Badanie słownictwa gwarowego pray pomocy metod systemowych (na przykładzie badania słownictwa rosyjskiej gwary staroobrzędowców w Polsce)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S _________ FOLXA L X N Ç C i m C A 12, 1986

I r y d a G re k - Р а Ы а о ы а

B A D A N I E S Ł O W N I C T W A G W A R O W E G O PRZY POMOCY M E T O D SYSTE M O W Y C H (NA P R Z Y K Ł A D Z I E B A D A N I A S Ł O W N I C T W A

ROSYJSKIEJ G W ARY STAHQOBRZÇDOWCtfW W POLSCE)

1. WSTĘP

G w a r a e n k lawy s t a r o o b r z g d o w c ó w - R o s j a n istniejącej w Polsce od ok. 2 0 0 lat b u dzi zaintere s o w a n i e n i e tyl k o ze w z g l ę d u na zacho­ w a n e archaizmy* lecz także ze w z g l ę d u na zmiany, jakie zaszły w niej p o d w p ł y w e m o b c e g o oto c z e n i a językowego. G w ara nie straciła p r z y ty m swych cech c h a r a k t e r y s t y c z n y c h p o z w a l a j ą c y c h dokładnie o- kr e l l i ć jej typ i p r z y n a l e ż n o ś ć d o odpowiedniej g r u p y narzeczy w i e l k o r u a k i c h 1 .

2

S ł o w n i c t w o gwary jest n i ezwykle bogate s c h a r a k t e r y z u j e się d u ż ą w a r i a n c y j n o ś c i ą p o s t a c i zewnętrznej wyrazów, oboczny», w y s t ę ­ p o w a n i e m ł a ń cuchów r ó w n o z n aczników oraz ż y w y m p r o c e s e m tworzenia się i e l i m i n o w a n i a horoonirców. Ws z e c h s t r o n n e p r z e d s t a w i e n i e s ł o w ­ n i c t w a gwary wym a g a ł o , p r ó c z ustalenia i n w e n t a r z a leksemów, u k a ­ z a n i a s t o p n i a n a s y c e n i a gwary zapożyczeniami d a wnymi 1 nowymi, u- s t a l e n i a p r z y c z y n w a h a n i a postaci zewnętrznej w y r a z ó w oraz s t o p ­ n i a z b l i ż e n i a g w ary d o języka ogólnorosyjskiego. N a l e ż a ł o także u s t alić p r z y c z y n y 1 źr ó d ł a w a r i a n c y j n o ć c i wyra z ó w , rozwiniętej syn o n i m i i i hom o n i m i i i w s k a z a ć mechanizmy, k t ó r e te zjawiska wywołały. N i e w y s t a r c z a j ą c e dl a tego celu by ł y b y b a d a n i a typu

1 Opisowi gwary, określeniu j.*j typu i przynależności je s t poświecona książka auto rkił I. С r e k-P a b i s o w a , Rosyjska gwara starowierców w województwach olsztyńskim i białostockim, Wrocław 1 9 6 8 .

2

- Słownik tej gwary wydany w 1980 r . lic z y ponad 10 0 0 0 haseł - sob. I . C r e k-P a b i a o u Д, I . M a r y n i a k o w a , Słownik gwary starowierców mieszkających w Polsce, Wrocław'19Ö0.

słownikowego. D l a t e g o też w p r a c y pośw i ę c o n e j p o k a z a n i u wyżej w y m i e n i o n y c h cech sł o w n i c t w a gwary star o w i e r c ó w p o s ł u ż y ł a m sie metodą, k t ó r ą poniżej przedstawiali».

