S P R A W O Z D A N I A - C O M P T E S - R E N D U S - R E P O R T S
„ T U R Y Z M ” 1 9 9 9 , t. 9 , z. 2
Sebastian W ieczorek
Ilona Zródelna
SPRAW OZDANIE ZE SPECJALISTYCZNYCH ĆWICZEŃ TEREN OW Y CH W GM INACH TURYSTYCZNYCH
W LATACH 1996-1999 NA STUDIACH Z GEOGRAFII TURYZMU I H OTELA RSTW A U L 1
CO M PTE RENDU DES EXERCICES DE SPÉCIALISATION SUR LA TERRAIN DANS LES COM M UNES TOURISTIQUES DANS LES ANNÉES 1996-1999 AUX ÉTUDES DE LA GÉO GRA PHIE DU TO U RISM E ET DE L ’HÔTELLERIE À L ’UNIVERSITÉ DE ŁÓDŹ A REPORT ON THE SPECIALIST FIELD STUDY IN TO URIST AREAS IN 1996-1999 AT THE GEOGRAPHY OF TOURISM AND HOTEL M AN A G EM EN T STUDIES AT TH E UNIVERSITY OF ŁÓDŹ
1. O R G A N I Z A C J A I P R Z E B IE G Ć W IC Z E Ń T E R E N O W Y C H
U niw ersytet Łódzki od sześciu lat kształci studentów na specjalności „geo grafia turyzm u i hotelarstwa”. W trakcie studiów zdobyw ają oni wiedzę teoretycz n ą i praktyczną, która w przyszłości umożliwi im pracę jak o m. in. organizator w ypoczynku, m enedżer turystyki.
Od 1996 r. w czasie drugiego roku studiów, w maju lub czerw cu, studenci o dbyw ają specjalnościow e ćw iczenia terenow e w gm inach turystycznych, aby praktycznie zapoznać się z realiami rozwoju turystyki na szczeblu lokalnym. W latach 1996 i 1997 studenci poznaw ali dwie gm iny - przebyw ając po dwa
ty-1 Sprawozdanie napisane przez studentów IV roku geografii turyzmu i hotelarstwa U Ł pod opieką mgr. Piotra Rzeńcy.
godnie w każdej z nich. Od roku 1998 czas praktyk uległ skróceniu do trzech tygodni i odbyw ają się one w jednej gminie.
Terenem ćw iczeń je s t gm ina turystyczna wiejska, m ałom iasteczkow a (do 10 tys. m ieszkańców ) lub kilka gmin zrzeszonych w zw iązku albo stow arzysze niu turystycznym , np. „Turystyczna Szóstka” zrzeszająca gminy leżące w Kotli nie K łodzkiej. S ierakowice Ikm icko ma ‘ K a B ta ra Kisz< , »Kaliska jorzewo w a rd G d. ‘elplin < Izaplinek D ra w ski > ^ G Z L ^ & 5 I . K rz e sz y c e O • ^ L u b n iew " l ® © S u lę cin \ J T o r z y r n i-ubOśki Białowieża K órnik O Terespol Lutom k Pęczniew(2) Inowłóc 'uszyn(2) jbom ierz Sobótka O lsztyn (3) ^oriantów J ltrn u c h ó w Busko-Zdrój ¡p łu c h o ji !~\Szczyrk fja jc z a M uśżyna D ziw n ó w (3)r_ f i 2 G W W ( ■ ■ ( T r z e b ia tó w Wdlń W vklczew o I Æ \ s-• 1996 □ 1997 O 9 9 8 ■ 1999 B. - Brenna Cz. - C zorsztyn K Cz. D. - C za rn y D unajec D. - D uszniki G . - G oleszów K. - Kudow a O . L - O śn o L ubuskie P. - Piw niczna R. - Rewal S . - S tronie Śląskie SI. - S łońsk Sz. - S zczytna 2 G W W - Zw iązek G m in W y s p y W o lin Z G Z L - Zw iązek G m in Z iem i Lubuskiej
Rys. 1. Gminy, w których praktyki specjalnościow e odbywali studenci II roku GTiH UL w latach 1996 -1 9 9 9
D essin 1. Les com m unes dans lesquelles les étudiants en IIe année de la spécialisation: géographie du tourisme et de l ’hôtellerie passaient leur pratique dans les annés 1996 -1 9 9 9
Studenci sami dokonują wyboru m iejsca, w którym chcą odbyć praktyki i sam odzielnie poszukują kontaktów z reprezentantam i gmin. N ajczęściej m a to m iejsce podczas M iędzynarodow ych Targów Turystycznych w Poznaniu, w trakcie których spotkać m ożna osoby odpow iedzialne za rozwój turystyki na szczeblu lokalnym . P om ocą służą rów nież opiekunow ie praktyk ze strony K a tedry G eografii M iast i T uryzm u UL.
