View of Profesor Ryszard Łużny w siedemdziesięciolecie urodzin

R O C Z N I K I H U M A N I S T Y C Z N E Tom XLV-XLVI , zeszyt 7 - 1997-1998

ANNA W OŹNIAK Lublin

PROFESOR RYSZARD ŁUŻNY

W SIEDEM DZIESIĘCIOLECIE URODZIN

19-20 kwietnia 1997 r. odbyła się w PAU w Krakowie zorganizow ana przez U niwersytet Jagielloński uroczysta jubileuszow a sesja naukow a pośw ięcona 70-leciu Profesorów Ryszarda Luźnego i W iesław a W itkow skiego. Profesor Ryszard Łużny związany jest także z ośrodkiem badań słow ianoznaw czych w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, który swój niepom iernie skromniejszy niż krakowski wkład w ten godny jubileusz pragnie wyrazić zadedykowaniem Jubilatow i niniejszego numeru „Roczników H um anistycznych”.

Na dorobek Profesora składają się m onografie, studia i rozpraw y, recenzje i omówienia, podręczniki i skrypty, edycje tekstów literackich wraz z kom en­ tarzami, przekłady literackie, hasła encyklopedyczno-słow nikow e, prace popu­ larnonaukowe. Zaiste bogaty to i imponujący dorobek liczący ponad 560 pozy­ cji, jak wynika z opracowanej przez ośrodek krakowski - U niw ersytet Jagiel­ loński - bibliografii prac R. Luźnego1, ukazujący uczonego wielkiego formatu, slawistę o wszechstronnych zainteresowaniach naukowych, rusycystę światowej

л

rangi, ukraim stę .

W tym wieloaspektowym, niezw ykle różnorodnym dorobku i w szechstron­ nych zainteresowaniach badawczych wyróżnić m ożna pew ne pola badaw cze i nurty, które św iadczą o preferencjach naukowych Profesora oraz dom inują­ cym i wyróżnialnym w ogromie zadań i tem atów w arsztacie naukowym . Sam Profesor tak wypowiada się o charakterze swej naukowej tw órczości:

1 R. Ł u ż n y, S p is p u b lik a c ji 1 9 5 5 -1 9 9 7 , red. G. P rz e b in d a , J. Ś w ie ż y , K ra k ó w 1997. 2 Z o b . W. M о к r y, P r o fe s o r R y s z a r d Ł u ż n y - u k r a in is ta , w: S ło w ia n ie W sc h o d n i.

D u c h o w o ść , m e n ta ln o ś ć , k u ltu ra . K się g a ju b ile u s z o w a d e d y k o w a n a P r o fe s o r o w i R u s z a r d o w i L u ź n e m u w s ie d e m d z ie s ię c io le c ie u r o d z in , red. A. R a ź n y , D . P iw o w a rs k a , K ra k ó w 199 7 , s. 14-20.

N a p ie rw s z y rz u t o k a w y d a w a ć się ten d o ro b e k m o że z b y t tem atycznie, p ro b le ­ m o w o z ró ż n ic o w a n y , z d e k o n c e n tro w a n y n a w et, n ie w y k a z u ją c y ja k ic h ś w y ra ź n ie j­ sz y c h p u n k tó w c ię ż k o ś c i, z w ła s z c z a g d y się go u jm u je w p la n ie ch ro n o lo g iczn y m . T y m c za se m tak ie d o śro d k o w e, c en try cz n e rysy czy tendencje d a się w nim zauważyć, w y d o b y ć 3.

Stosując ujęcie bardziej typologiczne, biorąc pod uwagę problematykę i narzędzia badawcze, można wyróżnić w naukowej spuściźnie Profesora Luźne­ go następujące płaszczyzny zainteresow ań, wątki i kierunki, owe „centryczne rysy” : 1. różne epoki literackie - w chodzą tu badania w zakresie piśmiennictwa staroruskiego, baroku, oświecenia i literatury XVIII w., romantyzmu, literatury XIX w., wreszcie literatury współczesnej, XX-wiecznej; 2. folklor wschodnio- słowiański, 3. typ badań - badania historycznoliterackie, ale też i przedsięwzię­ cia teoretycznoliterackie uw idocznione w skryptach do poetyki; 4. czynności badawcze komparatystyczne, recepcyjno-kontaktologiczne, dotyczące pograni­ cza polsko-w schodniosłow iańskiego oraz penetrujące związki literackie polsk­ o-ruskie; 5. sacrum w literaturze wschodniosłowiańskiej, wątki religijne i met­ afizyczne; 6. filozofia, myśl religijna i społeczna pisarzy i twórców słowiańskie­ go W schodu; 7. edytorstw o tekstów literackich; 8. przekłady i problem atyka translatologiczna dotycząca zwłaszcza tekstów o aspekcie m etafizycznym ; 9. m yśl i w kład papieża, Jana Paw ła II, w problem atykę słowiańską.

