А С Т Л U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S F O L IA H IS T O R IC A 10, 1981 J a n P o w a la U D Z IA Ł 4 D Y W IZ JI P IE C H O T Y IM. J. K IL IŃ S K IE G O W B IT W IE O K O Ł O B R Z E G O R A Z O B R O N IE W Y B R Z E Ż A B A Ł T Y C K IE G O
D ziałan ia zw iązków o p e ra c y jn y c h 1 F ro n tu B iało ru sk ieg o w d n ia c h 6-7 m a rc a 1945 r. d o p ro w a d ziły do oczyszczenia p ra w ie całego o b sza ru P o m o rz a Z achod niego z w o jsk niem ieck ich . W rę k a c h n ie p rz y ja c ie la pozo sta w a ły jeszcze ty lk o re jo n y : je d e n w K o ło b rzeg u , d ru g i n a p ó ł nocny zachód od T rz e b ia to w a i trz e c i koło D ąb ia S zczecińskiego. U w zg lęd n ia ją c p o w sta łą s y tu a c ję oraz z a k ła d a ją c , iż w o jsk a n iem ieck ie na w y b rz eżu n ie b ędą zdolne do sta w ia n ia dłuższego o p o ru m a rsz a łe k Z u k ó w p o sta n o w ił sz y b k o zlik w id o w ać o s ta tn ie re jo n y o b ro n y n ie p rz y jacie la i o słoniw szy się na p ó łn o cy częścią sił — p rz e g ru p o w a ć p o zo stałe je d n o stk i z P o m o rza n a k ie ru n e k b e rliń sk i.
W m y śl d ecy zji dow ódcy F ro n tu 1 A rm ia W P po zak o ń czen iu lik w i d a c ji w o jsk n iem ieck ich w re jo n ie Ś w id w in a — m ia ła w ciąg u 7 i 8 m a rc a oczyścić te re n w w y z n aczo n y m p asie n a ta rc ia (p raw a g ra n ic a — K a rlin o , K oło b rzeg , lew a — S ta ra D obrzyca, T rz e b ia tó w , M rzeżyno), opanow ać K oło b rzeg i do koń ca d n ia 11 m a rc a d w iem a d y w iz ja m i zo rg a nizow ać o b ro n ę w y b rz eża M orza B ałty ck ieg o od K o ło b rz eg u do Ł u k ę cina. R ów nież siłam i d w óch d y w iz ji gen. P o p ła w sk i m iał zlu zow ać je d n o stk i 3 A rm ii U d e rzen io w ej n a w schod nim b rz e g u Z ale w u K a m ie ń skiego, D ziw ny i Z a le w u Szczecińskiego n a o d cin k u D ziw nów ek, S te p nica i p rz e jść ta m do o b ro n y . D ow ódca p o lsk ie j a rm ii o trz y m a ł ró w n ie ż za d an ie u trz y m y w a ć w odw odzie je d n ą d y w iz ję p ie c h o ty w re jo n ie G olczew a i b ry g a d ę k a w a le rii w re jo n ie G ry fic.
W y k o n u ją c o trz y m a n e zad an ie dow ódca 1 A rm ii W P p o stan o w ił zlikw idow ać w o jsk a n ie m ie c k ie z n a jd u ją c e się w p asie d ziała n ia arm ii, zluzow ać je d n o stk i ra d zieck ie , a n a stę p n ie p rz e jść do o b ro n y w y z n a
czonego pasa, m a ją c w p ie rw sz y m rz u cie 3, 6, 2 i 1 D yw izją P ie c h o ty w o dw o dzie o g ó ln y m — 4 D y w iz je P ie c h o ty i 1 B ry g a d ę K a w a le rii
W nocy z 7 n a 8 m a rc a o ra z ra n o 8 m a rc a dow ódca 1 A rm ii p o staw ił za d an ia p o d leg ły m sobie zw iązkom ta k ty c z n y m i odd ziałom sp e c ja ln y m Z godnie z jeg o ro z k aze m 3 D yw izja P ie c h o ty k o n ty n u o w a ła od ra n a 8 m a rc a oczyszczanie z w o jsk n iem ieck ich lasó w i m iejscow ości w sw oim p asie n a ta rc ia , a do 11 m a rc a w in n a b y ła osiągnąć w y b rz eże B a łty k u i p rz e jść do o b ro n y n a odcinku: K ołobrzeg, M rzeżyno; 6 D y w iz ja P ie c h o ty o trz y m a ła zadanie m aszero w ać od r a n a 8 m a rc a w k ie ru n k u T rz e b ia to w a i ró w n ież 11 m a rc a w y jść n a w y b rzeże M orza B ałty ck ieg o o rg a n iz u jąc o b ro n ę n a o d cin k u : (wył.) M rzeżyno, Ł u k ęc in ; 2 D y w iz ja P ie c h o ty m iała od ra n a 9 m a rc a posuw ać się w k ie ru n k u n a S ta rz, P ło ty i m a s z e ru ją c n a p ó łn o cn y zachód do 11 m a rc a w y jść n a w sch o d n i b rzeg Z a le w u K a m ie ń skiego i D z iw n y ш o d cinku: (w ył.) Ł u k ęc in , L ask a, b y zluzow ać ta m je d n o stk i 3 A rm ii U d e rzen io w ej i p rz e jść do ob ro n y ; 1 D y w iz ja P ie c h o ty o trz y m a ła ro z k a z posuw ać się od r a n a 9 m a rc a w k ie r u n k u R eska i m a s z e ru ją c na zachód w y jść do 11 m a rc a na w sch o d n i b rz eg D ziw ny i Z ale w u Szczecińskiego n a o d cin k u : (w ył.) L ask a, S te p n ic a , zluzow ać ta m od d ziały 3 A rm ii U d e rzen io w ej po czym p rz ejść do o b ro n y ; 1 B ry g ad a K a w a le rii, sta n o w ią c a o d w ó d dow ó d cy a rm ii m ia ła za d an ie do 11 m a rc a ześro d k o w ać się w G ry ficac h .
Szczegółow e za d an ie d la 4 D P dow ódca 1 A rm ii p o sta w ił 8 m a rc a 0 godzinie 10.00 w rozk azie b o jo w y m n r 0098/C p.1 D y w iz ja 9 m a rc a ja k o odw ód d o w ó d c y a rm ii — m ia ła od godziny 14.00 ro zp o cząć m arsz 1 do k o ń ca 11 m a rc a s k o n c e n tro w a ć się w re jo n ie : K re tle w o , D rzew nica, las n a w schód od G olczew a, S m o lin a. W czasie m a rs z u do now ego r e jo n u k o n c e n tra c ji z a d a n ie d y w iz ji p oleg ało na oczyszczeniu z w o jsk n iem ieck ich o k o liczn y c h lasów i m iejscow ości.
W ty m czasie, g d y dow ódca 1 A rm ii w y d a w ał ro z k a z y d la 3 i 6 D y w izji P ie c h o ty o z a ję c iu o b ro n y n a o d cin k u od K o ło b rz eg u d o Ł u k ęc in a, na p ra w y m s k rz y d le p a sa d z ia ła n ia a rm ii zaszły is to tn e zm ian y , k tó re w zasad n iczy sposób w p ły n ę ły n a d ziała n ie ty c h d w ó ch d y w izji. S y tu a c ja k sz ta łto w a ła się w te n sposób, że 6 D y w iz ja P ie c h o ty pod d ow ó d ztw em P ik a G. S z e jp a k a w y k o n u ją c ro z k a z z 6 m a rc a , w p ó ź n y c h g od zinach w ie c z o rn y c h 7 m a rc a zb liży ła się do K o ło b rzeg u , a je j 16 P u łk P ie c h o ty d ow odzony p rz ez p p łk a W. C z e m y sz e w a p o zlu zo w an iu 45 B ry g a d y P a n c e rn e j ro z p o czą ł w a lk ę z w o jsk am i n ie m ie c k im i n a p o łu d n io w o - z a c h o d n im s k r a ju m iasta. R ów nież p o zo stałe d w a p u łk i te j d y w izji p o d esz ły pod K ołobrzeg, k o n c e n tru ją c się w Z ielem ew ae. W te j s y tu a c ji
1 C e n tra l.'.s A r c h iw u m W o jsk o w e (d a le j CA W ); C A W /I I I /4 9 /1 , s. 188, R o z k a z b o j u w y n r 0098/ O p . d o w ó d c y 1 A W P z 8 I I I 1945 r.
6 D y w iz ja P ie c h o ty n ie m o g ła m asze ro w a ć iw k ie ru n k u T rz e b ia to w a , a b y n a stę p n ie z a ją ć o b ro n ę w y b rz e ż a n a o d cin k u Mrzeżyno—Ł ukęcin ! J e j za d an ie uległo zm ianie. Z g odnie z d e c y z ją d o w ó d c y 1 A rm ii m iała ona u d erzy ć n a K ołobrzeg z południow ego zachodu. Je d n a k ż e u d e rz e n ie 6 D y w izji w y k o n a n e 8 m a rc a n ie d a ło p o m y śln y c h w y n ik ó w z p o w o d u siln eg o i zo rgan izow anego ognia w o jsk n iem ieck ich .
W g o d zin ach ra n n y c h 8 m a rc a po d K o ło h rz eg iem z e śro d k o w ała się ró w n ie ż 3 D y w iz ja P ie c h o ty . W idząc, że w o js k a n iem ieck ie s iln ie b ro n ią m iasta, gen. P o p ła w sk i zdecy d o w ał się w p ro w ad zić do w a lk i ró w n ie ż 3 D y w iz ję P ie c h o ty , ro z k a z u ją c je j u d e rz y ć n a K o ło b rz eg o d s tro n y p o łu d n io w o -w sc h o d n ie j. O d w schod u n a c ie ra ła n a K o ło b rz eg część sił 272 D y w izji P ie c h o ty A rm ii R ad zie ck iej.
W alk i 3, 6 i 272 D y w iz ji P ie c h o ty p ro w a d zo n e w d n iu 9 m a rc a po zw o liły ty lk o n iezn a czn ie w łam ać się w o b ro n ę n ie p rz y ja c ie la , p rz y czym a ta k u ją c e w o jsk a p o n io sły d uże s tr a ty . O kazało się, że o b ro n a w K o ło b rz eg u je s t b ard zo siln a i d o b rze zorgan izo w an a. S tw ie rd zo n o to ju ż p odczas w stę p n y c h w a lk o m iasto. P rz e d p rz y s tą p ie n ie m do d ziała ń zaró w n o s z ta b F ro n tu ,, ja k ró w n ie ż s z ta b 1 A rm ii n ie d y sp o n o w ały d o s ta te c z n y m i d a n y m i o siłach i sy s te m ie o b ro n y n ie m ie c k ie j w K o ło b r z e g u 2. S p odziew ano się, że opór n ie p rz y ja c ie la b ęd zie sla b y i jego o b ro n a za ła m ie się ju ż w w y n ik u p ie rw sz y c h u d erzeń . T y m cz asem r z e czyw istość o k az ała się z u p e łn ie inna.