2. METODA

Rosjanie-staroobrzędowcy mieszkają w Polsce w trzech skupi­

w Suwalsko-sejnertskiem, Augustowskie» i na Mazurach . We

skupiskach mówi się tą sairą gwarą, ale różne otoczenie

językowe

różne warunki historyczne i cywilizacyjne odbiły się

w sposób zauważalny na ich mowie. Dlatego przy opracowywaniu ma­

teriału należało uwzględnić jego geografię. Do

badari

zostało

wzięte słownictwo

z

zakresu tematycznego "Człowiek, jego życie

fizyczne i duchowe“. Materiał liczy 4280 leksemów, z uwzględnie­

niem powtarzających się w różnych skupiskach - 6500 (z S pocho­

2032 wyrazy, z A - 2143, z M - 2290). We wszystkich skupis-

-

d', powtarza

2189 wyrazów. Część wyrazów powtarza się tyl**

ko w dwu skupiskach. Materiał pochodzi głównie z tekstów

ciąg­

taśmę magnetofonową, w małej części - z odpo­

kwestionariuszowych.

Operowanie tak znaczną liczbą fiezek i konieczność wielokrot­

nego klasyfikowania materiału dla zrealizowania założeń

pracy

wpłynęły na wybór metody. Należało bewies całe zebrane słowni­

ctwo rozpatrzyć kompleksowo badając współzależności zbiorów słów.

W takim ujęciu przedmiot badań można było traktować jako system.

Odwołałam się więc do metod teorii syetemćw, której przedmiotem

jest badanie systemów i ich wzajemnego oddziaływania. System jest

to zbiór obiektów

w naszym wypadku zbiór słów), którego struk­

turę tworzą związki między tymi obiektami (tu - wzajemne związki

między wyrazami danego zbioru5 ). Metody teorii systemów pozwala­

ją na dokonywanie różnych ich podziałów w zależności od

celów

pracy. Badany system można rozpatrywać jako -umiejscowiony wśród

4 W dalszym ciegu skupiska te będ* oznaczane skrótamis S - Suwaleko-sej- neóskie, A “ Augustowskie, M “ Mazury.

5 Związki między wyrazami tnofhS byf. wielorakie. Tu wystarczającym kryte­ rium wzajemnego powiązania wyrazów danego zbioru jest fakt, £e opisuje one ten sam temat.

Innych systerrów tworzących jego otoczenie. W d a n y m w y p a d k u ot o ­ czenie t w o r z ą języki o b c e g o t e r y t o r i u m etnicznego, na k t ó r y m z n a ­ lazła się gwara. W s k u p i s k u S jest to język polski i c z ę ściowo litewski, w A - język polski, w

К

tej samej gwarze w różnych skupiskach oboczne lub w y ł ą c z n e u ż y ­ w a nie różnych n a z w tego sa m e g o desygnatu, np. o tej samej c h o r o ­ bi e mówi się t‘if, w A - a‘if, a n a M - t'yfue; 'bratanek' w S i A to brot* ‘en'ik, w M ad br'ata syn; 'denaturat' w S t o e’i- n’ ак

II

P r z e p r o w a d z o n a a n a liza uz a s a d n i a z a s t osowanie met o d teorii systemów, a p o nad sze ś c i o t y s i ę c z n y zbiór fiszek - skorzystanie z techniki komputerowej. T e c h n i k ę k o m p u t e r o w ą z a s t o s o w a n o do w y o d ­ rębniania różnego rodzaju p o d z b i o r ó w (np. p o d zbiory w e d ł u g częś­ ci mowy, podzbiory w y r a z ó w zapożyczonych, w y r a z ó w i Ich w a r i a n ­ tów formalnych itp.), s o r t o w a n i a oraz p r z e p r o w a d z a n i a na nich i n ­ nych operacji. P o z w o l i ł o to m. In. na:

- o g r a niczenie s u b i e ktywnej oceny b a d a n e g o materiału? - zachowanie jednolitości oceny;

- k i l k u setkrotne s k rócenie czasu s o r t o w a n i a fiszek;

- otrzymanie gotowych zestawów s ł o w n i c t w a żądanej kategorii, dzięki czeiru m o ż n a b y ł o uniknąć p r z e p i s y w a n i a tych zestawów.