Przed w yjazdem do gm iny odbyw ają się obow iązkow e zajęcia konsulta cyjne, w czasie których studenci prezentują konspekt pracy zleconej przez gm i nę (szerzej o tym w dalszej części artykułu). Ponadto zobow iązani są przedsta w ić spis literatury turystyczno-geograficznej dotyczącej danego obszaru.
W trakcie ćw iczeń studenci poznają walory turystyczne terenu oraz w iel kość, strukturę i form y ruchu turystycznego. O dbywa się to poprzez studiow anie m ateriałów będących w posiadaniu urzędów gminy oraz innych instytucji (bi blioteki, m uzea, lokalne archiw a itd.) oraz sam odzielną penetrację regionu - w ycieczki piesze, rowerowe.
Studenci zap oznają się ze strukturą urzędów i ich funkcjonow aniem w za kresie turystyki. Przeprow adzają rów nież inw entaryzację infrastruktury turys tycznej (bazy noclegow ej, gastronom icznej, tow arzyszącej), w alorów przyrodni czych oraz antropogenicznych.
Jednym z w arunków zaliczenia ćw iczeń je st przedstaw ienie zestaw u map obszaru, na którym realizow ane są ćw iczenia: adm inistracyjnej, w alorów turys tycznych oraz zagospodarow ania turystycznego. Do poszczególnych map tem a tycznych dołączane są tabele inw entaryzacyjne, np. obiektów noclegow ych, form ochrony przyrody czy atrakcji turystycznych.
Jednak najistotniejszym warunkiem zaliczenia ćw iczeń je s t w ykonanie pra cy zleconej przez gm inę - do napisania której służy zebrany w cześniej m ateriał. Rękopis pracy spraw dzany je s t przez opiekunów praktyk ze strony uczelni. N as tępnie w ykonana zostaje ona w dwóch egzem plarzach - jed en z nich pozostaje w uczelni, drugi przesyłany je s t do urzędu gminy.
D okum entacja zgrom adzona w ciągu czterech lat w trakcie ćwiczeń tere nowych „gm ina turystyczna” je s t bardzo obszerna. Dotyczy ponad 90 gmin (ich rozm ieszczenie przestrzenne przedstaw ia rys. 1). Prace w ykonane przez stu dentów dostępne są w K atedrze Geografii M iast i Turyzmu.
N ależy zauw ażyć, iż w ciągu czterech lat trw ania ćw iczeń zm ieniały się pre ferencje gmin w zakresie wyboru tem atów prac (tab. I).
W roku 1996 najczęściej opracow yw ane było zagadnienie m ożliwości roz woju turystyki na obszarze gminy. N ieco m niejszą popularnością cieszyła się diagnoza stanu bazy turystycznej oraz zagadnienia agroturystyczne. W roku nas tępnym przew ażały prace z zakresu agroturystyki oraz prom ocji turystycznej.
W 1998 r. dom inow ały tem aty dotyczące projektów rozwoju lokalnego pro duktu turystycznego oraz diagnozy stanu bazy turystycznej, a w roku następnym studenci opracow yw ali najczęściej tem aty proponow ane przez gm inę (np.