W każdym z tych działów osiągnięcia Profesora są olbrzym ie, wymieniać m ożna by bardzo długo jego naukowe zasługi, ograniczę się jedynie do nie­ których i odnotuję dokonania najw ażniejsze: przełom ow e znaczenie jego dwóch pierw szych m onografii: Z badań nad rosyjskim czasopiśm iennictwem

satyrycznym okresu Oświecenia (W arszaw a 1962), Pisarze kręgu A kadem ii Kijówsko-M ohylańskiej a literatura polska. Z dziejów powiązań polsko-wschod- niosłowiańskich w XVII-XVIII wieku (Kraków 1966), odkrywcze tezy o baroko­

wym charakterze tw órczości Aw wakum a, opracow ania m onograficzne o A. Puszkinie, L. Tołstoju, F. Tiutczewie, przygotowane dla wydawnictwa Osso­ lineum - B iblioteki N arodow ej, a spośród ostatnich kilkunastu lat - badania nad religijnym i wątkami w pow ieści B. Pasternaka, W. Maksimowa, w czasie jeszcze zupełnie „nieodw ilżow ym ” , w rzeczyw istości lat osiem dziesiątych, następnie odkrycie de fa c to dla polskich rusycystów W iaczesław a Iwanowa, zasługi w badaniu D ostojew skiego, przybliżenie sylw etek m yślicieli i filo­ zofów, ludzi zasłużonych dla kultury W schodu: M. Fiodorowa, G. Skoworody,

3 R . Ł u ż n y, A u to r o s o b ie sa m ym , c z y li s z k ic d o b io g r a fii, w: t e n ż e, S p is

F. Skoryny. Ponadto podkreślić trzeba wyraźnie w yjątkow ą i p ion ierską rolę Profesora w zapoczątkow aniu w rusycystyce polskiej lat osiem dziesiątych kierunku badań nad sacrum w literaturach wschodniosłowiańskich, co wyrażało się w rozprawach i artykułach samego Profesora, ja k i w przedsięw zięciach naukowych, sesjach i odczytach przez niego organizowanych, angażujących do upraw iania owej problem atyki religijnej także innych badaczy, specjalistów . Poza przedstaw ioną tu próbną typologią nurtów profesorskiej działalności naukowej m ieszczą się pozostałe wątki badawcze, czasem jedynie zainicjowane w artykułach i drobnych pracach, ale rozwijające się dzięki inspiracji Profesora w pew ną określoną dziedzinę badań slaw istycznych w Polsce.

N a temat osiągnięć, kierunków badań upraw ianych przez R. Luźnego istnieje sporo omówień i szkiców4, na studia syntetyczne przyjdzie pora.

Poświęćmy więc trochę uwagi związkom Profesora z Lublinem, a zwłaszcza z Katolickim U niwersytetem Lubelskim. O swej pracy i naukow ym okresie w Lublinie Profesor tak mówi w szkicu autobiograficznym :

