Michał Gawlikowski
Wyspa Bidżan
Informator Archeologiczny : badania 13, 290-292
290
,.s t a ł o ś c i zab u d o w y n a le ż ą c e j do c o n a jm n ie j c z t e r e c h o d rę b n y c h b u dynków . O d k ry to ł ą c z n ie d z ie w ię ć p o m ie s z c z e ń , n ie u d a ło s i ę je d n a k ja k d o tą d o d s ło n ić a n i je d n e g o k o m p le tn e g o p la n u b u d y n k u . Ś c ia n y dom ów s k o n s t r u o w a n e b y ły z p o je d y ń c z y c h b ą d ź p o d w ó jn y ch rz ę d ó w s u s z o n y c h , k w a d r a to w ych c e g ie ł» z a ś ic h p o d ło g i s p o r z ą d z o n o z u b ite g o m u łu . Z a c h o w a ły s i ę p o z o s t a ł o ś c i dw óch o tw o ró w w e jś c io w y c h , łą c z ą c y c h p o m ie s z c z e n ia w e w n ą t r z b u d y n k u . P o d p o d ło g ą je d n e g o z p o m ie s z c z e ń / n r 7 / o d k r y to t r z y m a lo w a n e u r n y g ro b o w e z p o k ry w a m i; u r n y z a w ie r a ły p o ch ó w k i d z ie c i. W ty m s a m y m p o m ie s z c z e n iu o d k r y to , o p r ó c z lic z n y c h fra g m e n tó w c e r a m ik i, c h a r a k t e r y s t y c z n y d la k u ltu r y u b a id z k ie j " z g ię ty g w ó ź d ź ” z g lin y . K o le jn e dw a o k a z y te g o ty p u o d k r y to w p r z y le g ły m p o m ie s z c z e n iu n r 19. P o n a d to dw a n a s tę p n e " g w o ź d z ie 11 z n a le z io n o w w a r s tw ie u b a id z k ie j w c e n t r a l n e j c z ę ś c i t e llu , je d n a k n ie w y s tę p o w a ły o n e ta m w e w n ą trz p o m ie s z c z e ń . Z a ró w n o n a p o w ie r z c h n i t e llu , ja k te ż w w a r s tw ie p odpow i e r z ch u l o w ej i w e w n ą tr z p o m ie s z c z e ń u b a id z k ic h o d k r y to lic z n y c h a r a k t e r y s t y c z n y m a t e r i a ł c e r a m i c z n y . O p r ó c z s ie d m iu u r n g ro b o w y c h i t r z e c h p o k ry w , o d k r y to t r z y d a l s z e k o m p le tn e n a c z y n ia u b a id z k ie ; je d n o z n ic h z n a le z io n o w e w s p o m n ia n y m ju ż p o m ie s z c z e n iu n r 7. W m a t e r i a l e z d e c y d o w a n ie d o m in u ją n a c z y n ia m a lo w a n e , z d o b io n e m o ty w a m i g e o m e tr y c z n y m i. P r z e w a ż a ją p u c h a r y , n ie d u ż e c z a r k i i g łę b o k ie m is y . C e r a m i k ę p o c h o d z ą c ą z obydw u w a r s tw u b a id z k ic h n a le ż y d a to w a ć n a p ó ź n ą f a z ę k u l t u r y U b aid / I I / . W m a t e r i a l e c e r a m ic z n y m w y s tę p u ją p o n a d to f r a g m e n ty n a c z y ń z d o b io n e p r z e d s ta w ie n ia m i c a p r id ó w . M otyw y t e z n a jd u ją a n a lo g ie w e w s p ó łc z e s n y c h S a a d iy i m a t e r i a ł a c h i r a ń s k i c h / k u l t u r a M e h m e h , S u z a / . O b e c n ie n ie m o ż n a r o z s t r z y g n ą ć , cz y s ą to i m p o r t y , c z y te ż n a ś la d o w n ic tw a m ie js c o w e . W ś ró d p o z o s ta ły c h d ro b n y c h z n a le z is k c e r a m ic z n y c h n a le ż y w y m ie n ić l i c z n e p r z ę ś l i k i o r a z n ie k o m p le tn ą f ig u r k ę k o z ła . O b fity j e s t r ó w n ie ż w S a a d iy i u b a ld z k i m a t e r i a ł k a m ie n n y . Obok zab y tk ó w z lo k a ln e g o k r z e m i e n i a w y s tę p u ją o b s y d ia n o w e i j a s p i s o w e . N a j l i c z n i e j s z e s ą k r z e m ie n n e w k ła d k i s ie r p ó w , c z ę s t o z c h a r a k t e r y s t y c z ny m w y ś w ie c e n ie m i ś la d a m i le p ik a b itu m ic z n e g o . P o n a d to n a le ż y w y m ie n ić g r u p ż d u ż y c h , n ie g ła d z o n y c h s i e k i e r - m o t y k , w y k o n an y ch n a o d łu p k a c h z o to c z a k ó w r z e c z n y c h . N a le ż y w r e s z c i e w y m ie n ić m a łe g ła d z o n e s i e k i e r k i k a m ie n n e , z ę b a te s k r o b a c z e , w y s o k ie d r a p a c z e i n ie lic z n e r y l c e .