Pro-T a b e l a I U )
O Struktura tem atów prac badawczych realizowanych podczas ćw iczeń terenow ych „gm ina turystyczna" przez studentów II roku geografii turyzmu
i hotelarstwa U niw ersytetu Ł ódzkiego w latach 1 9 9 6 -1 9 9 8
La structure des thèm es de travaux de recherches réalisés pendant les exercices sur le terrain ..com m une touristique” par les étudiants en IIe année de la géographie du tourisme et de l'hôtellerie à l ’U niversité de Ł ódź dans les années 1 9 9 6 -1 9 9 8
Temat pracy
Liczba gmin, w których realizowany był temat w p oszczególnych latach (w %)
L iczba gm in
łącznie N azw a gm iny
1996 1997 1998 1999 ogółem %
1 2 3 4 5 6 7 8
1. Produkt turystyczny
9,7 19,0 31,3 7,1 16 16,3 Szczytna, Pelplin, Terespol, B iały Bór, Zawoja, Stary Sącz, So bótka, K oronow o, Lutomiersk, D uszniki, O tm uchów, K o ście rzyna. Stronie Śląskie, D arłow o, Rewal
2. Promocja turystyczna
9,7 21,6 18,8 7,1 15 15,3 Olsztyn (2), M uszyna Zdrój, Kudowa Zdrój (3), D obroń (2), Zgierz, Ruciane-Nida, Skała, Szczyrk, Kamień Pom orski, Stry ków . D ziw n ów
3. Agroturystyka 13,1 24,3 6,1 21,4 17 17,4 Sztutow o, Podgórzyn, Korfantów, M iłom łyn, Tuszyn, Czarny Dunajec, Sierakow ice, Solina, Sm ołdzino, Stara K iszew a, Szczytna, C zernichów, Szczecinek, Drawsko Pom orskie, W olin, Trzebiatów, P ęczn iew 4. Przemiany pod w pływ em turystyki 3,3 2,7 2 2,0 Radków, Osiek 5. Ruch turystyczny 5,4 2 2,0 G olczew o, Tuszyn 6. Szlaki turystyczne
6,5 10,8 12,6 7,1 9 9,2 Kościerzyna, Starogard Gdański, Inowłódz. K ruszwica, Rajcza, Czarna Woda, Lubomierz, Tyczyn, Olsztyn
7. Aspekty rozwoju turystyki — dobre i zle strony
3,3 2,7 6,1 3 3,1 P ęczn iew , Lutomiersk, Dobroń
S eb a st ia n W ie c z o r e k , Ilo n a Ź r ó d e ln a
8. D iagnoza bazy turystycznej
19,4 2,7 25,1 7,1 12 12.3 Kórnik, M iędzyzdroje. Rajcza, D ziw nów , Poraj, Sucha B eskid z ka, W olin. M uszyna, Szczyrk, Tolkm icko, K ołobrzeg, G łucho łazy 9. Słow nik turystyczny 3,3 2,7 2 2 ,0 G oleszów , Kaliska 10. M ożliw ości rozwoju turystyki
25,8 7,1 9 9 ,2 Busko Zdrój, Św ieradów Zdrój, Zawoja, Szczyrk, M uszyna
Zdrój, Ślesin, O lsztyn, Piw niczna, Urszulin
11. Koncepcja strategii turystyki 3,3 1 1,0 Czorsztyn 12. Temat zapro ponowany przez gminę
3,3 8,1 42,8 10 9,2 Krynica Zdrój, Stepnica (2), Krynica M orska, D ziw n ów , C zap linek, Ślesin, Czarny Dunajec, Zielonka k. Krakowa, K łodaw a k. Janowa Wlkp.
Gminy ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 98 100,0 X
U w a g a: W nawiasach podano liczbę turnusów w danej gm inie. Ź r ó d ł o : Opracowanie własne. Sp ra w oz d an ie ze sp e c ja lis ty c z n y c h ćwic ze ń te r e n o w y c h ...
je k t oznakowania turystycznego gminy Zielonka, Wpływ ruchu pielgrzymkowego w Licheniu na rozwój turystyki w gminie Ślesin).