F a k t p o d jęc ia pracy n a d ru g im eta cie w K U L i sp ę d z o n y ch tam 15 la t w y p e łn io ­ nych tak dużym zaangażow aniem zaw o d o w o -n a u k o w y m o raz o rg an izacy jn y m (w sp ó ł­ p raca z re d a k c ją E n c y k lo p e d ii K a to lic kiej, u c ze stn ic tw o w c za so p ism a c h fach o w y ch , c z ło n k o w s tw o o rg a n iz a c ji n a u k o w y c h , d z ia ła ln o ś ć w y d a w n icz a i u p o w s z e c h n ie n io ­ w a) nie p o zo stał bez w pływ u na m o ją w łasn ą tw ó rczo ść b a d a w c z o -p is a rs k ą n ie ty lk o z n a c z n ie j ą in te n s y fik u ją c , ale i z m ie n ia ją c je j p ro fil o ra z u k ie ru n k o w a n ie w s tro n ę z ain tereso w ań re lig io lo g ic z n y c h , h isto rii k u ltu ry d u c h o w ej, w sp ó łc z e sn e g o ż y cia re ­ lig ijn e g o n a ro d ó w w s c h o d n io s ło w ia ń s k ic h i d z ie jó w K o ś c io ła . W p e w n y m s e n s ie m ia ło tu m ie js c e ta k ż e o d d z ia ły w a n ie o d w ro tn e , n a to w ię c, j a k u ło ż y ło się m o je ży cie z a w o d o w e po roku 1 9 8 1 /8 2 w m a c ierz y ste j u c z e ln i k ra k o w s k ie j5.

Ryszard Łużny po raz pierwszy związał się z Lublinem w latach sześćdzie­ siątych, początkowo z UMCS, gdzie w roku akadem ickim 1966/67 w ykładał historię literatury rosyjskiej na sekcji rusycystyki. Na początku lat osiem dzie­ siątych natom iast rozpoczął działalność w M iędzyw ydziałow ym Zakładzie Badań nad K ulturą Bizantyńsko-Słow iańską, pow ołanym do życia 1 lutego

4 W ie lo s tro n n e p rz e d s ta w ie n ie sy lw e tk i n au k o w ej P a n a P ro fe so ra , sy n te zę je g o d o ro b k u n au k o w eg o z a w ie ra o m ó w ie n ie p ió ra L. S u c h a n k a , P r o fe s o r R y s z a r d Ł u ż n y . S z k ic b io - b ib lio -

g r a fic z n y w s z e ś ć d z ie s ią c io le c ie u ro d z in (w : V III M u sic a A n tiq u a E u r o p a e O r ie n ta lis , „ A c ta

S la v ic a ” . K u ltu r a b iz a n ty js k a , j e j p ó ź n ie js z e w c ie le n ia i k o n ty n u a c je . M a te ria ły se k c ji b iz a n - ty n o -sło w ia n o z n a w c z e j, B y d g o sz c z 1988, s. 7 -2 4 - to m ju b ile u s z o w y w 60. łe c ie u ro d z in ); tu zob. też: A. B e z w i ń s k i , B ib lio g r a fia p r a c P r o fe s o r a R y s z a r d a L u ź n e g o , s. 2 5 -4 7 .

5 Z o b . R. Ł u ż n y, A u to r o s o b ie sa m ym , c z y li s z k ic d o b io g r a fii, w: t e n ż e , S p is

1981 г., którego celem było - praw ie że na pograniczu W schodu i Zachodu - inicjow anie badań nad kulturą „ruską”, w yw odzącą się z pnia bizantyńsko-sło- w iańskiego. Ten ośrodek słow ianoznawczy pow stał z inicjatyw y ówczesnych władz rektorskich o. profesora A lberta Krąpca oraz profesora Stefana Sawic­ kiego, a decyzja o jeg o pow ołaniu podjęta została na początku grudnia tuż przed wprowadzeniem stanu wojennego, a więc w czasach niezwykle trudnych, w okresie przem ian politycznych i ideowych, w czasie pontyfikatu Jana Pawła II, Papieża-Słow ianina, którego wkład w tem atykę słow iańską i „politykę w schodnią” stał się tematem badań R. Luźnego. W momencie więc uruchomie­ nia placów ki Profesor miał za sobą trzydziestoletnie dośw iadczenia pracy dy­ daktycznej i naukowej w Uniwersytecie Jagiellońskim , z którym związany był od 1949 r., od rozpoczęcia studiów na rusycystyce, a także olbrzymie ju ż doko­ nania w problem atyce rusycystycznej i rutenistycznej, uw idocznione w wielu publikacjach, w ważnych i przełom ow ych m onografiach, był znanym medie- w istą, nie tylko historykiem literatury, ale i folklorystą, edytorem i wreszcie w ytraw nym tłum aczem . Był wówczas ju ż członkiem kilkunastu organizacji i tow arzystw naukowych krajowych i międzynarodowych, a co najw ażniejsze, rusy cy stą odcinającym się od sow ietyzacji dyscypliny, badaczem uczciwym, głoszącym swe poglądy w tamtych siedemdziesiątych i osiemdziesiątych latach w prost (m.in. artykuły z lat osiem dziesiątych: Czy rusycy styka może służyć

