Baza surowcowa jako czynnik ograniczający koncentrację produkcji kruszyw naturalnych

KAZIMIERZ CZQP.EK

Akademia G6mlc:zo-Hutnlcza

BAZA SUROWCO W A JAKO CZYNNIK

OGRANICZAJĄCY

KONCENTRACJĘ

PRODUKCJI KRUSZYW NATURALNYCH

Główny cdbiorca kruszyw naturalnych - bud· ow-nictw-o zakłada, że ich produkcja wzr<lŚn.ie z 54,4 mln t w 1970 .r. do 121,7 rmtln łt w 199:1 r. (4). Tak mac:zmy wzroot ·PTod·ukcji wymaga wprowadzenia lepszych, niż dotychczas, form organizacyjnych, wśTód których na-leży wymienić między innymi koncentrację. Podsta-wową Z'isadą konc-entracji jest skupienie większości produkcji w możliwie dużych zakładach, -które gwa-ran.tu~ą wzros-t produkcji, pCf!>rawę jak<lŚci uzyski-wanych kruszyw, lepszą organizację pr-ocesów po-mocniczych oi usłu·gowych, lepszą org:~nizację pracy, większą wydajność oraz realizację celów .przy ni-skich ·kosztach jednootkowych. Ko'1centrację w tym ujęciu można zrea'llzować (przy ·produkcji kruszyw na.'tura.lnych) następującymi metodami:

- przez :budowę nowy.ch, dużych Z'i•kładów na zło­ żach gwarantujących w okres:e amortyzacji produ.k-o.li prodlukx:ję, przy z.astosowan.ifu wy.sokowydajnych c!ą~w .techn.ologi.cznyeh;

- zwdększenie produkcji na eksplo:ttowanych zło­ żach preez nstosowanie większych maszyn lub lll()-dem!zację starych, ewentualnie zwiększenie liczby L...m.i~ących rnaszvn;

- stoopn.iową likwidację bardzo ro~oszonych za-kładó\v małych, a QParcie się na a:akładach śred­ nich i dutych.

Analizu1ąc koncentrację w ·bramv kruszyw bu-dowlanych, w tab. I oraz na ryc. l d 2 przedsh-wiooo roz:kład wielkości zakładów istniejących i pla-nowanych. Z przedstawioovch danych wynika wy-raźny spadek l-iczby zakładów małvch, a Z\\rięksa;enie liczby akładów średnich. Szczególnie widoczne jest

t-o

w PrznMldku Zjednoczenill Kruuvw (rvc. 2), gdzie planuJe się znacmv wzrost Uczbv za.khdów średnich od 10~00 tys. t. Ponieważ koncentracja powinna l))row.adzić do wzrostu prod.u·kcji, nie tbez znaczeni'ł je~ fakt jak dużą produkcję tUZy!S'k:uJe się w

po-/!Qśt SI/ •

•

·~ JOOj

_ ,

~1

----z

·.~

_{~ ~}

.:::

-

-

=

-

_~

----

_~

-

-

-

--

_{~-~ ~ ~ ~ ~}

-

-~

...

'-;-;;:-;'=-'~

·

--~

-

... -;;-::;;'" :--::=-.~:'~k3st zakładu tvs.t

Ryc. 1. Rozkład wielkości zakładów w branży kru-szyw budowlanych.

1 - UNIO, 2 18'73.

Fig~ 1. Size distributton of building aggregate works. 1 - 11160, 2 - 18'73 .

. 34

UKD 553.623'.626.04:691.22:6311.5.011(438)

szczególnych typach wielkości zakładów. Analizę ta-ką .przedstawiono n.a ryc. 3, podając w tabeli II przykładowe określenłe krzywej koncentracji dla 1973 r. w cał-ej -branży. Z ryc. 3 widać, że 74'/• z

ogólnej liczby za.kładów daje tylko 20'/e całości pro-dultc;jd branrży, c-o wskazuje -nli dużą J.icZibę zakładów małych. Podobn.ie przedstaWiia się sytuacja przy pro-dukcji naturalny~h kruszyw drogowych (6).

