Poradnictwo zawodowe w dobie integracji europejskiej: przeciwdziałanie marginalizacji społecznej i zawodowej

(1)

Małgorzata Dobrowolska

Poradnictwo zawodowe w dobie

integracji europejskiej:

przeciwdziałanie marginalizacji

społecznej i zawodowej

Chowanna 2, 33-41

2004

(2)

Śląskiego [2005] (LXI) Cz. I Małgorzata DOBROWOLSKA

P o r a d n ic t w o z a w o d o w e

w d o b ie in te g ra c ji e u ro p e js k ie j

P r z e c iw d z ia ła n ie m a rg in a liz a c ji

s p o łe c zn e j i z a w o d o w e j

Odkąd pojawiły się w naszym kraju dotacje unijne i pom ocowe fundusze społeczne, rozpoczęła się zupełnie nowa era pracy specjalistów zaangażow a nych w realizację unijnych program ów socjalnych m.in. dlatego, że proces integracji europejskiej „narzucił” konieczność adaptacji do w arunków polskich rozwiązań doradczych stosow anych w poszczególnych krajach członkowskich UE. Zasadnicza różnica w świadczeniu usług ekspertów, doradców , trenerów itp. polega, po pierwsze, na kompleksowej pom ocy o interdyscyplinarnym charakterze, po drugie na zerwaniu ze standardow ym , biurowym stylem pracy na korzyść tzw. pracy w terenie (warunek jo b coaching’u).

Podprojekty Europejskiego Funduszu Społecznego i wcześniejsze p ro gramy Phare Spójność Społeczna i G ospodarcza, A ktywne F orm y Zapobiega nia Bezrobociu w tym m .in. program y integracji społecznej i zawodowej grup zagrożonych wykluczeniem, nastaw ione pośrednio lub/i bezpośrednio na prze ciwdziałanie m arginalizacji społecznej i zawodowej, rozszerzyły dotychczasowy wachlarz możliwych form pom ocy beneficjentom usług.

Wymogi i now atorskie rozw iązania unijne zaczęto adaptow ać do w arun ków polskich, w myśl ideologii realizującej dw a cele: efektywność działań i maksymalizacja dostępności do form pom ocowych potencjalnych beneficjen tów. K oncentrując się w niniejszym artykule n a pracy psychologów, będących doradcami zawodowymi, zaprezentowane zostaną um iejętności wchodzące

(3)

34 ARTYKUŁY - Człowiek w społecznej przestrzeni..

w skład „wyposażenia” pojedynczego specjalisty, który, poruszając się po dostępnych m u form ach pomocy, prowadzi zindywidualizowaną i m odułow ą pom oc dla beneficjentów należących do grup zagrożonych wykluczeniem społecznym i zawodowym.

T rudność pracy owego specjalisty, którego działania skierowane są na przeciwdziałanie marginalizacji, polega na każdorazowym dostosow aniu pro gram u do odbiorcy i nierzadko n a wychodzeniu poza obszar swoich kwalifika cji formalnych. W założeniach i wytycznych program ów unijnych bardzo często psycholog, oprócz wym aganego przygotow ania klinicznego, psycho terapeutycznego, dodatkow o powinien mieć przygotowanie doradcze, trener skie, prawne i ekonomiczne, by oczywiście po pierwsze poprzez profesjonalną pom oc skutecznie pracow ać z „wykluczonym” klientem, po drugie - dzięki swym faktycznym kom petencjom w tym obszarze - minimalizować koszty własne i doświadczane trudności w kontakcie z beneficjentami projektów. Wszystko to po to, by kom pleksową pom ocą integrować społecznie i zawodo wo beneficjentów oraz realizować idee psychologii bliżej życia, k tó ra w tym w ypadku obejmuje swym oddziaływaniem grupy o największej patologii społecznej, najtrudniejszej sytuacji finansowej itp., potocznie zwanych „z m ar ginesu” . Jak widać, specyfika interdyscyplinarnej pracy psychologicznej pow o duje, że psycholog prak ty k nie jest już tylko psychologiem, m a bowiem wiedzę i orientację urzędnika socjalnego, który organizuje pom oc finansową, p ra wnika i ekonomisty, który wspiera samozatrudnienie, diagnosty, terapeuty, doradcy zawodowego, anim atora grup, pośrednika pracy, konsultanta per sonalnego (wymóg analizy stanowisk pracy w m etodologii „Szybkiego star tu ” 1) i często pełni rolę przyjaciela rodziny w job coaching’u (analogicznie do pracy kuratora, choć w przypadku doradcy zawodowego nie kojarzy się, na szczęście, rodzinom pejoratywnie).