3. SPOSÓB

W s tępną czynno ś c i ą b y ł o ustalenie zestawu danych, które n a l e ­ żało uzyskać z materiału. Dla tego z e s tawu został opracowany o dpowi e d n i program. T u k o n i e c z n a b y ł a w s p ó ł p r a c a z fachowymi programistami. W p r o g r a m i e u j ę t o k o n i e c z n o ś ć uwzględ n i a n i a w i e l o ­ w a r i a n t o w y c h p o staci p o s z c z e g ó l n y c h leksemów, p o d a w a n i a szeregów syn o n i m ó w i równoznaczników, p o d a w a n i a homonimów, so r t o w a n i a w e ­ dług skupisk, pochodzenia, k a tegorii g r amatycznych itp. W p r o w a ­ d z o n o też zestaw znaków d o d r u k o w a n i a w y n i k ó w w transkrypcji.

Po o p r a c o w a n i u z e s t a w u cech n i osących o k reślone informacje p o ­ trzebne do udok u m e n t o w a n i a założeń pracy o c e c h o w a n o nimi każdy w y r a z całego zbioru. U w z g l ę d n i ł a m n a s t ę p u j ą c e cechy: 1) p r z y n a ­

"Czło-w i ek, jego życie fizyczne i ducho"Czło-we" - "Czło-w e s z ł y t u takie d z i e d z i ­ ny, jaks części ciała, zdrowie człowieka, czynności i stany fi­ zyczne, stany duchowe, choroby i ich leczenie, żywienie, nazwy pokrewieństwa, przezwiska, cechy fizyczne człowieka, życie reli­ gijne itp., łącznie 17 dziedzin; 2) n u m e r k o l e j n y karty (fiszki) w d z i e d z i n i e - otrzymuje się w ten sposób liczbę w s z y s t k i c h w y ­

razów z danej dziedziny; 3) czy w y raz m a s y n o n i m y i równoznacz- nikij 4) n u m e r k o lejny s y n o n i m u lub r ó w n o z n a c z n i k a w s z e r e g u sy- nonimicznym; 5) rodzaj synonimu, tzn. czy jest t o e y n o n i m w ł a ­ ściwy, czy równoznacznik; 6) czy wyr a z m a w a r i a n t y (fonetyczne l\i> morfolo g i c z n e ); 7) n u m e r k o l e j n y w a r i a n t u d a n e g o lekseru; 8) ja­ kie g o p o c h o d z e n i a jest w y r a z - o g ó l n o r o s y j s k i , gwarowy, polonizm, gerraanizm, inny; 9) czy w y raz z a p ożyczony jest zas y m i l o w a n y czy nie; 1 0) czy w y r a z ma jedno czy więcej znaczeń; 1 1) w j a kim sk u ­ p i s k u w y r a z w y s t ę p u j e - u w z g l ę d n i o n o n a s t ę p u j ą c e możliwości: w y ­ raz w y s t ę p u j e w M, A 1 S, w y s t ę p u j e t y lko w M, tylko w A, tvl- k o w S, w y s t ę p u j e w M i A , w M i S, w A i S ; 12) czy w y ­ r az n i ezależnie od pochodzeniat a) wyka z u j e z n i e k s z t a ł c e n i a fone­ tyczne w s t o s u n k u d o s y s t e m u fonetycznego gwary, np. Vig*ietra- V 'aoat ( w o b e c rag1 istrav 'ааво ), mask ( w o b e c musk 'mózg') itp.; b) cz y m i ejsce a k centu w y r a z u z a p o ż y c z o n e g o o d b i e g a od o d p o w i e d ­ nie g o w y r a z u w języku dawcy, np. v‘id'ok ( w o b e c uidok), Vietan'oë ( w o b e c lietónoaz), ban'of ( w o b e c B&knhof)} c) czy wyr a z z a p ożyczony zachowuje rodzaj grama t y c z n y o d p o w i e d n i e g o w y r a z u w języku d a w ­ cy, np. p»dn*ęb‘ '«n‘ m (poi. podniebienie n), sanat'or'ijo i ( w o ­ b e c p o i . sanatorium n , r o s . aanatcrij m , ni e m . dae Sanatorium ), r ’ev'ij» ż 'rewir' (pol. reuir m, niem. das Revier) itp.; 13) czy w y r a z w y s t ę p u j ą c y w gw a r z e w y k a z u j e p r z y p a d k o w ą zbi e ż n o ś ó b r z m i e ­ n i a przy r ó ż n y m z n aczeniu z w y r a z e m ogólnorosyjskim, np. atk‘4 - nut* 'podwieźć' ( w o b e c ros. otkinut’ 'odrzucić), d'aflct 'daw­ ka, doza' ( w o b e c ros. davka 'tłok, ścisk'), trut 'trucizna' ( w o ­ b e c ros. trud 'praca') itp.; p o z w o l i ł o to na u s talenie homonimów;