Zapotrzebowanie na •kr.uszywo naturalne budow-lane jest bardzo rozproszone terytorialnie. · Obok znacznych agilomeracji miejsk-o-przemysłowych ist-ni~ją mniejsze ·OŚrodki czy nawet pojedyncze budo-wy, których zapotrzebowanie na kruszyw-o powinno być reaMzowane z miejscowej bazy. Wynika ·to 1: ogólnego deficytu kruszywa oraz konieczności o~a­

niczenia przewozów, zwłaszcza ·kGlejowych. Zachodzi więc ;py·tan.ie, czy fakt znacznej liczoby zakładów ma-łych i wykładniczy rozkład wie~kcści zakłidów, .t.m. spadek dch licz.by wraz z.e wzrostem woielkości wynika z dążenia do tworzenia za·kładów dostosowanych do zaspokajenia .potrzeb miejscowych. Analiza bazy su-rowcowej ws-k'a.zuje jednak, że charakter rozkładu złóż bilansowych rwedług stanu na l I 1974 .r., prz.ed-stawlooy na ryc. 4, jest podobny do rozkładu zakła­

dów przeds.ta'Wiionego na ryc .1. Uwzględniając ,po-dobieństwo i charakter rozkładów, postawiono więc hipotezę, że mamy do czy:1ienla z ident~znymi, wy-kładniczyuni rozkładami o nastę!)ującej fUII'lkcji gę­ st<lŚC-i:

{

o

.f

ix)

=

ke:rp (- kx) dla x~O [l]

_

_

_

,

--- --- l - ·- ··--· J

-

·

·-

··

-

·

Ryc. 2. Rozkład wielkości zakładów w z;ednoczeniu Kruszyw.

1 - 19'10. 2 - 18'73, 3 - 19'111, ł - 1980.

Fig. 2. Size dtstribution of aggregate producing woTk8 of the Aggregate Union.

Tabela l

Liozba zakładów Klasa

wiol-Branża kruszyw

budowla-kośoi zakładu, Zjednoczenie Krusżyw

tys. tfrok ·nyoh ·

1966

l

1973 1970

l

1973

l

1976

l

1980

l

1986"

l

1990 ' 0-100

l

626 526 43 33 39 39 6_8

no

100-200 77 91 42 42 60 63 62 68 200-300 23 :l9 22 29

-

sa

31

:u

29 300-4.00 lO 12 11 12 29 28 17 17 400-500 6 14 8 14 18 19 24 22 500-600 2 12 8 12 6 10. 11 9 600-700 l 3 l 3 lO

u

9 7 . 700-800

-

4 3 4 4 6 4 6 800-900

-

l l l 3 2 3 3 900-1000

-

-

l

-

-

3 5 6 1000-1100

-

-

l

-

l

-

l

·

-1100-1200

-

l

-

l 2 l 2 2 1200-1300

-

-

-

-

-

l 3 3 1300-1400

-

-

l

-

-

-

-

-1400-1500

-

l

-

l l 3 2 3 Hi00-1600 -

-

-

-

-

-

-

-1600-1700

-

-

-

-

-

-

-

-1700-1800

-

-

-

-

l l

-

-1800-1900

-

l

-

-

-

l

-

-1900-2000

-

-

-

-

-

l 6 4 2000-2100

-

-

-

-

-

-

l l 2100-2200

-

-

-

-

-

l

-

l 2200-2300

-

-

-

-

-

l

-

-2300-2400

-

-

-

-

-

-

-

-2400-2600

-

-

_-

_·

-

-

-

l l 2600-2600

-

-

-

-

-

-

-

-2600-2700

-

-

-

-

-

-

-

-2700-2800

-

-

-

-

-

-

-

-2800-2900

-

-

-

-

-

-

-

-2900-3000

-

-

-

-

-

-

-

-3000-3100

-

-

-

-

-

-

-

.

...

3100-3200

-

-

-

-

-

-

-

-3200-3300 ···-

-

-

-

-

-

-

-3300-3400

·

-

-

-

-

-

-

-

-

-3400-3500

·

-

-

-

-

-

-

-

..

-744 706 142 162 192 ... 222 231 . ... ':291 . -Tabela n

BRANZA KRVSZYW BUDOWLANYCH 1973 r~

Procent udżiału

_%

...