M odułow a pom oc psychologa p rak ty k a polega w dużej mierze na realizacji następujących bloków pomocowych wybieranych pod kątem potrzeb konkret nego beneficjenta:

Pomoc psychologiczna jest przeznaczona dla osób, które na etapie wstępnej kwalifikacji deklarują najniższy poziom poczucia własnej skuteczności i za radności oraz najwyższy wskaźnik depresyjności (przy równoczesnej dekla racji chęci uczestnictwa w projekcie). Usługa pom ocy psychologicznej m a na celu podniesienie sprawności funkcjonowania beneficjentów projektu, ziden tyfikowanie i uznanie własnych możliwości, wzrost poczucia własnej wartości i pewności funkcjonowania poprzez przeform ułowanie kognitywne, wyzna czanie celów krótko- i długoterminowych poprzez pracę na potencjale wła snym, a zwłaszcza opierając się na identyfikacji dom en rozwoju własnego.

1 M etodologia „Szybkiego sta rtu ” dostępna jest w Instytucie Inicjatyw Społecznych w K a to wicach.

(4)

Celem końcowym jest osiągnięcie zmiany w sposobie spostrzegania siebie, od pierwotnego poczucia depresyjności lub dystymii do poczucia zaradności. Pomoc psychologiczna skierowana jest głównie do osób w tzw. normie psycho logicznej z problem am i. Osoby z zaburzeniami lękowymi, osobowościowymi lub psychotycznymi kierowane są d o wyspecjalizowanych placówek.

Pom oc psychologiczna m oże być realizowana w następujących formach: spotkania indywidualne dla osoby dorosłej; systemowa terapia rodzin (z udzia łem dzieci powyżej 12. roku życia); warsztaty socjoterapii dla dzieci i m łodzie ży; terapia grupow a dla beneficjentów w grupach do 8 osób.

Spotkania indywidualne są realizowane w procesie wspólnego dążenia do pomocy osobie dorosłej w zakresie zgłaszanego przez nią osobistego problemu. D okładny okres trw ania terapii jest zależny od stopnia trudności zgłaszanego problem u i okresu potrzebnego klientowi na jego rozwiązanie. Terapią indywidualną są objęte osoby, które nie potrafią samodzielnie poradzić sobie z trudnościam i życia codziennego, przeżywające stres a d a p ta cyjny i wycofujące się z aktyw nych działań w kierunku ochrony życia swojego i swojej rodziny.

Systemowa terapia rodzin dotyczy osób, w przypadku których problem wykluczenia społecznego dotyczy całej rodziny. Zwykle jest związany z m ar ginalizacją życia społecznego dorastających dzieci, tj. trudnościam i w kom uni kacji rodzinnej, okresem bun tu nastolatków i zaburzeniam i w zachowaniu dzieci niepoddających się wpływowi nieakceptow anych społecznie schematów rodzinnych lub im ulegających. Zadaniem psychologa jest wówczas przełam a nie wraz z członkam i rodziny wzorca wyuczonej bezradności, p raca nad poprawą relacji w rodzinie, udzielenie wsparcia i zaangażowanie całych rodzin w proces aktywności społecznej.

Warsztaty socjoterapii dla dzieci i młodzieży są kierowane przede wszyst kim do dzieci i młodzieży ja k o form a psychospołecznej edukacji i wsparcia psychologicznego. Dzieci z rodzin bezrobotnych, bezdom nych lub w inny sposób zaburzone w swoim społecznym funkcjonow aniu przejaw iają za chowania wycofujące z życia społecznego, zwiększoną agresywność, naduży wają środków psychotropow ych, alkoholizują się etc. Celem w arsztatów jest uświadomienie młodzieży, że problem , który ich dotyczy, m a charakter powszechny i nie jest wynikiem ich indywidualnej historii życiowej, m a też za zadanie pozbawiać poczucia „bycia gorszym ” i m obilizować do udziału i kształtowania własnego życia osobistego i społecznego.

