NAJWAŻNIEJSZE ZAŁOŻENIA PROJEKTU NOWEJ DYREKTYWY
UNII EUROPEJSKIEJ W SPRAWIE ZWALCZANIA MĄTWIKÓW
TWORZĄCYCH CYSTY NA ZIEMNIAKU
dr Witold KarnkowskiGłówny Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Centralne Laboratorium w Toruniu ul. Żwirki i Wigury 73, 87-100 Toruń, e-mail w.karnkowski@piorin.gov.pl
ednymi z najgroźniejszych szkodników ziemniaka są nicienie: mątwik ziemnia-czany (Globodera rostochiensis) i mątwik agresywny (Globodera pallida). Oba te ga-tunki podlegają obowiązkowi zwalczania zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnic-twa i Rozwoju Wsi z 13 kwietnia 2004 w sprawie zapobiegania wprowadzaniu i roz-przestrzenianiu się organizmów kwarantan-nowych (Dz. U. nr 61, poz. 571). Sposoby zwalczania tych szkodników określa Rozpo-rządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 26 lutego 2004 r. w sprawie szczegóło-wych sposobów postępowania przy zwal-czaniu i zapobieganiu rozprzestrzenianiu się mątwika ziemniaczanego i mątwika agre-sywnego (Dz. U. nr 32, poz. 282). Rozpo-rządzenie to jest wynikiem transpozycji do prawa polskiego Dyrektywy Rady 69/465/ EEC z 8 grudnia 1969 r. w sprawie zwalcza-nia mątwika ziemzwalcza-niaczanego. Dyrektywę opublikowano ponad 30 lat temu, gdy znany był tylko jeden gatunek mątwika tworzący cysty na ziemniaku – G. rostochiensis, a więc wymaga ona nowelizacji. Od kilku lat trwają prace nad projektem nowej Dyrektywy w sprawie zwalczania mątwików tworzących cysty na ziemniaku. Toczą się nad nim sze-rokie dyskusje w państwach członkowskich i dlatego trudno powiedzieć, w którym roku ostatecznie wejdzie ona w życie.
W niniejszym artykule zostaną scharakte-ryzowane najważniejsze zapisy wspomnia-nego projektu, w jego ostatniej wersji prze-kazanej państwom członkowskim do konsul-tacji (maj 2006). Prace nad projektem ciągle trwają, jest on szeroko komentowany w tych państwach, trudno więc dziś powiedzieć, które jego zapisy ostatecznie ulegną zmia-nie.
Najważniejsze założenia projektu Dyrektywy
Zadaniem Dyrektywy jest określenie kroków, które mają być podjęte w państwach człon-kowskich w odniesieniu do mątwików two-rzących cysty na ziemniaku – Globodera
pallida (Stone) Behrens (populacje
europej-skie) i Globodera rostochiensis (Wollenwe-ber) Behrens (populacje europejskie) – w celu ustalenia rozmieszczenia tych nicieni, zapobiegania ich rozprzestrzenianiu się oraz ich zwalczenia.
1. Wykrywanie nicieni
•
Państwa członkowskie są zobowiązane do podjęcia urzędowych czynności w razie stwierdzenia obecności mątwików tworzą-cych cysty na ziemniaku na polach, na któ-rych mają być składowane lub uprawiane ziemniaki przeznaczone do produkcji sadze-niaków lub inne rośliny przeznaczone do produkcji roślin do sadzenia, wymienione poniżej1. Urzędowe czynności przeprowadza się albo bezpośrednio przed sadzeniem, albo wcześniej, i w tym wypadku muszą być
1
1. Rośliny żywicielskie z korzeniami: Capsicum spp., Lycopersicon lycopersicum (L.) Karsten ex Farw., Solanum melongena L.