W latach 1996-1999 do najczęściej w ybieranych tem atów należały: - rozwój agroturystyki (17 gmin - 17,4%),
- projekt rozw oju lokalnego produktu turystycznego ( 16 gmin - 16,4%), - prom ocja turystyczna (15 gmin - 15,3%),
- diagnoza stanu bazy turystycznej (12 gmin - 12,3%).
N ajm niej popularne były zagadnienia dotyczące koncepcji strategii turystyki - opracow ano j ą jed y n ie dla gminy Czorsztyn.
W ybór tem atów przez gm iny zależny je st od wielu czynników . Jednym z nich je s t rosnąca popularność niektórych form wypoczynku, np. turystyki na obszarach w iejskich.
Z astanaw iający je s t fakt, że gm iny rzadko (z wyjątkiem roku 1999) decy du ją się na zaproponow anie i realizację w łasnych tem atów . W roku 1996 uczy niła to tylko jedna gmina, w 1997 - trzy gminy ( W o j c i e c h o w s k a , R z e ń - c a 1997). W ynika to bądź z dużej atrakcyjności zaproponow anych przez uczel nię tem atów , bądź z niekom petencji gm innych urzędników , którzy nie są w sta nie określić zapotrzebow ania gm iny w tym zakresie (J ę d r a, K a ł c z a k
1997).
2 . O C E N A Ć W IC Z E Ń T E R E N O W Y C H P R Z E Z S T U D E N T Ó W
W celu uzyskania obiektyw nej oceny organizacji i przebiegu om aw ianych tu ćw iczeń terenow ych autorzy przeprow adzili wśród studentów uczestniczących w praktykach badania ankietow e w g następującego w zoru form ularza:
1. Jak oceniasz organizację praktyk?
a) ze strony K atedry G eografii M iast i Turyzm u, b) ze strony gminy.
2. Co zm ieniłbyś/zm ieniłabyś w organizacji praktyk?
Przeankietow ano 70 osób spośród obecnych studentów III, IV i V roku geografii turyzm u i hotelarstw a, oraz absolw entów z 1999 r., co stanowi połowę dotychczasow ych uczestników ćwiczeń. Zarów no gm inę, ja k i uczelnię ocenia no w pięciostopniow ej skali (1 -5 ). Rysunek 2 przedstaw ia strukturę ocen orga nizacji ćw iczeń. Urzędy gmin oceniono nieco korzystniej niż uczelnię - organi zatora praktyk.
Trzydziestu dziewięciu respondentów (56%) oceniło Katedrę G eografii M iast i Turyzm u U Ł w pięciostopniow ej skali na „trzy” . G m inom przyznaw ano n aj częściej oceny - „pięć” (36% ) oraz „cztery” (32% ). Godnym podkreślenia je s t fakt, iż 15 razy (22% ) przyznano gm inom najw yższe w artości (ocena „pięć”).
O cona uczeln i O ce n a u rzę d ó w gm iny 2% 8% □ niedostateczna □ mierna 0 dostateczna ■ dobra 1 b. dobra
Rys. 2. Struktura ocen organizacji ćw iczeń terenowych „gmina turystyczna” D essin 2. La structure des évaluations des exercices sur le terrain „commune touristique”
O ceny przedstaw ione w ankietach są niejednokrotnie bardzo skrajne, co w ynikać m oże z indyw idualnego charakteru praktyk - studenci od by w ają je w dwu lub trzyosobow ych zespołach w różnych gm inach. W pływ na nie miały też zróżnicow ane i subiektyw ne oczekiw ania sam ych studentów . Ponad 20% ankietow anych nie zaproponow ało zmian w organizacji ćw iczeń, co m oże ozna czać, że są z niej zadow oleni.
G eneralnie studenci (14% ) w ypow iadali się o ćw iczeniach pozytywnie. N ajczęściej po jaw iającą się uwagą, kierow aną do urzędów gm in, były problem y ze zdobyciem m ateriałów potrzebnych do zaliczenia ćw iczeń, aktualnych map adm inistracyjnych, w ykazów pom ników przyrody nieożyw ionej itp.