Terapia grupow a jest przeznaczona dla osób o potrzebie wsparcia, wyni kającej z trudnej sytuacji życiowej i zawodowej. W arsztaty m ają n a celu zbliżenie osób w grupie, przekazanie i uczenie się n a wzajemnych dośw iad czeniach, kreowanie własnych projektów zmiany oraz podejm ow anie się ich realizacji. W arsztaty terapii grupowej służą realizacji superwizji osobistych planów.

(5)

Wszystkie wymienione cztery formy pomocy psychologicznej m ogą być stosowane zamiennie przez cały okres trw ania projektu. Oczywistą m ocną stroną m odułu psychoterapeutycznego jest wzmocnienie funkcjonowania psychologicznego jednostki. Stanowi on pun k t wyjścia wszystkich innych dzia łań w obrębie poniżej opisanych sześciu modułów.

Doradztwo zawodowe. Założeniem tego m odułu jest przygotowanie benefic

jentów do efektywnego poruszania się n a rynku pracy z wykorzystaniem potencjału osobistego i kwalifikacji zdobytych w trakcie udziału w projekcie. M oduł ten jest zwykle przygotowany dla beneficjentów po zakończeniu cyklów szkoleń zawodowych i jest obowiązkowy dla wszystkich beneficjentów projek tu. Zajęcia składają się z następujących bloków:

Blok „Aktywnego N a R ynku Pracy” (Blok A N R P ) ukierunkow any na pom oc w samoopisie własnych zdolności, wiedzy, kom petencji i predyspozycji zawodowych, przygotow aniu dokum entacji aplikacyjnych i treningu dającego podstawy do aktywnego i efektywnego poszukiwania pracy w raz z p o d trzymaniem motywacji i gotowości do jej poszukiwania. Uzyskanie pomocy w podjęciu trafnej decyzji o zatrudnieniu, wspom aganie przy planowaniu kariery, definiowanie celów i wartości życiowych służy poznaniu siebie i swoich potencjałów zawodowych (np. w program ie Phare 2000 dla osób bezrobotnych i zagrożonych bezrobociem blok ten był integralną częścią szkoleń zaw odo wych, realizowany w formie dwudniowych cyklów szkoleniowych).

Blok „Kształcenia Umiejętności Psychospołecznych” (Blok K U P ) - to seria treningów zestawiających praktyczne umiejętności z zakresu komunikacji, asertywności, negocjacji, obsługi klienta, twórczego rozwiązywania prob lemów, radzenia sobie ze stresem.

Zupełnie odrębną form ą doradztw a zawodowego są indywidualne spotka nia z psychologiem będącym doradcą zawodowym organizowane jak o wstęp ne, rozpoczynające program i podsumowujące działania program ów unijnych. W stępne spotkania z d oradcą zawodowym są często traktow ane jak o element rekrutacji i selekcji kandydatów na beneficjentów projektu oraz ukierunkow a ne n a analizę wybranych aspektów osobowościowych (Portret Psychologicz ny), m ocnych stron (Dom eny Rozwoju), sporządzenie szczegółowej ch arak terystyki kandydata w sferach sprawności intelektualnej, konstruktów osobo wości, celów i wartości, analizie dotychczasowych doświadczeń zawodowych, sukcesów i porażek, wykonywanych zadań i zakresów obowiązków, zajm o wanych stanowisk, doświadczeń życiowych sprzyjających lub utrudniających realizację zadań zawodowych (Pracownia Dziejów Życia) oraz zawodowych zainteresowań i predyspozycji, ukończonych szkół i szkoleń, wyróżnień i n a gród, posiadanych zdolności specjalnych (Bilans Kompetencji). Spotkania podsumowujące ukończone m oduły umożliwią dokonanie oceny końcowej każdego z beneficjentów (zmiany i osiągnięcia). N a jej podstawie przygoto wane zostają opinie doradcy zawodowego, które stanow ią rodzaj referencji