G łę b o k i s z u r f u s y tu o w a n y w p o łu d n io w e j c z ę ś c i s ta n o w is k a w y k a z a ł, i ż p o n iż e j w a r s tw p ó ź n o u b a id z k ic h w y s tę p u ją dw a p o z io m y z e ś l a d a m i m a t e r ia łó w p o d o b n y c h .
B a d a n ia w S a a d iy i b ę d ą k o n ty n u o w a n e .
W Y SPA BID ŻA N P o ls k a S ta c ja A r c h e o lo g ii Ś r ó d z ie m n o m o r s k ie j w K a ir z e P a ń s tw o w a O r g a n iz a c ja do s p r a w S ta r o ż y tn o ś c i i D z ie d z ic tw a K u ltu r a ln e g o R e p u b lik i I r a c k i e j
291 B a d a n ia p r o w a d z ił d o c , d r h a b . M ic h a ł G a w lik o w s k i. F in a n s o w a ły : P o ls k a S ta c ja A r c h e o lo g ii ś r ó d z i e m n o m o r s k i e j w K a ir z e o r a z P a ń s tw o w a O r g a n iz a c ja d / s S ta r o ż y tn o ś c i R e p u b lik i I r a c k i e j . P ie r w s z y s e z o n b a d a ń . T w ie r d z a ż o k r e s u a s y r y js k ie g o i p a r t y j s K i e g o /Х Ш -Х 1 w, p. n. e , i I - I I I w . n . e . / W r a m a c h a k c j i r a to w n ic z e j w r e j o n i e H ad ith a n a d śro d k o w y m E u f r a te m p o d ję to b a d a n ia n a w y s p ie B id ż a n , W y sp a B id ż a n p o ło ż o n a w o d le g ło ś c i 25 k m w d ó ł r z e k i od m i e j s c o w o ś c i A n a . M a o n a o k o ło 350 m d łu g o ś c i o r a z do 75 m s z e r o k o ś c i 1 c ią g n ie s i ę w k ie r u n k u b ie g u r z e k i , tz n . w ty m m iejB cu n ie m a l d o k ła d n ie z p ó łn o c y n a p o łu d n ie . P ó łn o c n a c z ę ś ć w y sp y , n a d łu g o ś c i 185 m , o to c z o n a j e s t k a m ie n n y m m u r e m . O b e c n o ś ć te g o m u r u , w z n ie s io n e g o z w ie lk ic h , z g r u b s z a c io s a n y c h b lo k ó w w a p ie n ia 1 z a c h o w a n e g o m i e j s c a m i do w y s o k o ś c i 5 m p o n a d l u s t r o w ody, z k tó r e g o b e z p o ś r e d n io s i ę w z n o s i, z d e c y d o w a ła o w y b o rz e s t a n o w is k a , k t ó r e s ta n o w i z u w a g i n a sw e s t r a t e g i c z n e p o ło ż e n ie p r z y w a ż n e j d r o d z e h a n d lo w e j w a ż n y o ś r o d e k s ta r o ż y tn y c h s y s te m ó w o b ro n n y c h w z d łu ż E u f r a tu . P ie r w s z y m c e le m b a d a ń b y ło w ię c u s ta le n ie c h r o n o lo g ii te g o s t a n o w is k a . B a d a n ie p o w ie rz c h n io w e p o z w o liło u s t a l i ć , ż e f o r ty f ik a c je w yspy B id ż a n p o w s ta ły w dw óch fa z a c h . W p ie r w s z y m e ta p ie zb u d o w an o t w i e r d z ę o w y m ia r a c h 120 m n a 29 m , o t a c z a ją c j ą k a m ie n n y m m u r e m ; f r o n t f o r t y f ik a c ji o d s t r o n y p ó łn o c n e j m a p o s ta ć b a s tio n u o w y m ia r a c h 25 m n a 29 m , W y p ełnionego w c a ł o ś c i g ła z a m i i z a c h o w a n e g o do w y s o k o ś c i 5 m p onad w odę. In n e m u r y s ą r ó w n ie ż b a r d z o g r u b e , o s ią g a ją b o w ie m 6 m s z e r o k o ś c i,
