Kazimierz Łatak
"Dzieje parafii i kościoła pod
wezwaniem Trójcy Przenajświętszej
w Myszyńcu", Myszyniec 2009 :
[recenzja]
Echa Przeszłości 11, 405-409
2010
c h a r a k t e r p i s m a p o s z c z e g ó l n y c h s k r y p t o r ó w , m a m y d o c z y n i e n i a z u b y t k i e m p a p i e r u , z a t a r c i e m l u b z a n i e c z y s z c z e n i e m t e k s t u , e t c . W y d a w c a p r e z e n t o w a n e g o Z b i o r u z d o ł a ł j e d n a k p o k o n a ć t e t r u d n o ś c i . P o d w z g l ę d e m f i l o l o g i c z n y m p u b l i k o w a n e t u t e k s t y s ą p o p r a w n e , a s ą o n e w w i ę k s z o ś c i p i s a n e w j ę z y k u ł a c i ń s k i m , z a l e d w i e k i l k a w j ę z y k u s t a r o p o l s k i m ( 3 6 6 , 6 1 2 , 6 4 2 , 6 7 5 ) , s t a r o - r u s k i m ( 3 1 0 ) , n i e m i e c k i m ( 5 4 8 a , 5 4 8 b ) , c z e s k i m ( 2 9 9 , 6 6 9 ) i w ł o s k i m ( 5 2 9 , 5 3 0 ) . W y c h w y c o n e e w i d e n t n e p o m y ł k i g r a m a t y c z n e , p r z e d e w s z y s t k i m ł a c i ń s k i e , o r a z b ł ę d y w y n i k a j ą c e z p r z e s t a w i e n i a l i t e r s ą n i e l i c z n e , d l a t e g o n i e b ę d ę s i ę p r z y n i c h z a t r z y m y w a ł . P o d k r e ś l ę n a t o m i a s t , ż e W y d a w c a o d c z y t a ł i u w z g l ę d n i ł w p u b l i k a c j i a d n o t a c j e d o r s a l n e o r a z a d n o t a c j e p o z o s t a w i o n e n a z a k ł a d c e d o k u m e n t ó w . S ą t o d o d a t k i z r ó ż n y c h w z g lę d ó w b a r d z o c e n n e i p r z y d a t n e , p o d o b n i e z r e s z t ą j a k s y n t e t y c z n e n o t k i b i o g r a f i c z n e o s ó b w y m i e n i o n y c h w p o s z c z e g ó l n y c h d o k u m e n t a c h . L e k t u r a t o m u n i e n a l e ż y j e d n a k d o ł a t w y c h . Z a w a r t y w n i m m a t e r i a ł ź r ó d ł o w y j e s t d o ś ć z r ó ż n i c o w a n y , a z a t e m a d e k w a t n i e i s a m j ę z y k p r z e k a z u j e s t s p e c y f ic z n y . D l a m n i e j w p r a w n y c h d u ż ą p o m o c b ę d ą s t a n o w i ł y s t r e s z c z e n i a w j ę z y k u p o l s k i m , p o p r z e d z a j ą c e k a ż d y d o k u m e n t i a k t . K o r z y s t a n i e z d z i e ł a u ł a t w i ą n a d t o s z c z e g ó ł o w e i n d e k s y o s ó b , m i e j s c o w o ś c i i r z e c z y . I n i e c h m i w o l n o b ę d z i e n a t y m p o p r z e s t a ć , b o p r z e k o n y w a n i e , ż e t e n r z e t e l n i e w y d a n y t o m d o k u m e n t ó w d o d z i e j ó w z a k o n u p a u l i n ó w w P o l s c e b ę d z i e p r z y d a t n y n a u c e i n a u k o w c o m , z w ł a s z c z a z a ś h i s t o r y k o m , u w a ż a m z a z u p e ł n i e z b y t e c z n e . K a z i m i e r z L a t a k ( W a r s z a w a ) D z i e j e p a r a f i i i k o ś c i o ł a p o d w e z w a n i e m T r ó j c y P r z e n a j ś w i ę t s z e j w M y s z y ń c u . P r a c a z b i o r o w a p o d r e d . M . P r z y t o c k i e j , M y s z y n i e c 2 0 0 9 , s s . 