14) n a c e c h o w a n i e chronologiczne wyrazóws a) w y raz jest a r c h a i z ­ mem; b ) w y r a z p o jawił 3ię w gw a r z e n i e d a w n o ( p o drugiej w o j n i e światowej); c) wyr a z jest n i e n a c e c h o w a n y ; 15) p o d z i a ł w y r a z ó w na części mowy; 16) podział w e w n ą t r z części mowy n a p o s z c z e g ó l n e k a ­ t e g o r i e gramatyczne - rodzaj, liczba, aspekt itp.; 17) czy w

formach zależnych w y r a z w y k a z u j e odchylenia o d n o r m o g ó l n orosyj- skich; 18.) Czy akcent w w y r a z a c h ogó l n o r o e y j s k l c h i gwarowych

jest zgodny z a k c e n t e m odpo w i e d n i c h w y r a z ó w we w s p ó ł c z e s n y r ję­ z y k u ogólnorosyjskiin (por. też wyżej 12b); 19) czy w y raz jest zdrobnieniem; 2 0) czy w w y r a z i e znajdujemy afiks mało c h a r a k t e ­ r y styczny lub nie w y s t ę p u j ą c y w języku o g ó l n o r o s y j a k i m w danej k a tegorii wyrazów, np. paL'ub'

omi*iom

lju b o vn ia a ),

patav'a-

r*i&<*(

tovariSS), e 'i v 'u V » ,

ik o ta ),

8 t r ‘ , e l 4 v » t ‘ (ros. zaetrelit*), paurf er* * et* (ros.

pomeret*),

pas-

р'огЧае» (ros. poeperit*), па1ги&’ (ros. malen'

k i j , maljuaen‘ -

k i j )

W w y n i k u w p r o w a d z e n i a do k o mputera zbioru w y r a z ó w z zak o d o ­ wan y m i Informacjami o t r z y m a ł a m listę generalna, czyli pełny w y ­ druk b a d a n e a o słownictwa. Po s k o r y g o w a n i u listy na jej podstawie m o ż n a b y ł o o t r z y m y w a ć dalsze wydruki. Wydruki te stanowiły o d p o ­ wiedzi na zadane komputerowi polecenia. Przy k a ż d y m poleceniu kon i e c z n e b y ł o podanie s p o s o b u sortowania. O t o kil k a p r z y k ł a d o ­ w y c h poleceń: np. wydruk ws z y s t k i c h w y r a z ó w z p o d z i a ł e m na dzie­ dziny, wyd r u k w y r a z ó w z p o d z i a ł e m na skupiska, pochodzenie w y ­ razów w p o s z c z e g ó l n y c h skupiskach, wy r a z y mające synonimy i rów- noznaczniki, wy d r u k s z e r e g ó w synoniriicznych, zap o ż y c z e n i a dawne i nowe w p o s z c zególnych skupiskach Itp.

A n a l i z a i porównanie otrzyiranvch w y d r u k ó w umożliwiły s f o r m u ­ łowanie szeregu s t w i e r d z e ń 1 w n i o s k ó w dotyczących sł o w n i c t w a b a ­ danej gwary.

4. REZULTATY

Na podstawie o t rzymanych w y d r u k ó w można b y ł o okre ś l i ć skład 1 pocho d z e n i e sł o w n i c t w a całej gwary 1 słownictwa w poszczególnych skupiskach.