W d r u g im e ta p ie t w ie r d z a z o s ta ła r o z s z e r z o n a od s tr o n y z a c h o d n ie j i południow ej* o s ią g a ją c w y m ia r y 185 m n a 72 m , a w ię c o b e jm u ją c p o w ie r z c h n ię n ie m a l c z t e r o k r o t n i e w ię k s z ą od p ie r w o tn e j. N o w sz e m u r y m a j ą p o dobny c h a r a k t e r ja k p ie rw o tn e z a ło ż e n ia o b r o n n e . G łów ny w ykop p rz e p r o w a d z o n o w p o p rz e k w y s p y , n a s z e r o k o ś c i 2 m . U ja w n ił on o b e c n o ś ć t r z e c h g łów nych w a r s tw , a m ia n o w ic ie : 1. i s l a m s k i e j , r e p r e z e n to w a n e j ty lk o p r z e z f r a g m e n ty c e r a m i k i : 2 . p a r t y j s k i e j , n a p r z e c ię tn y m p o z io m ie 5 , 2 0 m p o n a d l i n i ą w odną; 3. a s y r y j s k i e j , n a p r z e c ię tn y m p o z io m ie 5 m p o n a d li n i ę w ody. P o n iż e j w a r s tw y a s y r y j s k i e j z a le g a w a r s tw a g lin y z lu ź n y m i k a m ie n ia m i, k tó r a s ta n o w i w y p e łn is k o m ię d z y z e w n ę tr z n y m i m u r a m l t w i e r d z y . W a rst.w a ta s ię g a p o z io m u 4, 5 m p o n ad l u s t r o w ody. N ie U dało s i ę j e s z c z e o s ią g n ą ć j e j p o s a d o w ie n ia , s tw ie r d z o n o je d n a k je j o b e c n o ś ć na w y s o k o ś c i 2 m p o n ad l i n i ę w o d n ą. W y d a je s i ę w ię c , ż e t w ie r d z ę z b u d o w an o n a n is k ie j w y sp ie c z y te ż p i a s z c z y s te j ł a s z e , ja k ic h w ie le n a ty m o d c in k u r z e k i i n ad a n o j e j k s z t a ł t w y s o k ie g o t a r a s u o to c z o n e g o m u r e m . M ło d s z a , z n a c z n ie w ię k s z a tw ie r d z a d ru g ie g o e ta p u , z o s t a ł a w z n ie s io n a w te n s a m s p o s ó b ; ty lk o w p ó łn o c n o - z a c h o d n im n a r o ż n ik u p o z o s ta w io n o m ię d z y s t a r y m a now ym m u re m , p o z io m n iż s z y , c h r o n ią c go p r z e d z a l a
292 n ie m p r z e z p r z y b ó r z a p o m o c ą m u r u z c e g ły p a lo n e j łą c z o n e j b itu m e m , w s p a r te g o od s tr o n y w e w n ę tr z n e j o m u r k a m ie n n y . S tw ie rd z o n o , ż e w a r s tw a o d p o w ia d a ją c ą je d n e m u z p o z io m ó w u ż y t k o w y c h , a z a w i e r a j ą c ą w y łą c z n ie c e r a m i k ę o k r e s u a s y r y j s k i e g o , w y s tę p u j e n ie ty lk o n a o b s z a r z e p i e r w o tn e j tw ie r d z y , a l e r ó w n ie ż n a c z ę ś c i d o b u d o w a n e j, O ba e ta p y budow y n a le ż ą w ię c do ty c h c z a s ó w , c h o c ia ż n ie m o ż n a ic h j e s z c z e w y d a to w a ć b a r d z i e j p r e c y z y jn ie . W y sp a tw o r z y ła n i e w ą tp liw ie o gniw o w ła ń c u c h u o b r o n n y m u tw o rz o n y m n a E u f r a c i e w o k r e s i e ś r e d n i o a s y r y j s k im , w Х Ш -Х 1 w , p, n . e .