(6)

zawodowych (np. w Phare 2001 dla osób bezrobotnych i zagrożonych powstaje „Paszport Kw alifikacyjny”, stanowiący rodzaj dossier zawierającego dok u menty aplikacyjne (curriculum vitae i list m otywacyjny), zaświadczenia o od bytych szkoleniach i kursach i inne istotne przy poszukiw aniu pracy dokum en ty). Podczas spotkania podsumowującego zostaje stworzony Plan Dalszego Działania, którego celem jest wytyczenie celów długofalowych, strategii dal szego funkcjonow ania zawodowego i społecznego.

M oduł ten odpowiedzialny jest za przystosowanie zawodowe podm iotu, rozum iane jako odpowiedniość, k tó rą m ożna opisać w kategoriach jednostki spełniającej wym agania środow iska pracy i środow iska pracy spełniającego wymagania (potrzeby jednostki). Zadanie doradcy zawodowego polega więc w dużym skrócie na w ypracowaniu m aksym alnego stopnia odpowiedniości pomiędzy jednostką, a jej środowiskiem pracy (np. w tzw. poradnictw ie zawodowym dla nietypowych form zatrudnienia - relacja: elastyczność per sonalna i zatrudnienie tymczasowe).

Aktywizacja i integracja obejmuje fakultatywnie udział w zajęciach grupo wych, m ających na celu rozwijanie i wspieranie umiejętności społecznego współdziałania, korzystania z sieci wsparcia. W ram ach owego m odułu wy odrębnia się zwykle dwie grupy - grupę wsparcia i grupę rozwoju osobistego. G rupy wsparcia - rozwijające zdolności adaptacyjne, samodzielne roz wiązywanie problem ów i umiejętność zastosowania w praktyce swojej wiedzy. M etodologia grup wsparcia opiera się np. n a analizie zeszytów zmian. W ram ach grup wsparcia om aw iane są bieżące zmiany zarejestrowane w przy kładowych indywidualnych zeszytach zmian, dodatkow o w arsztaty te m ają na celu podtrzym ywanie motywacji do realizowania aktywności związanej z własnym rozwojem i poszukiwaniem pracy, stanow ią psychologiczną for mułę egzekwowania rezultatów w systematycznym odstępie cyklicznych spot kań.

Grupy Rozw oju Osobistego z wykorzystaniem o u tp la c e m e n t środow isko wego. G rupy rozwoju m ają na celu integrację uczestników projektu, kształ towanie i propagow anie twórczego m yślenia i rozwiązywanie sytuacji tru d nych, ukierunkow ane są n a stawianie konkretnych zadań i ich realizacji. W ram ach grup rozwoju osobistego uczestnicy przygotow ują zadania z za kresu następujących bloków tematycznych:

1. G rupy zajęciowe, w których każdorazow o beneficjent projektu prezen tuje wybraną swoją um iejętność/zdolność; zajęcia te łączone są zwykle z p ro gramem a nim atora grupy.

2. K luby artystyczne, rozwijające postaw ę sam opom ocy w grupie beneficjentek i aktywizacji pozazaw odowej, zajęcia skoncentrow ane są w okół np. problematyki autoprezentacji i popraw y wizerunku (spotkania z fryzjerem, wizażystą), pokazy m ody pracowniczej przygotow ane samodzielnie przez bene ficjentów, indiańska giełda ubrań, pracow nia przerabiania staroci, przygoto

(7)

wywanie teatrzyków dla dzieci, organizacja klubów filmowca, kółek zaintere sowań i wielu innych form aktywności zastępczej dla zatrudnienia. Zajęcia pomyślane są często tak, by powstałe w wyniku w arsztatów prace móc traktow ać zarobkow o przez beneficjentów. Rezultaty pracy klubu artystycz nego m ogą zostać również udostępniane publicznie na imprezach okolicznoś ciowych w różnego rodzaju instytucjach.