Prpooent naraataj.lł!.lY' i Klasa wielkosoi zakładu, · Liozba PrJdukoja

1

l

·

-łąożna, _Liozba ... ·- --tys. t z&kladów· _{Produkcja Liozba zakładów Produkcja}

tys. t . zakładów 0-100

l

626 14329 74,61 20,66 74;~1 20,66 100-200

l

91 18379 12,90 26,60 87,61 47,16 200-:300 39 9686 6,53 13,96 93.04 64,12 300-400 12 4068 1,70 5,86 94,74 66,97 400-600 14 6228 1,98 8,98 96,72 76,96 600-600 12 6483 1,70 9,20 98 •. 42. 81S,l_li 600-700 3 1955 0,42 2,82 98,84 ii8.~'i 700-800 4 2944. 0,56 4,26 99,40 92,22 800-900 l 846 0,15 :1;~2 99,56 ~3,14 900-:-1000

-

-

-

-

·

99,611 . 93,34 1000-1100

-

-

-

-

99,66 "93,44 .1100.-1200 .. l 1196 0,15 1,72 99,70

_l

96;16 1200-::1300 -

_-

-

-

99,70 95;16' 1300""""1400 --;-

-

-

-

99,70 96,16 140o...:._l500 l .1466 0,15 2,10 99,85 97,26 1600-1600 -

_-

-

-

~9,86 97."~6 160Ó-1700

-

-

-

-

99,85 . 91,26 1700-1800

-

-

-

-

99,85 97.26 1800-1900 l 1900 0,16 2,74 lQO,O

;

l

l<ió,OO"

706 . 69369. 100,0 100,0

too.o

. 100,0 ..

Tabela

m

Ilość złóż w województwie o średnim punkcie piaskowym

30-60%

_l

60-70%

l

powyżej 70%

Złoża nie eksploatowailo (baza

przyszło-ściowa)

Kł88a wielkości złóż, mln t

Białystok, Bydgoszcz,

Kraków,' _KatowicGdańsk_e, _, Kieloo, Lu-blin, Łódź, Opole, Rze. _Koszalin,

Poznań, BZÓW, _Olsztyn, Warszawa Wrocław _Szczecin, Zielona Góra 0-1 61 79 67 1-2 30 28 14' 2-3 27 16 7 3-4 19 20 9 4-5 15 7 4 6-6 15 4 3 6-7 6 4 6 7-8 6 5

-8-9 10 l l 9-10 lO - l 10-lł 6 l 2 ll-12 2 l l 12-13 4 2

-13-14 - 3 3 14-15 3 2 -15-16 l - -16-17 6 2 -17-18 - 2 -18-19 3 2 -19-20 2

-

-21-22 l 2 -22-23 l -

-23-24 3

-

-24-26 3 2

-25-26 2 l

-26-27 2 l

-28-29 2 l l 29-30 l

-

-30-31 - l -31-32 .l - l 39-40 l - -40-41 l - -43-44 l - -45-46 l -

-46-47 2

-

-50-51 l -

-51-52 - l -63-64 2

-

l 65-66 l

-

-84-85 l

-

-91-92 l

-

-148-149 l

-

-234-235 l

-

-Postawioną .hipotezę, czyli uznanie podobieństwa roz-kładów, weryfikowano nieparametrycznym testem Kotmogorowa A, według którego nierówność:

[2]

gdzie:

A - obliczona wartość testu,

i..o -

tabelaryczna wal"tość tes·tu,

upoważnia do odrzucenia hipotezy. Hipotezę weryfi-kowano dla zakładów całej branży w 1973 r. oraz dla złóż bilansowych według stanu na l I 1974 r.

Na poziomie istotności a

=

0,05 otrzymano nastę­ pujące WYIIliki:

dla złóż () .. = 0,0)

dla zakładów () .. = 0,0)

(A.

=

l ,36) '

().0

=

1,36), potwierdzające istniende .podobieństwa rozkładów.

Do-wodzi .to, że wielkość zakładu wynika przede wszyst-kim rz !wielkości złoża. Ogólnie można rwięc

stw.ier-36

Tabela IV

PLAN WIELKOŚCI ZAKŁADÓW W 1980 R.