3 9 9 [+ 1 6 k . i l l u s t r . ] . C h o c i a ż p a r a f i a , k t ó r e j n a z w a w y w o d z i s i ę z j ę z y k a g r e c k i e g o [ p a r r o i k i a ] , z n a t u r y s w o je j s ł u ż y p i e l ę g n o w a n i u ż y c i a r e l i g i j n e g o w o p a r c i u o n a u k ę i o b y c z a j e c h r z e ś c i j a ń s k i e , t o s t a n o w i t e ż ż y w ą z b io r o w o ś ć l u d z k ą w k o n k r e t n e j p r z e s t r z e n i g e o g r a f i c z n e j i k u l t u r o w e j . J e s t i n s t y t u c j ą , n a j n i ż s z y m s z c z e b l e m w a d m i n i s t r a c y j n y m u s t r o j u K o ś c i o ł a , a l e z a r a z e m p o d s t a w o w ą k o m ó r k ą ż y c i a s p o ł e c z n e g o , k t ó r e j c z ł o n k ó w ł ą c z ą w i e l o r a k i e w i ę z y o b e j m u j ą c e w s z y s t k i e n i e m a l d z i e d z i n y ż y c ia . P a r a f i a t o p r z e d e w s z y s t k i m l u d z i e : r o z m a i t e k a t e g o r i e d u c h o w i e ń s t w a i w i e r n i , a n a s t ę p n i e g r u p y i i n s t y t u c j e : b r a c t w a , s z k o ły , s z p i t a l e , e t c . D l a t e g o b a d a n i a n a d p a r a f i a m i , w w i e l o a s p e k t o w y m u j ę c i u p r o b l e m a t y k i , s ą n i e t y l k o u ż y t e c z n e , a l e w r ę c z k o n i e c z n e . P r z e z p r y z m a t d z i e j ó w p a r a f i i m o ż n a l e p i e j w i d z i e ć s a m K o ś c ió ł , j e g o c h a r y z m a t , z a d a n i a i r o l ę k u l t u r o t w ó r c z ą , a l e p r z e z p r y z m a t p a r a f i i m o ż n a t e ż l e p i e j w i d z i e ć w s p ó l n o t ę n a r o d o w ą i p a ń s t w o w ą , c z y l i P o l s k ę w r a z z j e j b o g a
t ą i p o n a d t y s i ą c l e t n i ą k u l t u r ą d u c h o w ą o r a z m a t e r i a l n ą . K o ś c i e l n o - r e l i g i j n a s f e r a ż y c i a s p o ł e c z n e g o w P o l s c e b y ł a b o w i e m b e z w ą t p i e n i a b a r d z i e j ź r ó d ło - t w ó r c z a n i ż i n n e . N a s z c z ę ś c i e , n a u k a p o l s k a n i e m o ż e n a r z e k a ć n a b r a k t a k i c h b a d a ń , a p r z e k o n u j ą o t y m d o ś ć l i c z n e n a r y n k u k s i ę g a r s k i m m o n o g r a f i e , a r t y k u ł y w r ó ż n y c h c z a s o p i s m a c h , a t a k ż e p o w s t a j ą c e w w i e l u u n i w e r s y t e t a c h p r a c e m a g i s t e r s k i e i d o k t o r s k i e . W t e n n u r t b a d a ń n a d p a r a f i a m i K o ś c i o ł a r z y m s k o k a t o l i c k i e g o w P o l s c e w p i s a ł a s i ę p r a c a z b i o r o w a n a t e m a t p a r a f i i w M y s z y ń c u n a K u r p i o w s z c z y ź n i e , k t ó r e j d z i e j e s i ę g a j ą 1 6 4 7 r o k u i ł ą c z ą s i ę z a k t y w n o ś c i ą m i s y j n o - d u s z p a s t e r s k ą j e z u i t ó w . P r a c a p o d r e d a k c j ą p a n i M a r i i P r z y t o c k i e j , s p o n s o r o w a n a p r z e z A k a d e m i ę H u m a n i s t y c z n ą i m . A . G i e y s z t o r a w P u ł t u s k u o r a z B a n k S p ó ł d z i e l c z y w M y s z y ń c u , w y s z ł a w 2 0 0 9 r o k u j a k o p o z y c j a d r u g a w s e r i i F o l i a E c c l e s i