seyre-Sorgenfrei Zones.· These systems fóundated at
Car-boniferous were most active duńng Jurassic and Cretace-ous as resułt of the tension in Tethys realm.
On the Central European Epicaledonian Platform tbe strike - slip orogen of Pomerania terran has· been identified. This terran consists oC Ordovicien - Lower
Siluńan sediments (sbales and mudstones with few inter-calations of pyroclastics) up to few tbousands meter thick folded duńng the Taconian tectonic polypbase. They are overlayed by Devoruan - Carboniferous rocks ofvańab
le thickness. Their framework has got block pattem
duńng Varisacian tectonic epoch.
. The volcanic formation of Lower Permian up to 800 m thick covers large Parts ofboth Western Pomerania and The South Baltic Sea areas. Sedimentary
Rotliegen-des vańes from few up to 600 m and wedges north-ward Zecbstein consists of ewapońtes (salt, anhidńtes, few layers oflimestone) locally deformed by salt tectonics into
pillow structures up to 1800 m thick.
Tbe thickness of Mesosoic sediments is larger then on East European Platform, it reaches up to few thousands meter in the Central Polish Aułacogen. The present structural framework of the Mesosoic cover in the Epicaledonian Platform was formed by post Cretaceous inversion due to compression of the Tetbys geosyncline. Translated by A. Witkowski
PE310ME
B BOCbMB,ZJ;ecBThIX rorou, 6JIaro~p.ll·ceiicMH'lecnIM
H 6ypOBbIM pa60TIlM ,,TIeTp06aJITa", a Ha cyme pa-60TllM rocy~~BiIOro reOJIOI'B'łeCJ:oro BBCTIIT}'Ta H H$.llHoH npOMLIDIJIeBBOCTH, npoH30meJI
cyw:e-CTBeIlllWi nporpecc B H3y<łeBHB rny6BBHoA reoJIOrBB lO)l(]łoii q8.CTH liaJITHicxoro MOpjJ.
1O)I(]ł8Jl lJa.nnmL HaXOJtHTCjJ Mex.zlY BOCTO'lHo-":EBponeAcxoii H D;eBTPa.m.so-EBponeiicx:oii
lJJIaTcllop-MaMB, KOTophle B IIaJIeo3oe H Me3030e HMeJIH pa3soe naJIeoTenOSHqecx:oe pa3BHTHe. B BOCTO'IHo-EBpo-neiicx:oH lJJIaTcllopMe npe06JIa.u;aroT .zq>eBHenaJIeo-30Hcme OTJIOlEeHH.II, B qaCTHO.CTH nmpOKO pacnpo-. crpaseHhl oca.u;m CHJIYPa MO~OCTLIO .u;o 3000. M.
Oca.u;m sepmero naneo30.ll H3 60JIbmHHCTBa 06JIaCTeł lJJIa~opMhl y~eHhl 3IIHreHemqecx:oii 3p03HeH H
OCTaJIHCh TOJIbKO B BOCTO'łHoii 'IaCTH aKBaTOpHH H IIpH-6anTl1ii:CKHX pecny6JIHXax COBeTCXoro COlOla - KpoMe n;exnITeiiHa, KOTopLIii coxpaseH TO)l(e Ha IOre. Me3030H O'leHb coKp8ID;es, OTCYTCTBYIOT oca.u;m MHomx gpyCOB
- JIIIIIIh oca.znm Bepmero MeJIa cpaBHBTeJIhSO nmpOICO
pacnpocTPaseHhl.
Oca.u;o'łHhlit qeXOJI Me)l()J;y liaJITHiiCKHM ID;BTOM u Ma3ypcx:o-1ieJIOpyCCKHM MacCHBOM B BTore KaJIe-.u;OHCKHX H BapHCCXBX.ZJ;BIDKeHBi ccllOPMHpoBaJI liaJI-nmcx:ylO CBHeKJIH3y. Ha ee IO)l(HOM ICphlJIe saxo.znITCg B03HUIII8J1 B a.m.mmcxoii TeKTOJlH1łeCKoii 3noxe, BTopo-creneHHu crpyrrypa - IIpu6aJITHiicx:u CBHeKJIH3a, 3aIIOJIHeHHU oca.n;KaMH n;exmTeBHa H ypBaca.