K o ło b rz eg do 1873 r . b y ł tw ie rd z ą i w sw e j d łu g o le tn ie j h isto rii Р" z et rw a ł n ie je d n o k ro tn ie ciężkie oblężenia. N a w e t w o jsk a n ap o leo ń sk ie w czasie k a m p a n ii 1806— 1807 r . n ie zd o łały zdobyć tw ie rd z y k o ło b rz e s k a j. W l.f/4 4 r. n a ro z k a z n aczelnego d o w ództw a n iem ieck ieg o rozpo częto p ra c e n a d p rz y w ró c e n ie m m ia s tu c h a r a k te r u tw ie rd z y . O praco w an o n a w e t sp e c ja ln y p la n ro z b u d o w y tw ie rd z y k o ło b rz e sk ie j o ra z u tw o rzo n o s z ta b d o p ro w a d z e n ia o b ro n y w 1944 r . K o m e n d a n te m tw ie rd z y b y ł p o czątk o w o gen. H e rrm a n n , a od 28 lu te g o 1945 r. p łk F u llrie d e 3. Ż o łn ierze n iem iecc y w K o ło b rz eg u o trz y m a li ro z k az b ro n ić m ia s ta do ko ńca. K to za m ie rza ł u ch y lać się od w a lk i lu b poddać, b y ł n a ty c h m ia s t w ieszan y lu b ro z strz e liw a n y .
Do o b ro n y K o ło b rz eg u dow ód ztw o n iem ieck ie p rz y w ią z y w a ło duże znaczenie. J a k o m iasto p o rto w e K o ło b rzeg sta n o w ił w ażne ogniw o w ła ń c u c h u b az m o rsk ic h n ie m ie c k ie j m a r y n a r k i w o je n n e j d z ia ła ją c e j
G e n e r a ł S. P o p ł a w s k i w p r a c y T o w a r z y s z e f r o n t o w y c h d r ó g , W a r sz a w a 1965, s. 333 p o d a je , że s p o d z ie w a ł s ię s iln e j o b r o n y K o ło b r z e g u p rzez N ie m c ó w , a le m a rsz. G. Ż u k ó w n ie p o d z ie la ł je g o p o g lą d u .
E. J a d z i a k , W y z w o l e n i e P o m o r z a ( D z i a ł a n i a 1 A r m i i W P w o p e r a c j i p o m o r s k i e j A r m i i R a d z i e c k i e j ÿ I U — 7 I V 1945 r.), W a r sz a w a 1962, s. 76-116
n a M orzu B ałty ck im . P o p rze z K o ło b rzeg dow ództw o n iem ieck ie u tr z y m y w ało k o m u n ik a c ję m o rsk ą z K u rla n d ią i Z a to k ą G d ań sk ą.
R o zb u d o w u jąc o b ro n ę m ia sta N iem cy u m ie ję tn ie w y k o rz y s ta li w a ru n k i te re n o w e . O d s tro n y lą d u m iasto o k a la ła po d m o k ła d o lin a, k tó ra w n ie k tó ry c h m ie jsc a c h m iała blisko 1 k m szerokości. N a p od m o k łej d olinie po obu stro n a c h rz e k i P a r s ę ty z n a jd o w ał się szerok i ró w m elio ra c y jn y . P od czas w io sen n y ch ro zto p ó w d olina o tacz ając a m iasto b y ła n ie d o stę p n a dla czołgów z w y ją tk ie m p rz e b ie g a ją c y c h p rz ez nią dróg. B y ły tru d n o ś c i z w y k o rz y sta n ie m dział 45 m m i 76 m m . P ie c h o ta m iała tru d n o śc i z o k o p y w a n ie m się, gdyż ju ż r a g łęb ok ości 25 cm p o ja w iała się w oda, w k tó re j żo łn ierze m usieli często leżeć ca ły m i godzi n am i i p ro w a d zić ogień. Od strom y w achcd:iiej w m ieście zn a jd o w ał się ro z le g ły p a rk i to r w yścigow y. B a rd z ie j na p o łu d n io w y w schód zaczy n a ły się z w a rte za b u d o w an ia sta re g o m iasta, a nieco d a le j b ieg ła fosa i odnoga P a rs ę ty . O d p o łu d n ia dojście do m ia sta z a m y k a ły siln e z a b u d o w a n ia koszar. S am o w ięc p o d ejście do m ia sta było u tru d n io n e . P o n ad to K oło b rzeg p osiadał z w a rte m u ro w a n e za b u d o w an ia, co jeszcze b a rd z ie j s p rz y ja ło w o jsk o m n ie m ie c k im b ro n ią c y m się w m ieście. W a ru n k i to p o g rafic zn e s p rz y ja ły w ięc o rg a n iz acji s iln e j o brony.
N iem ieck ie um ocn ien ia in ż y n ie ry jn e w K o ło b rzeg u sta n o w iły z w a rty , ściśle ze sobą p o w iąz an y zespól p u n k tó w i w ęzłów o p o ru , p o z w a la ją cy ch sk u tecz n ie bron ić się w o k rą żen iu . W y jątk o w o siln ie um ocniono duże k o m p le k sy b u d o w lan e, ja k k o sza ry , szkoły, fa b ry k i, gazow nię, parow ozow n ię, kościoły oraz dom y p rz y sk rz y żo w an ia ch ulic. W szystkie d o m y p rz y g o to w an o do p ro w a d zen ia ognia w ielopoziom ow ego, w y b ija ją c w ścian a ch o tw o ry strze ln ic ze, o k n a i d rz w i zabezpieczono k am ien iam i, cegłam i i w o rk a m i z p iaskiem . W szystkie ulice N iem cy z a m k n ę li p rz y pom ocy ró ż n y c h zaw ałó w i b a ry k a d . P rz e sz k o d y te b y ły w w iększości zam in o w an e, n a w ielu z nich u staw io n o śro d k i ogniow e.
S y ste m um o cn ień w K o ło b rz eg u N iem cy ro z b u d o w a li w fo rm ie trz e c h pozycji, p rz ech o d z ący c h je d n a za d ru g ą i o p ie ra ją c y c h się s k rz y d łam i o B ałty k .
Z ałoga n iem ieck a w K o ło b rz eg u w m ia rę zb liżan ia się w o jsk ra d z ie c k ich i p olskich b y ła pośpiesznie u zu p e łn ia n a w o jsk am i z ró ż n y ch je d n o stek . B y ły to n ajc z ę śc ie j p o d o d d ziały ty c h jed n o stek , k tó re izostały ro z b ite n a P o m o rzu Z achodnim . P o n a d to dow ództw o n iem ieck ie w K oło b rz eg u zorganizow ało p o d o d d ziały V olikssturm u z te j lu dn o ści c y w iln e j, k tó ra n a p ły n ę ła do m ia sta i zdolna b y ła p ro w ad zić w alkę.
W m a te ria ła c h C en tra ln e g o A rc h iw u m W ojskow ego oraz w n ie k tó ry c h o p ra co w an ia ch w y s tę p u ją po w ażn e ró żn ice co do liczebności sił n iem ieck ich b ro n ią c y c h się w K ołobrzegu. W y d a je się, że n a jb a rd z ie j p rz y b liż o n ą liczbę p o d a je p łk p ro f. d r E. J a d z ia k w p ra c y „W yzw olenie
P o m o rz a ”, gdzie pisze, że ,,w o b ro n ie K oło b rzeg u b ra ło u d ział 1Ü— 12 tys. u zb ro jo n y c h lu d z i”. N a u w agę z a słu g u je fa k t, że p o d an a p rzez a u to ra liczba całkow icie p o k ry w a się z d an y m i, z n a jd u ją c y c h się w m a te ria ła c h a rc h iw a ln y c h d o ty czący ch 4 D yw izji P ie c h o ty 4.
N a p o d staw ie m a te ria łó w a rc h iw a ln y c h oraz d o ty ch cz aso w y c h o p ra cow ań m o żn a dojść do w niosku, że w K o ło b rz eg u b ro n iły się re s z tk i 163 D y w izji P ie ch o ty , 5 L e k k ie j D y w iz ji P ie ch o ty , 402 D y w izji P ie ch o ty , S zkoła Załóg T orp ed o w có w M a ry n a rk i W o jen n e j, K o m p an ia O bsługi L o t n ic tw a , 4 Z ap aso w y B atalio n Szkolmy, 24 B a ta lio n S ap eró w K o lejo w y c h , 117 i 608 S am o d zieln e K o m p an ie K o lejo w e, 462 S a m o d zieln y P u łk S zk o l ny A rty le r ii P rz e c iw lo tn ic z e j, 51 i 27 S am o d zieln e D y w iz jo n y A rty le rii P rz e c iw lo tn ic z e j, 91 F o rte c z n y B atalio n K a ra b in ó w M aszy no w y ch p rz y b y ły ze S ch w e rin a, 15 B a ta lio n M arszow y, 708 B a ta lio n B u d o w lan y , p u łk „ K o lb e rg ", g ru p a B atalio n o w a „B o h en d k e” i o d d ziały V o lk sstu rm u „K o lb e rg ” . N iezależnie od w y m ien io n y ch oddziałów c z y n n y u d ział w o b ra n ie m ia s ta b ra ła ż a n d a rm e ria , p o licja, sitraż celna, d ro b n e g ru p y ro z b itk ó w , k tó re p rz y p a d k o w o zn a la zły się w K o ło brzegu . W alkę n ie m ie c kiego g a rn iz o n u w K o ło b rzeg u w s p ie ra ły p o n a d to 3 n iszcz y ciele oraz o k re sam i 1-2 ciężkie k rą ż o w n ik i „ A d m ira l S c h e e r” i „L iitzo w ” . P o w aż n ą ro lę w sy stem ie o b ro n y w o jsk n ie m ie c k ic h s p e łn ia ły ciężkie d ziała a r t y le rii n a d b rz e ż n e j k a lib ru 280 m m . W te j s y tu a c ji K o ło b rzeg n ie p rz y p a d kow o został o g łoszony tw ie rd z ą (F estu n g K o lb erg), a w alki, ja k ie się ro zpoczęły 8 i 9 m arc a b y ły n iezw y k le c ię ż k ie E.