a s t i c a P u l t o v i e n - s i a . O k a z j i d o j e j w y d a n i a b y ło w i e l e , a l e n a j w a ż n i e j s z e to : J u b i l e u s z T y s i ą c l e c i a m ę c z e ń s k i e j ś m i e r c i św . B r u n o n a z K w e r f u r t u , p a t r o n a d i e c e z j i ł o m ż y ń s k i e j , s e t n a r o c z n i c a b u d o w y o b e c n e g o k o ś c i o ł a p a r a f i a l n e g o w M y s z y ń c u o r a z d z i e s i ą t a r o c z n i c a p o d n i e s i e n i a t e g o ż k o ś c i o ł a d o r a n g i k o l e g i a t y i u s t a n o w i e n i a p r z y n i e j k a p i t u ł y . K s i ą ż k a l i c z y o g ó ł e m 3 8 9 s t r o n n u m e r o w a n y c h , p l u s 1 6 k a r t n i e n u m e r o - w a n y c h z i l u s t r a c j a m i . Z o g ó ln e j l i c z b y s t r o n 1 2 p r z y p a d a n a z a g a d n i e n i a w s t e p n e ( s p i s t r e ś c i , s ł o w o w p r o w a d z e n i a b i s k u p a ł o m ż y ń s k i e g o S t a n i s ł a w a S t e f a n k a o r a z w s t ę p ) , 3 2 2 - n a k o r p u s z a s a d n i c z y , 5 5 - n a a n e k s y , w y k a z s k r ó t ó w , b i b l i o g r a f i ę i i n d e k s o s o b o w y . K o r p u s z a s a d n i c z y k s i ą ż k i p o d z i e l o n o n a c z t e r y c z ę ś c i , co w p r z y p a d k u t e g o t y p u p u b l i k a c j i , c z y l i p r a c y z b io r o w e j w y d a j e s i ę n a j w ł a ś c i w s z y m r o z w i ą z a n i e m . C z ę ś ć p i e r w s z ą z a t y t u ł o w a n o : P u s z c z a z a g a j n i c k a - d z i e j e k o l o n i z a c j i; c z ę ś ć d r u g ą : J e z u i c i w M y s z y ń c u; c z ę ś ć t r z e c i ą : K o ś c i ó ł i p a r a f i a T r ó j c y P r z e n a j ś w i ę t s z e j w M y s z y ń c u; c z ę ś ć c z w a r t ą i o s t a t n i ą : K a p ł a n i m y s z y n i e c c y i p o c h o d z ą c y z p a r a f i i M y s z y n i e c . W c z ę ś c i p i e r w s z e j k s i ą ż k i z a m i e s z c z o n o t e k s t y K a z i m i e r z a P a c u s k i e g o , E l ż b i e t y K o w a l c z y k - H e y m a n o r a z Z b i g n i e w a K u d r z y c k i e g o . K a z i m i e r z P a c u s k i o p i s a ł : P o c z ą t k i M y s z y ń c a n a t l e d z i e j ó w P u s z c z y Z a g a j n i c y ( K u r p i o w s k i e j ) ; E l ż b i e t a K o w a l c z y k - H e y m a n p r z y b l i ż y ł a : P o c h o d z e n i e n a z w m i e j s c o w y c h w p a r a f i i M y s z y n i e c ; Z b ig n i e w K u d r z y c k i o p i s a ł w y b r a n e z a g a d n i e n i a : Z d z i e j ó w p o g r a n i c z a k u r p i o w s k o - p r u s k i e g o. C z ę ś ć d r u g ą s t a n o w i d o ś ć o b s z e r n y a r t y k u ł o c h a r a k t e r z e p r o s o p o g r a f i c z n y m k s . J e r z e g o P a s z e n d y S J : J e z u i c i w M y s z y ń c u . W c z ę ś c i t r z e c i e j i n a j o b s z e r n i e j s z e j z e b r a n o o p r a c o w a n i a t r z e c h a u t o r ó w , a m i a n o w i c i e M a r i i P r z y t o c k i e j , T o m a s z a G r y g i e l a i W i k t o r a Z. Ł y j a k a . T e k s t y M a r i i P r z y t o c k i e j to : P a r a f i a