Wielkość zakła· Ilóś6 zakładów _{nim punkci}w województwach o _{e piaskowym}

śred-du tys. t/rok

l

l

powyż

e

j

70% 30-50% 50- 70% 0-100 7 21 11 100-200 13 28 22 200-300 12 12 7 300-400 14 9 5 400-500 lO 6 3 500-600 5 3 2 600-700 7 3 l 700-800 4 l -800-900 l l -900-1000 - 3 -1000-llOO

-

- -1100-1200 - l -1200-1300 - l -1300-1400

-

- -1400-1500 2 l -1500-1600

-

- -1600-1700 - - -1700-1800 l

-

-1800-1900

-

-

l 1900-2000 l - -2000-2100 - - -2100-2200 l

-

-2200-2300 l - -2300-2400

-

- -2400-2500 - -

-2500-2600

-

-

-2600-2700 -

-l

-2700-2800 -

_-

-2800-2900

-

- -2900-3000 -

_-

-3000-3100 -

-

-3100-3200

-

- -3200-3300

-

-

-3300-3400

-

~

-3400-3500 l

-

-dzić, że dstniejąca baza -surowcowa ogranicza możli­ wość nadmiernej :koncentracJi. 1Wynika to p.rzede

ws:zys·bkim ze zbyt szczupłej bazy surowcowej, co zmusza do wykorzystania ;róWJnież złóż małych i śred­

nich. Jest to .równ-ież konieczne i z tego .względu, że zbytnie &kancentrowande .produkcji tylko w zakła­ dach średnich i dużych spowodowałoby oddalenie od-bLorców. Jak wiadomo z praktyki, ze względu na

trudności VI"anSIPOrlowe, rozwiązanie ta·ki.e jest nde-mooliwe.

Przy istn·ieJącej bazie surowcowej koncentracja po-wilnna :pTorwadzić do .zmniejszen'ia liczlby zakładów małych i 'llwięk.szenia du.żych przy czym QPtymaliza-cja tego r~ąi7Jania jest możliwa dedYIIlie przy łącz­ nym kryterium kosztów produkcji i kosztu

tramspor-.

tu ·gotowego produktu do odbiorcy. Koncen:tTację pTodukcji :narzuca ll"ówndeż p.rzestnenne

rozmieszcze-nie i~ości ·i jakości zasobów. Alby wyjaśnić ,to

zagad-nienie poddano analizie ·rozkład złóż bilansowych (wg stanu na l I 1974) nie eksploatowanych, tra·k.tując je

jako bazę przyszłościową dla zakładów rw 1980 r.

Ustalono w tym ce1u średnio ważony •Ptm'k•t

pias-kowy dla wojewódtzJt'w .i zgrupowano złoża jak w tab. III, jprzedstarwiając ich rozkład na ryc, 5. Wy-ni'ka z tego, że najkorzystniejszy rozkład złóż do kon-centracji mają województwa o punkcie piaskowym 30-501_{/o, a} ·więc połudndowe i Białystok. Zdecydo-wanie najgorsza sytuacja istnieje w województwach środkowYch o średnim punkcie piaskowym

>

701_/o.

Plan !Pl"odukcji na 1980 r. rw zjednoczeniu (4) - wg

którego rozkład liczby nowo uruchamianych w tym okresde zakładów powLnden się prz.edstawiać jak w tab. IV i na ryc. 6 - wskazuje, że w przyszłości baza surowcowa będzie decydująco wpływać :na kon-centrację wydobycia.

7o 1/Mt ZOKtoaow 100 1--- -80 l:: ·c:.

"'

_"'

'

""

_"'

_..

60

..,

_..

_,

~

..

40 <::

..

_'-'

____ ,---z

20 _{- · - · - 3 - ·· - ··-4} -·---···5 - - - - 6 o~-r--r--r---~--~--~--~--~--~--L-. 20 40 60 80 100 X ftodukc(i FjFWzrqst prodvk{~il-~l~g~cz~n~vL _ _ _ _ _ _ _ ~

Ryc. 3. Krzywa koncentracji produkcji kruszyw na-turalnych budowlanych.

1 - 1966 (cała branża), 2 - 1973 (cała branża), 3 - 197J,

4 - 1973, 5 - 1975, 6 - 1985 (~ ~jednoczenie).