W czasie g d y 6 i 3 D yw izje P ie c h o ty p ro w a d z iły ju ż ciężkie w alki w K o ło b rzeg u , 4 D y w iz ja P ie c h o ty w y k o n y w a ła za d a n ie p o staw io n e jej w ro z k azie b o jo w y m dow ódcy 1 A rm ii w d n iu 8 m a rc a 1945 r. P rz e g ru - p o w u ją c d y w izję do re jo n u G olczew a gen. K ien iew ic z p o stan o w ił w y k o nać m a rsz w zdłuż je d n e j m arsrauty: L eszczy, P n iew o , M odiim ow o, M ie- chow o, G olczew o. O godzinie 21.00 8 m a rc a w y d a ł on ro z k a z b ojow y n r 0 0 2 2 /0 p ., w k tó ry m o k re ślił sposób u g ru p o w a n ia m arszo w eg o d y w i zji. W a w a n g ard z ie m iał m aszero w ać 11 P u łk P ie c h o ty , w siła c h g łó w n y c h — 12 P u łk P ie c h o ty i p odo d d ziały sp ec ja ln e, ja k o a rie rg a r d a p o su w a ł się 10 P u łk P ie c h o ty " . Z godnie z o trz y m a n y m ro z k aze m poszcze gólne p u łk i i cddzdały sp e c ja ln e m ia ły do k o ń ca 11 m a rc a sk o n ce n tro w ać
4 T a m ż e, s. 92. C A W /I I I /4 9 /1 3 , s. 223, 224, C h a r a k t e r y s t y k a z g r u p o w a n i a i o b r o n y n i e p r z y j a c i e l a w K o ł o b r z e g u . 1 J a d z i а к, o p. cit., s. 116-146: t e n ż e , W a l k i 1 A r m i i W P o K o ł o b r z e g , „ W o jsk o w y P r z e g lą d H is to r y c z n y ” 1959. nr 2. s. 35-58; S. K o m o r n i c k i , Z w i ą z k i 1 A r m i i W o j s k a P o l s k i e g o w w a l k a c h o K o ł o b r z e g . W y b r a n e o p e r a c j e i w a l k i L W P , W a rsza w a 1957, s. 247-273. • C A W /I I I /4 9 /1 3 , s. 199, R o z k a z b o j o w y n r OQ22/Op. d o w ó d c y 4 D P z 8 II I 1945 r.
się w re jo n ie G olczew a, odległego od d o tychczaso w ego m ie jsc a ześro d k o w a n ia o około 50 km .
W n ocy z 8 na 9 m a rc a gen. K ien iew icz d o k o n ał p e w n y c h zm ian w s to su n k u do d ec y zji z d n ia p o p rzednieg o. W a w a n g a rd z ie d y w iz ji z a m ia st 11 P u łk u P ie ch o ty , zn a la zł się 12 P u tk P ie c h o ty . Z m ien io n y zo stał ró w n ie ż te rm in rozpoczęcia m a rsz u z go dziny 14.00 na 4.00 9 m arca.
Z m a te ria łó w a rc h iw a ln y c h w y n ik a , że m arsz w d n iu 9 m a rc a p rz e b ieg ał sp ra w n ie . O d d ziały d y w iz ji sk u te c z n ie lik w id o w a ły o p ó r d ro b n y c h g ru p n iem ieck ich w zd łu ż tr a s y m arsz u . 12 P u łk P ie c h o ty , m a sz e ru ją c jak o a w a n g a rd a d w u k ro tn ie ro z w ija ł się w u g ru p o w a n ie b ojow e, n isz cząc o p ó r d ro b n y c h g r u p n iem ieck ich . P o d W icim icarm n p . p u łk ro z bił g ru p ę w o jjk n iem ieck ich , z a b ija ją c 15 i b io rąc do n iew o li 4 jeń có w 7. W czasie m a rs z u do now ego r e jo n u ześro d k o w an ia lo tn ic tw o n ie p rz y ja c ie la w y k o n y w a ło n a lo ty n a k o lu m n y 4 D y w izji. O koło godziny 19.00 dziesięć sam o lo tó w n iem ieck ich m e sse rsc h m ittó w za ata k o w a ło k o lu m n ę m a rsz o w ą 11 P u łk u P ie c h o ty w P ło ta c h , w w y n ik u czego 4 żo ł n ie rz y zostało za b ity c h , a 5 ra n n y c h .
W e w czesn y ch g o d zin ach w iec zo rn y c h 9 m a rc a o d d ziały 4 D y w izji ze śro d k o w ały się na odp o czy n ek nocny w re jo n a c h n a stę p u ją c y c h m ie j scow ości: 12 P u łk P ie c h o ty około 6 k m n a p o łu d n ie od G ry fic koło T rzy g ło w a, 11 P u łk P ie c h o ty — w re jo n ie M iechow a i S ow na, 10 P u łk P ie c h o ty — w M odlinow ie, sz ta b d y w iz ji i o d d ziały sp e c ja ln e ro z lo k o w a ły się w m iejscow ości P ło ty .
O d w c zesn y ch g odzin ra n n y c h 10 m a rc a d y w iz ja w zn o w iła m arsz i po p rz e b y c iu około 25 k m w god zin ach p o p o łu d n io w y ch o siąg n ęła w y zn aczo n y p rzez dow ódcę a rm ii re jo n G olczew a. M a sz e ru ją c y w a w a n g a rd z ie 10 P u łk P ie c h o ty o god zinie 13.00 ze śro d k o w ał się n a p o łu d n ie od Um iborza, 11 P u łk P ie c h o ty ro z m ie śc ił się w re jo n ie K łębó w , 12 P u łk P ie c h o ty ze śro d k o w ał się w S am iln ie, s z ta b d y w iz ji i p o d o d d ziały sp ec ja ln e ro z m ie śc iły się w G olczew ie.
W n o w y m re jo n ie ze śro d k o w an ia gen. K ien iew icz ro z k a z a ł poszcze g ó ln y m p u łk o m p ie c h o ty oczyścić w p ro m ie n iu 10 k m p o b lisk ie lasy z lu ź n y c h g ru p n iem ieck ich , k tó re ciągle p rz e b ija ły się n a północ, n a p a d a ją c n a sz ta b y i ty ły n asz y ch w o jsk. Do k o ń ca 11 m a rc a rozk az do w ódcy 4 D P został w y k o n a n y . P o b lisk ie lasy z o stały oczyszczone z ró ż n y c h g ru p n ie m ie c k ic h 8. Jed n o c ześn ie poszczególne p u łk i i o dd ziały s p e c ja ln e d o p ro w a d z iły do p o rz ą d k u s p rz ę t bo jo w y , u z u p e łn iły a m u n ic ję i żywiność.
7 C A W /I I I /4 9 /1 1 , s. 172, K o m u n i k a t o p e r a c y j n y n r 0060 4 D P z 9 1 1 1 1 9 4 5 г. 8 C A W /I I I /4 9 /2 , s. 87, Z a r z ą d z e n i e b o j o w e n r 32 d o w ó d c y 4 D P z 101111945 т.
W re jo n ie G olczew a d y w iz ja o trz y m a ła częściow e u z u p e łn ie n ie . B y ło to b ard zo w ażne, g d y ż w d o ty ch cz aso w y c h d zia ła n ia c h b o jo w y ch stan osobow y d y w iz ji znaczn ie się uszczuplił. N a p o d s ta w ie m a te ria łó w a r c h i w a ln y c h tru d n o je s t u sta lić d o k ła d n ą liczbę p rz y b y ły c h żo łnierzy. N a leży p rz y p u szcz ać, iż o trz y m a n e u z u p e łn ie n ie by ło n iew ielk ie, p on iew aż 11 m a rc a d y w izja liczy ła ty lk o około 6700 żo łn ierzy , co w p o ró w n a n iu z e ta te m stan o w iło 65w/o s ta n u osobow ego. N a jb a rd z ie j u szczu p lo n e zo stały poszczególne p u łk i p ie c h o ty , gd y ż w d o ty ch cz aso w y c h w a lk a c h p o n io sły on e n a jw ię k sz e s tr a ty . B yło to dla d o w ó d z tw a i s z ta b u 4 D y w izji n iep o k o jące, g dyż n ie b a w e m d y w iz ja m ia ła być w p ro w ad zo n a do w a lk o K ołobrzeg.
W ty m czasie, g d y 4 D y w iz ja P ie c h o ty , jak o od w ó d d o w ó d cy arm ii, zn a jd o w a ła się w re jo n ie G olczew a, pozo stałe zw iązk i ta k ty c z n e w y k o n y w a ły ró ż n e zadania. 1 D y w iz ja P ie c h o ty po zlu zo w an iu je d n o ste k ra d z ie c k ic h ro z p o czę ła o rg a n iz a c ję o b ro n y nad Z ale w em S zczecińskim , n a to m ia s t 2 D y w iz ja P ie c h o ty b ra ła u d z ia ł w lik w id a c ji zg ru p o w a n ia w o jsk n iem ieck ich , k o n tra ta k u ją c y c h o d d ziały ra d zieck ie g o 79 K o rp u su A rm ijn eg o . S y tu a c ja w y ja śn iła s ię d o piero 12 m a rc a , k ie d y u d e rz e n ie w o jsk ra d z ie c k ic h i o d d ziałó w 2 D y w iz ji P ie c h o ty załam ało k o n tra ta k n ie p rz y ja c ie la , W te j s y tu a c ji 2 D y w iz ja P ie c h o ty m o gła od 13 m a rc a p rz e jść do w y k o n y w a n ia p o staw io n y ch je j p o p rz ed n io zad ań, a dow ódca
1 A rm ii m ógł sk ie ro w a ć g łó w n y w y siłe k sw y ch w o js k do K o ło b rz eg u , gdzie ju ż od k ilk u dn i ciężikie w a lk i p ro w a d z iły 6 i 3 D y w iz je P ie ch o ty . C hcąc ja k n a jsz y b c ie j zlik w id o w ać o pór w o jsk n ie m ie c k ic h w K o ło b rz eg u gen. P o p ła w sk i posian o w ił 12 m a rc a w p ro w ad zić do w a lk i o m iasto 4 D y w iz ję P ie c h o ty .