. B 3aDa.u;soi, norpy)l(eHHoii qaCTH lJJIaTcllopMhl B Ka-MeBBoyrOJIbHoe BpeMjJ B0311JRJI8. C.ZJ;BBrOB0-c6pocoBU CHcTeMa, 06p83YIOID;U 30Hhl Teiiccepa-TopBUHCTa H Coprescllpu-TopBUHCTa. 3Ta CHCTeMa B CB.II3H C TeS-3ueA TeTHca pa3BHBaJIacb maBHhlM 06p830M B ypuace
u lOpe ..
Ha 3DHKaJIe.u;oscx:oi IJ;eHypaJIhHo-EBponeAcxoH lJJIaTcllopMe 06sapylEeH c.ZJ;BHI'OBhIH 3poreH IIoMopCKo-ro Teppasa, lCOTOphlii nocrpoeH MOlD;HhIMH B SeCKOJlhJ;O ThlCgq MeypOB, CKJIa.u;qaThIMH OTJIO)l(eBH.IIMH op.u;oBHKa - HBlEHcro CJIJIYPa IIpe.u;CTaBJIeHHhlMH apI'HJI.JIHTaMH H aJIeBpoJIRTaMH c rrpOCJIoiiKaMH IIHpOKJIaCTOB, CMjJ-ThIMH B TaICOHcx:oii nOJIHclla3e lCaJIe.u;oHB.u;. 3TOT oporeH nOICphIT 6JIOKaMH AeBosCKHX u Kap60sCKHX 06pa30-BaBHA H3MeIl'UlBOH MOID;llOCTH, .u;ecIIOPMHpoBaHbIX Ba-pHCCKHMH .ZJ;BHlEeHIDIMII. JIOKaJIbBO H3BeC1'Hhl nOICpOBhl HIDKHenepMCKHX ByJIKaHBTOB MOID;HOCTLIO .u;o 800 M.
0ca.u;Ku xpacsoro JIe)l(eHH.II H3MelAllBhl, MOID;HOCTLIO He ·60Jlhme HecKOJIbKIIX COT MeTpoB, COKpamaroID;HHCg
I: cesepy.
D;eXIIITeiiHoBhIi nOICpOB CJIOlEeH 3BaITOpBTaMH (co-JIjIMH H aJJT1I,Iq>HTaMH C e.u;HHH'łHbIMH lJJIaCTaMH
H3BeCT-IDIKOB), KOTOphlX MOID;llOCTL B 30HU COJI.IIHOH TeITOBH-KH .u;OCTHl'aeT 1800 M. .
MOI$OCTh oca.mcOB Me3030jJ 3Ha'IBTeJIhHO 60JIbme 'leM Ha BOCTO'łHo-EBponeicx:oA lJJIaTcllopMe - B Cpe.u;-HenOJIhCKOM aBJIaICOreSe .u;OCTHI'aeT oHa HecXOJIhKO ThlCgq MeypoB.
COBpeMeHHl:llii crpynypHbIH. 06JIH1( 3IIHKa,lIe.u;os-CKoA ITJIaTcllopMhl nOJIy<łes B BTore nOCJIeMeJIOBOH
RB-BepcHB, BhI3BaBBOH KOMDpecCHeH rOOCBHICJlHBaJIH
Temca.
. Oepe8oo: A. lJumK08CKU WACŁAWRYKA
Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa
PODŁOŻE
KRYSTALICZNE POMORZA I POLSKIEGO
BAŁTYKUWyniki badań petrograficznych skał z wierceń wyko-nanych przez W.O. Petrobaltic w polskiej części obszaru
południowobałtyckiego wniosły wiele nowych danych o budowie fundamentu krystalicznego. Jednocześnie
ma-teńały geofizyczne umożliwiły rozszerzenie litologicznego obrazu kartograficznego stropu fundamentu krystalicz-nego Pomorza (3) na polski Bałtyk. Stwierdzono, że
strukturalno-"tektoniczne jednostki prekambru pomors-kiego kontynuują się w . strukturach func;lamentu krys-talicznego Bałtyku.