Ok a z a ł o się, że s ł o w n i c t w o rosyjskie (o g ó l n o r o s y j s k l e i gw a ­ rowe) w y n o s i w gwarze ś r e d n i o 67%, a w p o s z c z e g ó l n y c h s k u p i ­ skach w a h a się od 73% w A poprzez 69% w S do 59% w M. S ł o w n i ­ ctwo o g ó l n o r o s y j s k i e wy n o s i w gwarze ś r ednio 50%. świadczy to o tym, że leksyka gwary jest w d u ż y m stopniu zbliżona d o języka o- gólnonarodowego. Udział d i a l e k t y z m ó w w gwarach rosyjskich na te­ ry t o r i u m Posjl szacuje si ę na ok. 32,5 % 6 , a tzw. d i a l e ktyzmów

6 Zob. 8. A. L u k j a n o v a, Sistearm e otnoSonija v leksike govorov Syzynskoao i Ordynskogo tajonov Novosibirsk*?] oblast i, Novosibirsk 1966.

lokalnych na 4 - 6 % 7 , Dane uzyskane przeze mnie są dość zbliżone, w gwarze st a r o o b r z ę d o w c ó w w Polsce mamy 22% d i a l e k t y z m ó w i 4,3% dia l e k t y z m ó w lokalnych. Ja k widzi m y , w o b c y m o t o c z e n i u ję z y k o ­ w y m gwara zachowuje d i a l e k t y z n y lokalne, n a tomiast w y r a z y o wspólnych z ogó l n o r o s y j s k i m i rdzeniach tracą c z ę ś c i o w o n a c e c h o w a ­ nie gwarowe.

G w ara w z n a c z n y m s t o p n i u w z b o g a c i ł a swe zasoby leksykalne dzięki c z e r p a n i u zapożyczeń z języka otoczenia, g ł ównie z języka polskiego. Z a p o ż y c z e n i a p o l s k i e s i ę g a j ą w M i S 30%, • zaś w A p r z e k r a c z a j ą 25%. S k ł a d a j ą się n a to z a r ówno zapo ż y c z e n i a nabyte po o p u s z c z e n i u terenów m a c i e rzystych, jak i te, k t óre w gwarze i- stniały już dawniej. Jak widać, jeżyk po l s k i był, p r z y n a j m n i e j od w i e k u XVII, ź r ó d ł e m w z b o g a c a j ą c y m gwary rosyjskie zachodniej strefy o b s z a r u narze c z y wielko r u s k i c h , zwłaszcza gwarv pskowskie, w ś r ó d z a p o ż y c z e ń d a w n y c h p o ż y c z k i p o lskie znacznie p r z e w y ż s z a j ą zapożyczenia innego pochodzenia. W y n o s z ą one 17% w s z y s t k i c h za­ pożyczeń, podczas gdy d a w n e g e r m anizmy i bałtyzray - zale&fie u— łamek procenta.

Z otrz y m a n y c h danych m o ż n a b y ł o w y s n u ć wniosek, że zasób l e k ­ sykalny gwary b a r d z o s z y b k o się zmienia. W cią g u o s tatnich 170 lat p o j a w i ł o się w gwarze b a r d z o d u ż o nc w y c h wyrazów, z a r ówno za­ pożyczeń, jak i w y r a z ó w rosyjskich, szaco w a n y c h n a 33%. Najwięcej zmian mamy na Mazurach, gdzie do z a p o życzeń p o l s k i c h doszły za­ p o ż y c z e n i a niemieckie. W p ł y w języka n i e m i e c k i e g o na mewę s t a r o ­ o b r z ę d o w c ó w n a Mazurach n i e b y ł tak znaczny, jak m o ż n a b y ł o tego sxę spodziewać. G e r m anizmy w y n o s z ą w t y m s k u p i s k u 11%, a p o l o n i - ziry aż 29%. B a r i e r a językowa b y ł a tu, jak widać, s k u t e c z n ą o- b r o n ą p r z e d n a p ł y w e m w y r a z ó w niemieckich.