W m a te ria ła c h C e n tra ln e g o A rc h iw u m W ojskow ego b ra k jego ro z k a z u pisem nego, w k tó ry m d o w ó d c a 1 A rm ii p o sta w ił z a d a n ie d la 4 D y w izji w w a lk a c h o K ołobrzeg. N a jp ra w d o p o d o b n ie j z a d a n ie to zostało p rz e k a z a n e n ie n a p iśm ie, a p rz y pom ocy te c h n ic z n y c h śro d k ó w łącz ności. Z k o m u n ik a tu o p e ra c y jn e g o n r 0064 “ 4 D y w izji z 13 m a rc a w y n ikało, iż m iała ona u d e rz a ć n a K o ło b rz eg od w sch od u, z p o d sta w y w y jścio w ej szero k o ści około 1,5 k m m ięd zy b rz eg iem M orza B a łty c kiego i to re m k o lejo w y m K a rlin o -K o ło b rze g . Do z a d ań d y w iz ji n ależ ało o p an o w an ie n a d b rz e ż n e j części m iasta, zdobycie p o rtu i w te n sposób u n iem o żliw ien ie N iem co m dow ozu i e w a k u a c ji d ro g ą m o rsk ą.
W piei'w szej k o lejn o ści do w a lk o K o ło b rzeg m ia ł w ejść 12 P u łk P ie c h o ty z 2 D y w iz jo n e m 6 P u łk u A rty le r ii L e k k ie j. P łk W a rio ń czy k o trz y m a ł o d dow ódcy d y w iz ji zad an ie ześirodkować sw ó j p u łk n a p o łu d n io w y w schó d o d K o ło b rz eg u w re jo n ie M irocice i w no cy z 12 n a 13
m arc a p o d p o rz ąd k o w ać się dow ódcy 3 D y w iz ji P ie c h o ty . P łk Z ajk o w sk i m iał p o staw ić p u łk o w i za d an ie bojow e.
P o n ie w aż 12 P u łk P ie c h o ty z n a jd o w a ł się w re jo n ie ześrodkowania o d leg ły m od K o ło b rz eg u o około 80 k m 10, trz e b a go b y ło p rz e rz u c ić do re jo n u w a lk pr,zy pom ocy tr a n s p o r tu sam ochodow ego. W ty m ce lu gen. K ieniew icz p rz y d z ie lił p u łk o w i 62 sam o ch o d y o trz y m a n e od dow ódcy
1 A rm ii i 18 sam ochodów z k o m p a n ii tra n s p o rto w e j dy w izji.
W późn y ch g odzinach w iec zo rn y c h 12 m a rc a p ik W a rio ń ezy k o trz y m ał od dow ódcy 3 D y w iz ji P ie c h o ty zad an ie bo jow e. W y n ik ało z niego, że 12 P u łk P ie c h o ty m iał n a c ie ra ć n a p ra w y m sk rz y d le 3 D yw izji, zdo być gazow nię i d a le j a ta k o w a ć w zd łu ż w y b rz eża M orza B ałty ck ieg o . W te j s y tu a c ji dow ódca 12 P u łk u P ie c h o ty zd ecy dow ał się w p ro w ad zić do w a lk i poszczególne b a ta lio n y w m ia rę ich p rz y b y w a n ia do re jo n u d z ia ła ń b ojow ych. P o n ie w aż jak o p ie rw sz y p rz y b y ł 2 B atalio n , p łk W a rio ń e z y k w p ro w ad ził go do b itw y ju ż około g od zin y 2.00 13 m arca. N a ta rc ie b a ta lio n u w sp ierał 2 D y w iz jo n 6 P u łk u A rty le r ii L ek k ie j.
Nad ra n e m 13 m a rc a do re jo n u w a lk w K o ło b rz eg u p rz y b y ł dow ódca 4 D y w izji. R ozkazał on p rz y śp ie szy ć ro z ła d o w y w a n ie b a talio n ó w 12 P u ł k u P ie c h o ty , a sa m o ch o d y sk ie ro w a ć n a ty c h m ia s t w d ro g ę p o w ro tn ą d la p rz ew o że n ia p o zo stały c h je d n o s te k dy w izji, k tó re z n a jd o w a ły się na tra s ie m arsz u iz G olczew a do K o ło b rzeg u . W re jo n ie w a lk 12 P u łk u P ie c h o ty ma p ó łn o cn y zachód od M irocic gen. K ien iew ic z dok on ał o cen y p ołożenia i p o d ją ł d ecy zję p ro w a d z e n ia w a lk i w m ieście. D y w izja m iała n ac ie rać w dw óch rz u ta c h . W p ie rw sz y m rz u c ie n a p ra w y m s k r z y d le zn a la zł się 12 P u łk P ie c h o ty , n a lew y m :zaś 10 P/ułk P ie c h o ty , 11 P u łk P ie c h o ty sta n o w ił d ru g i r z u t d y w iz ji i p o zo staw ał w gotow ości do p ro w a d z e n ia n a ta r c ia n a s ty k u 10 P u łk u z 12 P u łk ie m P ie ch o ty .
W y k o n u ją c rozk az dow ódcy p łk W ario ń ezy k u d e rz y ł 2 B atalio n em i k o m p a n ią fizy lieró w w k ie ru n k u północnym , b y w y jść n a w y b rzeże i jed n o cz eśn ie um ożliw ić rozw in ięcie się do w a lk i 10 P u łk o w i P ie ch o ty , k tó ry w g odzinach p o p o łu d n io w y c h 13 m a rc a m iał b yć w p ro w ad zo n y do w a łk i w K o ło b rzeg u . P o ciężkich w a lk a ch około godziny 17.30 2 B a ta lio n k p t. O bw inow skiego i k o m p a n ia fiz y lie ró w 12 P u łk u P ie c h o ty d o ta rły do m o rza n a północ od p a r k u w e w sch o d n iej części K o ło brzegu . B yło to dla żo łn ierzy w ażne w y d a rz e n ie o isto tn y m z n a cze n iu m o ra ln y m i psy ch iczn y m . P o zo stałe d w a b a ta lio n y 12 P u łk u P ie c h o ty z n a jd o w a ły się w ty m czasie na p o łu d n io w y m s k ra ju m iasta. W czasie docho dzenia do m o rza poległ d o w ó d ca 5 K o m p an ii por. G rz eg o rz Ja s iń sk i.
O godzin ie 16.00 13 m a rc a do re jo n u K o ło b rz eg u p rz ew iez io n y został
10 C A W /I I I /4 9 /2 3 , s. 104, S c h e m a t r o z l o k o w a n i a o d d z i a ł ó w 4 D P w d n i u 14 II I 1945 r.
10 P u łk P ie c h o ty . P o w y ła d o w a n iu się z sam ochodów zaczął on za jm o wać p o z y c je w y jścio w e do n a ta rc ia n a o d cink u: p o łu d n io w y s k ra j to ru w yścigow ego, to r k o lejo w y . M ając w p ie rw sz y m rz u cie d w a b a ta lio n y p łk P o ta p o w icz u d e rz y ł z re jo n u gazow ni w k ie ru n k u p ółn ocn o- -z achodnim . N a b ie rając e b a ta lio n y p o k o n ały ró w p rzeciw czo łg o w y n a p e ł n io n y w odą i w g odzinach w iec zo rn y c h u m o cn iły się na jego p rz e c iw le g ły m b rz eg u “ .
P ó ź n y m w ieczo rem 13 m a rc a p rz y b y ł ta k ż e 11 P u łk P ie c h o ty oraz sam odzielne podod d ziały d y w izji, ze śro d k o w u jąc się w N iek a n in ie . T u zostało ro zm ieszczon e ta k ż e stan o w isk o d o w odzenia d y w izji. N astęp n eg o d n ia 4 D y w iz ja P ie c h o ty m iała k o n ty n u o w a ć d ziała n ia bojow e m ając lew ego są sia d a — 3 D yw izję P ie c h o ty , na p ra w o zaś 272 D y w iz ję P ie ch o ty , k tó ra p rz eszła do o b ro n y w y b rz eża n a w sch ód od K o łob rzegu . J e j 1063 P u łk z a an g aż o w an y b y ł w w a lk a c h o K o ło b rzeg n a od cin k u 12 P u łk u P ie ch o ty .
W p ro w ad zen ie 4 D y w iz ji P ie c h o ty do w a lk o K o ło b rz eg m iało d u ży w p ły w n a d alszy p rz eb ieg d ziała ń w m ieście. G łó w n y w y siłe k 1 A rm ii został p rz e s u n ię ty z lew ego sk rz y d ła na praw o, po niew aż o prócz 4 D y w izji P ie c h o ty gen. P o p ła w sk i w p ro w ad ził do w a lk o K oło b rzeg ró w n ież 4 P u łk Czołgów C iężkich, 2 B atalio n M iotaczy O gn ia o ra z 15 i 18 P u łk i A rty le rii P rz e c iw lo tn ic z e j, k tó r e m ia ły o słaniać w łasn e w o jsk a z p o w ie trz a . Z aan g ażo w an o tu ró w n ie ż 100% lo tn ic tw a 1 A rm ii. W szy stk o to spow odow ało, że w a lk i o K oło b rzeg w e sz ły w d e c y d u ją c ą fazę. T rz y d y w iz je p ie c h o ty w sp ie ra n e 650 d z ia ła m i i m o źd zierzam i z a d a w a ły w o j sk o m n ie m ie c k im coraz w iększe s t r a t y 1!.
W nocy z 13 n a 14 m a rc a gen. K ien iew icz u w z g lę d n ia ją c położenie sw y ch je d n o s te k o raz m ożliw ości o p o ru w o jsk n iem ieck ich zdecy do w ał sk u p ić g łó w n y w y siłek d y w iz ji n a k ie ru n k u d z ia ła n ia 10 P u łk u P ie ch o ty . Z ro z k azu dow ódcy 4 D y w izji p u łk te n został w zm o cn io n y 3 D y w izjo n em 6 P u łk u A rty le rii L e k k ie j o raz pięciom a d ziała m i z d y w iz jo n u a r ty le rii p a n c e rn e j. 12 P u łk P ie c h o ty w sp ie ra n y p rz ez 1 i 2 D y w iz jo n 6 P u ł k u A rty le r ii L e k k ie j o trz y m a ł zad an ie n a c ie ra ć w d alszy m ciąg u w zdłuż w y b rz eża m orsk iego. 11 P u łk P ie c h o ty jako d ru g i r z u t d y w iz ji o trz y m a ł zadanie p rz e g ru p o w a ć się b liżej p u łk ó w p ie rw sz o rz u to w y c h i b yć w go tow ości w e jśc ia do w a lk i w k a ż d e j chw ili. W sz y stk ie b a te rie a rm a t 76 m m postano w ion o w y k o rz y sta ć do p ro w a d z e n ia ognia n a w p ro s t w.