Fig. 3. Curve of concentration of production of

na-tural building aggregates.

l - 1966 (the whole Industryj, 2 - 1973 (the whole Industryj

3 - 1970, 4 - 1973, 5 - 1975, 6 - 1985 (J-3 - Union).

- - - l

---1

- - -·-J

Na ryc. 6 przedstawiono rozkład zakładów

pod-ległych Zjednoczeniu Kruszyw. Pozorna rozbieżność

z rozkładem zakładów, uwidoczniooym na ;ryc. 5, wy-nika z faktu, iż najwięcej zakładów małych istnieje poza zjednoczeniem (tab. 1). Na ryc. 6 widać, że

naj-większą koncentrację zakłada się w województwach~

o punkcie piaskowym 30-500fo. Wiadomo jednak, że te pięć województw posiada około 60°/o całości zaso-bów. Wobec ograniczoności bazy w pozostałych wo-jewództwach, konieczne staje się jej pełne wykorzy-stanie. Dlatego też w tych województwach założo­

no {zgodnie .z bazą surowcową) produkcję znacznej liczby zakładów małych. Widać więc, że . nierówno-miernde rozmieszczona· baza surowcowa. również po-woduje ograndc.zoną możliwość koncentracji.

180 1!0 l

~

j

i

4

~

Ilosl szt.

iD

i

~

~

~

0 4 a--~12~=;16~~~o~~z.~=z~a===J~z===~~==,~o-- -.--Wie/koft lłoża, mln t Ryc. 4. Rozkład wielkości złóż kruszyw naturalnych

(bilansowych 111974).

Fig. 4. Size distribution of natural aggregate deposits

economic on 1 January, 1974. - - -l - - - - - 2 -·- ·- ·-J 10

ze

31 li 40

JYtetkost zloża,mtnl

Ryc. 5. Rozkład złóż nie eksploatowanych. w

woje-wództwach o różnym punkcie piaskowym.

Złoża w woj. o średnim punkcle piaskowym: l - 3G-501/o,

2 - SG-701/o, 3 -

>

701/o.

Fig. 5. Size distribution of non-exploited deposits in

districts differing in sand point. _

Deposlts In dlstrlcts wlth mean sand point equal: 1

-3o-so•/o, 2 - SG-701_{/o, 3 - over 70}1_/o.

~---

-Ryc. 6. Rozkład wielkości zakładów zależnie od

ja-kości bazy surowcowej - 1980 r.

Zakłady w woj. o średnim punkcle piaskowym: 1 - 3o-501/o,

2 - SG-701_{/o, 3 -}

>

₇₀1_/o.

Fig. 6. Size distribution of works depending on quali

-ty of raw-material resources in 1980.

Works In dlstrlcts wlth mean sand point equal: 1 - 3G-501/o,

2 - 5o-701/o, 3 - nvar 701/o.

WNIOSKI

Ograniczoność bazy surowcowej oraz nierówno-mierne przestrzennie zapotrzebowanie na kruszywo powoduje, że koniecznością staje się istni€111.ie zakła­ dów małych. Przykładowo w 1973 r. w branży kr u-szyw budowlanych w zakładach wielkości 0-1.00 tys. t/rok uzyskano łącznie około 15 mln t kruszywa. Likwidacja .tych zakładów pocią~ałaby koni·eczncść

dowozu kruszyw z zakładów większych. Istnieją:::~ baza surowcowa narzuca stosowaną w praktyce st

ruk-turę wielkości zakładów. Ogólna konieczność kon-centracji produkcjJ, trudność z prowadzeniem zakła­

dów małych i prymitywnych sugeruje zmniejszenie ich liczby. Podstawowym kryteriwn zmiany struktu -ry zakładów przez koocentrację powinny być jednak

łączne koszty produkcji <i transportu gotowego pro-duktu.

LITERATURA

l. Bil a n s zasOOów k<>palin w Polsce, cz. IV. Wyd. Geol., 1974.

2. Gr z e l ak E. - Technologia kruszyw

natural-nych. Arkady, 1973.

3. Kozłowski S., Sili woń c z uk Z. - Zasoby

i prognc:na rozwoju 11m'uszywa 1naturalneg<> w Pol-sce. !Komitet "Człowiek i SrodO'Wiisko", PAN, War-szawa, 1972.

