Jerzy Czołgoszewski
Materiały źródłowe w Archiwum
Aresztu Śledczego w Olsztynie do
zagadnienia więzień okresu
stalinowskiego na Warmii i
Mazurach 1945-1955
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 335-360
1999
Materiały źródłowe w Archiwum Aresztu Śledczego w Olsztynie
do zagadnienia więzień okresu stalinowskiego na Warmii i Mazurach
1945— 1955
Duże zainteresowanie społeczeństwa najnowszą historią naszego regionu stało się inspiracją do opracow ania niniejszego artykułu, informującego o stanie zachowania i zawartości zespołu archiwalnego Wydziału VI Więziennictwa Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Olsztynie działającego w latach 1945— 1955. W ydział ten pełnił wówczas funkcję jednostki nadrzędnej nad więzieniami położonym i na terenie województwa olsztyńskiego. Po jego likwidacji w 1955 r. akta zostały przejęte przez Centralne Więzienie w Olsztynie, a po kolejnych reorganizacjach struktury więziennictwa — przez obecny Areszt Śledczy w Olsztynie. Stanow ią one cenną bazę źródłową do badań nad więzieniami okresu stalinowskiego na Warmii i M azurach.
W skład zgrom adzonego zespołu akt wchodzą m ateriały Wydziału VI oznaczane często klauzulą „tajne” lub „ściśle tajne”, dotyczące różnorodnej problem atyki więziennictwa, takiej jak np. infrastruktura więzień, zagadnienia społeczno-polityczne, kierownictwo więzień i obsada kadrow a, stany i populacja więźniów, warunki sanitarno-bytow e, amnestie polityczne, ucieczki więźniów czy też np. nastroje ludności.
D rugą grupę m ateriałów stanow ią zarządzenia i rozkazy personalne dotyczą ce funkcjonariuszy więziennictwa. N a ich podstawie m ożna prześledzić ruch kadry więziennej na wszystkich stanowiskach służbowych w więzieniach działa jących na terenie województwa olsztyńskiego. W zbiorze brakuje m ateriałów dotyczących więzienia w Braniewie, które w wyniku reorganizacji adm inistracyj nych kraju znalazło się poza stru k tu rą organizacyjną olsztyńskiego więziennic twa, natom iast dokum enty dotyczące więzienia w Giżycku znajdują się w zbiorze Centralne Więzienie w Barczewie, nr akt 4/4.
Część zespołu, składającego się z 34 jednostek archiwalnych (dalej: j.a.), dotyczącego zwłaszcza ewidencji więźniów, została w latach 1993— 1994 przeka zana m.in. przez Areszt Śledczy w Olsztynie do Archiwum Państwowego w Olsztynie1.
I. W Y D Z IA Ł VI W IĘ Z IE N N IC T W A W UBP W OLSZTYNIE I W IĘ Z IE N IA W O JEW Ó D ZTW A OLSZTY Ń SK IEG O
U rucham ianiem więzień na terenach przejmowanych z rąk wojsk radzieckich przez polską adm inistrację cywilną, w oparciu o przyjęty model sowiecki,
1 A rch iw u m P a ń stw o w e w O lszty n ie, zesp ó l C e n tra ln e W ięzienie w O lsztynie, n r 1062.
Komunikaty
zajmowała się początkow o Sekcja ds. Więzień R esortu Bezpieczeństwa Publicz nego PK W N , a następnie W ydział Więziennictwa, przekształcony w listopadzie
1944 r. w W ydział W ięziennictwa i Obozów. Po utworzeniu 1 stycznia 1945 r. M inisterstw a Bezpieczeństwa Publicznego wydział przem ianowano na D epar tam ent W ięziennictwa i Obozów, a w połowie 1947 r. zmieniono nazwę na D epartam ent W ięziennictwa M BP (nazywany w skrócie od nadanego num eru organizacyjnego D epartam entem VI), k tó ra obowiązywała aż do 7 grudnia 1954 r.
W 1955 r. więziennictwo znalazło się w strukturze M inisterstwa Spraw W ewnętrznych. Przez pierwszy kw artał 1955 r. organem centralnym pozostawał D epartam ent W ięziennictwa M SW , przekształcony 19 m arca 1955 r. w C entral ny Zarząd W ięziennictwa M SW . Z dniem 1 września 1956 r. więziennictwo przekazano do zakresu działania m inistra sprawiedliwości2.
W powstałym w kwietniu 1945 r. Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego n a Okręg M azurski utw orzono wydział więziennictwa, który pełnił rolę ogniwa pośredniego między M BP a więzieniami położonymi na terenie działania danego urzędu. W ydział Więziennictwa pod względem organizacyj nym był częścią składow ą W UBP, pod względem funkcyjnym podlegał D ep ar tam entowi W ięziennictwa i Obozów MBP. W ogniwach tych organizowano sekcje albo referaty odpow iadające strukturze departam entu. Szefowie W UBP od początku istnienia byli przełożonymi wszystkich funkcjonariuszy zatrud nionych w więzieniach na terenie swojego województwa.
Jako pierwsze, w sierpniu 1945 r., rozpoczęło działalność więzienie w Olsz tynie. N a przełomie lat 1945 i 1946 uruchom iono więzienie w Barczewie, a w m arcu 1946r. od Pow iatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego przejęto więzienie w Szczytnie. Od października 1946 r. do lipca 1953 r. Barczewo zaliczano do więzień I klasy i pełniło ono wówczas rolę centralnego więzienia, Olsztyn do więzień karno-śledczych I klasy, a Szczytno do więzień karno- śledczych III klasy. W październiku 1947 r. spod opieki PUBP przejęto więzienie w Bartoszycach, które zaliczono do więzień karno-śledczych II klasy. W związku z organizowaniem ogólnopolskiej sieci aresztów, 1 m aja 1949 r. uruchom iono areszty w Giżycku, Braniewie i Ostródzie. W czerwcu 1949 r. zorganizowano więzienie w Iławie, a po reorganizacji podziału administracyjnego kraju w połowie 1950 r. W U B P w Olsztynie przejął więzienie w Działdowie. O statnią jednostką, k tó ra zakończyła tworzenie bazy więziennej na najbliższe lata, był powstały w listopadzie 1951 r. Ośrodek Pracy Więźniów w Kam ińsku k. G órow a Iławeckiego, przekształcony w lipcu 1953 r. w więzienie karne I klasy.
Niniejszą charakterystyką objęto m ateriały do czasu reorganizacji struktury więziennictwa, k tó rą przeprow adzono w połowie 1955 r., kiedy w miejsce zlikwidowanego W ydziału W ięziennictwa powołano centralne więzienia w Olsz tynie, Barczewie i Iławie, którym podporządkow ano więzienia znajdujące się w ich pobliżu3. Centralnem u Więzieniu w Olsztynie podporządkow ano więzienie karne I klasy w K am ińsku, więzienia karno-śledcze II klasy w Bartoszycach oraz
2 D z U 1956, n r 41, p o z . 188.
3 In s tru k c ja n r 3 D y re k to ra C en tra ln e g o Z a rz ą d u W ięziennictw a z d n ia 8 czerw ca 1955 r., A rchiw um C en tra ln eg o Z a rz ą d u Służby W ięziennej w W arszaw ie.
III klasy w Braniewie i Szczytnie; C entralnem u Więzieniu w Barczewie podporządkow ano więzienie karno-śledcze III klasy w Giżycku, natom iast Centralnem u Więzieniu w Iławie — więzienia karno-śledcze III klasy w D ział dowie i Ostródzie. C entralne więzienie było jednostką więzienną, a jego naczelnik przejął upraw nienia kadrow e w stosunku do funkcjonariuszy podleg łych m u jednostek.
Z okresu działalności W ydziału VI W ięziennictwa W UBP w Olsztynie zachowały się ak ta 19 jednostek archiwalnych dotyczące spraw ozdań i zarządzeń personalnych, w których zgrom adzono 6133 dokum enty (dalej: dok.):
— Spraw ozdania 1946— 1947, (2 j.a.) — Spraw ozdania pokontrolne 1947— 1949,
— Spraw ozdania. Protokoły pokontrolne 20 grudnia 1951— 7 kwietnia 1953,
— Sprawozdania. Protokoły pokontrolne 9 kwietnia 1953—24 sierpnia 1953, — Spraw ozdania. Protokoły z odpraw 1954
oraz akta zarządzeń personalnych:
1. Więzienie w Olsztynie 1949— 1955,
2. C entralne Więzienie w Olsztynie 1951— 1956,
3. Więzienie — C entralne Więzienie w Olsztynie 1954— 1956, 4. C entralne Więzienie w Barczewie 1945— 1955,
5. C entralne Więzienie w Barczewie 1955— 1960, dot. Aresztu — W ięzienia w Giżycku 1949— 1955,
6. Z K Barczewo. Rozkazy personalne od 1946 do 1961, 7. Więzienie karno-śledcze — Areszt w Szczytnie 1948— 1959, 8. Więzienie w Bartoszycach 1947— 1959,
9. Areszt w O stródzie 1949— 1951, 10. Więzienie w Iławie 1949— 1955, 11. Więzienie w Działdowie 1948— 1955,
12. O środek Pracy Więźniów — Więzienie w K am ińsku 1951— 1959.
1. Spraw ozdania 1946— 1947 (428 dok.)
Tom I nr akt 2/5 (98 dok.), tom II, nr akt 2/8 (330 dok.).
A kta zgrupowane w dwóch tom ach dotyczą działalności W ydziału VI W ięziennictwa W UBP w Olsztynie oraz podległych m u więzień w Olsztynie, W artem borku-B arczew ie4 oraz w Szczytnie.