Pracow nicy urzędów gmin byli życzliwi dla studentów i traktow ali ich po w ażnie, nie zaw sze jed n ak w iedzieli, w jak i sposób im pom óc. N ie orientow ali się rów nież, jakim i m ateriałam i inform acyjnym i dysponuje urząd gminy.
W trakcie badań terenow ych studenci borykali się z problem em inw enta ryzacji bazy noclegow ej i gastronom icznej. W iele ośrodków , które planow o m iały podlegać badaniom , w maju i czerw cu było nieczynnych.
Co dziesiąty ankietow any zw racał uwagę na fakt, iż podczas ćw iczeń bra kow ało m ożliw ości w zięcia czynnego udziału w pracy gm iny w dziedzinie tu rystyki. Studenci nie mieli szans na podzielenie się z władzam i gmin własnym i spostrzeżeniam i dotyczącym i bieżących problem ów istniejących na ich terenie. Jako przykład studenci podali kontrow ersyjny projekt budow y prom enady w o kół Jeziora K órnickiego czy zagospodarow ania stoków Jaw orzyny Krynickiej oraz Runka w B eskidzie Sądeckim. Rozwiązywanie konkretnych zadań pozwo liłoby zdobyć studentom um iejętności przydatne w późniejszej pracy zaw odow ej. N ajczęściej w ysuw anym i propozycjam i zm ian pod adresem opiekunów ze strony K atedry G eografii M iast i Turyzmu UL (23% ) było naw iązanie ściślej szej w spółpracy z gm iną, przed oraz w trakcie ćw iczeń terenow ych. O becna ograniczona je s t tym, że trzech opiekunów nie je s t w stanie kontaktow ać się
z k ażdą gm iną. Jak zauw ażyli studenci, w spółdziałanie ogranicza się niekiedy do w ym iany korespondencji - przesłania umowy, kwestionariuszy, gotowego opracow ania.
K olejnym poruszanym przez ankietow anych zagadnieniem (22% ) byl brak konkretnego, szczegółow ego planu przebiegu ćwiczeń. Zdarzało się, że opieku nowie w gm inach nie w iedzieli, jak i je s t cel i ja k m ają przebiegać ćw iczenia. N ie posiadali też żadnych inform acji o sam ych studentach i w jak i sposób się nimi zająć. W ynikać to m oże z faktu, iż tego typu praktyki odbyw ają się od niedaw na, za każdym razem m ają bardzo zindyw idualizow any charakter, nato m iast pracow nicy urzędów gmin nie są przygotow ani do kierow ania zespołem studentów . Zauw ażyć w ięc m ożna brak dośw iadczenia oraz niedociągnięcia tak w gm inach, ja k i w organizacji ćw iczeń przez prowadzących ze strony K atedry G eografii M iast i Turyzm u.
3. EFEKTY PRACY STUDENTÓW
Ć w iczenia terenow e w gm inach turystycznych pozw alają nie tylko zdobyć konkretną w iedzę i um iejętności, ale dostarczają rów nież w iele satysfakcji za rów no studentom , ja k i władzom gminy. Dowodem na to są nagrody i pamiątki w ręczane uczestnikom ćw iczeń w gminach. W jednym przypadku trójka stu dentek otrzym ała za sw o ją pracę w gm inie nagrodę pieniężną. W yróżnione zos tały trzy studentki: A nna M okrosińska, Ewa W awrzyniak, Beata Sikora, odby w ające praktyki w gm inie O siek w 1997 r.
Pierw szy rok w spółpracy pom iędzy uczelnią a gm inam i został podsum o w any w ystąpieniem studentów w trakcie dorocznego sem inarium terenow ego
X III warsztaty badawcze z geografii turyzmu w 1996 r. A nna Bednarek i Rafał R ouba wygłosili referat na temat: Determinanty rozwoju turystyki w gminach -
prezentacja ćwiczeń terenowych specjalnościowych studentów II roku geografii turyzmu i hotelarstwa( L a t o s i ń s k a 1997).