2a. Inne rośliny z korzeniami: Allium porrum L., Beta vulgaris L., Brassica spp., Fragaria L. 2b.Cebule następujących roślin, uprawiane w
gle-bie i przeznaczone do sadzenia, inne niż te, w przypadku których istnieją dowody na podstawie ich opakowania lub inne, że są przeznaczone do sprzedaży konsumentom ostatecznym, którzy nie zajmują się profesjonalną produkcją roślin lub kwiatów ciętych: Allium ascalonicum L., Allium cepa L., Dahlia spp., Gladiolus Tourn. Ex L., Hyacinthus spp., Iris spp., Lilium spp., Narcissus L., Tulipa L.
Rośliny wymienione w punktach 2a i 2b są w róż-nych państwach członkowskich często uprawiane w płodozmianie z ziemniakami.
dostępne dokumenty potwierdzające, że ziemniaki i inne rośliny żywicielskie wymie-nione poniżej nie były obecne na polu w czasie wykonywania tych czynności i nie były uprawiane od chwili ich podjęcia.
•
Jeżeli odpowiedzialne organy urzędowe państwa członkowskiego ustalą, że nie ist-nieje ryzyko rozprzestrzeniania się mątwi-ków, wtedy nie będzie wymagane podjęcie urzędowych czynności w odniesieniu do:a) sadzenia ziemniaków przeznaczonych do produkcji zachowywanego w gospodar-stwie materiału sadzeniakowego2, w obrębie pojedynczego miejsca produkcji znajdujące-go się na urzędowo zdefiniowanym obsza-rze;
b) sadzenia innych roślin wymienionych w przypisie 1 przeznaczonych do produkcji roślin do sadzenia w celach niekomercyj-nych, w obrębie pojedynczego miejsca pro-dukcji znajdującego się na urzędowo zdefi-niowanym obszarze.
•
W przypadku ziemniaków przeznaczo-nych do produkcji sadzeniaków oraz inprzeznaczo-nych roślin żywicielskich wymienionych w przypi-sie 1 pkt 1, przeznaczonych do produkcji roślin do sadzenia, urzędowe czynności obejmują pobieranie prób gleby i badanie ich na obecność cyst mątwików. Natomiast w przypadku innych roślin wymienionych w przypisie 1 pkt. 2a i 2b, przeznaczonych do produkcji roślin do sadzenia, urzędowe czynności obejmują pobieranie prób gleby i badanie ich na obecność cyst mątwików lub weryfikację występowania tych nicieni. Pań-stwa członkowskie zobowiązane są do pro-wadzenia rejestru wyników urzędowych czynności i udostępniania go Komisji.•
Próby gleby powinno się pobierać za pomocą laski gleboznawczej, wykonując 100 nakłuć na hektar, najlepiej w formie prosto-kątnej siatki o szerokości nie mniejszej niż 5 metrów i długości nie większej niż 20 metrów między punktami pobrania obejmującymi całe pole. Do analizy należy przeznaczyć cały pobrany materiał w ilości co najmniej 1500 ml na 1 ha. Jest to ilość pięciokrot-nie większa od obecpięciokrot-nie analizowanej (tj. 300 ml/ha)!
2 Ziemniaki uprawiane w danym gospodarstwie z
przeznaczeniem do sadzenia w obrębie tego gospodar-stwa. Nie mogą one być wprowadzone do obrotu.
•
W drodze odstępstwa dopuszczalne jest pobranie próby gleby w ilości 400 ml na 1 ha, pod warunkiem że:− istnieją udokumentowane dowody, że ziemniaki lub inne rośliny żywicielskie wy-mienione w przypisie 1 pkt. 1 nie były upra-wiane i nie były obecne na polu w ciągu sze-ściu lat przed wykonaniem urzędowych czynności, lub
− nie stwierdzono obecności mątwików two-rzących cysty na ziemniaku w trakcie dwóch ostatnich, kolejnych próbobrań, gdy pobiera-no glebę w ilości 1500 ml na 1 ha, a po pierwszym z tych próbobrań nie uprawiano ziemniaków ani innych roślin żywicielskich, lub
− nie stwierdzono cyst mątwika ziemnia-czanego lub agresywnego (z żywą zawarto-ścią lub bez niej) w trakcie ostatniego urzę-dowego próbobrania, gdy pobierano glebę w ilości 1500 ml na 1 ha, przy czym na danym polu nie uprawiano ziemniaków ani innych roślin żywicielskich i nie były one obecne na tym polu od ostatniego urzędowego próbo-brania.