R an o 14 mairca po 1 0 -m in u to w ej n aw ale ogniow ej od d ziały 4 D y w izji ro zpoczęły atak . Do n a ta r c ia p rz e sz ły ró w n ie ż p u łk i p o zo stały c h d y w izji
11 C A W /I I I /4 9 /6 , s. 110,M e l d u n e k b o j o w y n r 005 s z t a b u 4 DI1 z 13 II I 1945 r M J a d z i a k, W y z w o l e n i e . . . , s. 181-188.
p iech o ty . 12 P u łk P ie c h o ty zgod nie z d e c y z ją gen. K ie n ie w ic z a w a lc z y ł w zd łu ż w y b rz e ż a m o rsk ieg o i po p rz e b y c iu 150 m d o ta rł do f o r tu o raz w sch o d n ic h tr y b u n to ru w yścigow ego. T u p u łk zo stał z a trz y m a n y s il n y m o gniem n ie p rz y ja c ie la . P o d ję ty w g od zin ach .p op ołudniow ych p o w tó r n y a talk za k o ń czy ł się d la 12 P u łk u n iep o w o d zen iem . P łk W a rio ń czy k za m eld o w ał dow ódcy 4 D y w izji, że jego b a ta lio n y w y szły n a w sch o d n i s k ra j p a r k u i ta m za le g ły n a s k u te k silnego ognia n ie p rz y ja c ie la . P u łk poniósł d uże s tra ty . N a oczach sierż. S zozerb ick iego p o leg ł jego sym k p r. R o m an S zczerbicki.
D z ia ła jąc n a g łó w n y m k ie r u n k u u d e rz e n ia 10 P u łk P ie c h o ty do go d zin y 10.00 zd o b y ł p a ro w o z o w n ię i ro zp o czął ciężkie w a lk i o p rz y le g łe do n ie j b lo k i i za b u d o w an ia. Z d o b y cie parowozoiwmi b y ło d la ż o łn ierzy
10 P u łk u zn a czn y m siukcesem i m iało is to tn y 'w pływ n a d alsze d ziała n ia bojow e c a łe j d y w izji.
O pór w o jsk n ie m ie c k ic h n a k ie ru n k a c h d ziała n ia 10 P u łk u P ie c h o ty b y ł n iezw y k le zacięty . N a c ie ra ją c e b a ta lio n y szczególnie d o tk liw ie od c z u w a ły sk rz y d ło w y o gień n ie p rz y ja c ie la p ro w a d z o n y z p o iu d n io w o - -z a c h o d n ie j części p la c u w yścigow ego o ra z z d z ia ł i k a ra b in ó w m aszy n o w y c h z p o ciągu p a n c e rn e g o sto jące g o n a to ra c h n a zach ód od p a r o w ozow ni. N iem cy u siło w ali od zy sk ać p aro w o zo w n ię w y k o n u ją c w ty m c e lu k o n tra ta k , a le żo łn ierze 10 P u łk u P ie c h o ty s k u te c z n ie o d p a rli to u d e rz e n ie .
W ce lu zw ięk szen ia siły u d e rz e n io w e j 10 P u łk u P ie c h o ty p łk PoŁa- pow icz o trz y m a ł do sw e j d y sp o z y c ji 2 i 3 K o m p an ię C zołgów C iężkich, k tó re w y k o rz y s ta ł w to k u d a lsz y c h w a lk . C hcąc o p an o w ać b lo ki i z a b u d o w a n ia z n a jd u ją c e się w odległości około 100 m od parowozowni b a ta lio n y 10 P u łk u p ró b o w a ły a ta k o w a ć w no cy. J e d n a k ż e siln y o g ie ń n ie p rz y ja c ie la p ro w a d z o n y z za b u d o w ań , z p ociągu p an c ern e g o , k o c z u ją c y c h d z ia ł i p a n z e rfa u s tó w u n iem o żliw ił d o w ó d z tw u 10 P u łk u re a liz a c ją teg o z a m ia ru 14.
11 P u łk P ie c h o ty p o zo staw ał n a d a l w d ru g im rz u c ie i w ieczo rem p rz e g ru p o w a ł się do r e jo n u na pó łn o cn y w sch ó d od P rz e d m ie śc ia L ę b orskiego, b ęd ąc w gotow ości w e jś c ia do w a lk i. P o dczas w a lk w d n iu 14 m a rc a o d d ziały 4 D y w iz ji z a d a ły n ie p rz y ja c ie lo w i s t r a t y w y n o szące około 180 z a b ity c h i 8 j e ń c ó w 15. P o w a ż n e b y ły je d n a k s t r a t y w łasne. S ąsiad z lew ej s tro n y 4 D y w iz ji — 3 D y w iz ja P ie c h o ty — p ro w a d z ił n ie m n ie j zacięte w a lk i w śró d z w a rty c h z a b u d o w ań s ta re g o m ia sta , p o s u w a ją c się p ow oli w k ie ru n k u d w o rc a osobow ego lü.
14 C A W /I I I /4 9 /2 3 , s. 127, O p i s y i e p i z o d y d z i a ł a ń b o j o w y c h o K o ł o b r z e g . 15 C A W /I I I /4 9 /1 1 , s. 179, K o m u n i k a t o p e r a c y j n y n r 0UG5 4 D P z 14 II I 1045 r. n J a d z i a k, W y z w o l e n i e . . . , s. 189-193.
D ow ództw o 1 A rm ii W P w idząc, że s y tu a c ja k oło b rzesk ieg o g a rn iz o n u s ta je się coraz b a rd z ie j k ry ty c z n a i chcąc w z w ią z k u z ty m u n ik n ą ć d a l szego ro z le w u k r w i i o fia r w śró d Ludności c y w iln e j z n a jd u ją c e j się w m ieście, po stan o w iło w ezw ać k o m e n d a n ta tw ie rd z y k o ło b rz e sk ie j p ik a F u llrie d e do k a p itu la c ji n a h o n o ro w y c h w a ru n k a c h . Z ro z k a z u g en. P o p ław skiego o god zinie 15 00 14 m a rc a w alki z o sta ły p r z e r w a n e ” , a p rz e z zd o b y tą w ra z z o b słu g ą ra d io s ta c ję n ie m ie c k ą p rz e k a z a n o u ltim a tu m w sp ra w ie k a p itu la c ji. P o n ie w a ż u ltim a tu m do w ód cy p o lsk ie j a rm ii zostało o d rzucone stw ie rd z e n ie m , że „W 1807 r. w o jsk a n ap o leo ń sk ie nie p o tra fiły zdobyć K o ło b rzeg u , ty m b a rd z ie j n ie u d a się to te ra z P o la k o m ”, p u łk i p o szc zeg ó ln y ch d y w izji p ie c h o ty p rz y s tą p iły do s z tu rm u .
P rz e z całą noc z 14 na 15 m a rc a oddziiały 4 D y w iz ji P ie c h o ty z n a jd o w a ły się n a z d o b y ty c h p o p rz e d n io p o zy cjach . W o jsk a n iem ieck ie w K o ło b rze g u s ta w ia ły n a d a ł z a cięty opór, k o n se k w e n tn ie w y k o n u ją c ro z k az zo b o w ią zu jący ich w alczy ć „do o statn ieg o ż o łn ie rz a ”. Z n a sta n ie m d n ia 15 m a rc a w a lk i w K o ło b rz e g u ro z g o rz a ły z n a w ą siłą, o d d ziały p o lsk ich d y w iz ji p rz e s z ły p o n o w n ie do n a ta rc ia .
Z g odnie z d e c y z ją p ik a W kriończyfka 1 B a ta lio n 12 P u łk u w spó ln ie z częścią w o jsk a ra d zieck ieg o 1063 P u łk u P ie c h o ty s k u te c z n ie b lo k o w ał w o jsk a n iem ieck ie w fo rcie n a d m orzem , n a to m ia s t 2 i 3 B atalio n ob e szły b lo k o w an y re jo n od s tro n y p o łu d n io w e j i m im o zaciętego o p o ru w o jsk n iem ieck ich w g odzinach w iec zo rn y c h 15 m a rc a o siąg n ęły za chodni s k ra j p la c u w yścigow ego. W te n sp osó b b a ta lio n y 12 P u łk u P ie c h o ty coraz b a rd z ie j zb liża ły się do k ą p ie lisk a i s ta c ji k o lejo w ej.
P ro w a d z ą c y n a ta rc ie cało ścią sił 10 P u łk P ie c h o ty o d w czesn y ch g odzin ra n n y c h 15 m a rc a k ilk a k ro tn ie a ta k o w a ł b u d y n k i p rz y le g łe do parow ozow ni, lecz n a s k u te k silnego o gnia p ro w ad zo n eg o z ró ż n y c h śro d k ó w o g niow ych o ra z k o n tra ta k ó w n ie p rz y ja c ie la poszczególne b a ta lio n y m u sia ły p o w ra cać n a p o p rz e d n ie pozy cje. P ó ź n y m w ieczo rem p łk P o tap o w icz zd ecydow ał w y k o n a ć 1 0 -m in u to w ą n a w a łę ogniow ą, po czym poszczególne b a ta lio n y 10 P u łk u P ie c h o ty w sp ó łd z ia ła ją c z 12 P u łk ie m P ie c h o ty p rz eszły do n a ta r c ia w k ie ru n k u fa b ry k i fa rm a c e u ty c z n e j. P o d o ta rc iu do r e jo n u na północ od p aro w o zo w n i n a c ie ra ją c e b a ta lio n y z o stały z a trz y m a n e siln y m ogniem n ie p rz y ja c ie la . Z n a jd u ją c y się n a d a l w d ru g im rz u c ie 11 P u łk P ie c h o ty o rg an izo w ał o b ro n ę w o p a rc iu o ró w p rzeciw czołgow y.
D otychczasow e w alki 4 D y w iz ji w K o ło b rz eg u sp o w o d o w ały zn aczn e « tr a tÿ w je j o ddziałach. P o d o b n ie ja k w w a lk a c h p o p rz e d n ic h n a jb a r d z ie j d o tk liw e s tr a ty p o n io sły je d n o s tk i p iech o ty . N ie k tó re k o m p an ie i b a ta lio n y licży ły za le d w ie 7— 35% n o rm a ln e g o sta n u . S y tu a c ja ta n ie
p okoiła dow ództw o i sztab 4 D yw izji, gd y ż upo rczy w e w a lk i trz e b a było pro w ad zić n a d a l 18.