m y s z y n i e c k a o d 1 7 7 3 d o 2 0 0 9 r o k u ; Z m i a n y w w y g l ą d z i e i w y s t r o j u k o ś c i o ł ó w w M y s z y ń c u ; O ł t a r z e , r z e ź b y i o b r a z y w k o ś c i o ł a c h m y s z y n i e c k i c h ; P r z e d m i o t y l i t u r g i c z n e , s z a t y i k s i ę g i k o ś c i e l n e w M y s z y ń c u ; C m e n t a r z e w M y s z y ń c u - p r z y k o ś c i e l n y i g r z e b a l n y ; Z y c i e r e l i g i j n e p a r a f i i m y s z y n i e c k i e j ; B r a c t w a r e l i g i j n e w p a r a f i i m y s z y n i e c - k i e j ; Z a b u d o w a p l e b a n i j n a w M y s z y ń c u ; D o m y n a P o ś w i ę t n y m w M y s z y ń c u ; U p o s a ż e n i e p r o b o s z c z ó w m y s z y n i e c k i c h - z i e m i a ; D o c h o d y , l e g a t y i p r z y w i l e j e p r o b o s z c z ó w w M y s z y ń c u ; S z k o ł a p a r a f i a l n a w M y s z y ń c u ; S z p i t a l , c z y l i p r z y
-t u l e k w M y s z y ń c u . W iktor Z. Ł yjak opisał: O r g a n y w M y s z y ń c u . N a to m ia st w te k śc ie T om asza G rygiela om ów ion a została: S p r a w a a u t o r s t w a i w a r t o ś c i z a b y t k o w y c h k o ś c i o ł a w M y s z y ń c u . W części czw artej zebrano te k s ty ks. M i ch a ła M a ria n a G rzyb ow sk iego, M arii P rzytock iej, k s. J a n u s z a A p tacego, ks. W itold a J e m ie lite g o oraz K a ta rzy n y S to k ło sa -F u z. K s. M ichał M a ria n G rzy b ow sk i zap rezen tow ał: D u c h o w i e ń s t w o p a r a f i a l n e m y s z y n i e c k i e o d 1 7 7 4 r o k u d o 1 9 2 5 r o k u; M aria P rzytock a - D u c h o w i e ń s t w o p a r a f i a l n e m y s z y n i e c k i e o d 1 9 2 5 r o k u d o 2 0 0 9 r o k u oraz K s i ę ż y p o c h o d z ą c y c h z p a r a f i i M y s z y n i e c o d 1 9 2 5 r o k u ; ks. J a n u sz A p tacy p rzyb liżył sy lw e tk ę b isk u p a ełck ieg o E d w ard a E u g e n iu sz a S a m se la (1 9 4 0 -2 0 0 3 ); ks. W itold J e m ie lity - sy lw e tk ę b ło g o sła w io n eg o k s. A d a m a B a r g ie lsk ie g o (1 9 0 3 -1 9 4 2 ); K a ta r z y n a S to k ło sa -F u z - sy lw e tk ę k s. W ła d y sła w a S k ierk o w sk ieg o (1 8 8 6 -1 9 4 1 ). W a n e k sie z a m ie sz czono: H om ilię w ygłoszoną w M yszyńcu przez kard. S tefan a W yszyńskiego, pry m a sa Polski, z okazji obchodów 325-lecia parafii (22.06.1975); W ykaz w izytacji biskupich i d ziekańskich przeprow adzonych w parafii od 1755 do 2009 roku; W ykaz m isjonarzy jezuickich pracujących w M yszyńcu w latach 1670-1701; W ykaz superiorów klasztoru jezuickiego w M yszyńcu w latach 1701-1 7 7 1 ; Wy kaz proboszczów parafii m yszynieckiej w latach 1 7 7 4 -2 0 0 4 ; W ykaz chronologicz n y w ik ariu szy parafii m yszynieckiej w latach 1925-2 0 0 8 ; S p is gosp od arzy Po- św ię tn e g o z 1842 roku; S k ła d K a p itu ły K olegiackiej w M yszyń cu w ed łu g s ta n u z 11.X I.2003 roku oraz 20.111.2008 roku. P u b lik ację za m k n ięto częścią ilu stra cy jn ą , w której zn a la zło się 50 fotografii d aw n ych i n ajn ow szych , czar n o b ia ły ch i kolorow ych.