ew angelizacji, Czy rusycystyka pow inna przejść stadium odnowy? i in.), bada­

czem zakorzenionym w chrześcijaństw ie6. Katolicki U niw ersytet Lubelski zet­ knął się więc w osobie Profesora z uczonym, wielkim hum anistą człowiekiem dynamicznym, a jednocześnie uczonym z poczuciem m isji. Był niezwykle ak­ tywnym kierow nikiem Zakładu aż do momentu jego zam knięcia w 1992 r., organizując przy skrom nych środkach kadrowych (trzyosobow y zespół) - jak sam powiada „z niczego” - pracę naukowo-badawczą w zakresie problematyki słowianoznawczej i przedsięw zięcia naukowe. O pracy tego ośrodka pisał sam

n

P rofesor kilkakrotnie .

Podobnie, jak w Uniwersytecie Jagiellońskim tak i w KUL Profesor zajmo­ wał się tą sam ą dziedziną nauki, dydaktyką uniw ersytecką, badaniam i nauko­ wymi i organizacyjnymi. Najpierw, w latach osiemdziesiątych, prowadził zaję­

6 A s p e k ty te p o ru s z a a rty k u ł: G. P r z e b i n d a , F ilo lo g w o b e c sło w a . W s ie d e m d z ie ­

s ię c io le c ie u ro d z in P r o fe s o r a R y s z a r d a L u ź n e g o w: S ło w ia n ie W s c h o d n i, s. 7 -1 3 .

7 Z o b . R , Ł u ż n y , S tu d ia i b a d a n ia sło w ia n o z n a w c z e w K U L , „ R o c z n ik i H u m a n is ­ ty c z n e ” , 4 2 (1 9 9 4 ), z. 7, s. 1 1 -3 1 ; O h is to r ii i d n iu d z is ie js z y m s tu d iu m sło w ia n o z n a w c z e g o

w K a to lic k im U n iw e r s y te c ie L u b e lsk im . Z P ro fe s o re m R y s za rd e m L u ź n y m r o z m a w ia P io tr K r z y s z to f K u ty, „ P rz e g lą d U n iw e rs y te c k i” , 1 990, n r 1-2 (3 -4 ), s. 1 , 9 , 11.

cia na polonistyce, wykłady monograficzne o profilu kom paratystycznym , doty­ czące pogranicza polsko-ruskiego oraz opiekował się kilkom a grupami semina­ rium magisterskiego. W momencie uruchom ienia Sekcji Slawistyki na W ydzia­ le Nauk Hum anistycznych Profesor prow adził wykłady z literatury rosyjskiej i białoruskiej, zajęcia z kultury duchowej Słowian W schodnich, a potem , gdy nastał czas po temu - wykłady monograficzne i seminaria m agisterskie, zajm u­ jące się kom paratystyką wschodniosłowiańską. Pod kierunkiem R. Luźnego pow stało na slaw istyce lubelskiej 15 prac m agisterskich, zarów no rusycys- tycznych, jak i białorutenistycznych. Tę ilość m agisteriów w idzieć należy w ogólnej liczbie wychowanków Profesora, 370 m agistrów i 25 doktorów .

W ażniejszą nieporów nanie spraw ą je s t to, że slaw istykę kulow ską otw artą w roku akadem ickim 1989/90 ukształtow ało dzieło Profesora jak o program autorski, nowatorski składający się na syntezę w jednej sekcji trzech wschodnio­ słowiańskich grup filologicznych: rosyjskiej, ukraińskiej i białoruskiej, i że w takiej postaci istnieje ona do dzisiaj mimo różnych perturbacji i kłopotów 8.