Pierwszym i jednym z najstarszych zachowanych dokum entów zbioru jest Sprawozdanie miesięczne za miesiąc luty 1946 r. W ojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, W ydział W ięziennictwa i Obozów na Okręg
4 Jak p o d a je W . Z en d ero w sk i w: W a rtem b o rk zn a czy Barczew o, w ro zd ziale „ H e rb i n a zw a m ia s ta ” W a r te n b u rg d o lipca 1946 r., kiedy M iejsk a R a d a N a ro d o w a w B arczew ie p o d ję ła uchw ałę o zm ianie n azw y m ia sta W arte m b o rk n a N o w o w iejsk . N a zw a ta się nie p rzy jęła, u trz y m y w a n o ją d o k o ń ca 1946 r. D ecyzją M R N w Barczew ie p o d ję to uchw ałę o zm ianie nazw y n a B arczew o d la uczczenia pam ięci zasłu żo n eg o d ziałacza w arm iń sk ieg o , e tn o g ra fa , p isa rz a i b o jo w n ik a o p o lsk o ść W arm ii, ks. W alen teg o B arczew skiego. W użyciu były dw ie nazw y. D o i p o 1946 r. d la N iem có w B arczew o to W a rte n b u rg , a d la P o la k ó w p o z o sta ł W a rte m b o rk .
M azurski w Olsztynie, l.dz. 148/46, adresowane do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego D epartam ent Więziennictwa i Obozów w Warszawie. Spraw o zdanie sporządzone zostało 28 lutego 1946 r. na odwrotnej stronie dokum entów poniemieckich z 1922 i 1925 r. przez po. kierownika wydziału B. Andrejko, zatwierdzone zaś przez kierow nika urzędu mjr. H. Palkę. Sprawozdanie dotyczy Więzienia w Szczytnie (opis zachowanej infrastruktury i działań koniecznych do uruchom ienia więzienia), Więzienia w W artenborku (pisownia oryginalna) — ustalenia inspekcji więzienia przeprowadzonej 21 lutego 1946 r. i opis działów: administracyjnego, personalnego, gospodarczego, sanitarnego oraz ogólne uwagi, Więzienia w Olsztynie — spostrzeżenia z inspekcji z 25 lutego 1946 r. i opis działów: gospodarczego, administracyjnego, sanitarnego oraz uwagi ogólne.
Sprawozdania miesięczne (ogółem 10 dok.) za marzec—listopad 1946 r. dotyczą więzień w W artem borku-Barczewie i Olsztynie, a od kwietnia również więzienia w Szczytnie, i zawierają opis spraw:
— bezpieczeństwa i ochrony więzień — liczba i rozmieszczenie posterunków wewnętrznych i zewnętrznych (KBW ), rodzaje uzbrojenia, stan broni i amunicji, a od lipca raporty statystyczne dotyczące ucieczek, buntów, głodówek, sam o bójstw itp.
— gospodarczych — zaopatrzenie pracowników więziennych, produkty żywnościowe dla więźniów, sprawy pensji personelu i przyznanych kredytów,
— techniczno-budowlane — wykonane remonty i roboty budowlane, prace planowane do wykonania,
— polityczno-wychowawcze — działalność świetlic, stany zaopatrzenia bibliotek więziennych, praca polityczno-wychowawcza,
— adm inistracyjno-statystyczne — stany więźniów śledczych i karnych, liczba przybyłych i ubyłych, liczba skazanych najwyższym wyrokiem, liczba przetransportow anych i zbiegłych,
— personalne — k ad ra więzienna i obsada etatowa, wykazy kar dyscyp linarnych wymierzonych funkcjonariuszom , ponadto od lipca 1946 r. ujmowano charakterystyki naczelników, ich zastępców i kierowników działów, we wrześniu wykaz pracow ników zasługujących na awans i odznaczenie, a w listopadzie wyciągi z książek k ar nałożonych na funkcjonariuszy,
— sanitarno-lekarskie — zachorowania i zgony, stan sanitarny łaźni i kuchni, wyposażenie cel, działalność ambulatoriów i izb chorych.
W śród przechowywanych dokum entów brakuje sprawozdań dotyczących działalności działów specjalnych więzień (od lipca 1953 r. zwanych działami 111). O roli tych działów możemy się dowiedzieć z zachowanych nielicznych dokum entów (5 dok.). D o nich należy zaliczyć m .in. pismo naczelnika W ydziału W ięziennictwa WLJBP w Olsztynie l.dz. 881/46 z 16 października 1946 r. adresowane do naczelników więzień z przeznaczeniem dla kierowników działów specjalnych, dotyczące wzoru spraw ozdań z pracy działów specjalnych. Spraw o zdanie to należało przesyłać do W ydziału Więziennictwa dwa razy w miesiącu, a podpisywali je naczelnik więzienia i kierownik działu specjalnego. Jakim i sprawami m iał się zajmować dział specjalny, wyjaśnia pismo uzupełniające, nakazujące uwzględnianie określonych spraw przy przestępstwach funkcjona riuszy i przekroczeniach, względnie przestępstwach więźniów.
Pozostałe dokum enty to m u pierwszego to spraw ozdania — 23, pisma — 15, raporty — 9, protokoły — 7 i m eldunki — 2 z inspekcji i kontroli omawianych trzech jednostek więziennych oraz wyciągi z książek inspekcyjnych tych więzień (20 dok.).
Najwięcej dokum entów dotyczy więzienia w Szczytnie — 31, następnie więzienia w Olsztynie — 24 i Barczewie — 21.
O stanie więzień olsztyńskich w pierwszym okresie działalności możemy się najwięcej dowiedzieć ze Spraw ozdania z sytuacji politycznej na terenie więzień województwa olsztyńskiego (bez num eru) z 19 sierpnia 1946 r. naczelnika W ojewódzkiego W ydziału Więzień i Obozów, R aportu l.dz. 635— IV. 1—/46 z 1 września 1946 r. sporządzonego po objęciu stanow iska naczelnika wydziału przez ppor. M ieczysława F laum a, oraz z referatu „Dyscyplina w więziennictwie 1 organizacja pracy adm inistracyjnej. Sprawy obrony i bezpieczeństwa więzień oraz postępow anie w w ypadkach ucieczki oraz sprawy personalne” (l.dz. 840/46), wygłoszonego przez naczelnika wydziału, podczas odprawy naczel ników więzień województwa olsztyńskiego 27 września 1946 r. w Wydziale Więziennictwa W U B P w Olsztynie.
Zachowały się również dw a pism a dotyczące opisu więzienia w Bartoszycach, pozostającego do października 1947 r. poza strukturą Wydziału Więziennictwa.
Tom pierwszy ak t zam yka pism o adresowane do M inisterstwa Bezpieczeń stwa Publicznego D ep artam en tu W ięziennictwa dotyczące pracy sekcji specjal nej W ydziału W ięziennictwa W UBP w Olsztynie, nr J. Spec. 96/47 z 5 grudnia 1947 r.
W tomie II, zawierającym ogółem 330 dokum entów , znajduje się najwięcej spraw ozdań z inspekcji przeprow adzanych przez przedstawicieli W ydziału Więziennictwa w podległych więzieniach (138 dok.) oraz wyciągów z książek inspekcyjnych poszczególnych więzień (58 dok.).
Więzienia w Barczewie dotyczą 52 spraw ozdania oraz 5 pism i 25 wyciągów z książki inspekcyjnej więzienia, więzienia w Olsztynie dotyczy 40 spraw ozdań, 3 pisma i 15 wyciągów, więzienia w Szczytnie — 43 spraw ozdania, 5 pism, 2 protokoły, 1 instrukcja i 16 wyciągów oraz więzienia w Bartoszycach — 3 spraw ozdania i 2 wyciągi z książki inspekcyjnej więzienia (ogółem 212 dok.). W tom ie znajduje się p o nadto sprawozdanie miesięczne za grudzień 1946 r. Podsum owaniem działalności więzień województwa olsztyńskiego, tj. C entral nego Więzienia w N ow owiejsku— Barczewie, Więzienia Karno-Śledczego w Ol sztynie i W ięzienia K arno-Śledczego w Szczytnie, jest Sprawozdanie za rok 1946, które zawiera:
— sprawy sanitarno-lekarskie: opis stanu więzień po ich uruchom ieniu, działalność instalacji w odno-kanalizacyjnej, świetlnej, c.o., urządzenia sanitarne cel; funkcjonow anie am bulatoriów , izby chorych, łaźni, kuchni; obsada medycz na; braki w sortach odzieży więziennej, problem y dezynfekcji; statystyka chorób epidemicznych, liczby zmarłych, popełnione samobójstwa,
— sprawy bezpieczeństwa i ochrony: dane dotyczące wyposażenia w broń i amunicję, usytuow anie m agazynów broni; wykonane prace podnoszące bezpieczeństwo więzień (wieże obserwacyjne i ich uzbrojenie, system alarmowy itp.); system pełnienia służby ochronnej; obrona przeciwpożarowa,
— sprawy administracyjno-statystyczne: stany więźniów na dzień 1 stycznia 1946 r. i 1 stycznia 1947 r.; zmiany ewidencyjne (liczby zwolnionych, przetrans portow anych, zbiegłych, zmarłych, samobójstwa, narodziny); transporty więź niów; dokum entacja adm inistracyjna i dzienniki korespondencyjne; kary dy scyplinarne i nagrody dla więźniów; liczby wydanych na rozprawy sądowe,
— sprawy polityczno-wychowawcze: opis świetlic jak o centralnego miejsca pracy polityczno-wychowawczej; stan bibliotek więziennych; liczba i tytuły prenum erow anych gazet; wykaz imprez kulturalno-oświatowych, liczby wy głaszanych pogadanek i referatów; dane dotyczące pochodzenia społecznego pracowników; liczba zebrań kom órek partyjnych (PPR); dyscyplina wśród kadry; stosunki między naczelnikami i ich zastępcami ds. polityczno-wychowaw- czych; p raca polityczno-wychowawcza wśród więźniów; dokształcanie się kadry; w spółpraca i stosunki między Strażą Więzienną, a KBW , M O i partiam i politycznymi; poglądy polityczne personelu,
— sprawy personalne: stan personelu na 1 stycznia 1946 r. i 1 stycznia 1947 r.; liczba przybyłych w okresie sprawozdawczym; liczba zwolnionych, przeniesionych, zmarłych, dezerterów; kary dyscyplinarne funkcjonariuszy,
— sprawy gospodarcze: zaopatrzenie personelu i więźniów w produkty i artykuły żywnościowe; um undurow anie więźniów (braki w sortach odzieży więziennej); um undurow anie personelu; stan zadłużenia finansowego więzień; zadłużenie działów pracy,
— sprawy techniczno-budowlane: stan techniczny więzień; prace wykonane sposobem gospodarczym; roboty zaplanowane do wykonania; zestawienie kredytów przydzielonych w 1946 r.