•
Natomiast pod pojęciem „weryfikacji” należy rozumieć urzędowe czynności podję-te w celu potwierdzenia, że w momencie kontroli spełnione jest jedno z następujących kryteriów:−
nieobecność na polu mątwików tworzą-cych cysty w ciągu ostatnich 12 lat, na pod-stawie wyników właściwych badań zatwier-dzonych urzędowo, lub−
znana jest historia upraw, wskazująca że nie uprawiano na polu ziemniaków ani in-nych roślin żywicielskich mątwików wymie-nionych w pkt. 1 powyżej w ciągu ostatnich 12 lat.•
Państwa członkowskie powinny dodat-kowo przeprowadzać coroczne urzędowe badania na obecność mątwików tworzących cysty na ziemniaku na polach wykorzysty-wanych do produkcji ziemniaków innych niż sadzeniaki. Powinny one obejmować co najmniej 0,5% obszaru produkcji tych ziem-niaków. Badania obejmują:−
pobieranie i badanie prób gleby o objęto-ści co najmniej 400 ml/ha, lub−
pobieranie i badanie prób gleby o objęto-ści co najmniej 400 ml/ha gleby, po wzroko-wym zbadaniu korzeni, jeżeli istniejąwi-doczne objawy porażenia przez mątwiki (samice i cysty na korzeniach), lub
−
pobieranie i badanie prób gleby osypanej z ziemniaków, o objętości minimum 400 ml po zbiorze, o ile tylko można ustalić, na któ-rym polu były uprawiane te ziemniaki.•
Odpowiedzialne organy urzędowe pań-stwa członkowskiego zapewniają wydanie dokumentu stwierdzającego, że dane pole zbadano, i podającego wynik badania. W razie stwierdzenia obecności mątwików szczegółowe dane na temat pól zasiedlo-nych przez te nicienie są wpisywane do urzędowego rejestru.2. Zwalczanie nicieni
•
Państwa członkowskie muszą wprowa-dzić wymagania, na mocy których na polu, na którym stwierdzono obecność mątwików tworzących cysty na ziemniaku, nie można uprawiać ziemniaków przeznaczonych do produkcji sadzeniaków, łącznie z sadzenia-kami zachowywanymi w gospodarstwie (patrz przypis 2), oraz nie można uprawiać ani składować innych roślin żywicielskich (patrz przypis 1 pkt. 1) przeznaczonych do przesadzenia. Inne rośliny wymienione w przypisie 1 pkt 2 mogą być sadzone na tym polu, o ile przeprowadzi się na nim likwidację mątwików odpowiednimi metodami lub rośli-ny zostaną przemyte albo wyszczotkowane w celu całkowitego usunięcia z nich gleby, tak aby nie występowało wykrywalne ryzyko rozprzestrzenienia się mątwików tworzących cysty na ziemniaku.•
W wypadku pól, na których stwierdzono występowanie mątwików tworzących cysty na ziemniaku, przeznaczonych do sadzenia ziemniaków innych niż do produkcji sadze-niaków, urzędowy organ państwa członkow-skiego zaleca, aby pola te były objęte urzę-dowym programem zwalczania, mającym na celu wyeliminowanie tych nicieni. Biorąc pod uwagę określony system produkcji i wpro-wadzania na rynek roślin żywicielskich dla mątwików w danym państwie członkowskim oraz charakterystykę obecnych populacji nicieni, program ten musi obejmować stoso-wanie odpornych odmian ziemniaka o naj-wyższym dostępnym stopniu odporności (proponowana metodyka testów odporno-ściowych została opisana w „Ziemniaku Pol-skim” nr 1/2006, s. 26-30). Program zostanieprzekazany na piśmie Komisji i innym pań-stwom członkowskim w celu zapewnienia porównywalnego stopnia zabezpieczenia przed mątwikami we wszystkich tych pań-stwach.