W południowo-zachodniej części obszaru
południo-UKD 552321: 551.71(438-17 +261.24-13)
wobałtyckiego zaznaczono skały prekarelskiego kom-pleksu granitoidowego (szare gnejsy archaiku), o których
obecności wnioskuje się wyłącznie na podstawie
podo-bieństwa obrazu geofIzycznego z masywem dobrzyńs
ko-pomorskim. Na północ od Rozewia - Mierzei Hels-kiej (rycina) wychodzi w morze prekarelski kompleks kaszubski (arcbai~e pasmo zieleńcowe). Starszą część
tej jednostki budują enderbity. i gnejsy piroksen owe, zaliczane do grupy granulitowej. Młodszą· zaś część
kompleksu kaszubskiego stanowią gnejsy hornblendowe
i gnejsy biotytowe, nazywane grupą plagiognejsową.
e 10 8DAN81\ 181
D I 11 , 20 I 30 I 40 50km , ,
Mapa geologiczna stropu podłoża krystalicznego Pomorza i pol-skiego Bałtyku
ProteroZQik. Skały hallandzkie (grenvillskie): 1. - granitoidy anatektyczne i reomorficzne, 2 - migmatyty; transskandynaw-ski pas granitoidów gotyjtransskandynaw-skich: 3 - .granitoidy rapakiwipodob-ne. ArdIaik. Karelidy: 4 - gnejsy i łupki krystalicm.e; prekareli-dy, pasmo zieleńcowe: 5 - gnejsy i amfibolity, 6 - enderbity i starsze chamockity; prekarelidy, szare gnejsy: 7 - masywy granitoidowe, 8 - strefa Teisseyre'a-Tomquista, 9 - ważniejsze
uskoki, 10 - otwory wiertnicze
W północno-wschodniej części polskiego Bałtyku
stwierdzono gotyjskie granitoidy rapakiwipodobne,
wy-stępujące na ok. 50% powierzchni. Są one kontynuacją
proterozeicmego kompleksu mazurskiego, ciągnącego
się od Suwałk. wzdłuż północnej granicy państwa do
Mierzei Wiślanej i Mierzei Helskiej. Podrzędne są mig-matyty i granitoidy anatektyczne, uznawane za produkty
późnych przeobrażeń gotyjskich, rozwinięte na całym
obs~ brzeżnej części platfoni:J.y
wschodnioeuropejs-kiej.
. Tłumaczenie genezy i wieku skał zaliczanych do gotyjskich (4) natraf'lio na trudnośc~ których pokonanie nie było łatwe: Dopiero nowe wyniki badań proterozoiku polskiego Bałtyku umożliwiły korelację z podobnymi
skałami południowej Szwecj~ gdzie również znacmie
wzrósł ich stopień poznania (1). Wynikiem jest rewizja
dotychczasowych poglądów na ewolu9ę proterozoicz-. nych skał polskiej części fundamentu krystalicznego.
Stwierdzono, że polskie granitoidy rapakiwipodobne kompleksu mazurskiego są południowo-wschodnim
przedłużeniem transskandynawskiego pasa granitów
go-tyjskich. Polskie granitoidy rapakiwipodobne (1470 mln lat) są nieco młodsze od granitów łańcucha transskan-dynawskiego (1800 -1500 mln lat). Natomiast granitoidy
żyłowe przecinające gotyjskie chamockity, migmatyty
oraz metasomatyczne granity mają wiek izochronowy 1340 mln lat i były dotychczas zaliczane do fmaJnych 228 _1-,
,
,
,
-,- -1- -.-I-,-,
-,-,
-,-
-:
,
-,-Geological map oj the crystalline basement oj the Pomerania and
Polish Baltic
Proterozoie. Hallandian (Grenvillian) rocks: 1 - anatectic and rheomorphic granitoids, 2 - migmatites; Transscandinavian granitoide bełt (Gothian): 3 - Rapakivi-like granitoids.
Ar-clIaeao. Karelides: 4 - goeisses and crystalline schists;
Pre-Karelides, greenstone bełt: 5 - gneisses and amphibolites, 6 - enderbites and older charnockites; Pre-Kare1ides, gray gneisses: 7 - granitoide massif, 8 - Teisseyre-Tomquist line,
9 - main faults, 10 - bore-holes
oddźwięków przeobrażeń gotyjskich, jakie zaznaczyły się
w całej brzeżnej części platformy wschodnioeuropejskiej.