Zachow ała się część spraw ozdań miesięcznych oraz spraw ozdania za drugi i trzeci kw artał 1947 roku (61 dok.) Centralnego Więzienia Nowowiejsk— Barczewo oraz więzień karno-śledczych w Olsztynie i Szczytnie. Przy spraw o zdaniach statystyczno-adm inistracyjnych za maj i czerwiec załączono raporty dotyczące danych statystycznych z ucieczek, a przy sprawach personalnych za styczeń, luty, m arzec, kwiecień i czerwiec wyciągi z książki kar nałożonych na funkcjonariuszy z Więzienia K arno-Sledczego w Olsztynie, Więzienia w W ar- tem borku i Więzienia Karno-Sledczego w Szczytnie.
P onadto przy spraw ozdaniu dotyczącym spraw bezpieczeństwa za kwiecień 1947 r. załączono W ykaz sieci agenturalnej Więzienia w Barczewie oraz Więzienia w Olsztynie. Wykazy zawierają liczbę i pseudonimy inform atorów zarówno wśród funkcjonariuszy (oznaczanych symbolem „ F ”), jak i więźniów („W ”).
O ruchu więźniów możemy się dowiedzieć ze spraw ozdań o przeprowadzo nych transportach więźniów z więzień województwa olsztyńskiego za okres styczeń—listopad 1947 roku (9 dok.).
U chw alona 22 lutego 1947 r. przez Sejm RP ustawa amnestyjna znajduje odbicie w 46 dokum entach z akcji amnestyjnej w Centralnym Więzieniu w Barczewie. A k ta zawierają pięć imiennych wykazów 446 więźniów, którym obniżono kary, oraz 34 wykazy 1200 więźniów am nestionowanych. Część wykazów m a num erację (nr 2— 7; 11; 18—25), ponadto jeden z nieoznaczonych wykazów o l.p. 128— 193 zawiera 65 nazwisk.
a zakończono 26 czerwca 1947 r. Najwięcej, bo 102 osoby am nestionow ano 13 i 14 m arca oraz 26 m arca — 100 osób, a najmniej m.in. w ostatnim dniu, kiedy zwolniono tylko dwie osoby.
Wykazy sporządzono wg następujących danych: lp., nazwisko, imię, imię ojca, nazwisko panieńskie m atki, przestępstwo z art. k.k., sąd orzekający, data wyroku i num er spraw y, wym iar kary, koniec kary, zmniejszono, koniec kary po zastosowaniu amnestii.
2. Spraw ozdania pokontrolne 1947— 1949 nr ak t 2/6, (829 dok.)
W pierwszej części ak t zaw arto m ateriały za rok 1947 i 1948, ogółem 216 dokum entów dotyczących Centralnego Więzienia w Barczewie oraz więzień karno-śledczych w Olsztynie, Bartoszycach i Szczytnie.
Podsum owaniem 1947 r. jest Sprawozdanie za czwarty kw artał, dotyczące spraw: techniczno-budow lanych, sanitarno-lekarskich, gospodarczych, perso nalnych (w tym m .in. wnioski na awans podoficerski wysłane do Biura Personalnego M BP, charakterystyki naczelników więzień i kierowników dzia łów, imienny wykaz aresztow anych funkcjonariuszy, wykaz zmian w stanie zatrudnienia, wykaz przynależności partyjnej, wykaz kar i nagród funkcjonariu szy), bezpieczeństwa, adm inistracyjnych, działów pracy (tylko więzień w Bar czewie i Olsztynie).
Za rok 1948 zachow ał się kom plet spraw ozdań miesięcznych dotyczących spraw adm inistracyjno-statystycznych (w czerwcu dodatkow o opisano sprawy bezpieczeństwa) oraz niepełne spraw ozdanie za pierwszy kwartał, zawierające tylko sprawy techniczno-budow lane, działów pracy, bezpieczeństwa i admini- stracyjno-statystyczne, gospodarcze i sanitarno-lekarskie.
Ruch więźniów i kierowanie ich po wyrokach skazujących do poszczegól nych więzień m ożem y prześledzić na podstawie miesięcznych spraw ozdań z transportów przeprow adzonych w 1948 r. Np. w styczniu podano, ilu więźniów „antypaństw ow ych” przetransportow ano z więzienia w Barczewie do więzienia w Rawiczu, dokąd kierow ano z więzienia w Olsztynie więźniów folksdojczów, więźniów narodow ości niemieckiej podlegających wysiedleniu oraz skazane prawomocnymi w yrokam i kobiety. Ze spraw ozdań m ożna się dowiedzieć, że najczęściej więźniów tran sp o rto w an o w zamówionych wagonach pociągów towarowych, w zarezerwow anych przedziałach w pociągach osobowych oraz sam ochodam i W U B P w Olsztynie.
O pracy samego W ydziału W ięziennictwa W UBP w Olsztynie w omawianym okresie dowiadujem y się ze spraw ozdań za luty, marzec, lipiec i wrzesień 1948 r.
Z Rozkazu nr 32 W UBP z 30 grudnia 1948 r. w sprawie przeprowadzenia inwentaryzacji i rem anentu w W ojewódzkim Oddziale K onsum ów M BP w Olsz tynie, możemy zapoznać się z wykazem sklepów, w których zaopatryw ali się funkcjonariusze a p a ra tu bezpieczeństwa. Były to: sklep nr 1 — tekstylny, nr 2 — kosmetyczny, nr 3 — spożywczy, nr 4 — mięsny, nr 5 (Wyzwolenia), nr 6 (al. W ojska Polskiego), n r 7 (KBW). Funkcjonariusze mieli możliwość
korzystania z bufetów nr 1, 2 i 3 oraz stołowania się w stołówce (al. W ojska Polskiego) i w kasynie. N a rzecz Urzędu Bezpieczeństwa pracowała także m asarnia, dwie piekarnie oraz warsztaty krawiecki, szewski, fryzjernia i pralnia.
Rok 1949 (613 dok.) otwiera spis treści spraw administracyjnych z adnotacją, że skontrolow ano dokum entację teczki nr 4, w której jest 7 podteczek zawierających 577 pism.
Najwięcej informacji zaw arto w spraw ozdaniach (22 dok.), w tym m.in. z przeprow adzonych inspekcji więzień województwa olsztyńskiego, za styczeń, luty i m arzec oraz w spraw ozdaniu z pracy W ydziału Więziennictwa za wrzesień 1949 r. W spraw ozdaniach administracyjno-statystycznych za styczeń, luty i marzec, lipiec, wrzesień, listopad i grudzień, podano m.in. liczbę dzieci przebywających w więzieniach razem z m atkam i. Tylko pięciu pierwszych miesięcy 1949 r. dotyczą spraw ozdania z przeprowadzonych transportów . 0 stanie liczbowym funkcjonariuszy Straży Więziennej oraz trudnościach kadrow ych m ożna się dowiedzieć z pisma naczelnika Wydziału Więziennictwa W UBP w Olszynie l.dz. J. Adm. 679/49 z 21 lipca 1949 r., adresowanego do dyrektora D epartam en tu Więziennictwa MBP.
23 kw ietnia 1949 r. odbyła się odpraw a zastępców naczelników ds. politycz- no-wychowawczych, któ ra była przygotowaniem do sprawdzianu wiedzy poli- tyczno-wychowawczej personelu więziennego w m aju tegoż roku. K adrę p o dzielono na poziom wyższy (oficerowie) oraz poziom niższy (podoficerowie) 1 poddano wszystkich komisyjnym egzaminom. Szczegółowe informacje zawiera spraw ozdanie z 2 czerwca 1949 r.
W aktach znajdują się pisma dotyczące różnorodnej tematyki (185 dok.), w tym m.in.:
— stanu więźniów w poszczególnych więzieniach na dzień 1 stycznia 1949 r.5,
— obsady etatowej W ydziału Więziennictwa W U B P6, — wykazu wydziałów W UBP w Olsztynie7,
— w ydaw ania zwłok przestępców wojennych uniwersyteckim zakładom anatom icznym 8,
— projektu uruchom ienia aresztów w Biskupcu, Suszu i Ornecie oraz Lidzbarku W arm ińskim (dot. Wysokiej Bramy), Rynie i ich opisy9,
— wykazu pracow ników Wydziału Śledczego W U B P 10,
5 W U B P w O lszty n ie, n r J. A d m . 29/49 z 13 11949 r., B arczew o — 3600, O lsztyn — 666, B artoszyce — 229, S zczytno 192. R azem 4687 o só b .
6 Z w y k a zu p ra c o w n ik ó w W y d ziału VI w g e ta tu z 17 V I I I 1949 r., d o w ia d u je m y się, że w ydział liczył siedm iu p ra c o w n ik ó w o ra z n a cz e ln ik a w ydziału; p ra c o w n ica k a rto te k i p o z o sta w a ła na etacie w ięzienia w O lsztynie.
7 W U B P w O lszty n ie, n r E T - 1552/49 z 9 IV 1949 r., ściśle tajn y spis a b o n e n tó w W U BP.
8 P ism o D e p a r ta m e n tu W ięziennictw a M B P n r G I 2174 z 3 V 1 9 4 9 r. W o dpow iedzi naczelnik W ydziału W ięzien n ictw a k o m u n ik o w a ł, że z w ięzień w oj. o lsztyńskiego zw łok p rzestęp có w w ojennych nie p rze k az a n o , gdyż nie było ta k ic h zg o n ó w .
