.phtml, dostp: 15.12.2008
5. Tadeusiewicz R., Chora R. S., Rudowski R. (Eds.): Leksykon haseł zwizanych z e-nauczaniem, Wysza Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna, Łód, 2007.
6. Jabłoska-Wołoszyn M.: Kompetencje w organizacji, In: Personel i Zarzdzanie, 21/2003, s.12.
7. Kusztina E., Zaikin O., Ciszczyk M., Tadeusiewicz R.: Quality factors for knowledge repository: based on e- Quality project, EUNIS 2008, http://eunis.dk/, dostp: 16.12.2008. 8. Monahan T., McArdle G., Bertolotto M.: Virtual reality for collaborative e-learning, In:
Computers & Education, Vol. 50, 2008, s.1339–1353.
9. Divjak B., Kukec S.K.:Teaching methods for international R&D project management, In: International Journal of Project Management , Vol. 26, 2008, 251–257.
10. Beatty B, Ulasewicz C.: Online Teaching and Learning in Transition: Faculty Perspectives on Moving from Blackboard to the Moodle Learning Management System, In: TechTrends, Vol. 50, No. 4, s.36-45.
11. Róewski P., Kusztina E., Ciszczyk M., Sikora K.: Competence theory as a tool for integrating information systems in education, In: Polish Journal of Environmental Studies, Vol.17, No. 3B, Polska, 2008.
12. Whiddett S., Hollyforde S.: Modele kompetencyjne w zarzdzaniu zasobami ludzkimi, Oficyna Ekonomiczna, Kraków, 2003.
MODEL OF AN INFORMATION SYSTEM SUPPORTING REALIZATION OF THE COMPETENCE-BASED LEARNING PROCESS IN THE KNOWLEDGE REPOSITORY
ENVIRONMENT
Summary
The idea of didactic materials repository creation is now becoming a fairly widespread tendency. In the article authors confront the functioning rules of "learn-ing repositories" with the need for competence-based learn"learn-ing. The appointed gap is the basis for developing an information system which will support realization of the learning process based on competences in the repository environment.
Keywords: repository, learning process, competence management.
Magdalena Ciszczyk Emma Kusztina
Zakład Systemów Produkcji Niematerialnej Wydział Informatyki
Politechnika Szczeciska
71-210 Szczecin, ul. ołnierska 49 e-mail: mciszczyk@wi.ps.pl e-mail: ekushtina@wi.ps.pl