K luby animacji dziecięcej - przygotowane głównie dla dzieci uczestniczek projektu, prow adzone przy współudziale wolontariusza o odpowiednich kwali fikacjach i dyżurującą według harm onogram u uczestniczkę projektu. T a forma aktywności również pom yślana jest jak o możliwość zarobkow a dla beneficjentek, po ukończeniu program u i stosownego szkolenia w tym zakresie. Program K lubu Animacji Dziecięcej jest wzorowany na m etodyce prowadzenia świetlicy środowiskowej. G odziny otwarcia klubu są dostosow ane do godzin zajęć szkoleniowych (takie rozwiązanie zostało włączone do program u Phare 2001 dla osób bezrobotnych i zagrożonych bezrobociem na Śląsku).

M oduł aktywizaq’i i integracji jest odpowiedzialny przede wszystkim za integrację społeczną jednostki, w mniejszym stopniu zawodową (chyba, że m oduł ten jest rozpatryw any w kategoriach tzw. zastępczych form zatrud nienia, obok popularnego wolontariatu).

Szkolenia zawodowe przygotowane dla osób, które zgłaszają konieczność zmiany lub uzupełnienia albo podniesienia poziom u swojego przygotowania zawodowego. Oferta szkoleń jest zwykle o p arta na metodzie modułowej, każdem u uczestnikowi program u zostają dobrane w sposób optymalny od powiednie m oduły kursowe. S truktura i treść wykazu działań szkoleniowych opiera się na wynikach analizy rynku pracy, ja k również na informacjach z powiatowych urzędów pracy. W przypadku m etodologii „Szybkiego startu” szkolenia zawodowe odbywają się również w porozum ieniu z potencjalnymi pracodawcami n a terenie ich zakładów pracy. Zwykle jest to związane z wcześniejszą analizą stanowiska pracy, profilem kandydata i specjalnie wyszkolonym w tym celu instruktorem . M eto d a ta jest o tyle interesująca, że beneficjenci projektu, ja k o potencjalni pracownicy, szkoleni są na dokładnie tych samych m aszynach, które w późniejszym czasie jako pełnoprawni pracownicy będą obsługiwać. D odatkow ym walorem m etody jest adaptacja zawodowa potencjalnych pracow ników w ich przyszłym miejscu pracy oparta n a stopniowej identyfikacji z pracodaw cą i zanurzaniu w kulturę organizacji. Zainteresowani beneficjenci są kierowani na szkolenia indywidualne lub grupowe. W Polsce program ten został wdrożony pilotażowo na Kopalni Węgla K am iennego Piast w roku 2000. W tym miejscu w arto wspomnieć również o coraz bardziej • popularnym zatrudnieniu subsydiowanym oraz wszelkich form ach odbyw ania stażu pracy poprzez praktyki i delegowanie do pracy na zasadach w olontariatu, którego aranżowaniem i m onitorowaniem również zajmuje się zatrudniony w projekcie specjalista.

(8)

Pośrednictwo pracy. Podstawowym zadaniem zespołu do spraw pozyskiwa nia ofert pracy jest stworzenie i stała aktualizacja bazy zawierającej oferty pracodawców wyrażających chęć zatrudnienia pracow ników oraz instytucji i firm pośredniczących w poszukiw aniu pracow ników . Szczegółowe zadania pośrednika pracy polegają na: analizie lokalnego rynku pracy pod kątem miejsc pracy, odpowiadającym kwalifikacjom, doświadczeniom i um iejętnoś ciom beneficjentów program u; nawiązywanie współpracy z lokalnymi przedsię biorstwami zainteresowanymi zatrudnieniem pracow ników poprzez kontakty telefoniczne i osobiste; śledzenie ofert prasowych, internetowych itp.; naw iąza nie współpracy z powiatowymi urzędam i pracy, wydziałami promocji i roz woju urzędów m iast celem pozyskania informacji na tem at potencjalnych miejsc pracy; nawiązanie kontaktów z agencjami pracy czasowej, firmami doradztw a personalnego, organizacjami zrzeszającymi pracodawców , aby pozyskać informacje o miejscach pracy; pozyskanie ofert od pracodaw ców i ich aktualizacja; stała wym iana informacji z doradcam i przygotowującymi beneficjentki do samodzielnego poszukiw ania pracy oraz kojarzenie zm otyw o wanych i przygotowanych przez doradcę beneficjentek program u z potencjal nym pracodawcą. W ram ach pośrednictw a pracy m oże być prow adzony proces angażujący beneficjentów do aktywnego poszukiw ania ofert pracy zarówno dla siebie, ja k i koleżanek czy kolegów uczestniczących w program ie, poprzez m.in. osobiste kontak ty z pracodaw cą.