W gwarze t r w a w z b o g a c a n i e si ę z a s o b u leksykalnego. W y r a z ó w nowych, które m o g ł y p o j a w i ć si ę w gw a r z e p o drugiej w o j n i e ś w i a ­ towej, mamy 8%.

O d p o w i e d n i e w y d r u k i wykazały, że g w ara jest s z c zególnie b o g a ­ ta w syno n i m y i równoznaczniki. w badanej próbce, zawierającej ok. 40% s ł o w n i c t w a gwary, znalazło się 578 szeregów, w t y m 131

7 Zob. G. G. M e l n i ć e n к o, K voprosu o zadaSach i putjach pro-

csssov, nabi judaemjch v lekslke govorov ross kogo jazyka na sovremennom «ta­ pé ich lazvitija v eovetskom obscestvie, [v! ] Tezisij dokladov na X dialek-

s z e r e g ó w s y n o n i m ó w i 4 4 7 r ó w n o z n a c z n i k ó w . P r z y p o r ó w n y w a n i u tych d a n y c h z d a n y m i z r o s y j s k i c h g w a r n a t e r e n i e R o s j i wynika, że s y n o n i m i c z n o ś ć i o b e c n o ś ć r ó w n o z n a c z n i k ó w j e s t c e c h ą szczególnie c h a r a k t e r y s t y c z n ą d l a w y s p g w a r o w y c h . D l a r ó ż n y c h g w a r w Rosji 8 ч po d a j e się b o w i e m4 o d 80 do 215 s z e r e g ó w synonimów, a o p r a c o ­ w a n y s ł ownik synonimArf i r ó wnoznaczników gwar z o k o l i c Nowosy-

g

b i r s k a liczy 300 szeregów.

W y d r u k i p o k a z a ł y także szczególną w a r i a ncyjność, tj. n i e s t a ­ b i l n ą p o s t a ć ze w n ę t r z n ą w y r a z ó w gwarowych. Łańcuchy wariantów m o ­ gą liczyć p o osieir ogniw. Są to oboc z n i e w y s t ę p u j ą c e wari a n t y fonetyczne, słowotwórcze, fleksyjae i ekspresywne.

Pod w z g l ę d e m danych o w a r i a n c y j n o ś c i , obecności synonimów, r ó w n o z n a c z n i k ó w i h o m o n i m ó w w słownictwie p o s z c z e g ó l n y c h s k u ­ pisk w y n i k i kompu t e r o w e b y ł y podobne.

O t r z y m a ł a m dane, na podstawie k t ó rych m o ż n a było stwierdzić, że w gwarze nie r o zwija się polisemia. P r z e w a ż a j ą wy r a z y o jednym zna c z e n i u - jest ich 92%. W ś r ó d w y r a z ó w polis e m i c z n y c h w i ę k s z o ś ć m a tylko d w a znaczenia. Tę ogran i c z o n ą p o l isemię (uwarunkowaną z r e sztą takimi czynnikami, jak brak k o n t a k t u z rodzimym j ę z y k i e m literackim, b r a k pisemnej p o s t a c i g w a r y i t p . ) , rekompensuje g w a r a czerp i ą c z języków oto c z e n i a oraz rozwijając synonimię.

Porównanie odpo w i e d n i c h w y d r u k ó w u m o ż l i w i ł o w s k a z a n i e ź r ó d e ł w a r i a n c y j n o ś c i i syn o n l m i i w g w a r z e , o p r a c o w a n i e s p o s o b ó w p r z y ­ s w a j a n i a przez gwarę zapożyczeń i u d o k u m e n t o w a n e g o p r z e d s t a w i e ­ nia s z e regu zjawisk w gwarze.