Wymienione procesy (młodą chamockityzację,
mig-matytyzację i metasomatozę) wraz z późooorogenicznymi
małymi intruzjami granitoidowymi wiąże się obecnie
z quasi-orogenezą hallandzką (2), udokumentowaną w
re-jonie Varbergu w południowo-zachodniej Szwecji, gdzie
zaznaczyła się ona w czasie 1500-1400 mln lat silnymi
przeobrażeniami w warunkach facji amfibolitowej:
char-nockityzacją, migmatytyzacją oraz anateksis. Na
zie-miach polskich podobne zmiany zachodziły w czasie 1400-1340 mln lat, a więc były również opóźnione,
podobnie jak przeobrażenia gotyjskie w stosunku do tych samych procesów stwierdzonych w południowej Szwecji. Nowe zmiany w schemacie ewolucji fundamentu krystalicmego ziem polskich należy wprowadzić także
w wyniku rewizji .czasu najmłodszych procesów mag-mowych w proterozoiku zarejestrowanych w południo
wo-zachodniej Szwecji. Wiekiem orogenezy sveko-nor-weskiej lub grenvillskiej (1250-900 mln lat) można
wyjaśnić czas powstania niektórych polskich granitoidów
przecinających stare kompleksy prekarelskie datowane
na około 1250 mln lat. Postęp w dalszych badaniach może
pozwolić
rui
rozwiązanie problemu wieku polskichin-. ~i platformowych, jeśli powiodą się próby korelacji . z anorogenicznymi intruzjami
zasa-dowymi wulkanitami z południowej Szwecji, datowanymi na ok. 1200 mln lal
Jednocześnie udało się ustalić czas odnowienia pre-gotyjskich uskoków południkowych (N - S, NNE-SSW), dominujących na obszarze Pomorza i polskiego
Bałtyku. Proces ten wiąże się z czasem. 1190-1050 mln lat, a więc rotacją tarczy bałtyckiej i jej kolizją z tarczą laurentyjską (5).
LITERATURA
1. G a
a
l G., G o r b a t s c h e v R. - PrecambrianResearch. 1987 vol. 35 spec. issue s. 15 - 52
2. H u b b a r d F.H. - GeoL Faren. Stockholm Farh.,
1975 vol. 97 s. 223 - 236. _
3. K u b i c k i S., Ryk a W. - Atlas geologiczny
podłoża krystalicznego polskiej części platformy wschodnioeuropejskiej. Wyd. Geol., 1982.
4. Ryk a W. - Kwart. Geol., 1982 nr 2 s. 257"- 272. 5. S t e a r n J.E.F., P i p e r J.D.A. Precambrian
Research. 1984 vol. 23 s. 201- 246. SUMMARY
Results of petrographic investigations of rocks from boreholes and ana1ysis of geophysical materials allowed to make out the lithological map of the top of crystalline basement in the Southern Baltic (Fig. 1). In the south-western part of BaItic area occurs the Archaean domain: granitoide massif (Dobrzyń - Pomerania comp-lex) and greenstone belt (Kaszuby compcomp-lex). The age of Rapakivi-like granitoides of Masurian coinplex (1470
m.y.) are slightly younger than the Transscandinavian granite bell The Hallandian event (1400-1340 m.y.) is
expressed by charnockitization, migmatitization and ana-texis. The Sveconorwegian (Grenvillan) granitoide veins and mafic dykes (1250-900 m.y.) are correlated with the Sveconorwegian granitoide intrusions and swarm dykes of Southern Sweden.
Translated by the au/hor
PE310ME
HOCJIeAoBaBBJi: ropHLIX 110POA B3 CXB3'lK11H, npo6y-peBBLIX B nOJIbCJ:oi 'łacTH l>aJlTJIiicxoro MOpJI, a TaIOKe reo4lu3ll'lecme MatepUam.I, CAenaJIII B03MO:lKBhIM pacnmpeBBe nBTonorB'łecB:oi xaPTLl IrpOBnB· Irpuc-TaJlJIB1Iecxoro cp~a IToMOpbJl Ha reppBTopmo
lO)J(Hoi'łaCTB l>a.JITBii:CKoro MOplI (puc. 1). YcraHOBJIe-HO, 'łTO pa.m.me onBC8lIHbIe Ha repPBTopBB ITOMOpblI crpyrrypHhIe el(JłHHiu.T npOAOJDKalOTC1I n~ li8.JITHiłc
KOM MOpeM. TaM 6hIJIO 06Hapy)l(eHo npuCYTCTBUe apxeiCKoro rpaHBTollAHoro· MaCCHBa (.ZJ;06mmcJ.:o--noMopcxoro) u apxeicxoił 3CJIeHOXaMeHHoi nonOCH (Kamy6cxoi). rOTCPe panalCBBunoA06Hhle
rpaHB-TO~ (Ma3ypcKBi xOMnnexc) B03pacra 1470 MnH neT 1IBn1IIOTC1I npoAOJDI:eHileM TpaHCCI'8HzumaBCJroA I(enB
rpaHBTOH,lJ;OB, a aHaTeXTB'łecme a peoMopcpB'lecme rpaHBTOHALI, a TaJr)I(e MBrManri:1.I H MOnO.D;LIe 'łapHo KlITLI - npO.nyKTaMB xaJlJlaHAcmx npeo6pa30B8.HBii
(1400-1340). C8.MbIe MOnOALIe lnIJlbHLIe rpaHBTO~
u OCHoBHLIe.l(aim (1250 - 900 MnH neT) COOTBeTCI'BYIOT
CBexo-HopBerH,ZJ;aM IOlICHoi Wi3ertlm.