W lubelskiej działalności Profesora, poza jego dynamicznymi przedsięw zię­ ciami organizacyjnym i (sesje i zebrania naukowe), pom ysłami i inicjatyw am i badawczymi, da się zauważyć - być może - wpływ uczelni katolickiej na jego ówczesne prace naukowe. Tezę taką można wysunąć, powołując się na przyto­ czone wyżej słowa samego Profesora. Skupmy się zatem na pierw szym wątku „inspiracji” lubelskich, mianowicie na trzech jego monografiach, stanowiących poważne osiągnięcie ostatnich lat pracy naukowej, a zarazem układających się w swoisty tryptyk. S ą to książki: Opow ieść o niew idzialnym grodzie Kitieżu. Z legend i podań dawnej Rusi (1988), Pieśń o niebieskiej księdze. Antologia

rosyjskiej ludowej poezji religijnej (1990), Słowo o Bogu i człowieku. M yśl religijna Słowian Wschodnich doby staroruskiej (1995)9. Łączy je wspólny rys,

czyli ukazanie oblicza dawnego piśmiennictwa ruskiego poprzez wybór różno­ rakich utworów, właściwych ruskiej średniowiecznej literaturze pięknej, publi­ cystyce, filozofii. I jeszcze jedno cechuje zaprezentow ane tu teksty; są one wyselekcjonowane pod kątem ich wartości religijnych i nastaw ienia m etafi­ zycznego.

8 W ro k u ak ad . 1 9 9 7 /9 8 z a w ie s z o n a z o s ta ła s p e c ja liz a c ja b ia ło ru s k a .

9 Z ob. O p o w ieść o n iew id zia ln ym gro d zie K itieżu. Z le g e n d i p o d a ń d a w n e j R u s i, w y b o ru d o k o n ał, tłu m aczy ł z ję z y k a s ta ro ru sk ie g o i ro sy jsk ieg o , w stęp em i p rz y p isam i o p a trz y ł R. Ł u ż ­ ny, W arszaw a 1988; P ieśń o n ie b ie s k ie j k sięd ze. A n to lo g ia ro s y js k ie j lu d o w e j p o e z ji r e lig ijn e j, w y b rał, p rz e ło ż y ł i o p ra c o w a ł R. Ł u żn y , W a rsz a w a 1990; S ło w o o B o g u i c zło w ie k u . M y ś l

r e lig ijn a S ło w ia n W s c h o d n ic h d o b y s ta r o r u s k ie j, w y b ra ł, p rz e ło ż y ł i o p ra c o w a ł R . Ł u ż n y ,

P ierw sza antologia obejm uje opow ieści, pozostające w cieniu niezwykle istotnej dla Rusi „legendy o niew idzialnym grodzie K itieżu” , a więc zawiera utwory legendowe, w tym rzeczywiście same legendy ruskie i ludowe, podania, żywoty, apokryfy i opow ieści, a także ich kontynuacje w postaci różnego ro­ dzaju stylizacji i parafraz w literaturze XIX і XX wieku (u M. Leskowa, M. N iekrasow a, W. G arszyna, F. D ostojew skiego, L. Tołstoja, A. Czechowa, A. K uprina, I. Bunina, A. Riemizowa, L. Leonowa, W. P ano w ej)10.

Druga antologia układa się w cykl wierszy duchownych - gatunku ludowego bardzo popularnego w środowisku pątników, pielgrzym ów, wędrownych dzia­ dów, staroobrzędowców - wywodzących się od tajemniczej „niebieskiej księgi” (księgi głębi), będących rodzajem „B iblia pauperum ”, z ludow ą kosm ogonią i eschatologią.

W reszcie trzecia antologia z owego tryptyku, rodzaj „słow a o Bogu i czło­ w ieku”, pokazuje wybór tekstów religijnych, kazań, posłań, listów, żywotów, ujętych podobnie ja k i w poprzednich monografiach chronologicznie a przed­ stawiających myśl religijną Rusi Kijowskiej, Rusi rozdrobnienia dzielnicowego XIV і XV w., oraz Rusi XV II-wiecznej.

Publikacje te m ają wieloraki charakter, po pierwsze naukowy, monograficz­ ny. Składa się na to bogaty, rozbudowany komentarz historycznoliteracki, na­ ukowy wstęp i olbrzym i erudycyjny w arsztat przypisów, lokujących literaturę ruskiego średniowiecza w kontekście literatury bizantyńskiej, a także w obrębie kultury chrześcijańskiego średniowiecza w ogóle, myśli społecznej i filozoficz­ nej tego czasu. A ponadto obrazują te książki cechy twórcze i artystyczne pi­ śm iennictw a ruskiego. A ntologie Profesora pokazują wszak bogactwo epoki staroruskiej, różnorodność wytworów piśmiennictwa, różnogatunkowość i wie- lostylow ość ówczesnej literatury. Naukowy charakter książek polega także na tym, że przekazują one w ażką tezę i dokum entują istotny w yróżnik kultury staroruskiej: je s t to form acja etyczna, obyczajowa bardzo mocno zjednoczona pod względem tematycznym, jest to spójny system artystyczny, wreszcie solid­ na podstaw a dla literatury rosyjskiej w ogóle, reprodukująca się w układzie historycznoliterackim i światopoglądowym u twórców nowożytnych nie tylko poprzez stylizacyjne zabiegi, ale jak o głęboko przeżyta tradycja (potwierdzają to chociażby uw idocznione w antologiach teorie historiozoficzne i kategorie: M oskw a Trzeci Rzym, Ruś św ięta, „dusza rosyjska itd”).