9 P o u fn e p ism o p re z esa S ąd u A pelacy jn eg o w O lsztynie, 4195/49 z 12 V 1949 r. do W U B P W ydział W ięzien n ictw a w O lszty n ie, o ra z p ism a P U B P w Suszu n r FB 1406/49 z 2 VI 1949 r., PU B P w L id zb a rk u W arm iń sk im n r H A 1949/49 z 30 VI 1949 r., W U B P w O lsztynie n r J. A dm . 99/49 z 2 9 1 1949 r. (dot. R ynu ja k o are sz tu c en tra ln e g o ), P U B P w B raniew ie n r C G 1347/49 z 5 V III 1949 r. (d o t. aresztu przy Sądzie G ro d z k im w O rnecie).
— sporządzenia spisu nie podlegających ekstradycji byłych funkcjonariuszy i agentów gestapo w G dańsku i G d y n i11,
— przetranspo rtow ania trzech więźniów z więzienia w Barczewie do Wy działu Śledczego w związku z toczącym się procesem przeciwko ks. Stanisławowi Januszowi i odpowiedź naczelnika Wydziału Więziennictwa o trudnościach z tym związanych,
— liczby więźniów kwalifikujących się do ośrodków pracy organizowanych dla więźniów,
— zaliczania funkcjonariuszy W UBP do pracowników operacyjnych12, — wykazu księży odbywających kary w więzieniach województwa olsztyń skiego13,
— błędnego nazyw ania więźniów antypaństwowych więźniami
politycz-• 14
nymi .
Więzienie K arno-Śledcze w Olsztynie (1 dok. za 1947 r., 51 dok. — 1948 r. i 56 dok. — 1949 r.)
A kta otwiera odpis pisma l.dz. G. 933/47 z 20 listopada 1947 r. do Wojewódzkiej Kom isji Klasyfikacyjno-Szacunkowej w sprawie przyznania więzieniu w Olsztynie m ienia nierolniczego w liczbie czterech obiektów opisa nych w załączonych wykazach. Wykazy dotyczą zarówno przekazania siedziby administracji więziennej oraz budynku więziennego, jak i budynków mieszkal nych i gospodarczych.
W śród licznych spraw ozdań z inspekcji (24 dok. za 1948 r. i 13 dok. za 1949 r.) oraz wyciągów z książki inspekcyjnej więzienia, znajdujemy również dwa raporty oraz dwa telefonogram y. Przeprowadzane inspekcje dotyczyły najczęś ciej spraw:
— polityczno-wychowawczych (1948 — 9 inspekcji, 1949 — 5 inspekcji), — gospodarczych (1948 — 6, 1949 — 1),
— administracji, gospodarczych i sanitarnych (4), — administracji i bezpieczeństwa (1948 — 2, 1949 — 2), — ogólnych (1948 — 2, 1949 — 3),
— działu pracy (1948 — 1, 1949 — 1) wraz z gospodarstwem rolnym. Ponadto w 1949 r. sporządzono cztery protokoły z inspekcji ogólnych i po jednym protokole spraw polityczno-wychowawczych oraz administracji i bez
pieczeństwa.
W śród dokum entów znajduje się protokół z kontroli dokonanej przez p odprok urato ra W ojskowej P rokuratury Rejonowej w Olsztynie z 29 listopada
z pism w spraw ie w y d a n ia lu b p rz e d łu ż en ia p rz e p u ste k d o w ięzienia w O lsztynie d o w iad u jem y się d a n y ch perso n aln y ch (nazw isko i im ię) 18 p ra c o w n ik ó w o ra z n aczeln ik a W ydziału Śledczego.
11 W U B P w O lsztynie, n r J. A d m . 903/49 z 25 VIII 1949 r. d o n aczelników więzień i k o m e n d a n tó w aresztó w . W o d p o w ied ziach p o d a n o , że ta k ie o so b y w p o d ległych w ięzieniach nie przebyw ają.
12 W U B P w O lsztynie, n r X 546/49 z 7X 1 1949 r., naczelnik W ydziału Szkoleniow ego w yjaśnia, k tó ry c h p ra c o w n ik ó w W ydziałów W U B P zalicza się d o p ra c o w n ik ó w operacy jn y ch .
13 W U B P w O lszty n ie, n r J. A d m . 1265/49 z 2 3 X H 1 9 4 9 r., od p o w ied ź na p ism o D e p a rta m e n tu W ięziennictw a M B P d o ty c z ąc e p ięciu księży (w tym czterech rz y m sk o k ato lick ich i je d n e g o g rek o k a to lic k ie g o ) w edług d an y ch : lp., n azw isk o i im ię, w y zn an ie, w y m iar k ary , rodzaj p rzestęp stw a, czy u trzy m u je k o n ta k ty z zew n ątrz i ja k ie , ja k z ach o w u je się w czasie o d b y w a n ia k ary.
1948 r. W czasie kontroli stw ierdzono przypadki bezprawnego przetrzymywania więźniów po upływie term inu środka zapobiegawczego, przyjęto skargę więźnia 0 pobicie go przez oddziałowego oraz prośbę innego więźnia o kontynuowanie dalszego leczenia, niemożliwego w warunkach więziennych.
Za 1949 r. znajdują się 23 dokum enty w sprawach różnych oraz wykazy: — jeńców wojennych i V.D. obywateli radzieckich,
— więźniów ukaranych za przekroczenia w czerwcu 1949 r., — kar dyscyplinarnych za lipiec i wrzesień 1949 r.,
— kw artalny wykaz wymierzonych kar dyscyplinarnych więźniom oraz ulg 1 nagród 1 kw ietnia— 1 lipca 1949 r.,
— służby oficerów inspekcyjnych z 13 lipca i 14 listopada 1949 r., — księży przebywających w więzieniu.
C entralne Więzienie w Barczewie (31 dok. za 1948 r. i 102 za 1949 r.) Zdecydow ana większość m ateriałów to sprawozdania z inspekcji przed stawicieli W ydziału W ięziennictwa W UBP w Olsztynie (18 dok. za 1948 r. i 8 za 1949 r.) oraz wyciągi z książki inspekcyjnej więzienia (odpowiednio 12 i 1 dok.). Liczba przeprow adzonych inspekcji świadczy o tym, do jakich spraw przywiązy wano wówczas najw iększą uwagę:
— sprawy polityczno-wychowawcze (1948 — 9 inspekcji, 1949 — 4 inspek cje),
— ogólne (1948 — 2, 1949 — 1),
— adm inistracyjno-gospodarcze (1948 — 2), — gospodarcze i sanitarno-lekarskie (1948 — 2),
— adm inistracyjne i bezpieczeństwa (1948 — 2, 1949 — 1), — gospodarcze (1948 — 1, 1949 — 1),
— działu pracy (1949 — 1).
Ponadto dwa protokoły, jeden z inspekcji ogólnej i jeden z inspekcji polityczno-wychowawczej.
Spraw ozdania adm inistracyjno-statystyczne od lutego do listopada 1949 r. (9 dok.) inform ują o stanie więźniów, skazanych na dożywocie, ucieczkach, sam obójstw ach, głodów kach i buntach, zmarłych, przetransportow anych, przy jętych tran spo rtach , podlegających przetransportow aniu, nałożonych karach
dyscyplinarnych, udzielonych nagrodach.
A kta zawierają spraw ozdania ze spraw bezpieczeństwa (5 dok.) za maj, czerwiec, sierpień, wrzesień i listopad 1949 r., w których naczelnik więzienia i kom endant w arty podają stan personelu więziennego, obsadę posterunków zewnętrznych i posterunków wewnątrz więzienia, uzbrojenie posterunków sposób przechow yw ania broni oraz szkolenie i ćwiczenia strażników.
Pisma za 1949 r. w spraw ach różnych liczą 57 dokum entów, wnioski o zezwolenie na zatrudnienie w dziale pracy więźnia to 16 dok., 2 dokum enty dotyczą spraw ozdania z zebrania funkcjonariuszy po wyborze m arszałka Rokossowskiego n a stanow isko m inistra obrony narodowej oraz wykaz księży przebywających w więzieniu.
Najwięcej m ateriałów (23 dok. za 1948 i 11 za 1949 r.) stanow ią spraw ozdania z inspekcji, w tym spraw:
— polityczno-wychowawczych (1948 — 10, 1949 — 5), — gospodarczych (1948 — 5, 1949 — 1)),
— administracji i bezpieczeństwa (1948 — 3, 1949 — 2), — ogólnych (1948 — 3, 1949 — 3),
— gospodarczo-finansow ych i sanitarno-lekarskich (1),
— administracji, gospodarczych, techniczno-budowlanych i sanitarno-le karskich (1).
Ponadto protokoły z inspekcji przeprow adzonych w 1949 r. (6 dok.) dotyczą spraw polityczno-wychowawczych (3), ogólnych (2) oraz spraw polityczno- wychowawczych i gospodarczych (1).
Wyciągi z książki inspekcyjnej więzienia za 1948 r. to 17 dokum entów , pozostałe dwa to szkic sytuacyjny więzienia z m aja 1948 r. oraz wykaz obiektów nierolniczych.
A kta zawierają pism a dotyczące Centralnej Szkoły Straży W ięziennej15, w tym dotyczące odbudow y i rem ontu O środka Pracy w Bartoszycach oraz decyzje o wstrzymaniu prac przy odbudowie ośrodka i urządzaniu szkoły.
W śród innych dokum entów m ożna znaleźć m. in. plany służby oficerów inspekcyjnych za miesiące lipiec— grudzień 1949 r., a także 38 dok. dotyczących spraw różnych oraz 11 raportów dotyczących przyjęcia transportu więźniów.