•
Nie jest dopuszczalne przeznaczanie do sadzenia ziemniaków, łącznie z sadzenia-kami pozostawianymi w gospodarstwie (patrz przypis nr 2), które zostały uznane za porażone przez mątwiki, o ile nie zostaną one poddane dekontaminacji pod nadzorem odpowiedzialnych organów urzędowych państwa członkowskiego przy użyciu odpo-wiedniej metody, opartej na dowodach na-ukowych potwierdzających, że nie ma ryzyka rozprzestrzeniania się mątwików.•
W przypadku porażonych ziemniaków przeznaczonych do przetwórstwa przemy-słowego lub sortowania celem przygotowa-nia do sprzedaży detalicznej muszą one bezpośrednio i niezwłocznie być dostarczo-ne do zakładu przetwórczego lub sortujące-go wyposażonesortujące-go w zatwierdzone urzędowo systemy usuwania odpadów, tak aby nie istniało wykrywalne ryzyko rozprzestrzenie-nia się mątwików.•
W przypadku innych roślin wymienionych w przypisie 1 (pkt. 1 i 2) nie można ich sa-dzić, jeśli nie zostały poddane urzędowo zatwierdzonym zabiegom: likwidacji nicieni odpowiednimi metodami i usuwania gleby przez przemywanie lub szczotkowanie do całkowitego jej usunięcia, tak aby nie wystę-powało wykrywalne ryzyko rozprzestrzenie-nia się mątwików.•
Państwa członkowskie powinny zadbać, aby ich własnym odpowiedzialnym organom urzędowym były zgłaszane przypadki podej-rzenia, jak również potwierdzonego przeła-mania lub zmiany odporności odmian ziem-niaka uznanych za odporne w związku ze zmianą składu gatunku, patotypu lub grupy wirulencyjnej mątwika. We wszystkich takich wypadkach państwa członkowskie powinny zapewnić przebadanie i potwierdzenie wła-ściwymi metodami obecności gatunku, pato-typu lub grupy wirulencyjnej mątwika ziem-niaczanego. Szczegółowe dane na temat wyników tych badań są przesyłane Komisji i innym państwom członkowskim na piśmie najpóźniej do 31 grudnia każdego roku.•
Państwa członkowskie przekazują co roku na piśmie Komisji i innym państwomczłonkowskim, najpóźniej do 31 grudnia, wykaz wszystkich odmian ziemniaka do-puszczonych przez nie do obrotu w następ-nym roku, co do których stwierdziły one na podstawie urzędowego postępowania, że są odporne na mątwika ziemniaczanego lub mątwika agresywnego, z zaznaczeniem stopnia odporności w odniesieniu do patoty-pu lub grupy wirulencyjnej i roku jego ustale-nia.
Komentarz
Komisja Europejska postanowiła zasięgnąć opinii państw członkowskich na temat za-równo korzyści, jak i kosztów, jakie pocią-gnie za sobą wejście w życie Dyrektywy w obecnym kształcie. Dlatego wszystkie pań-stwa członkowskie otrzymały w lipcu 2005 r. formularze z pytaniami poruszającymi kwe-stie istotne dla oceny projektu Dyrektywy z punktu widzenia korzyści, jakie będzie ona miała dla UE, i niezbędnych nakładów finan-sowych, które pociągnie za sobą jej wpro-wadzenie w życie. Analiza wypełnionych formularzy wskazuje na duże zróżnicowanie sytuacji w poszczególnych państwach człon-kowskich, jeśli chodzi o występowanie mą-twików oraz pobieranie prób w celu ich wy-krycia, podobnie jak ich zwalczanie.