W y k o rz y stu ją c doty ch czaso w e d o św iad czen ia w w a lk a ch o K ołobrzeg oraz b io rąc pod u w agę s tr a ty p oniesione p rz ez p ie rw sz o rz u to w e p u łk i, gen. K ien iew icz p o stan o w ił zm ienić ta k ty k ę d alszy ch d z ia ła ń w m ieście. Z decydo w ał on u tw o rz y ć g ru p y sz tu rm o w e w sile p lu to n — ko m p an ia,, k tó ry c h za d an iem było zd o b y w an ie zab u d o w ań z n a jd u ją c y c h się n a k ie r u n k u d ziała ń p o szczególnych oddziałów i pododdziałów . Z g od nie z d e c y z ją dow ódcy 4 D y w izji g ru p y s z tu rm o w e u tw o rz o n e zo stały w k a ż d y m p u łk u , a ich d ziała n ie w sp ie ra ły d ziała p rz e c iw p a n c e rn e , ru sz n ic e p rz e c iw p a n c e rn e i sap erzy . P o n ad to , chcąc ja k n a js z y b c ie j złam ać opór w o jsk n iem ieck ich n a zachód od to ru w yścigow ego o ra z na półn ocn y zachód od parow ozow ni, gen. K ien iew ic z p o sta n o w ił w p ro w ad zić do w a l ki sw ój d ru g i rz u t — 11 P u łk P ie c h o ty .
Z p o d ję te j d ec y zji w y n ik a, że 4 D y w iz ja P ie c h o ty p o cząw szy od ra n a 16 m a rc a pro w ad zić m iała d ziała n ia w u g ru p o w a n iu je d n o rz u to - w ym , p rz y czym na p ra w y m s k rz y d le z n a jd o w ał się w d a lsz y m ciągu
12 Pulik P ie ch o ty , w c e n tru m 10 P u łk P ie c h o ty , n a le w y m s k rz y d le 11 P u łk P ie ch o ty . G en. K ien iew ic z doko n ał ró w n ie ż zm ian w p rz y d z ia le a r ty le rii dla poszczególnych p u łk ó w p ie c h o ty . W alk ę 11 P u łk u w s p ie ra ć m iał 1 D y w iz jo n 6 P u łk u A rty le r ii L e k k ie j oraz p rz y d z ie lo n y do d y sp o z y c ji d o w ó d cy 4 D y w izji 9 P u łk A rty le rii H aubic. P łk K o n d ra to w ic z o trz y m a ł ró w n ie ż do siwej d y sp o zy c ji sied em czołgów i pięć d ział p a n c e rn y ch , k tó re d o ty ch czas z n a jd o w a ły się w u g ru p o w a n iu b o jo w y m 10 P u łk u P ie ch o ty . 2 D yw izjon 6 P u łk u A rty le rii L ek k iej o trz y m a ł zad anie w sp ie ra ć w a lk ę 12 Pullku P ie c h o ty , zaś 3 D y w izjo n — 10 P u łk u P ie ch o ty .
O godzinie 9.00 16 m a rc a p u łk i 4 D y w izji P ie c h o ty w z n o w iły n a t a r cie. Je d n a k ż e m im o w sp a rc ia w łasn e j a r ty le rii i d ziała n ia g ru p s z tu rm o w ych poszczególne b a ta lio n y n ie zd o łały p rz e su n ą ć się do przo du. N ie p rz y ja c ie l p ro w a d z ił ta k siln y ogień, że n a ta rc ie zostało za trz y m a n e . Szczególnie d o tk liw ie odczuw ano ogień a rty le rii, m oźd zierzy , k a ra b in ó w m aszy n o w y ch o raz sześciolufow ych w y rz u tn i ra k ie to w y c h .
N a k rw a w y p rz e b ie g w alk w K o ło b rz eg u w is to tn y sposób w p ły w ało ró w n ie ż to, iż 4 D yw izja po ra z p ie rw sz y od ch w ili sw ego p o w sta n ia m u sia ła zd obyw ać d uże i do b rze p rz y g o to w an e do o b ro n y m iasto. D y w izja w d alszy m ciągu ponosiła znaczne s tra ty . W czasie a ta k u 10 P u łk u P ie c h o ty ś m ie rte ln y s trz a ł w głow ę o trz y m a ła p p o r. E m ilia G ie rc z a k — d o w ódca p lu to n u fizy lieró w , p ro w a d z ą c do n a ta r c ia w łasn y c h żo łn ierzy “ .
18 C A W /I I I /4 9 /1 3 , s. 206-222.
-Is to tn y w p ły w ma d alsze d z ia ła n ia odd ziałów 4 D y w izji w K o ło b rzeg u m iała ra d z ie c k a a r ty le r ia ra k ie to w a . O godzinie 13.00 16 m a rc a gen. K ien iew icz o trz y m a ł do sw e j d y sp o zy cji d y w izjo n „ k a tiu s z ” M -30, k tó ry w y k o rz y s ta ł do w a lk i ma k ie ru n k u 11 P u łk u P ie c h o ty , gdzie sk o n c e n tro w a n y był g łó w n y w y siłe k u d e rz e n io w y d y w iz ji20.
P o w y k o n a n iu sa lw y o trz y m a n y m d y w izjo n em ra k ie to w y m o ra z po n a w a le a r ty le r y js k ie j o p ó łn o cy 16 m a rc a dow ódca 4 D y w izji P ie c h o ty ro z k aza ł 10 i 11 P u łk o w i P ie c h o ty o raz 2 B atalio n o w i 12 P u łk u P ie c h o ty u d e rz a ć na w o jsk a n iem ieck ie b ro n ią c e fa b ry k i i p o b lisk ich b u d y n k ó w . N a ta rc ie noone dało p o m y śln e r e z u lta ty . N a c ie ra ją c e b a ta lio n y po zacię te j w alce o p an o w ały za b u d o w an ia p rz y p arow ozow ni i fa b ry k ę po czym u m o cn iły się na zd o b y ty ch p ozycjach. J e d n a k ż e w y c z e rp a n ie n aszy ch żo łn ierzy w a lk ą było o grom ne. M ieli oni za sobą k ilk a n ie p rz e sp a n y c h nocy.
Od w czesny ch godzin ra n n y c h 17 m a rc a s y tu a c ja w o jsk n iem ieck ich w K o ło b rz eg u b y ła ju ż całk o w icie b ez n a d z ie jn a . D o ty ch czaso w e d z ia ła nia b o jo w e je d n o ste k p o lsk ich sp ow odow ały, że g a rn iz o n n ie m ie c k i zo s ta ł śc iśn ię ty na 300 do 1000 m e tro w y m pasie w y b r z e ż a 21. J e d n a k ż e d ow ództw o tw ie rd z y k o ło b rz e sk ie j w d alszy m ciągu nie za m ierzało k a p i tu lo w ać, po stan o w iło n a to m ia s t ra to w a ć się ucieczką d ro g ą e w a k u a c ji na s ta tk a c h . P o d ję c ie te j d ec y zji nie zm n iejszy ło je d n a k o p o ru w o jsk n ie m ieckich, a in te n sy w n o ść ognia a r ty le rii n a w e t w zrosła. W te j s y tu a c ji p o trz e b a było jeszcze w iele w y siłk u i o fia r p o lsk ich żo łn ierzy , ab y o statec zn ie zlik w id o w ać g a rn iz o n n ie p rz y ja c ie la w K o ło brzegu.
W god zin ach p rz e d p o łu d n io w y c h 17 m a rc a o d d ziały 4 D y w izji w zno w iły n a ta rc ie . N a c ie ra ją c y n a p ra w y m sk rz y d le 12 P u łk P ie c h o ty po p rz e b y c iu około 150 m został z a trz y m a n y siln y m ogniem sk rz y d ło w y m n ie p rz y ja c ie la . J e d n a k ż e w god zin ach p o p o łu d n io w y ch po k ró tk ie j n a w ale ogniow ej p u łk p o n o w n ie p rzeszed ł do n a ta rc ia i w ieczo rem op ano w ał rejom k w a r ta łu 114, W no cy z 17 n a 18 m a rc a ra d z ie c k i 1063 P u łk P ie c h o ty zdobył fo r t n a d m o rz e m i w yszedł n a p ra w e s k rz y d ło 12 P u łk u P ie ch o ty . R ów nież 10 i 11 P u łk i P ie c h o ty łam iąc o p ó r w o jsk n iem ieck ich p o su n ęły się do p rz o d u i po za c ię te j w alce o siąg n ęły k w a rta ł 113.
ch o ty . Z n a n a b y ła ze s w e j o d w a g i, w y tr z y m a ło ś c i, m ę s tw a i p o ś w ię c e n ia . P o d c za s w a lk o K o ło b rz e g o so b is ty m p r z y k ła d e m p o d e r w a ła sw ó j p lu to n d o a ta k u na p o z y c je n ie m ie c k ie . T r a fio n a w g ło w ę p rzez S trzelca w y b o r o w e g o z d o ła ła je szc z e w y d a ć s w y m ż o łn ie r z o m r o zk a z „ N a p r z ó d ” ; C A W /I I I /4 9 /1 3 , s. 221.
m R. D z i p a n o w , W a l k i 4 p o m o r s k i e j d y w i z j i p i e c h o i y , W a r sz a w a 1965, s. 120.
W te n sposób o d d z ia ły 4 D y w iz ji P ie c h o ty w d n iu 17 m a rc a p rz e ła m a ły d r u g ą pozy cją o b ro n y n ie p rz y ja c ie la w K o ło b rzeg u , z a d a ją c w o j skom n iem ieck im p o w ażn e s tra ty , w y noszące około 470 za b ity c h i r a n n y c h o ra z 101 jeńców . Wysoikie b y ły ró w n ie ż s t r a t y 4 D y w iz ji, ob liczo n e n a 63 z a b ity c h i 283 r a n n y c h 22. W śród p o le g ły c h z n a la zł się Z en o n K opij z 10 P u łk u P ie ch o ty , ojciec E d w a rd a K opi ja — d ziecka teg oż p u łk u . T en o sta tn i został ciężko r a n n y w nogę, k tó rą trz e b a było am p u to w a ć . Ż oł n ie rz e 10 Pułtku ciężiko p rz e ż y li t ę tra g e d ię .
W nocy z 17 na 18 m a rc a do w ództw o n iem ieck ie w K o ło b rzeg u , o sła n ia ją c się siln y m o gniem a r ty le r ii o k rę to w e j, p rz e p ro w a d z a ło e w a k u ac ję sw o ich w o jsk . Na lin ii w a lk i p o zo stały ty lk o te o d d ziały , k tó ry c h za d an iem b y ło o słan iać w y c o fu ją c e się w o jsk a. P o n ie w a ż e w a k u a c ja w o jsk n iem ieck ich zo stała p rz ez P o la k ó w za u w ażo na, n a d ra n e m 18 m a rc a jednostiki 1 A rm ii p rz e s z ły do o statec zn eg o n a ta rc ia .