JÓZEF EDW ARO MOJSKI Oddział Geologii Morza w Sopocie PIG
NIEKTÓRE·ZAGADNIENIA GEOLOGII KENOZOIKU POMORZA
Źródłem materiałowym do niniejszego artykułu,
przy-gotowanego z okazji 51 Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, są głóWnie odpowiednie arkusze Mapy geologicznej Polski 1:200 OOO~ wydane przez Państwowy
Instytut Geologiczny, a także niektóre publikacje lat ostatnich dotyczące problematyki czwartorzędowej, zwłaszcza górnego czwartorzędu i morfogenezy obszaru. Celem artykułu jest przedstawienie zarysu wybranych
zagadnień, głównie z zakresu geologii dynamicznej keno-zoiku, w tym wpływu zjawisk i procesów plejstoceńskich
na obecny obraz występowania osadów trzeciorzędo
wych. Podany niżej, w dużym zarysie, profil stratygrafiCz-ny kenozoiku ma służyć lepszemu zrozumieniu procesów geologicznych. jakie działały w tym
C7:a8ie
i wpływały naukształtowanie się m.in. podłoża plejstocenu.
Artykuł obejmuje obszar lądowej ·części północnej
Polski, łącznie z jego częścią brzegową od granicy zachod-niej do granicy wschodzachod-niej i odpowiada on obszarowi, jaki był objęty opracowaniem "Budowa geologiczna" opublilcowa.nym w monografii "Pobrzeże Pomorskie" wydanej w 1984 r. przez Gdańskie Towarzystwo Nauko-we pod redakcją Bolesława Augustowskiego.
TreŚĆ artykułu jest zilustrowana trzema rycinami
przedstawiającymi niektóre zagadnienia budowy· geo-logicznej obszaru, na wybranych przykładach.
UKD·551.77(438-17) Stopień poznania pokrywy kenozoicznej Pomorza jest mniejszy niż dla pozostałej części niżu, i to zarówno dla trzeciorzędu, jak i dla czwartorzędu. Wynika to zarówno z niewielkiej liczby wierceń, jak i z mewielkiego stopnia pokrycia obszaru systematycznymi pracami zdję
ciowymi. Jedynie okolice Szczecina i Gdańska są rozpoz-nane nieco dokładniej, a w ostatnich latach jest kar-towany dla Szczegółowej mapy geologicznej Polski cały
brzeg morski.
ZARYS PROFILU STRATYGRAFICZNEGO T r z e c i o r z ę d. Na Pomorzu są reprezentowane wszystkie ogniwa stratygraficzne trzeciorzędu z wyjąt
.kiem pliocenu (ryc. 1 i 2~ który występuje płatami dopiero na południe od Chojnic.
Paleocen rozwinięty jest w facji lądowej i w facji morskiej. Facja morska jest reprezentowana przez piaski i piaskowce wapniste z fosforytami i glaukonitem. Miąż
szoŚĆ ich jest niewielka i wzrasta od 6 m w rejonie
Gdańska do 38 m w rejonie Szczecina. W rejonie Gdańska leżą one 80-100 m ppm. Osady lądowe są dokładniej
rozpoznane w okolicach Szczecina, gdzie zalegają na
obniżonej powierzc~ skał kredy górnej na głęb.
300 - 400 m. Są: to piaski i żwiry kwarcowe oraz mułki i iły