SUMMARY

Size distribution of natural-aggregate-works pro-ducing for the needs of building industry was ana-lysed, It appeared that both the existing and designed works are characterized by exponential distribution of the size of production. The tests showed that the distri'bution of natural aggregate deposits is the sa-me. It was also found that regions characterized by different quality of aggregates are those Wlith diffe-rent distribution of reeources. The demand fGr aggre-gates -is not covered by the existing resources so it is necessary to exploit also smali deposits in di-stricts poor in aggregates which also impedes the concentration of exploitation.

4. Przestrzenne rozmieszczenie -br~ przemysłu

ma-teriałów bud<YW'lan~h d<> roku 1990. ZPKKBiSM, Warszawa, 1973.

5. S i l i w o ń c z u k Z. - Atlas litOlogiczno-suTow-cowy Polsk.i. ik.ruszywo naturalne. Wyd. Geol., 1974.

6. Siliwończuk Z., Małkowska B.,

Koziciw-ski S. - Ocena bazy surGWC<l'Wej kruszyw

na-turalnych .resortu 'komunikacji - drogown-ictwa.

Prz. geol., 1976, nr 12.

PE310ME

IlpOBe~eH aHaJIH3 pa3JIO:IKeHWI BeJIH'IHHbl 3aBO-AOB-H3rOTOBHTeJieA DPHPOAHOA KPODWKH n CTPOHTeJI&-HOA OTpaCJIH. 0TMe'leHO, 'łTO KaK cyu~eCTByJO~He, TaK H npOeKTHpoBaH!ł&Ie 3aBOA&I xapaKTepH3HpYJOTCJI

BeJIH'łHHOA npoH3BOACTBa B DOKa3aTeJibHOJ.'ł <PopMe.

Ha OCHOBaHHH HCn&lTaHHA yCTaHOBJieHO, <;TO TaKHM :me pa3JIO:ateHHeM 06JiaAAJOT MeCTOpO:at}J;eHHST

npHpoA-. HOA KpOWKH, a paAOH&I HaXO:atAeHHJI KpOWKH pa3-HOrO Ka'łecTsa HMeJOT pa3HOe pa3JIO:meHHe 3anacos.

Cy~eCTBYJO~aft 6a3a npJ1POAHOA KpoWKM He

o6ecne-'łHBaeT 00Tpe6HOCTH H nOTOMy B Ae<ł>~HTH&IX

06Jia-CTJIX He06XOAHM0 HCil0Jlb30B&HHe ~a:me MaJI&IX

MeCTO-po:m~eHHA, 'łTO JIBJIJieTCJI 3aTPY~HeHHeM B KOH~eH­

Tpa~KH pa6oT.

WŁADYSŁAW PIOTROWICZ,. JERZY PREJZNER, KRYSTYNA OLAN'CZUK-NEYl\łAN

Polltechnika Gdańska

ANALIZA AREOMETRYCZNA W BADANIACH MORSKICH OSADOW ILASTYCH

Skład frakcyjny skal ilastych i ;gruntów

.podob-nych odgrywa ważną rolę w dch cha·rak·terystyce. Jest on np. podstawą ·ustalenia jakości surowca ·w

p~yśle ceramicznym, pozwala określić jego

zacho-wa.nłe się w procesie suszenia, wypalania, .

przeWddy-wać nas-iąl~liwość, mrozoodporność i iooe cechy

fi-zyczne. .W geotechnice .:... pozwala scha.ra·kteryzować

rodzaj. i jakość gruntu, jego własnoścd wy.trzymałQś­

ciorwe; .w hydrogealog'ii - zdo:Lność fiLtrracji, ptze.

-puszcza~n<lŚć i.ul.