10 Z o b . A. W o ź n i a k, C zytając „ O pow ieść o niew id zia ln ym g ro d zie K itie ż u ” , „Z eszyty N a u k o w e K U L ” , 3 (1 9 8 8 ), n r 3 1 (1 2 3 ), s. 9 5 -9 8 .

Po drugie, książki te m ają rów nież charakter poznawczy, przy bliżają bo­ wiem czytelnikowi przekłady najbardziej reprezentatyw nych, a także niektó­ rych do tej pory nie znanych w polskim tłum aczeniu utw orów religijnych Sta­ rej Rusi. W szystkie teksty antologii (a jest ich kilkadziesiąt) stanow ią poza tym przekłady własne Autora, tłum aczenia literackie o wyróżniającym się warszta­ cie tłum acza, z piękną potoczystą frazą, opierającą się nie na dosłow ności tłumaczenia, ale na doskonałej znajom ości realiów kulturowych ruskiego śred­ niowiecza, co wiernie oddaje klimat epoki. Jako tłumacz, Profesor ma w swym dorobku w cześniejsze książki, wybory utworów staroruskich i folklorystycz­ nych ! 1.

Po trzecie, można wskazać na walor literacki tych antologii, o czym św iad­ czą chociażby same metaforyczne ich tytuły, wykorzystujące w sposób aluzyj­ ny staroruskie popularne zabytki: Legenda o niew idzialnym grodzie Kitieżu,

Pieśń o niebieskiej księdze czy przypominające rekwizyty epoki: odwołanie do

rozpow szechnionego gatunku „słow a” w literaturze ruskiej, skąd wywodzi się „słowo o Bogu i człow ieku” . Literacki charakter utw orów w spółtw orzy też sama subiektywna koncepcja wyboru określonych utw orów , opow ieści, które przybliżają obraz tamtych czasów, eksponują ich istotny sens religijny, oby­ czajowy, światopoglądowy, w skrzeszają świat owej „Rusi Św iętej” .

Z zaprezentowanych tu skrótowo antologii w yłania się sylw etka Ryszarda Luźnego jako uczonego o spójnym tem atycznie i jednolitym problem ow o warsztacie badawczym, badacza wiernego pow ołaniu, wielkiego form atu filo­ loga, znakomitego tłumacza.

Następny wątek „inspiracji”, który po części wiązać należy również z lubel­ ską działalnością Profesora, to wym ieniany tu ju ż nurt badań nad m yślą Jana Pawła II i jego wkładem w zagadnienia Słow iańszczyzny, w tym zw łaszcza słowiańskiego chrześcijańskiego W schodu. Zaowocowało to wieloma artykuła­ mi Profesora z zakresu tej problem atyki, otw arciem dzięki jeg o inicjatyw ie w „Rocznikach Humanistycznych” serii słowianoznawczej działu „Nad teksta­ mi Jana Paw ła II - Papieża Słow ianina” , jak też udziałem w konferencjach, zorganizowanych przez Ojca świętego w Castelgandolfo w 1996 r. Ten nurt - tak istotny w badaniach Profesora oraz ważny także w ogóle dla zainteresowań słowianoznawczych - wymaga jednak zupełnie odrębnego studium .

11 Z ob. L itera tu ra sta ro ru ska . W iek X I-X V II. A n to lo g ia , o p ra ć . W , J a k u b o w s k i, R . Ł u żn y , W a rsz a w a 1971; R. Ł u ż n y, R o sy js k a lite ra tu ra lud o w a . P o d r ę c z n ik d la s tu d e n tó w f il o l o g ii