P o k a z a n a tu me t o d a może b y ć s t o s o w a n a n i e t y l k o do b a d a n i a słownictwa. Może b y ć w y k o r z y s t a n a do b a d a ń r ó ż n y c h p o z i o m ó w j e ż y ­ ka, jeśli tylko jest to u z a sadnione o b s z e m o ś c i ą m a t e r i a ł u . O p r a ­ cowany d o m o i c h b a d a ń p r o g r a m może s ł u ż y ć r ó w n i e ż i n n y m p r a c o m

g y •

Zob. S. E. К а с i n s it a j a, 0 n e k o t o r i j c h o s o b e - n r . o s t j a c h l e k s i i e - s k i c h s i n o n i a o v v j u i n y c h g o v o r a c h Corkovskoj o b l a s t . I, [ w : ] P r ó b i e n y rues-

k o g o j a g y k o z n a n i j a , Moskva 1970; Ł. K. Ł у i o v a, O b o s o b e r . n o s t ia c h s i - n o n i m o v r a ź n y c h b a s t e j r e i i , "izvestija Voroneïskogo pedi^opiüeskogo institu­

ta" L X V I I I , 1969; V. У. P a 1 a g i d a, S o v r e m e n n i i j q o v n r s t a r o & i l i ê s s k o g o n a s e l e n i j a z a p a d n o j é a s t l T o m s k o g o r a j o n a Tomsko j obla s t i , Tops к 1951; S.S.

S о 1 t a n, P r l é i n y v o z n i k n o v e n i j a d l a l e k t n o j s i n o n i m i i , fw:] S i n o n i m i j a

v j a z y k e i r e c i, Novosibirsk 1970, s. 187-192. g

leksykalnym, a także, z małymi uzupełnieniami - s ł o w o t w ó r c z y m 1 fleksyjnym. P r o g r a m ten może by ć udo s t ę p n i o n y o s o b o m z a i n t e r e s o ­ w a n y m .

P r z e d s t a w i a j ą c zasto s o w a n ą przeze mnie m e t o d ą i techn i k ę chcia ł a m pokazać, iż p o z a dysc y p l i n a m i tra d y c y j n y m i d i a l e k t o l o g i a m oże o w o cnie w s p ó ł p r a c o w a ć także z dyscyplinami nowszymi. T e c h n i ­ k a k o m p u t e r o w a jako instrument m e t o d s y stemowych daje ei ę w di a ­ lektologii s t o s o w a ć z powodzeniem. P o m a g a ona 1 znacznie p r z y ­ s p iesza otr z y m y w a n i e r e z u l t a t ó w b a d a ń w p o s t a c i c z y t e l n y c h dla lingwisty danych, gdyi pró c z w s k a ź n i k ó w s t a t y s t y c z n y c h uzyskujeny żądane listy wyrazów.

Polska Akademia Nauk Warszawa

I r y d a G r e k - P a b is o v a

SYSTEM ANALYSIS METHOD OF DIALECTAL LEXICON RESEARCH (EXAMPLE: A STUDY OF THE VOCABULARY

OF THE RUSSIAN ORTHODOX CHURCH DIALECT IN POLAND)

.The paper presents a system analysis and computer aided research of the le­ xicon of a Russian dialectal packet (in Poland). The vocabulary referring to a chosen discipline (covering over 6000 words) was indexed with respect to va­ rious indispensable features like lexical geography, etymology, chronology,pho­ netics, word-formation, inflection, stability of the surface fore etc. The par­ ticipation of words in a given cluster of synonyms, their stylistic and other features were also indexed. In ali, every word was asigned over 20 indices. Thus prepared material was then fed into a coaqputer and sorted out according to a program worked out for this purpose.

The process of sorting out yielded a fow dozen printouts (lists) of words. The lists contain sets of words grouped according to a preprogramed distribu­ tion pattern. Thus, in addition to production of quantitative data, the whole material was adequately arranged. The lists made possible a relatively precise determination of lexical differences in particular dialectal centers, of the quantity and type of innovations, of the degree to which the native vocabulary was preserved and the degree of influence from neighbouring languages. Especia­

lly visible was the lack of stability of the external for* of tfords (variabi­ lity) as well as the presence of nusierous synonyms and word* designating the same objects. A comparative analysis of particular printouts has revealed the mecnanisras of linguistic processes in dialects.