W następnym roku ukazał się w regionalnym czasopiśm ie „Pilica. M agazyn Edukacyjno-Ekologiczny” artykuł dotyczący ćw iczeń w gm inach turystycznych, napisany w spólnie przez studentów i opiekunów praktyk, Studenckie ćwiczenia terenowe — fo rm y współpracy między uczelnią wyższą a gminami (W o j c i e - c h o w s k a , R z e ń c a , J ę d r a , K a ł c z a k 1998).
D otychczas studenci napisali i opublikow ali rów nież kilka artykułów m ono graficznych, korzystając z szansy zam ieszczenia w łasnych publikacji o pozna nym terenie i o pracy w gm inach w prasie regionalnej oraz krajowej:
1. Turystyce TAK - „Inform ator O siecki”, w ydaw nictw o Urzędu Gm iny O siek 1997, autorstw a A nny M okrosińskiej, Ewy W awrzyniak, Beaty Sikory.
2. Oczyszczalniaw Koroszczynie - „Biuletyn Informacyjny Gm iny T erespol”,
nr 5, maj 1998, w ydaw nictw o Urzędu Gm iny Terespol, napisany przez trzy studentki: M irandę B orow icz, Elżbietę K oniuszew ską, A gnieszkę Siejkowską.
3. Zapomniany zakątek Podhala - artykuł do gazety lokalnej autorstw a P iot ra M ajdy i W aldem ara Jankow skiego.
4. Walory turystyczne Gminy Olsztyn, zredagow any w spólnie przez M ichała Jarosza, Jakuba G rabow skiego i A rtura Reznera.
O statni z w ym ienionych artykułów ukazał się w trzech czasopism ach: „R y nek T urystyczny”, 1998, nr 20 (109); „W ielka Turystyka”, 1998; „P ilica” 1998.
K olejnym efektem w spółpracy urzędów ze studentam i są foldery prom ocyj ne gmin:
- 1997 - gm ina Stryków - K rzysztof Gapys, R adosław Tyszecki, Prze m ysław W asiak,
- 1997 - gm ina K udow a - Leszek Szajko, A rkadiusz Szelągow ski, Łukasz Przygucki,
- 1998 - gm ina M uszyna - Justyna M okras, Sebastian W ieczorek.
Pow yższe spraw ozdanie pokrótce prezentuje problem atykę specjalistycz nych ćw iczeń terenow ych w gm inach. A utorzy uw ażają, iż isto tną zaletą tego typu ćw iczeń je s t m ożliw ość naw iązania kontaktów przez studentów , a także sam odzielnego załatw iania wielu spraw i rozw iązyw ania problem ów oraz gro m adzenia m ateriałów , co niew ątpliw ie je s t przydatne studentom w pisaniu prac naukow ych.
P IŚ M IE N N IC T W O
.1 ę d r a A., K a 1 c z a k K„ 1998, G m iny turystyczne w ocen ie stu den tów , „Pilica. M agazyn Edukacyjno-Ekologiczny”, nr 4/3 9 , s. 16-17.
L a t o s i ń s k a J„ 1997, XIII sem inarium teren ow e „ W arsztaty badaw cze z g e o g ra fii turyz-
m u ”, Ł ó d ź, 2 6 - 2 8 w rześnia 1996 r., „Turyzm”, t. 7, z. 1.
R z e ń c a P., W o j c i e c h o w s k a J., 1998, Studenckie ćw iczen ia terenowe. F orm y w sp ó ł
p r a c y p o m ię d zy u czelnią w y ższą a gm in am i turystycznym i, „Pilica. Magazyn Edukacyjno-
-E kologiczny”, nr 3/38, s. 8 -9 .
Sebastian W ieczorek W płynęło:
Ilona Źródelna 1 grudnia 1999 r.
Katedra Geografii M iast i Turyzmu Uniw ersytet Łódzki
ul. K opcińskiego 31 9 0 -1 4 2 Łódź