Z ro z k azu gen. K ien iew ic za 4 D y w iz ja P ie c h o ty w z n o w iła n a ta rc ie całością sił. W sz y stk ie trz y p u łk i w s p a r te a r ty le rią zd e cy d o w a n y m a ta k ie m z ła m a ły opór o d działów osło n o w y ch i p ro w a d ząc n ie z w y k le za cięte w a lk i z b ro n ią c y m i się d esp e rac k o w o jsk am i n iem ieck im i, o godzinie 7.15 w y szły n ad b rz eg B a łty k u w re jo n ie k ą p ie lisk a i d o m u zd ro jow eg o. 3 D y w iz ja P ie c h o ty po o p a n o w a n iu d w o rc a k o lejo w eg o w y s z ła ró w n ie ż nad B a łty k w re jo n ie n a w schód od la ta r n i m o rsk ie j. C zęść o dd ziałó w 6 D y w iz ji P ie c h o ty w yszło na w y b rz eże k o ło sa m e j la ta r n i, p o zo stałe je d n o stk i w y szły n a d m o rze po zach o d n iej s tro n ie P a r s ę t y “ .
W te n sposób zak o ń czy ły się je d n e z n ajcię ższy c h w a lk , ja k ie d o ty c h czas p ro w a d z iła 4 D y w iz ja P ie c h o ty i p o zo stałe je d n o stk i 1 A rm ii. K o ło b rz eg został p rz y w ró c o n y P olsce w ielk im w y siłk ie m żo łn ie rz y 1 A rm ii w ty m ró w n ie ż p u łk ó w 4 D y w iz ji P ie c h o ty 24. M iało to b ard zo w a żn e zn aczenie w o jsk o w e i p o lity czn e.
18 m a rc a 1945 r. o d b y ły się uroczystości za ślu b in z m onzem . Ż ołn ierze p olscy w a lc ząc y o K o ło b rzeg złożyli u ro c z y stą p rz y się g ę, że n ie b ęd ą szczędzić an i k rw i, ani życia w o b ro n ie B a łty k u 25.
P od czas w a lk o K o ło b rzeg 4 D y w iz ja P ie c h o ty z a d ała n ie p rz y ja c ie low i d o tk liw e s tra ty . W e d łu g d a n y c h z a w a rty c h w m e ld u n k u sze fa o d d z ia łu o p e ra c y jn e g o 4 D y w iz ji P ie c h o ty s t r a t y te w y n o siły : za b ity c h 730, w z ię ty c h do n iew oli 982 w ty m 6 oficerów . P o n a d to w rę c e żoł n ie rz y 4 D y w iz ji d o stało się 500 osób c y w iln y c h w w ie k u od 17 cio 50
22 C A W /I I I /4 9 /1 1 , s. 186, K o m u n i k a t o p e r a c y j n y n r 01)68 4 D P z 17111 1945 г. 23 J a d z i а к, W y z w o l e n i e . . . , s. 208-211.
24 C A W /I I I /4 9 , s. 189, K o m u n i k a t o p e r a c y j n y n r 0069 4 D P z 18 II I 1945 r. 25 T e k s t ś lu b o w a n ia z n a jd u je s ię w m a te r ia ła c h a r c h iw a ln y c h C A W /I I I /4 9 /6 8 , s. 77.
la t **. U b y tk i w n iem ieck im sp rz ęcie b o jo w y m ilu s tr u je tab . 1 27. W czasie w a lk o K oło b rzeg ciężkie s tr a ty po nio sła ró w n ie ż 4 D y w iz ja Piechoty® 8 (p a trz tab . 2), T a b e l a 1 S tr a ty sp r z ę tu b o jo w e g o p o n ie s io n e p r z ez n ie p r z y ja c ie la N a z w a Z d o b y to Z n is z c zo n o S a m o c h o d y 502 337 D z ia ła r ó ż n y c h k a lib r ó w 63 28 D z ia ła p r z e c iw lo tn ic z e 14 11 C zo łg i 20 8 D z ia ła s z tu r m o w e 35 23 M o źd zier z e 43 16 T r a k to r y 35 — B ro ń m a s z y n o w a 268 — K a r a b in y 1 285 — S k ła d y 27 12 K o n ie 370 390 M o to c y k le 64 27 F u r m a n k i 437 300 T a b e l a 2 R o z m ia r y str a t 4 D P S t r a t y d y w iz ji O fic e r o w ie P o d o f i c e r o w ie S z e r e g o w c y R a z e m Z a b ici 21 70 166 257 R a n n i 60 185 471 716 Z a g in ie n i b e z w ie ś c i 2 18 42 62 O g ó ł e m 83 273 679 1 035 * 2й C A W /I I I /4 9 /1 3 , s. 226, M e l d u n e k s z e f a o d d z i a ł u o p e r a c y j n e g o 4 D P d o s z e f a o d d z i a ł u o p e r a c y j n e g o 1 A W P o s t r a t a c h n i e p r z y j a c i e l a w w a l k a c h o K o ł o b r z e g . 27 C A W /I I I /4 9 /1 3 , s. 227. 28 C A W /I I I /4 9 /1 3 , s. 226, M e l d u n e k s z e f a o d d z i a ł u o p e r a c y j n e g o 4 D P d o s z e f a o d d z i a ł u o p e r a c y j n e g o 1 A W P o s t r a t a c h 4 D y w i z j i P i e c h o t y w w a l k a c h o K o ł o b r z e g .
D Z I A Ł A N IA 4 D P W O B R O N IE W Y B R Z E Ż A
P o zdob yciu K o ło b rzeg u 1 A rm ia W P, w y k o n u ją c ro zk az dow ódcy 1 F ro n tu B iało ru sk ieg o o trz y m a n y jeszcze 6 m arca, p rz e sz ła do o b ro n y po n ad 1 1 0 -k ilo m etro w e j rulbieży w y b rz eża M orza B ałty ck ieg o i Z alew u S zczecińskiego w g ra n ic ach : na p ra w o K ołobrzeg, B iało g ard , na lew o zaś S te p n ic a , N ow ogard, Łobez. P rze ch o d zą c do o b ro n y na w y zn aczo n ej ru b ie ż y dow ódca 1 A rm ii gen. P o p ła w sk i p o stan o w ił zo rg an izo w ać siln ą 1 trw a łą o b ro n ę m a ją c w p ie rw s z y m rz u c ie 4, 6, 2 i 1 D y w iz je P ie ch o ty , n a to m ia st w obw odzie p o zo stałe je d n o stk i, p rz y pom ocy k tó ry c h za m ie rz a ł o n sto so w ać w ra z ie p o trz e b y sk u te c z n y m an ew r.
Z godnie z ro z k a z e m d o w ó d c y 1 A rm ii 4 D y w iz ja P ie c h o ty m iała zn a jd o w ać się n a p ra w y m s k rz y d le u g ru p o w a n ia b ojow ego i o trz y m a ła za d an ie p rz e jśc ia z d n iem 18 m arc a do o b ro n y 2 0 -k ilo m etro w eg o p asa w y b rz eża od K o ło b rz eg u do M rzeżyna. P ra w y m są siad e m d y w iz ji b y ły je d n o stk i 91 r e jo n u u m o cn ien ia, lew y m zaś — 6 D y w iz ja P ie ch o ty .
P o d o k o n an iu a n a liz y o trz y m a n e g o zad an ia oraz po u w z g lę d n ie n iu m ożliw ości b o jo w y ch d y w iz ji gen. K ien iew icz p o d jął d e c y z ję i 19 m a rc a w y d ał roakaiz b o jo w y n r 0023 s“, w k tó ry m o k re ślił u g ru p o w a n ie bojow e po d leg ły ch sobie jed n o stek , s ta w ia ją c jed n o cześn ie p u łk o m i po d o d d zia łom specjailnym za d an ia bojow e. Z godnie z p r z y ję tą d e c y z ją w p ie rw szy m rz u c ie o b ronę m ia ły org an izo w ać 11 i 12 P u łk i P ie ch o ty , w d ru g im rz u cie m ia ł to być 10 P u łk P ie c h o ty . G łó w n y w y siłek o b ro n y gen. K ie n ie w icz sk u p ił w re jo n ie K o ło b rzeg u , licząc się z ew e n tu a ln o śc ią w y lą d o w a nia ta m d e s a n tu m orsk ieg o n ie p r z y ja c ie la 30. W p rz y ję te j d ec y zji gen. K ien iew icz p o sta w ił d la p oszczegó lnych p u łk ó w n a stę p u ją c e zad ania: 12 P u łk P ie c h o ty w s p a rty 3 D y w iz jo n e m 6 P u łk u A r ty le r ii L e k k ie j, 2 B ry g a d y A rty le r ii H a u b ic o ra z 15 P u łk ie m A rty le r ii P rz e c iw lo tn ic z e j — m iał bron ić o d cink a w y b rz eża długości 7 k m od K o ło b rz eg u do w zgó rz a 5,5 (ok. 2 k m n a pó łn o cn y w sch ód od G rzyb ow a); 11 P u łk P ie c h o ty z 1 i 2 D yw izjo n em 6 P u łk u A rty le r ii L ek k ie j o raz z 1 P u łk ie m M oździe rz y o trz y m a ł zadamie b ro n ić 13-kilo m etro w eg o odcink a: (w ył.) w zgórze 5,5 M rzeżyno. P rz y d z ie le n ie 11 P u łk o w i P ie c h o ty p ra w ie d w u k ro tn ie dłuższego o d cinka o b ro n y niż 12 P u łk o w i P ie c h o ty w y n ik a ło z tego, iż 12 P u łk P ie c h o ty sw ój g łó w n y w y siłe k s k u p ia ł w K o ło brzeg u, w k tó ry m p łk W a rio ń ezy k p ełn ił obow iązki dow ódcy g arn iz o n u . 10 P u łk P ie c h o ty o trz y m a ł początk ow o za d an ie sk o n c e n tro w a ć się w T rz eb iato w ie w celu zo rg an izo w a n ia ta m o b ro n y o k rę żn ej i o bjęcia słu ż b y g a r n iz o n o w e j31,
2a C A W /I I I /4 9 /2 , s. 98; C A W /I I I /4 9 /1 4 , s. 88, R o z k a z b o j o w y n r 0023 d o w ó d c y 4 D P z 19 111 1945 r.