Dzięki integracji europejskiej w ypracowano i stale udoskonala się tzw. pośrednictwo ponadnarodow e, np. pośrednictw o E U R E S, eurodoradztw o, teledoradztwo, zwiększając możliwość migracji Polaków i możliwość ich zatrudnienia/sam ozatrudnienia za granicą.

Doradztwo biznesowe. Celem indywidualnych konsultacji jest przygotow a nie beneficjentów do prow adzenia własnej działalności gospodarczej. Obszar wiedzy konsultantów wiąże się z następującym i zagadnieniam i: podstaw y prawne prow adzenia działalności gospodarczej (w tym form praw nych, zawie rania umów, wykonyw ania zobowiązań, rodzajów odpowiedzialności, praw a pracy); zarządzania i m arketingu (gospodarki rynkowej, identyfikacją szans i zagrożeń przedsiębiorstwa, zarządzaniem firm ą w w arunkach niepewności, biznesplanu, orientacji m arketingow ej, instrum entarium i zasad działania); analiz finansowych i podatkow ych (pożyczek z funduszy pracy i rozwoju przedsiębiorczości, lokow ania środków , budowy bilansów, rachunków zysków i strat, opodatkow ania dochodow ego, prow adzenia ksiąg przychodów i ro z chodów, am ortyzacji środków trwałych oraz wartości niem aterialnych i p ra wnych, opodatkow ania tow arów i usług).

Dosyć now atorskim rozwiązaniem pracy z beneficjentem m arginalnym jest job coaching2, którego wytyczne w ydają się doskonałym rozwiązaniem właśnie

2 Nie publikow ane m ateriały Fundacji Pinel z siedzibą w H olandii autorstw a T o n V an Ecka

(9)

dla grup wykluczonych społecznie i zawodowo. Powstające w ram ach tej m etodologii postępow ania instytucje socjalne, działające n a zasadach pełno praw nych pracodaw ców , m ają za zadanie przygotowywać zawodowo w swych organizacjach beneficjentów o najdłuższym okresie pozostaw ania bez pracy, aż d o m om entu nabycia całkowitej biegłości w poruszaniu się w środowisku pracy zawodowej. Największym walorem jo b coachingu jest stopniowe zanurzanie bezrobotnego w naturalny rytm pracy zawodowej poprzez stworzeniu m u naturalnych w arunków symulowanego pracodaw cy i m onitorow anie całego procesu integraq'i zawodowej w środow isku beneficjenta - jego dom u, rodziny, przyjaciół. Testow anie tego program u rozpoczęło się na terenie K rakow a w styczniu 2004 roku, rezultaty nie są jed n ak jeszcze znane.