P o s to s u n k o w o k r ó t k i m , ja k s i ę w y d a je , o k r e s i e u ż y tk o w a n ia t w i e r d z a z o s t a ł a z a p e w n e o p u s z c z o n a . W a r s tw a z o k r e s u pa г ty j s k i eg o / I - I I I w . n . e . / z a le g a b o w iem n i e m a l b e z p o ś r e d n io n a a s y r y j s k i e j . W y sp a z n a jd o w a ła s i ę w ty m c z a s i e na l i n i i g r a n ic z n e j m ię d z y P a r t i ą a R z y m e m i b y ła n ie w ą tp liw ie w y k o r z y s ty w a n a w c e la c h w o jsk o w y c h . O d n a le z io n o b a r d z o l ic z n e n a c z y n ia z a s o b o w e o id e n ty c z n e j ty p o w ej f o r m i e , k t ó r e ś w ia d c z ą o i s t n i e n i u m a g a z y n ó w ż y w n o ś c io w y c h o c h a r a k t e r z e m i l i t a r n y m . S ta n z a c h o w a n ia w s k a z u je n a g w a łto w n e z n i s z c z e n i e m a g a z y n u . O b fita c e r a m i k a o k r e s u p a r t y j s k i e g o , k t ó r a s ta n o w i w i ę k s z o ś ć z n a l e z i s k ru c h o m y c h , m o ż e b y ć p o d s ta w ą do o b s z e r n i e j s z e g o o p r a c o w a n ia , z w ła s z c z a ż e j e s t d o ty c h c z a s b a r d z o s ła b o z n a n a . W ś ró d in n y c h z n a l e z i s k w y m ie n ić n a le ż y d r o b n e b r ą z y a s y r y j s k i e , a ta k ż e l ic z n e f r a g m e n ty d e k o r o w a n e j c e r a m i k i z o k r e s u A b b a sy d ó w i S eld żu k ó w /1Х -Х 1 w . / . J U G O S Ł A W I A V D E B R E S T E , S .R . M a c e d o n ia P o ls k a A k a d e m ia N auk I n s ty tu t H i s t o r i i K u ltu r y M a te r ia ln e j i M u z e u m N a ro d o w e w P r i l e p i e B a d a n ia m i k i e r o w a l i z e B tro n y p o ls k ie j d r J a d w ig a R a u h u to w a , z e s tr o n y m a c e d o ń s k ie j d y r e k t o r M u z e u m w P r i l e p i e B oSko B a b ic . N a d z ó r n au k o w y s p r a w o w a ł c z ł . r z e c z y w is ty PA N p r o f , d r W ito ld H e n s e l. S z ó s ty s e z o n b a d a ń . O s a d n ic tw o o d n e o litu do w c z e s n e g o ś r e d n io w ie c z a . O d s ło n ię to d a ls z e p a r t i e fu n d a m e n tó w w r z u c i e p o z io m y m p r a w ie k w a d r a to w e j, k a m ie n n e j b u d o w li, p e łn ią c e j fu n k c ję f o r t a l i c j u m . D łu g o ść je j ś c i a n w y n o s iła 1 1 , 2 0 m p r z y s z e r o k o ś c i m u ró w do 1 , 8 0 m . B u d o w la ta p o c h o d z i p ra w d o p o d o b n ie z V w ie k u . Na o k r e s w c z e s n o ś r e d n io w ie c z n y /X I-X II w i e k / d a to w a ć m o ż n a d w ie ja m y o d p a d k o w e w y p e łn io n e f r a g m e n ta m i n a c z y ń g lin ia n y c h , k o ś ć m i z w ie r z ę c y m i i k a m ie n ia m i. W ś ró d c e r a m i k i z n a jd u ją s i ę w ię k s z e k a w stk i p r a ż n i c . Z d o ty c h c z a s o w y c h o b s e r w a c j i w n o sić n a le ż y , ż e o s a d n ic tw o s ł o w ia ń s k ie s k u p ia s i ę w k ie r u n k u n a z a c h ó d od, o d s ło n ię ty c h w u b ie g ły c h s e z o n a c h , r e lik tó w a r c h i t e k t u r y s a k r a l n e j i c m e n t a r z y s k a k u ltu r y b je lo - b r d o w ś k ie j.