. Ist!nieję 'W'iele metod o~reślania . sldadu

frakcyj-nego skal ilastych, mmej lub bardziej precyzyjnych

i. ogólnie .stosowanych. Głównie są to metGdy sedy-mentacyJne, np. pilpet<>wa, przy uiyciu wagi

sedy-mentacy~nej, . mikroslrotpowa, a lmiędz.y innym~ me-toda a·reometrryczna. Jest ooa powszechnie stosowa-na. w ·laborator.iach; w opax'oiu o ~cowaną dla

ni~ normę (1). Publikowane prace nie zawsze

uWZJg].ędiniają koo-iec7.1IlOIŚĆ SIPE'Cyfh::mego podejścia do

zróin1corwanych typów .osadów, np. namułów,

osa-dów deltowych, morskich i dn. We wszystkich

me-todach ipolegającyeh na badandach sedymentacji"

za-wi·es.Ln skał ilastych podstawową rolę odgrywa

od-powiedn.ie przygotowanie .prlfukd, to jest otrz.yma.n~c

stabilnej za'Wliesiny, nie ul-ega'jąc-ej koagu~acj.i w cza-sie tl'!Wania pomiarów, a -tym samym nde znieks-ztał­

cającej wyników ibadań. ZjaWisko koagulacji

zawie-sin:v wySttępuje bardm często d pralctycznie uniemoi-Liwia wy'kc>nanie pomiaru. .Przyczyną tego zjawi&ka

jest abeon.ość w ·układzie nadaniem-ych ilości

katio-nów Fe+z; Ca+z, Mog+z oraz aniokatio-nów Cl-, 80;2 ,

.s~~. Dui<; rolę odgrywa również obecność substancji

c:-rganicmych, np. związków humuS<l'Wych.

S-kały Haste w swym składz.ie zawierają new-n·e

.ilości s-kładn:~ów .o .r~roozeniu kolOiidalnym. W·

ba-dan-iach składu frakcyjnego tych skał metod:;~-mi se-dymentacyJnymi- podstawowym problemem jes·t d·

:>-38

UKD 551.352.1 :552.123 :531.7116.3(261.2ł-13)

branie odpowiediilie;go stabili.z.atora, kttóry będa.ie ·

zapo-biegał koa•gulacji zawiesilny. Na~crz;ęśclej są

.

to

zwią~ki

zawierające w swym składmi.e kartiiany il.!.tmvców. ,np.:

LizG03, Na~03, NaOH, Na2Cz0c, NaaHPOc, NaaP A.,

NatP:P7, NatSiOa. Poza tym, częst<> mosuje się sotę­ żooy roztwór amoniaku, w i1ości 12-15 cm3_{fti.OO g}

osad-u. 'Wyniki wcześondejszych prae (3) wskazują, że

stosowanie r-oztworu am<>niak.u po.zwala określać

za-wartość frakcji ilastej rw dalllym osadzi-e -

naJ•bar-dziej zblioźoną d<> i-lości AlzOa, oznaczon~o za pomocą

'3onalizy chemicznej. Ilość 'ta po przeliczendu na

kaoli-nit powinna dać wynik zobliżony do maJ-eziooych

war-tości frakcji i•lastej. Nie zawsze jednak ma to

miej-sce, gdyż poza typowymi minerałami ilastymi,

wy-stępują tu: rozdr<>bniony kwa·rc, minerały węg'lan.o­

we. związk.i żelaza i inlle. Najkorzys-tni-ejszą

&tabUi-zację zawiesiny uzyskuje Się, stosując s'LC.Zawialn

so-d-owy Lub .pdrOifos·foran sodowy, dozowane rW ilości

25--30 mval/100 ;g badanej próbki. Bardz.o :rzadk<>

sto-s-owane są: szkło wodM i wodorotlenek sodoOWy

-dające zaniżone wynd;ki w określeniu frakcj-i ilastej.

Jak wspomniano, niektóre ()Sady ilaste wykazują

tendenoję ·do Jroaeu:Jacj~. mimo &tosowania różiiycb

za•biegów z wym:ienofonymi. staobfitza.too:'ami. Do

ta-kich właśnie tY1P6w skał naJeżą morskie osady illasote

- starszych okoresów ~dły doueru - iły sephriowe,

krakowieckle .i dn). oraz wS/I)Ółezesne bałtycicle

osa:-dy denne. Trudności ·te skłon'ily au·tGrów do podję­ cia odpowiednich badań.

OGOLNA CHARAIKTERYSTYKA

.BADANYCH OSADO.W DENNYCH

Badania rrostały pr,zą>rOIWadzone . na 50 próbkach osadów, z

dJiia

Za·tok.i Gdańskiej.· oraz IZatokd P-uckoiej, uzyskinych z IZakładu Geologli.i M<>rza Instytutu Geo-loglewego w Sopocie.