Więzienie Karno-Śledcze w Szczytnie (42 dok. za 1948 r. i 39 za 1949 r.) Również w tym więzieniu najwięcej archiwaliów za 1948 r. (21 dok.) to spraw ozdania z inspekcji spraw polityczno-wychowawczych (10 dok.) oraz pozostałych spraw administracyjnych, bezpieczeństwa, gospodarczych, sanitar- no-lekarskich i techniczno-budowlanych (11 dok.).
Wyciągi z książki inspekcyjnej więzienia stanowi 17 dok., pozostałe to dwa pisma dotyczące obiektów nierolniczych, wykaz dom ów do uwłaszczenia i pismo w sprawie niesprawnej broni będącej na wyposażeniu więzienia.
W śród akt za 1949 r. znajdują się również spraw ozdania z inspekcji (8 dok.), w tym cztery z inspekcji ogólnych, dwa ze spraw polityczno-wychowawczych, po jednym ze spraw gospodarczych oraz adm inistracyjno-gospodarczych i bez
pieczeństwa. A kta uzupełniają protokoły z inspekcji (5 dok.) spraw polityczno- wychowawczych — 2, gospodarczo-adm inistracyjnych i bezpieczeństwa — 2 oraz jeden z inspekcji ogólnej.
Pisma w sprawach różnych składają się n a 23 dokum enty. Ponadto akta zawierają wykaz księży przebywających w więzieniu.
O tym, że nie wszystkie m ateriały zostały zarchiwizowane, świadczy np. brak przy piśmie przewodnim protokołu z kontroli przeprowadzonej przez proku ra tora Wojskowej P rokuratury Rejonowej w Olsztynie.
15 P rac e p rz y u rz ą d z a n iu szkoły p o d ję to w styczniu 1949 r. w o b ie k ta c h byłych k o sza r arty lery jsk ich i k aw aleryjskich, w k tó ry c h m ia ło d z ia łać rów nież C e n tra ln e W ięzienie w B arto szy cach (p o czątk o w o ja k o W iezienie nr 2). Ja k p o d a je J. P y rcak , K adra S łu żb y W ięziennej, w: K sięga ju b ileuszow a w ięziennictw a polskiego, s. 278, 279, C e n tra ln ą S zkołę P rac o w n ik ó w S traży W ięziennej u ru c h o m io n o 4 IV i d ziałała d o 1 V III 1949 r., kiedy p o d ję to decyzję o p rzen iesien iu jej d o Iław y. Szkołę u k o ń czy ło 449 a b so lw e n tó w .
Areszty w Giżycku, Braniewie i Ostródzie, (87 dok.)
Areszty w Giżycku, Braniewie i Ostródzie zostały utworzone Rozkazem Organizacyjnym nr 025 M BP z 4 m arca 1949 r. Pierwszą informacją o planow a nym uruchom ieniu aresztów w tych m iastach jest pismo szefa W UBP w Olsz tynie do prezesa Sądu Apelacyjnego w Olsztynie z 14 m arca 1949 r. 4 kwietnia tegoż roku dyrektor D epartam entu VI MBP przesłał pismo z lustracji obiektów przyszłych aresztów, dokonanej 7— 8 stycznia 1949 r. przez przedstawicieli D epartam entu W ięziennictwa. D o pokierowania akcją organizacyjną nowych jednostek delegowano kierownika Sekcji Aresztów D epartam entu Więziennic
twa M BP. Do udzielenia wszelkiej pomocy zostali zobowiązani również szefowie Powiatowych Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego w tych miejscowościach. Szef W UBP w Olsztynie zakom unikował 25 kwietnia 1949 r. prezesowi i prokuratorow i Sądu Apelacyjnego w Olsztynie, szefowi i prokuratorow i Wojskowego Sądu Rejonowego w Olsztynie oraz Wydziałowi Prawno-Adm ini stracyjnemu Urzędu W ojewódzkiego, iż z dniem 1 m aja 1949 r. zostaną uruchom ione areszty w miejscowościach Giżycko, O stróda i Braniewo.
D epartam ent W ięziennictwa M BP komunikował, że urucham iane areszty w swej pracy powinny kierować się przepisami zawartymi w Tymczasowym regulaminie dla aresztów podległych MBP oraz Zbiorze przepisów, cz. I — w spraw ach administracyjnych.
W spraw ozdaniach administracyjno-statystycznych za lipiec, wrzesień, lis topad i grudzień ujęto już dane dotyczące nowo uruchom ionych aresztów.
Areszt w Giżycku (22 dok.). W śród archiwaliów m ożna znaleźć trzy pisma dotyczące skierowania z więzienia w Barczewie p.o. kom endanta i przejęcia przez niego budynku aresztu. Zachowały się m.in. sprawozdanie z kontroli prze prowadzonej 26 kwietnia 1949 r., trzy sprawozdania z 2 czerwca, 3 sierpnia i 7 listopada oraz dwa protokoły z inspekcji ogólnej z 30 lipca i 5 listopada 1949 r.
Najważniejszym dokum entem jest protokół z kontroli aresztu wiceprokura tora Wojskowej P rokuratury Rejonowej w Olsztynie z 10 sierpnia 1949 r., z którego m ożna się dowiedzieć o obsadzie personalnej, stanie zaludnienia, sprawach adm inistracyjnych, sprawach administracyjno-gospodarczych, stanie sanitarnym , brakach i trudnościach ogólnych, wydanych wnioskach i zalece niach.
Areszt w Braniewie (17 dok.). Archiwalia zawierają m.in. pismo o przejęciu więzienia od szefa PU BP w Braniewie oraz pisma w sprawie przeniesienia do aresztu w Braniewie strażników z więzienia w Barczewie, na stanowisko p.o. kom endanta i referenta administracyjno-gospodarczego. Wśród sprawozdań znajduje się m.in. spraw ozdanie z przeprowadzonej w dniu 20 kwietnia 1949 r. kontroli pracy nad uruchom ieniem aresztu, dwa sprawozdania z inspekcji ogólnych z 2 czerwca i 13 sierpnia oraz inspekcji administracyjnej prze prowadzonej w dniach 9— 10 grudnia 1949 r.
P rotokół z kontroli p od p ro k u rato ra Wojskowej Prokuratury Rejonowej w Olsztynie zawiera dane jak w protokole z kontroli aresztu w Giżycku, uzupełnione o sprawy polityczno-wychowawcze dotyczące straży aresztu.
Areszt w O stródzie (19 dok.). W śród dokum entów nie zachowało się żadne sprawozdanie z przeprow adzanych kontroli i inspekcji, w tym m .in. przed stawiciela W ojskowej P rok u ratu ry Rejonowej w Olsztynie. O przeprow adzo nych inspekcjach dowiadujem y się tylko z pism przewodnich dotyczących podpisania sporządzonych protokołów .
Zachowane pism a dotyczą przeniesienia funkcjonariusza więzienia w Bar czewie na stanow isko po. kom endanta, a następnie o zdjęcie go ze stanow iska i skierowanie kolejnego kandydata na to stanowisko. Innym dokum entem jest pismo do szefa PU BP w Ostródzie o udzielenie pomocy przy urucham ianiu aresztu.
Więzienie w Iławie (34 dok.). W raporcie nr J. Insp. 504/49 z 4 czerwca 1949 r. 0 zdaniu koszar w Bartoszycach, w których znajdowała się C entralna Szkoła Straży Więziennej, zaw arto pierwszą ocenę stanu technicznego koszar w Iławie, do których zam ierzano przenieść szkołę oraz uruchomić nowe więzienie.
Najbardziej interesującym dokum entem z okresu organizowania więzienia w Iławie, jest spraw ozdanie naczelnika Wydziału Więziennictwa W UBP w Olsz tynie z 29 czerwca 1949 r. Dowiadujemy się z niego o przetransportow aniu 27 czerwca pierwszych 75 więźniów karnych z więzienia w Barczewie. W spraw o zdaniu opisano w arunki, w jakich zakwaterowano więźniów, oceniono stan techniczny bloków przeznaczonych na więzienie oraz przedstawiono trudności związane z organizow aniem więzienia.
W piśmie do spraw ozdania z przeprowadzonych inspekcji więzień wojewódz twa olsztyńskiego za czerwiec 1949 r. zaw arto informację o skierowaniu przez D epartam ent W ięziennictwa pierwszego naczelnika, przeniesieniu z więzienia w Bartoszycach zastępcy kierownika działu gospodarczego oraz z więzienia w Szczytnie pracow nika do pracy administracyjnej.
Wśród innych archiwaliów znajduje się zawiadomienie o otwarciu rachunku w Urzędzie Skarbowym w Suszu oraz pismo i upoważnienie o przesłaniu 1 przekazaniu pieczęci i stempli dla więzienia. Pismem z 26 lipca 1947 r. dyrektor D epartam entu W ięziennictwa MBP zwrócił się o przyspieszenie przeniesienia CSSW do Iławy.
Prezesa Sądu Apelacyjnego w Olsztynie poinform ow ano, że więzienie w Iławie uruchom ione zostało jak o więzienie progresywne, do którego więźniów kierują specjalne komisje kwalifikacyjne.
Sprawozdania z przeprow adzanych inspekcji dotyczą spraw polityczno- wychowawczych (z 10 sierpnia i 29 listopada) oraz spraw polityczno-wychowaw- czych, adm inistracyjno-gospodarczych i bezpieczeństwa (protokół z 26 listopada i sprawozdanie z 28 listopada 1949 r.). Jedno ze sprawozdań informuje o zebraniu pracow ników Straży Więziennej po nominacji m arszałka Rokossow skiego na stanow isko m inistra obrony narodowej.
Z pisma D epartam entu Więziennictwa z 21 listopada 1949 r. m ożna dowiedzieć się o skierowaniu do więzienia zastępcy ds. polityczno-wychowaw- czych. O statnim dokum entem na tem at więzienia w Iławie jest rapo rt o przy dzieleniu maszyny do pisania sekcji kulturalno-oświatowej działu polityczno- wycho wawczego.