Redystrybucja, czyli wyrównywanie w arunków dla osób z grup zagrożo nych wykluczeniem społecznym i zawodowym lub wykluczonych, staje się nie lada zadaniem dla specjalistów realizujących program y pomocowe. Bez wzglę d u n a ewaluację samego sposobu pracy psychologa, który w jednej osobie łączy często funkcje praw nika, urzędnika, ekonom istę, terapeutę, przyjaciela, z którego świadomie rezygnuję w niniejszym artykule, idea przeciwdziałania społecznej ekskluzji, czyli włączania d o głównego nu rtu życia społecznego, budzi sam a w sobie pewien niepokój. W yciąganie bowiem osoby z dysfunkcjo nalnego środowiska, następnie jej „napraw ianie” i oddelegowanie z powrotem do dysfunkcjonalnego środow iska z założenia nie przynosi dobrych dla niej rezultatów, paradoksalnie staje się jednostką m arginalną dla swojego środow i ska. Niezależnie jed n ak od tego, ja k byśmy chcieli urządzić społeczeństwa, zawsze będzie istniał m argines społeczny, który z różnych względów nie chce bądź nie m oże włączyć się w n u rt życia społecznego (por. F r i e s k e , 1999). M arginalność społeczna, a raczej sposób jej konstruow ania jest konsekwencją tego, jak wyobrażam y sobie porządek społeczny, kiedy mówimy o outsiderach, to zawsze m am y n a uwadze jak ąś form ułę „m ainstream society” i jakąś koncepcję tych, co są „inside” . M arginalni to ci, którzy nie spełniają reguł, które są ustalone dla zinstytucjonalizow ania społecznej partycypacji, z tego względu obecnie realizowane program y integracji społecznej i zawodowej dotow ane przez U E , nastaw ione n a zindywidualizowaną i kom pleksową pom oc przy równoczesnym obejm owaniu swym zasięgiem maksymalnej liczby beneficjentów bezpośrednich i pośrednich, wydają się optym alnym , choć nie łatwym ze względu n a grupę docelową rozwiązaniem. W ymogiem ich efektyw ności jest zawsze to samo: odpowiednio przygotow ana kadra, popraw na z p unktu widzenia dom en rozw oju beneficjenta m odularyzacja oraz faktyczna w spółpraca ze środowiskiem, k tóra spraw ia jeszcze ciągle największe kłopoty ekspertom projektów i - co typowe dla psychologii - bliżej życia budzi największą niechęć m .in. ze względu n a istniejącą pauperyzację uznawaną powszechnie za zawinioną. K łopotem jest również fakt niemożności otrzym a nia pożądanego wykształcenia dla wszystkich m ieszkańców obszarów, na k tó

(10)

rych realizowane są projekty, nie dla wszystkich wystarczy miejsc dobrze płatnej pracy, a achievement driver (motywacja osiągnięć) słabnie z biegiem czasu. Bezrobotni absolwenci szkół o zawodach, na które nie m a popytu na rynku pracy, zagrożeni bezrobociem zwalniani z pow odu likwidacji ich stanowisk pracy, borykający się z codzienną biedą, m arnie wykształceni mieszkańcy m ałych miasteczek lub osoby pozostające bez pracy dłużej niż dwadzieścia cztery miesiące, a więc o najniższych szansach na ponow ne za trudnienie, to beneficjenci, dla których opowieści o możliwościach indywidual nego sukcesu w otwartym społeczeństwie nie m ają jakiegokolwiek realnego znaczenia i właściwie trud n o się dziwić, że szukają oni alternatywnej formuły życia, któ ra nie m usiałaby się kojarzyć z osobistą porażką, konsolidując swe tzw. społeczne getta.

Jakkolwiek by nie analizować problem atyki marginalizacji, wszystkie opisane powyżej próby jej przeciwdziałania w praktycznym poradnictw ie zawodowym, choć nie gw arantują beneficjentom zatrudnienia, umożliwiają realizację wszystkich ukrytych funkcji pracy: strukturalizacji dnia, poczucia tożsamości, uczestnictwa w społeczeństwie przez możliwość kontaktów z lu dźmi itd. Nie jest to oczywiście najbardziej optymistyczna i zadowalająca opcja, ale z dużym praw dopodobieństw em daje autentyczną możliwość ak tywizacji zawodowej i społecznej, sprzyjającej efektywnemu poruszaniu się na obecnym rynku pracy i w całej otaczającej beneficjenta rzeczywistości.

B ib lio g ra fia

B e s k i d L., 1999: Analiza skali, dynam iki i społecznego rozkładu procesów pauperyzacji i m ar

ginalizacji. W arszawa.

F r i e s k e K .W ., red., 1999: Marginalność i procesy marginalizacji. W arszawa.

Wytyczne dla wnioskodaw ców, PL2002/000-580.06.01.04-02 K rajow y Program Rozwoju Z aso bów Ludzkich. Program Integracja społeczna i zawodowa grup zagrożonych wykluczeniem. PARP.

Z a l e w s k a D ., 1993: W poszukiwaniu opcji teoretycznych badań ubóstwa. W: Ubóstwo a zmiana