Ocena kosztów i korzyści związanych z wprowadzeniem nowej Dyrektywy wskazuje, że nowe regulacje prawne z jednej strony powinny spowodować spowolnienie rozprze-strzeniania się mątwików, chociaż nie wcze-śniej niż za kilka lat, lecz z drugiej strony pociągną za sobą znaczny wzrost nakładów finansowych zarówno ze strony rządów państw członkowskich, jak i producentów ziemniaków i przemysłu ziemniaczanego. Koszty wzrosną przede wszystkim na skutek zwiększenia nakładów na pobieranie prób gleby i ich analizy na obecność cyst mątwi-ków (zwiększenia areału gruntów przewi-dzianych do pobrania prób, większej liczby i objętości prób), a także z wprowadzenia nowej metodyki testów odpornościowych.
Według wielu państw członkowskich ist-nieje konieczność zmiany szeregu zapisów projektu. Najszerzej komentowane są nastę-pujące zapisy:
Konieczność pobierania i badania na obecność cyst mątwików gleby w ilości 1500 ml/ha
Wiele państw uważa, że tak duże ilości gleby powinno się pobierać tylko na terenach, gdzie mątwik spotykany jest w bardzo małym nasileniu. Natomiast na pozostałym obsza-rze wystarczy analiza gleby w ilości 400 ml/ha.
Konieczność corocznego przeprowa-dzania badań w uprawach ziemniaków innych niż sadzeniaki (0,5% ogółu po-wierzchni)
Dla państw, które nie prowadzą takich ba-dań, będzie to dodatkowe obciążenie. Część państw członkowskich już je prowadzi, lecz areał badanej powierzchni przekracza 0,5% i dlatego wprowadzenie tego zapisu spowo-dowałoby zmniejszenie badanej powierzchni. Konieczność prowadzenia rejestru urzędowych czynności tylko w odniesie-niu do mątwików
Prowadzenie rejestru będzie pracochłonne i kosztowne, a wynikłe z tego korzyści – nie-znaczne.
Używanie do sadzenia sadzeniaków porażonych przez mątwiki po ich uprzed-nim oczyszczeniu
Zabiegi dekontaminacji partii ziemniaków zawierających cysty mątwików nigdy nie są skuteczne w 100%, a nawet pojedyncze osobniki młodociane w cystach, które prze-żyły zabieg, mogą infekować rośliny, przy-czyniając się do zamątwiczenia pól.
Państwami podającymi w wątpliwość wie-le zapisów projektu Dyrektywy są między innymi Polska i Wielka Brytania. W marcu 2006 r. gościła w Polsce delegacja specjali-stów brytyjskich zajmujących się problema-tyką mątwików. Celem tej wizyty była wy-miana poglądów w sprawie projektu Dyrek-tywy. Delegacja odwiedziła następnie dalsze kraje, które zgłaszały dużo zastrzeżeń do projektu. Strona brytyjska opracowała alter-natywny projekt Dyrektywy. Jest on bardziej „plastyczny” niż jego obecna wersja, tj. pań-stwa członkowskie mają do dyspozycji moż-liwość przyjęcia alternatywnych zapisów. Ponadto uwzględnia główne komentarze ze strony państw członkowskich. Projekt został przedłożony Komisji celem poddania go dal-szej dyskusji. Z uwagi na silną pozycję Wiel-kiej Brytanii w Unii EuropejsWiel-kiej Komisja prawdopodobnie będzie musiała liczyć się ze zdaniem strony brytyjskiej.
Co kilka miesięcy odbywają się spotkania delegacji państw członkowskich, na których dyskutowane są poszczególne zapisy pro-jektu Dyrektywy i wnoszone uwagi. Planuje się zakończenie tych prac do końca roku, aby przedłożyć przygotowany projekt do zatwierdzenia i uchwalenia podczas przypa-dającej na pierwsze półrocze 2007 roku
pre-zydencji Niemiec. Należy przy tym dodać, że Komisja Europejska jest bardzo niechętna wszelkim zmianom tekstu, mimo licznych uwag ze strony państw członkowskich. Dla-tego można przypuszczać, że tekst wprowa-dzonej w życie Dyrektywy będzie tylko nie-znacznie różnić się od obecnej wersji.