3. Sprawozdania.
Protokoły pokontrolne 20 grudnia 1951—7 kwietnia 1953 nr akt 2/7 (275 dok.)
W połowie 1950 r., po kolejnych zm ianach administracyjnych, w kom peten cji W ydziału W ięziennictwa W UBP w Olsztynie znalazło się Więzienie w Dział dowie. Zakończeniem tworzenia bazy więziennej województwa było uruchom ie nie w listopadzie 1951 r. O środka Pracy Więźniów (dalej: OPW) w K am ińsku k. G órow a Iławeckiego. Tym samym liczba więzień zwiększyła się do dziesięciu jednostek. W omawianym m ateriale archiwalnym zalazła się dokum entacja
oznaczona w większości klauzulą „tajne” lub „ściśle tajne”, dotycząca: 1. W ydziału W ięziennictwa W UBP w Olsztynie (41 dok.)
D okum entacja składa się z pism o różnej tematyce, delegacji służbowych wystawianych pracow nikom wydziału w celu dokonania kontroli w podległych więzieniach, raportów o interwencje kierowanych do D epartam entu Więziennic twa M BP, protokołów z organizowanych w wydziale odpraw, planów odprawy i kontroli, referatu politycznego pt. „Z adania POP w świetle uchwał X IX Zjazdu K P Z R ” oraz wytycznych do realizacji w 1953 r. w jednostkach więziennych. W śród tej dokum entacji na uwagę zasługują zwłaszcza protokoły z odpraw naczelników i kom endantów więzień oraz ich zastępców ds. polityczno- -wychowawczych, zorganizow anych w Wydziale Więziennictwa 30 stycznia i 25 m arca 1953 r. oraz pismo D epartam entu Więziennictwa M BP o nieprawid łowym karaniu więźniów16.
2. Centralnego Więzienia w Barczewie (38 dok.)
D okum entację otwiera ogólny plan pracy na rok 1952 oraz spraw ozdania z jego wykonania za pierwszy, drugi i trzeci kwartał. W śród zgromadzonych dokum entów znajduje się również plan pracy na rok 1953 oraz plany działów administracji, gospodarczego i kom endanta warty. O sposobie ich realizacji donoszą spraw ozdania z wykonania zaplanowanych zadań. Inne dokum enty to pisma i m eldunki z przeprowadzonej inwentaryzacji pism, przepisów i akt za 1952 r., pisma o różnej tematyce, jeden rapo rt oraz zarządzenie naczelnika.
Najważniejszymi dokum entam i tego zbioru są protokoły z przeprowadzo nych inspekcji i kontroli oraz spraw ozdania. Protokoły dotyczą kontroli sanitarnej przeprowadzonej w dniach 9— 13 grudnia 1952 r. i sanitarno higienicznej z 20 lutego 1953 r., sprzętu uzbrojenia 9— 13 grudnia 1952 r., kontroli kwaterm istrzowskiej inspektora Inspektoratu K ontroli W UBP 8—21 grudnia 1952 r., działu pracy w dniach 26— 31 stycznia 1953 r. oraz od 27 lutego do 4 m arca 1953 r., a także protokół i sprawozdanie z inspekcji ogólnej przeprowadzonej 17—22 lutego 1953 r. Najważniejsze sprawozdanie dotyczące m.in. realizacji ustawy o amnestii sporządzono 29 stycznia 1953 r.
16 W ściśle tajnym piśm ie l.dz. G W 4 1 — 11/53 z 2 9 1 1953 r. p o d a n o m .in. ja k o p rzy k ład u k a ra n ie w ięźnia za p rzech o w y w an ie igły przez p o zb aw ien ie w idzeń i k o resp o n d en cji n a je d e n m iesiąc o ra z p raw a k o rz y stan ia z w ypiski n a o k re s je d n e g o m iesiąca.
3. Więzienia w Iławie (35 dok.)
Zgrom adzona dokum entacja zawiera plan pracy na 1952 r., raport i spraw o zdania z jego w ykonania oraz pisma różne, m eldunek i protokół. Najliczniejszą część zbioru stanow ią raporty i pisma z przeprowadzonej inwentaryzacji administracyjnej za 1952 i 1953 r.
Najważniejszym dokum entem jest „Sprawozdanie z przebiegu realizacji Ustawy o amnestii, warunkowego zwolnienia, segregacji więźniów, rozbijania solidaryzmu wśród więźniów, współzawodnictwa pracy, pracy z grupowymi, szkolenia politycznego i zawodowego, polityki kadr i realizacji wytycznych X IX Zjazdu K P Z R przez organizację partyjną przy więzieniu”.
4. Więzień w Olsztynie (19 dok.), Bartoszycąch (23 dok.), Szczytnie (17 dok.) i Działdowie (16 dok.)
We wszystkich więzieniach sporządzono plan pracy na rok 1952 i przygoto wywano spraw ozdania z jego realizacji. Najwięcej informacji m ożna znaleźć w następujących dokum entach:
Olsztyn — protokół z kontroli sanitarnej przeprowadzonej 17 grudnia 1952 r. i inspekcji sanitarno-higienicznej z 4 lutego 1952 r. oraz sprawozdanie naczelnika z 29 stycznia 1953 r. (m.in. realizacja ustawy o amnestii).
Bartoszyce — pro to kó ł z wizytacji przeprowadzonej 4— 5 stycznia 1955 r. przez p ro k u rato ra ds. penitencjarnych, sprawozdanie sporządzone na odprawę naczelników (m.in. realizacja ustawy o amnestii) oraz protokół z inspekcji sanitarno-higienicznej z 3 m arca 1953 r.
Szczytno — protokół z kontroli sanitarno-higienicznej z 13 grudnia 1952 r., spraw ozdanie naczelnika dotyczące realizacji ustawy o amnestii oraz kosztorys szczegółowy na przebudow ę cel więziennych wraz z opisem technicznym.
D ziałdow o — protokół z kontroli sanitarno-higienicznej z 12 grudnia 1952 r., pismo o realizacji wytycznych z odprawy służbowej oraz plan pracy na 1953 r.
5. Aresztów w Giżycku (24 dok.), Braniewie (15 dok.) i Ostródzie (19 dok.) Protokoły z kontroli sanitarnej w Giżycku z 19 grudnia, Braniewie z 12 grudnia 1952 r. oraz spraw ozdania z przebiegu realizacji ustawy o amnestii z 28 i 29 stycznia 1953 r.
O stróda — doniesienie o wykonaniu poleceń poinspekcyinych za czwarty kw artał 1953 r.
6. O środka Pracy Więźniów w K am ińsku (28 dok.)
Najważniejsze to: protokół z kontroli sanitarnej z 11 grudnia 1952 r. i inspekcji sanitarno-higienicznej z 28 stycznia 1953 r., sprawozdanie z kontroli ogólnej przeprowadzonej 13— 24 stycznia 1953 r., sprawozdanie z realizacji ustawy o amnestii z 29 stycznia 1953 r., protokół z 10 lutego 1953 r. w sprawie realizacji robót inwestycyjnych w 1953 r., pismo dotyczące rozwiązania spraw budownictw a ośrodka pracy oraz pismo dotyczące inwestycji i prac rem on towych w 1953 r.
W śród dokum entów znajduje się odpis protokołu z narady roboczej w sprawie budowy cegielni w Sągnitach, która m iała być miejscem pracy dla więźniów ośrodka.
4. Sprawozdania.
Protokoły pokontrolne 9 kwietnia 1953—24 sierpnia 1953 nr ak t 2/8 (253 dok.)
Pomimo oznaczenia zbioru dokładnym i datam i, znajdują się w nim również dokum enty wytworzone poza wyznaczoną cezurą czasową. Najwcześniejszy dokum ent wytworzony został bowiem 9 m arca 1953 r. w OPW w K am iń sku 17, a najstarszy 14 listopada 1953 r. w więzieniu w Iław ie18.
Zgodnie z Zarządzeniem n r 21/53 P ro k u rato ra Generalnego PR L z 6 lipca 1953 r. w sprawie przeprow adzania przez organa prokuratury inspekcji aresztów śledczych UBP i M O oraz tajnym i Wytycznymi Generalnej Prokuratury z 6 lipca 1953 r. nr BP. 69/53 tjn. w sprawie kontroli więzień karno-śledczych i ośrodków pracy, pow ołany został Zespół W ojewódzki do przeprowadzenia kontroli w jednostkach więziennych województwa olsztyńskiego oraz aresztach WUBP i KW M O o raz zespoły powiatowe do kontroli aresztów PUBP, K P M O i aresztów gminnych M O 19.
Omawiany tom akt zawiera spraw ozdanie z inspekcji olsztyńskiego więzienia wraz z wynikami inspekcji w areszcie W UBW i areszcie Kom endy Wojewódzkiej M O w Olsztynie oraz protokoły z pozostałych inspekcji przeprowadzonych w lipcu przez zespół wojewódzki we wszystkich więzieniach, aresztach i ośrodku pracy więźniów (10 dok.)
Na czele zespołu wojewódzkiego stał prokurator wojewódzki w Olsztynie lub jego zastępca, a w skład zespołu wchodzili najczęściej wojskowy prokurator rejonowy w Olsztynie, prezes sądu wojewódzkiego w Olsztynie lub jego przedstawiciel, przedstawiciel kom itetu wojewódzkiego lub powiatowego PZPR, szef W U B P (tylko Olsztyn i Barczewo) lub jego przedstawiciel, zastępca kom endanta wojewódzkiego M O oraz przedstawiciel M inisterstwa K ontroli. Najliczniejszy, bo dziewięcioosobowy zespół, w skład którego dodatkow o weszli przedstawiciel W ydziału Adm inistracyjnego К С PZPR oraz dyrektor D epar tamentu I Generalnej Proku ratu ry , kontrolow ał w dniach 10— 11 lipca 1953 r. więzienie w Olsztynie, a najmniej liczny, tylko trzyosobowy, 29 lipca 1953 r. areszt w Braniewie. D odatkow o zespół wojewódzki, w najliczniejszym składzie, dokonał 13 lipca 1953 r. inspekcji aresztu W UBP oraz aresztu Kom endy Wojewódzkiej M O w Olsztynie.