D z ięk i e ste ty c z n ie zaprojektow anej op raw ie k sią ż k a n ie tylk o p rzyciąga u w a g ę, ale ju ż p rzy p ierw szy m k o n ta k cie sp ra w ia p o zy ty w n e w ra żen ie n a czy teln ik u , b u d zi z a in ter eso w a n ie. N ie inaczej też, w gru n cie rzeczy, m o żn a pow ied zieć o jej w a r stw ie m etodologicznej i m erytorycznej, aczk o lw iek nie u k ryw am , że czytając od czu w ałem c za sem n ied o sy t, a c za sem w ątp liw ość. S ięg a ją c po n ią b y łem przekonany, gdyż ta k zd a w a ł się p rzek on yw ać ty tu ł na okładce, że m am do c z y n ie n ia z dobrze sk o n str u o w a n ą i w yczerp u jącą pro- b le m ty k ę m o n o g r a fią a u to rsk ą , ty m c z a se m w e w n ę tr z n a str o n a ty tu ło w a i n a stęp u ją cy zaraz po niej sp is treśc i d oinform ow ały m n ie, że je s t to praca zbiorow a z szeroko w p raw d zie, a le w ca le n iew yczerp u jąco u ję tą p ro b lem a ty k ą k o ścieln o -p a ra fia ln ą , i n ie tylko. D la teg o ju ż n a p oczątk u , za n im p r z y stą p iłem do lektury, z a sta n a w ia łe m się, czy d la niej n ie b yłby a d ek w a tn iejszy tytu ł: Z d z i e j ó w p a r a f i i... lu b Z e s t u d i ó w n a d d z i e j a m i p a r a f i i... G dy u k o ń
czy łem le k tu rę k sią ż k i, p ojaw iła się w ą tp liw o ść co do jej k on stru k cji oraz ty tu la tu r y n iek tó ry ch części i p odczęści (paragrafów ). L iczn e te k s ty p an i M arii Przytockiej za m ieszczo n e w trzeciej części, jak o q u a si pod części mogły, m oim zd a n iem , być pod an e w jed n y m , lepiej p rzem y śla n y m i u łożon ym z e spole. S p is tr e śc i inform uje, że p a n Tom asz G rygiel za m ie śc ił w k sią żce dw a te k s ty (s. 5), gd y de facto j e s t to je d e n te k s t tylk o z p o d ty tu łem , k tóry to p o d ty tu ł zo sta ł n ieo p a trzn ie z a sze reg o w a n y do odrębnego ty tu łu (s. 131). T ytuł części drugiej m oże su gerow ać, że je z u ic i d z ia ła li w M y szy ń cu n ie z a le ż
n ie od p arafii, gdy ty m cza sem to on i tę p arafię tw orzyli od p o d sta w i o b słu g i w a li do k a sa ty sw ojego za k o n u w trzeciej ćw ierci XVIII w iek u . Z ostaw iam je d n a k w ą tp liw o śc i n a rzecz n ie d o sy tu , którego d o zn a łem po le k tu rze k s ią ż
ki. O tóż dobrze zap ow iad ający się w ty tu le i otw ierający jej z a sa d n ic zy kor p u s te k s t dra K a zim ierza P a c u sk ieg o o p o czątk ach M y szy ń ca n a tle dziejów P u sz czy Z agajnicy (K urpiow skiej), ta k n a p ra w d ę trak tu je o k olon izacji tejże p u szczy p o czą w szy od d a lek ieg o śred n io w iecza (s. 1 5 -2 3 ) oraz d zia ła n o ści je z u itó w w ty m te r e n ie (s. 2 3 -2 5 ), n a to m ia st p oczątk om M y szy ń ca p ośw ięca z a le d w ie je d n o z d a n ie s tw ie r d z a ją c b ard zo o g ó ln ie , że o sa d a p o w s ta ła w pierw szej p ołow ie XVII w ie k u (s. 23). N a szcz ęście, n ieco w ięcej o d n ie sień do p oczątk ów m iejscow ości m o żn a zn a leźć w te k śc ie k s. J erzeg o P a szen