80 C A W /1 I I /4 9 /8 , s. 190, M e l d u n e k b o j o w y n r 0070 d o w ó d c y 4 D P z 19 111 1915 r. 81 C A W /I I I /4 9 /8 , s. 190, K o m u n i k a t o p e r a c y j n y n r 70 4 D P z 1911119 45 т C A W /I I I /4 9 /8 , s. 195, K o m u n i k a t o p e r a c y j n y n r 0074 z 23 II I 1945 r.
a n a stę p n ie w C zern in ie, w gotow ości do w y k o n a n ia k o n tra ta k ó w w k ie ru n k u : K ołobrzeg, D źw irzyno, M rzeżyno.
4 B a ta lio n S źk o ln y m iał zgodnie z ro z k aze m gen. K ien iew ic za ro z m ieścić się w re jo n ie N ieżyn a, w gotow ości do d ziała ń n a k ie ru n k a c h w y zn acz o n y ch dla 1Ü P u łk u P ie c h o ty . 4 D y w izjo n A rty le rii P a n c e rn e j i 5 B atalio n S ap eró w o trz y m a ły ro zk az ześro d k o w ać się w re jo n ie G oś cina. S tą d dow ódca 4 D y w izji za m ie rza ł ich w y k o rz y sta ć jak o odw ód p rz e c iw p a n c e rn y i oddział za p o ro w y n a k ie ru n k a c h 10 P u łk u P ie ch o ty . S ta n o w isk o d ow odzenia d y w iz ji gen. K ien iew ic z p olecił ro zm ieścić w S ta ry m B orku.
W n ocy z 19 n a 20 m a rc a p ie rw sz o rz u to w e pułtki p ie c h o ty z a ję ły w yznaczone o dcinki o b ro n y . Z aró w no p ik W ario ń czy k , ja k i p łk K o n d ra to w ic z u g ru p o w a li sw o je o d d ziały w dw a rz u ty , p rz y g o to w u ją c się w te n sposób do w alki z e w e n tu a ln y m d e sa n te m m o rsk im n ie p rz y ja c ie la . N ad b rz eg iem m orza z a ję ła stan o w isk a ogniow e p ra w ie cała a r ty le ria w gotow ości do p ro w a d z e n ia ognia n a w p ro st w p rz y p a d k u zb liżan ia się n iem ieck ich k u tró w i o k rę tó w w ojenych.
W p rz e d sta w io n y m u g ru p o w a n iu b o jow ym 4 D y w izja P ie c h o ty pozo sta ła do 26 m a rc a 1945 r. W d n iu ty m gen. K ien iew icz w y k o n u ją c ro z k az b o jo w y dow ódcy 1 A rm ii " , d o k o n ał 'nieznacznych zm ian w d o ty c h czasow ym u g ru p o w a n iu bojow ym . W K o ło b rz eg u m iał być zorgan izo w a n y p u łk o w y re jo n ob ro n y , a w M rzeżynie b a ta lio n o w y re jo n o brony. P lu to n o w e i kom painijne re jo n y o b ro n y gen. K ien iew ic z polecił zo rg a nizow ać n a p o zo stały m o d cin k u . C zęściow ej zm ian ie u le g ły jed n o stk i w sp arcia. 12 P u łk P ie c h o ty m iał być ob ecn ie w sp ie ra n y p rz e z 2 B ry gadę A rty le rii H aubic (bez 8 P u łk u A rty le rii H aubic), 1 P u łk M oździe rz y i 3 D y w izjo n 6 Pulfau A rty le r ii Letklkiej, n a to m ia s t 11 P u łk P ie ch o ty m iał być w s p ie ra n y p rz ez 8 P u łk A rty le rii H a u b ic o ra z 1 1 2 D y w iz jo n 6 P u łk u A rty le r ii L e k k ie j. 4 D y w iz jo n A rty le r ii P a n c e rn e j i 5 B atalio n S a p e ró w o trz y m a ł ro z k az ześro d k o w ać się w re jo n ie K o rz y stn a M.
P o n iew aż 4 D y w iz ja zn a jd o w a ła się n a p ra w y m sk rz y d le u g ru p o w a nia bojow ego arm ii, o trz y m a ła ona za d an ie zabezp ieczyć s ty k z p ra w y m sąsiad em . A k t o zabe?.pieczeniu s ty k u m ięd zy 4 D y w iz ją P ie c h o ty i 91 re jo n e m u m o cn io n y m został p o d p isan y 28 m a rc a 1945 r .,J B yło to bardzo w ażne, gd y ż d y w iz ja z n a jd o w a ła się na s ty k u d w óch fro n tó w .
s* C A W /I I I / 4 9 / l, s. 189, R o z k a z b o j o w y n r 00105 d o w ó d c y 1 A W P z 24 11 11945т. as C A W /I I I /4 9 /1 4 , s. 92, 93, R o z k a z b o j o w y n r 0024 d o w ó d c y 4 D P z 2 6 1 1 1 1 9 4 5 r P or. ta k ż e C A W /I I I /4 9 /2 , s. 94, P la n o b r o n y 4 D P z 30 I I I 1945 r.
84 A k t o z a b e z p ie c z e n iu sty k u m ię d z y 2 d y w iz ją p ie c h o ty a 91 r e jo n e m u m o c n ion y m p o d p isa li: z e str o n y 4 d y w iz ji p ie c h o ty — g en . K ie n ie w ic z i z a s tę p c ą s z e
P o d cza s o rg a n iz o w an ia o b ra n y w y b rz eża M orza B a łty c k ie g o sta n osobow y d y w iz ji b y ł b ard zo u szczuplony . D o tk liw e s t r a t y pon iesione p rz ez poszczególne je d n o stk i, a zw łaszcza p u łk i p ie c h o ty n a W ale P o m o rsk im i w K o ło b rz eg u sp ow odow ały, że pod ko niec m a rc a 1945 r. s ta n osobow y d y w izji w y n o sił ty lk o 5730 l u d z i M. W y siłk i gen. K ie n ie w icza w sp ra w ie o trz y m a n ia u z u p e łn ie n ia jeszcze p rz e d w p ro w ad ze n ie m d y w iz ji do w a lk w K o ło b rz eg u nie d a ły p o m y śln y c h re z u lta tó w . D opiero podczas o b ro n y w y b rz e ż a d y w iz ja o trz y m a ła częściow e u z u p e łn ie n ie . N a p o d sta w ie m a te ria łó w a r c h iw a ln y c h tru d n o je s t u sta lić d o k ła d n ą liczbą now o p rz y b y ły c h żołnierzy. M iędzy p o szczegó ln ym i d o k u m e n ta m i są w ty m z a k re sie różn ice. W y d a je się je d n a k , że n a jb a rd z ie j w ia ry godne są te liczby, k tó re p o d aw ał w sw y ch m e ld u n k a c h za stę p ca d o w ódcy 4 D y w iz ji do s p ra w po łityczm o-w ychow aw czych. W y n ik a z n ich że podczas o b ro n y w y b rz e ż a dywiizja o trz y m y w a ła u z u p e łn ie n ie d w u k ro tn ie , p rz y czym ra z p rz y b y ło 300, a d ru g i ra z 200 l u d z i 8“. B iorąc pod uiwagę n a w e t i to, że do poszczególnych od działów p ow ró cili liczni re k o n w a le sc e n c i, d y w iz ja p o zo staw ała n a d a l w u szc zu p lo n y m sta n ie .
P o cząw szy od 3 k w ie tn ia je d n o stk i 4 D y w iz ji P ie c h o ty ro zp o częły szkolenie, p ro w a d z ą c jed n o cześn ie p ra c e o b ro n n e w z d łu ż w y b rzeża. P o d sta w ą do o p ra co w an ia szczegółow ego p ro g ra m u szko leniow ego d la je d n o s te k 4 D y w izji b y ł ro z k a z s p e c ja ln y dow ódcy 1 A rm ii z 27 m a rc a 1945 r . 87 Z godn ie z ty m ro z k a z e m szkolenie m iało być p ro w a d zo n e 10 godzin n a dobę, p rz y czym o b ejm o w ało ono całe s ta n y osobow e p o szcze gó ln y ch dy w izji. D ow ódcy p oszczególnych zw iązków ta k ty c z n y c h m ogli opraco w ać ta k i p ro g ra m szkolenia, k tó r y b y u w z g lę d n ia ł n a jp iln ie js z e p o trz e b y d a n e j dy w izji. W spólne dla w szy stk ich d y w izji m iało b y ć to, że 50°/o zajęć z w y szk o len ia tak ty c z n e g o n ależało p rz e p ro w a d z a ć w nocy.
W o p a rc iu o ro z k a z dow ódcy 1 A rm ii gen. K ien iew icz w y d a ł 29 m a rc a ro z k az sp e c ja ln y n r 067, w k tó ry m u re g u lo w a ł sposób szk o len ia p o d leg ły ch sobie je d n o s te k 88. Z godnie z ty m ro z k a z e m o d d ziały 4 D y w iz ji do 10 k w ie tn ia m ia ły w ciąg u do by 6 godzin w y k o rz y sty w a ć n a ro z bu d o w ę o b ro n y , a 4 godzin y n a szkolenie. O ficerow ie m ieli b y ć szkoleni w g ru p a c h je d e n d z ie ń w ty g o d n iu . R ozk az dow ód cy 4 D y w izji
fa sz ta b u d y w iz ji m jr R z e c z y c k i, ze str o n y r a d z ie c k ie j d o w ó d c a 91 r ejo n u u m o c n io n e g o p łk G a jfu n d in o w i sz e f sz ta b u p p łk K u r a je w . C A W /I I I /4 9 /1 3 , s. 239. 35 D z i p a n o w , op. cit., s. 126. 84 C A W /I I I /4 9 /4 3 , s. 90, M e l d u n e k n r 51 z a s t ę p c y d o w ó d c y 4 D P d o sprav> p o l i t y c z n o - w y c h o w a w c z y c h z 24111 1 9 4 5 г . C A W /I I I /4 9 /4 3 , s. 107, M e l d u n e k n r 45 z 7 I V 1945 r. 87 C A W /I I I /4 9 /4 , s. 94-96, R o z k a z s p e c j a l n y n r 0115 d o w ó d c y 1 A W P — w y t y c z n e d o s z k o l e n i a b o j o w e g o o d d z i a ł ó w 1 A W P n a k w i e c i e ń 1945 r. 88 C A W /I I I /4 9 /4 , s. 101, R o z k a z s p e c j a l n y n r 067 d o w ó d c y 4 D P z 29 I I I 1945 r.