Po przybyciu do wizytowanej jednostki zespół żądał od naczelnika podania szczegółowych danych dotyczących liczby więźniów z podziałem na karnych i śledczych, m łodocianych i dorosłych oraz wymiaru orzeczonych kar. Dane wyodrębniały również wśród więźniów kobiety. Następnie członkowie zespołu dokonywali przeglądu akt więźniów, sprawdzali prawidłowość wymierzanych kar dyscyplinarnych, badali problem atykę zatrudnienia i sposób zabezpieczenia
17 O P W w K a m iń sk u , l.dz. 2 29/2/53, d o ty c z ąc y p ro je k tu p rzeb u d o w y byłej k a n ty n y na żłobek i przed szk o le. 18 W ięzienie w Iław ie, l.dz. D G — 1278/53 w sp raw ie usunięcia niedociągnięć stw ierdzonych p rzez In sp e k .o ra t K o n tro li W U B P .
19 M B P n r A C R 4 2 2 0 /5 3 z 9 lipca 1953 r., Ściśle tajn e, Egz. n r 20. D y re k to r G a b in etu M in istra BP, pow ołując się na w ic em in istra R o m k o w sk ie g o , polecił w szystkim szefom w o jew ódzkich urzędów bezpieczeństw a publicznego n a ty c h m iasto w e n a d sy ła n ie p ro to k o łó w w raz ze szczegółowym i w yjaśnieniam i w szystkich uchybień i niedociągnięć. Z p r a c zesp o łó w w o jew ó d zk ich n ależało rów nież n ad esłać pisem ne spraw ozdanie.
akt, kontrolow ali dział gospodarczy, sprawdzali warunki higieniczno-sanitarne, zapoznawali się z pracą kulturalno-ośw iatow ą i polityczno-wychowawczą oraz wizytowali cele więźniów. N a zakończenie inspekcji prokurator, po zapoznaniu się z aktam i więźniów i zasięgnięciu opinii członków zespołu, w ram ach posiadanych kom petencji udzielał niektórym więźniom warunkowego zwol nienia lub występował do właściwych sądów z wnioskami o warunkowe zwolnienie.
Ze spraw ozdania zastępcy szefa W UBP z prac zespołów wojewódzkich i powiatowych m ożem y się dowiedzieć o stwierdzonych niedociągnięciach i przypadkach łam ania praw orządności, w tym m.in. bezprawnym przetrzym a niu więźnia w iławskim więzieniu, czy też częstym zamykaniu więźniów w karcerze i ich biciu w więzieniu w Barczewie.
Areszt K om endy W ojewódzkiej M O, który zespół uznał za nie nadający się do użytku, został zam knięty, a znajdujących się w nim więźniów przeniesiono do olsztyńskiego więzienia.
W większości aresztów PUBP, komend powiatowych M O i aresztów gminnych M O stw ierdzono łam anie praw orządności, w tym bezprawne i bez podstawne przetrzym ywanie ponad 48 godzin. W wyniku decyzji zespołów powiatowych wiele z nich zam knięto, a część zakwalifikowano do rem o n tu 20.
Pozostałe dokum enty dotyczyły:
W ydziału W ięziennictwa W UBP w Olsztynie (38 dok.). Najważniejsze to: pismo D epartam entu W ięziennictwa z 2 m aja 1953 r. o wynikach kontroli w Iławie, K am ińsku i Barczewie oraz protokół z odprawy naczelników, zastępców ds. polityczno-wychowawczych i kierowników działów specjalnych jednostek więziennych województwa olsztyńskiego z 27 lipca 1953 r.
Więzienia w Olsztynie (16 dok.). Sprawozdanie z realizacji wytycznych zleconych przez D epartam ent Więziennictwa na ogólnokrajowej odprawie naczelników i zastępców 21 kwietnia 1953 r., pismo z 10 sierpnia z lustracji przez inspektorów D epartam entu Więziennictwa 10— 11 lipca 1953 r. dotyczącej wykonania poleceń zespołu wojewódzkiego oraz protokoły z odpraw naczelnika z kierownictwem 3 lipca i 20 sierpnia 1953 r.
Więzienia w Barczewie (28 dok.). Protokół z kwartalnej kontroli naczelnika za pierwszy kw artał 1953 r. z 24 kwietnia 1953 r., pismo z 25 m aja dotyczące dokonanej w dniach 27— 30 kwietnia 1953 r. kontroli przez przedstawicieli D epartam entu W ięziennictwa, sprawozdanie z 3 czerwca dotyczące realizacji wytycznych z ogólnokrajowej odpraw y naczelników i zastępców przeprow adzo nej w D epartam encie W ięziennictwa 21 kwietnia 1953 r.
Więzienia w Szczytnie (20 dok.). Sprawozdanie kwartalne z 10 kwietnia 1953 r. z kontroli poszczególnych działów służb, pisma z 24 lipca i 13 sierpnia 1953 r. dotyczące kontroli zespołu wojewódzkiego i sposób wykonania poleceń.
Więzienia w Bartoszycach (15 dok.). Protokół z 15 lipca z kontroli naczelnika za drugi kw artał 1953 r.
Aresztu w Giżycku (16 dok.). Protokoły z 18 kwietnia i 18 lipca 1953 r. kontroli przeprowadzonej przez naczelnika działów
polityczno-wychowaw-20 W U B P w O lsztynie, l.dz. J .N . — 1809/53 z 10 V III 1953 r. Ściśle tajne, S p raw o zd an ie d o D y re k to ra G a b in e tu M in istra BP.
czego, bezpieczeństwa i adm inistracyjno-gospodarczego oraz sprawozdanie z kontroli przeprowadzonej 21— 23 sierpnia 1953 r.
Aresztu w Braniewie (10 dok.). Sprawozdania z kontroli wszystkich działów, z 18 kwietnia za pierwszy kw artał i z 8 lipca 1953 r. za drugi kwartał 1953 r.
Aresztu w Ostródzie (20 dok.). Protokół z kontroli całokształtu pracy dokonanej przez kom endanta za pierwszy kwartał, z 17 kwietnia 1953 r.
Więzienia w Iławie (37 dok.). Pismo z 25 m aja o wynikach kontroli D epartam entu W ięziennictwa w dniach 27— 30 kwietnia 1953 r., protokoły z 6 lipca kontroli za drugi kw artał działów pracy, administracji, gospodarczego, polityczno-wychowawczego i ochrony oraz protokół z inspekcji sanitarno higieniczne] z 8— 9 lipca w związku z masowym zachorowaniem więźniów z 14 lipca 1953 r.
Więzienia w Działdowie (17 dok.). Protokoły z kontroli poszczególnych działów za pierwszy kwartał, z 16 kwietnia i za drugi kwartał z 17 lipca 1953 r. oraz pismo z 31 sierpnia W ydziału Więziennictwa dotyczące stwierdzonych niedociągnięć w dniu 28 sierpnia 1953 r.
O środka Pracy Więźniów w K am ińsku (36 dok.). Pisma z 12 m aja 1953 r. w sprawie zakończenia robót w budynku byłego kasyna poniemieckiego, z 25 m aja dotyczące kontroli D epartam entu Więziennictwa w dniach 27— 30 kwiet nia 1953 r., pismo z 16 czerwca do Spółdzielni Pracy „M azur” w Kętrzynie dotyczące robót budow lano-rem ontow ych, protokoły z kontroli magazynów żywnościowych w dniach 24— 26 sierpnia 1953 r. oraz zarządzenie pokontrolne z kontroli spraw adm inistracyjnych z 20—25 sierpnia 1953 r. przeprowadzonej przez przedstawicieli D epartam entu Więziennictwa.
5. Sprawozdania. Protokoły z odpraw 1954 nr ak t 2/8 (75 dok.)
W zbiorze archiwaliów za 1954 r. m ożna znaleźć najwięcej dokum entów dotyczących działalności W ydziału Więziennictwa WUBP w Olsztynie (67 dok.). Jest to też zbiór najlepiej uporządkow any, ponieważ włączono do niego dokum entację czterech teczek wraz ze spisami zawartości.
Tom akt — teczka nr 1 — otwierają sprawozdania z pracy wydziału za styczeń i luty oraz cztery kw artały 1954 r. Sprawozdania miesięczne zawierają dane dotyczące:
— pracy wykonanej w okresie sprawozdawczym (zwłaszcza z dokonanych kontroli),
— trudności i braków w pracy wydziału (także jednostek więziennych), — stanu kadr,
— przedsięwzięć na następny okres.
N atom iast spraw ozdania kw artalne sporządzono w oparciu o następujące tezy:
— podstawowe prace wykonane w okresie sprawozdawczym, — ocena pracy poszczególnych referatów Wydziału Więziennictwa, — wyniki kontroli przestrzegania w jednostkach tajemnicy służbowej,
— wyniki kontroli rozpatryw ania i załatwiania próśb i zażaleń, — ocena pracy naczelników jednostek więziennych,
— uwagi o trudnościach w pracy Wydziału Więziennictwa i wnioski. Teczka nr 2, włączona w skład zbioru, zawiera wyciągi z planów inspekcji D epartam entu W ięziennictwa M BP oraz Wydziału Więziennictwa na pierwszy kw artał 1954 r. P onadto kw artalne plany pracy za rok 1954 wraz z załączonym do planu pracy za trzeci kw artał podziałem jednostek więziennych województwa olsztyńskiego według odpowiedzialności pionowej i osobistej.