d y SJ. O m aw iając d zia ła ln o ść m isji jezu ick iej w M yszyń cu k s. P a sz e n d a p rzyw o ła ł n iek tó re tylk o m a te r ia ły źródłow e, znajdujące się w arch iw u m g e n e r a l n y m tego za k o n u w R zym ie oraz op racow an ie T om asza K lagi S J o s a n k tu a riu m w Ś w iętej L ipce n a W arm ii [L inda M a rian a], w y d a n e w K olonii w 1659 roku, które dow odzą, że ju ż w 1647 roku o sa d a n ie tylk o is tn ia ła , ale b y ła n a ty le d u ża i ro zw in ięta , iż za k o n n icy u z n a li za k o n ieczn e objąć ją sy ste m a ty c z n ą o p iek ą d u szp a ster sk ą . To z k o lei p o zw a la dom n iem yw ać, że uform ow ała się je sz c z e w p ierw szej ćw ierci XVII stu le c ia , a p ierw sze s ie d lis z cza m ogły tu być je sz c z e sta rsze. S zk od a w ięc, że w bogatej, bądź co bądź, w fak tografię k sią żce początk om M y szy ń ca pośw ięcon o w za sa d z ie u w a g ę je d y n ie w ty tu le jed n eg o z artykułów . N ie d o sy t p o zo sta w ił te ż te k s t p rzyw o
ła n eg o ju ż ks. P a sz e n d y S J o m isji jezu ick iej w M yszyń cu . Z akonnicy d zia ła li tu oficjalnie 126 la t ( 1 6 4 7 -1 7 7 3 ), a n ieo ficja ln ie troch ę dłużej (1 7 8 2 ), co sta n o w i tr z e c ią część cz a su objętego k w er e n d ą au torów i sk ład ającego się n a za k res ch ron ologiczn y publikacji. T ym czasem opis prowadzonej tu przez zgro m ad zen ie pracy i podejm ow anych dzieł zabrał autorow i zaled w ie sied em stron, bo załączone do op isu biogram y 39 zakonników , zajm ujących d a lsze trzyn aście stron, s ą bardzo ogólne i w w ięk szości n ie zaw ierają szczegółów obrazujących ich działalność w M yszyńcu. A skoro już przyw ołałem te biogram y to dopow iem , że, w m oim p rzekonaniu, w in n y się one zn aleźć w ostatn iej części k siążk i, pośw ięconej w całości i w yłączn ie d u ch ow ień stw u pracującem u w parafii oraz z parafii pochodzącem u. Z u zn a n iem n a to m ia st trzeb a od n ieść się do tek stów p an i M arii Przytockiej, bogatych w fa k ty i dobrze u d o k u m en to w a n y ch . P o ch leb n e zd a n ie n a le ż y się n ad to autorom b iografii b isk u p a E d w ard a E u g e n iu sz a S a m se la (s. 3 1 7 -3 2 8 ), ks. W ła d y sła w a S k ierk o w sk ieg o (3 3 1 -3 3 4 ) oraz k s. A d a m a B a r g ie lsk ieg o (s. 3 2 9 -3 3 0 ). B isk u p E d w ard S a m se l (1 9 4 0 -2 0 0 3 ), n ajp ierw b isk u p p om ocniczy ło m ży ń sk i i ełck i, a w la ta c h 2 0 0 0 -2 0 0 3 b isk u p ełck i, p ochodził z M yszyńca; k s. W ła d y sła w S k ierk o w sk i (1 8 8 6 -1 9 4 1 ), w ik a riu sz w M yszyń cu , dał się p oznać jak o w y tra w n y badacz p ie śn i i obrzędow o ści kurpiow skiej; k s. A dam B a r g ie lsk i (1 9 0 3 -1 9 4 2 ), rów n ież w ik a r iu sz w M y szy ń cu i dobrow olna o fiara n iem iec k ich obozów kon cen tracyjn ych , zo sta ł b e a ty fik o w a n y 13 czerw ca 1999 roku w W arszaw ie przez p a p ieża J a n a P a w ła II w raz ze 108 p o lsk im i m ę czen n ik a m i z cza só w II w ojny św iatow ej.
R ea su m u ją c m u sz ę p rzyzn ać, że k sią ż k a daje w ysta rcza ją cy obraz d z ie jów p arafii w M yszyń cu , zn a n y m ośrod k u k u ltu ry k u rp iow sk iej, a je d n o cze śn ie sta n o w i spory w k ła d do p row ad zon ych b a d a ń n ad in sty tu c ja m i k o śc ie l n ym i, rolą k u ltu ro tw ó rczą K ościoła i w ogóle n a d k u ltu r ą r e lig ijn ą w P olsce w c z a sa ch d aw n ych oraz n ajn ow szych . W p isa ła się n ad to do k a ta lo g u z a in i cjow anych w o sta tn im ćw ierćw ieczu XX w ie k u stu d ió w n ad g eo g ra fią polskiej p r z estrz en i sak raln ej. N ie m ogę jej w p raw d zie polecić jak o m on ografii w zor cow ej, ale z a licza m j ą do prac p otrzeb n ych i u ży teczn y ch . W szak h isto r ia to n ie tylk o p rzeszło ść - to ta k że te ra źn iejszo ść i p rzyszłość, e le m e n t ogólnej to żsa m o ści, a jed n o c z e śn ie je d n a z sił w p rocesach cy w ilizacji i przeb ogate źródło in sp ira cji do d z ia ła ń o k re śla n y c h m ia n e m p a trio ty zm u ju tra. H isto rii n ie u p ra w ia m y d la niej sam ej, an i też z m y ś lą w y łą czn ie o środ ow isk ach elita rn y ch , lecz n a u ż y te k całego sp o łe c z e ń stw a - n arod u i p a ń stw a . „Aby drogę m ierzyć p rz y sz łą - p isa ł n ie g d y ś C yprian K am il N orw id - trzeb a ko n ie c z n ie p a m ięta ć sk ą d się p rzy szło ”. T roska za tem o P o lsk ę, co ch ciałb ym tu zd ecyd ow an ie zaa k cen to w a ć, to ta k że teo re ty cz n y i p ra k ty czn y sza c u n e k dla jej h isto rii zarów no w w ym ia rze p o w szech n y m , ja k i region aln ym . H isto ria n a le ż y b o w iem do zesp ołu narzęd zi szczególnych w polityce w ew nętrznej p a ń stw a, jako że przypom inając w y d arzen ia i lu d zi d ostarcza jed n ocześn ie odpo w ied n ich wzorców, które w m n iejszym lub w ięk szy m stop n iu k sz ta łtu ją św ia dom ość i p rzek ład ają się n a p ostaw y o b yw atelsk ie, p atriotyczne oraz propań- stw ow e. H istorię w ła sn ą trzeb a za tem P olakom przybliżać w e w sz y stk ich m oż liw ych form ach oraz za pom ocą w sz y stk ich dostęp n ych środków przek azu i kom unikacji, n ie w yłączając publikacji o za sięg u i zn aczen iu lokalnym .
K a z i m i e r z L a t a k (W arszaw a)
P i o t r Ż u r e k , C z a r n o g o r c y i S e r b o w i e w r o s y j s k i e j p o l i t y c e k s i ę c i a A d a m a J e r z e g o C z a r t o r y s k i e g o ( 1 8 0 2 - 1 8 0 6 ) , W y d a w n i c t w o H o m i n i , K r a k ó w 2 0 0 9 , s s . 2 9 5 , n l b : i l .
N ie u le g a w ą tp liw o ści, iż ta w ą sk a te m a ty c z n ie k w e s tia j e s t rzadko po d ejm ow an a w lite r a tu r z e polskiej i ju ż p rzez to b u d zi u z n a n ie za od w agę jej podjęcia, ale za ch ęca i częściow o prow okuje do d ysk u sji, z w ła szcza z racji p o ja w ien ia się e le m e n ta r n y c h błędów . N ie za m ierza m str eszcza ć za w a rto ści tom u , k tóry w y szed ł spod ręk i m łodego, ale ju ż d ośw iad czon ego h isto ry k a i pod legał recenzji w yd aw n iczej dw óch z n a k o m ity ch profesorów - M ie c z y sła w a T an tego i A n ton iego C etn arow icza. N ie b ęd ę się też sk u p ia ł n a m n o żen iu p ochw ał, k tórym i obdarzono dr. P io tra Ż urka - n iek tó re w id a ć n a okładce recen zow an ego d zieła.