Teczka nr 3 to dwa protokoły, podstawowe dokum enty związane z prze prowadzonymi 16— 17 lutego i 4 sierpnia 1954 r. odprawami służbowymi naczelników i kom endantów więzień i aresztów województwa olsztyńskiego, w których wziął udział zastępca szefa W UBP m jr J . Kowalski oraz przedstawiciel D epartam entu Więziennictwa. Najwięcej informacji zawiera przygotowana przez naczelnika W ydziału Więziennictwa ściśle tajna „Analiza pracy jednostek więziennych do odpraw y Naczelników i K om endantów więzień na dzień 16— 17 luty 1954 r.” Dużo informacji zawiera również opatrzony klauzulą ściśle tajne „Protokół z przeprowadzonej odpraw y...” z 18 lutego 1954 r.
Wynikiem odpraw y były spraw ozdania (8 dok.) z realizacji wydanych do dalszej pracy wytycznych, sporządzone we wszystkich więzieniach i aresztach (oprócz Więzienia w Olsztynie).
Załączoną do tom u akt teczkę nr 4 otwiera tajne pismo szefa W UBP nr A g -1/54 z 2 stycznia 1954 r. skierowane do kierowników jednostek W UBP, w tym m.in. do naczelnika W ydziału Więziennictwa, z którego m ożna się dowiedzieć o 29 podm iotach tworzących strukturę organizacyjną W ojewódz kiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Olsztynie.
Pozostałe najważniejsze dokum enty to:
— imienny wykaz funkcjonariuszy, którzy zostali przyjęci do pracy w or ganach BP od 22 lipca 1944 r. do 22 lipca 1945 r., zawierający osiem nazwisk, — „Analiza pracy jednostek więziennych województwa olsztyńskiego” z 31 sierpnia 1954 r., a w nim sprawy personalne, ochrona i bezpieczeństwo, sprawy administracyjne, gospodarcze, polityczno-wychowawcze, sprawy byto we funkcjonariuszy i wnioski ogólne,
— dane o pracy w jednostkach więziennych województwa olsztyńskiego z 24 września 1954 r., obsada stanowisk kierowniczych oraz stwierdzone nieprawidłowości i niedociągnięcia oraz m. in. liczby więźniów przetranspor towanych do węglowych i budowlanych ośrodków pracy oraz kolonii rolnych,
— sprawozdanie z pracy i obsady działów III (d. specjalnych).
— wykaz etatowy i faktyczny jednostek więziennych województwa olsztyń skiego na dzień 1 września 1954 r.,
— ogólny stan więźniów przebywających w jednostkach więziennych woje wództwa olsztyńskiego w dniu 24 września 1954 r.
II. Z A R Z Ą D Z E N IA PER SO N A LN E 1945— 1955 (4273 dok.)
A kta zarządzeń personalnych uporządkow ano w teczkach, odrębnie dla każdego z dziesięciu więzień województwa olsztyńskiego. Dokum enty Wydziału
VI W ięziennictwa W UBP, a następnie MSW, zgrupowano w teczce dotyczącej więzienia w Olsztynie. Powyższy zbiór stanowi bazę źródłową do badań ruchu kadrow ego funkcjonariuszy w ram ach całego województwa oraz poszczegól nych więzień. Teczki podzielono najczęściej na dwie ogólne części (w przypadku więzienia w Szczytnie aż na pięć części), w pierwszej zgrom adzono rozkazy personalne D epartam entu W ięziennictwa MBP, po reorganizacjach w 1954 r. D epartam entu W ięziennictwa M SW , a w 1955 r. Centralnego Zarządu Więzien nictwa, natom iast w drugiej rozkazy personalne Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Olsztynie. Zgrom adzone dokum enty, opatrzone klauzulą „tajne” lub „ściśle tajn e”, to przede wszystkim odpisy i wyciągi rozkazów personalnych, zarządzeń i uchwał. M ożna na ich podstawie zapoznać się z obsadą personalną W ydziału VI oraz poszczególnych więzień, osoby pełniące funkcje naczelników, ich zastępców ds. politycznych i liniowych, zajmujących stanow iska kierowników działów, włącznie z kierownikami działów specjalnych oraz wykazy wszystkich pozostałych funkcjonariuszy w poszczegól nych latach działalności do połowy 1955 r.
Rozkazy personalne dotyczą najczęściej decyzji o przyjęciu do służby lub zwolnieniu, m ianow aniu, odw ołaniu i przeniesieniu. Zarządzenia dotyczą nadaw ania stopni podoficerskich i oficerskich, zatwierdzania w stan słuchaczy lub zdjęcia ze stanu w Centralnej Szkole Pracowników Straży Więziennej w Bartoszycach, Oficerskiej Szkole SW w Iławie oraz Podoficerskiej Szkole Pracowników W ięziennictwa w Szczypiornie, uchwały natom iast stanowią 0 nadaniu odznaczeń. Zaw arte w teczkach dokum enty wykraczają często poza zakreśloną na nich cezurę czasową. Stan zachowania i zawartość zespołów przedstawia się następująco (w nawiasie podano liczbę dokumentów):
1. Więzienie w Olsztynie 1949— 1955 nr akt 2/9 (755 dok.)
W brew oznaczeniom, w teczce zgrom adzono również dokum enty Wydziału W ięziennictwa W UBP, natom iast m ateriały Więzienia w Olsztynie dotyczą już początków jego działalności od 1945 r., np. zachowały się dwa odpisy wyciągów z rozkazów personalnych d yrektora D epartam entu Więziennictwa i Obozów z sierpnia 1945 r. W śród różnych dokum entów olsztyńskiego więzienia znajduje się także akt zniszczenia wyciągów z rozkazów personalnych WUBP Olsztyn 1 D epartam entu W ięziennictwa z 14 sierpnia 1948 r. dotyczący zniszczenia 31 wyciągów W UBP i 6 wyciągów D epartam entu Więziennictwa z 1946 r.
W ydział W ięziennictwa (110 dok.). Najwięcej rozkazów personalnych szefa W UBP w Olsztynie dotyczących m ianow ania na stanowiska w Wydziale W ięziennictwa W UBP, przeniesienia na inne stanowiska w resorcie bezpieczeń stwa oraz zaliczania wysługi lat w służbie. Ponadto m.in. zarządzenia i rozkazy personalne m inistra bezpieczeństwa publicznego, dyrektora D epartam entu K adr MBP, m inistra spraw wewnętrznych, dyrektora Centralnego Zarząd u Więziennic twa MSW . Najciekawsze dokum enty dotyczące obsady etatowej wydziału to:
— A kt zdawczo-odbiorczy ak t osobowych funkcjonariuszy Wydziału Wię ziennictwa W UBP w Olsztynie z czerwca 1954 r.,
— Rozkaz organizacyjny nr 0102 Org. MBP z 9 listopada 1954 r. dotyczący uzupełnienia etatów W ydziału Więziennictwa,
— R ozkaz personalny nr 5 z 8 stycznia 1955 r. kierownika W U ds. BP wraz z imiennym wykazem funkcjonariuszy W ydziału Więziennictwa b. W UBP w Olsztynie przekazanych zgodnie z Dekretem Rady Państwa z 7 grudnia 1954 r. do MSW.
Więzienie w Olsztynie (645 dok.). Rozkazy personalne i zarządzenia m inistra MBP, d yrektora D epartam entu W ięziennictwa M BP/M SW , szefa W UBP, naczelnika W ydziału W ięziennictwa W UBP/M SW . Najważniejsze dokum enty to:
— Zarządzenia Prezydenta RP o m ianow aniu,
— R ozkaz nr 67 z 10 sierpnia 1946 r. o objęciu więzienia przez nowego naczelnika,
— W ykaz (odręczny) pracow ników W ięzienia Karno-Śledczego w Olsztynie z m arca 1949 r.
2. C entralne Więzienie w Olsztynie 1951— 1954, nr akt 2/10 (484 dok.) Część I. (17 dok.). M ateriały zgrom adzone do czasu powołania Centralnego Więzienia w Olsztynie w połowie 1955 r., ponum erow ane od 1 do 44:
— Wyciąg z Instrukcji M BP z 11 sierpnia 1945 r. o postępow aniu w sprawach personalnych pracowników więzień i obozów,
— Instrukcja M BP z 21 grudnia 1945 r. dotycząca załatwiania spraw personalnych funkcjonariuszy więzień i obozów,
— Zarządzenie nr 54 M BP z 9 lipca 1946 r. w sprawie urlopów na drugie półrocze 1946 r. i przedłużania ważności legitymacji służbowych,
— Instrukcja M BP z 20 kwietnia 1947 r. o zakresie działania referentów personalnych ds. więziennictwa,
— Okólnik nr 11 M BP z 24 września 1947 r. w sprawie pomocy w sprow a dzaniu rodzin funkcjonariuszy BP z ZSR R,
— Zarządzenie nr 52 M BP z 27 listopada 1947 r. w sprawie urlopów wypoczynkowych na 1948 r. i pismo o nie wykorzystanych urlopach za 1946 r.,
— R ozkaz nr 7 M BP z 16 lutego 1949 r. o zezwoleniach na zawieranie związków m ałżeńskich przez funkcjonariuszy BP,
— Okólnik nr 64 z 26 listopada 1949 r. dyrektora D epartam entu K ad r dotyczący urlopów za 1950 r.,
— W zór zobowiązania dla pracow ników kontraktow ych,
— Pisma N aczelnika W ydziału Personalnego W UBP z 1950 r. dotyczące wymiany tymczasowych zaświadczeń odznaczonych i legitymacji służbowych.
Część II. (467 dok.). Zarządzenia i rozkazy personalne m inistra M BP, dyrektora D epartam entu Więziennictwa, kom endanta Oficerskiej Szkoły SW w Iławie oraz pięć rozkazów dyrektora D epartam entu Więziennictwa o zdaw a niu i przejmowaniu więzienia przez naczelników więzień w Barczewie — 2, Szczytnie — 2 i Olsztynie — 1.
3. Więzienie — C entralne Więzienie w Olsztynie 1954— 1956, nr akt 2/11, (180 dok.)
Część I. 1954 r. (120 dok.). Zarządzenia i rozkazy m inistra bezpieczeństwa publicznego i dyrektora D epartam entu Więziennictwa MBP, w tym:
