Streszczenie
W artykule autor zajmuje siĊ problematyką dokonywania páatnoĞci mobilnych w Polsce. Autor przedstawia analizĊ rozwaĪanej klasy páatnoĞci. Analiza páatnoĞci, oprócz podstawowego wyodrĊbnienia wad i zalet (ksztaátowanych przez czynniki ze-wnĊtrzne i weze-wnĊtrzne), ma na celu ustalenie pozycji páatnoĞci mobilnych w kontekĞcie innych metod dokonywania páatnoĞci. Ustalenia te są podstawą do wska-zywania potencjalnego kierunku rozwoju páatnoĞci mobilnych. Drogą do osiągniĊcia tak postawionego celu bĊdzie przeprowadzenie analizy SWOT.
Sáowa kluczowe: metody páatnoĞci, páatnoĞci mobilne, SWOT 1. Wprowadzenie
PáatnoĞci mobilne staáy siĊ w ostatnim okresie czasu tematem bardzo popularnym i skupiają zainteresowanie wielu grup podmiotów. WĞród grup tych są tak osoby fizyczne, które przy pomocy rozwaĪanych páatnoĞci mogą dokonywaü szybko i wygodnie codziennych zakupów; firmy, które zainteresowane są korzystaniem z metody pozwalającej obniĪyü opáaty związane z rozliczeniem transakcji (a wiĊc omijaü nazbyt wysokie opáaty interchange związane z kartami páatniczymi); w koĔcu są takĪe operatorzy rozliczający páatnoĞci, wierzący Īe ta nowa metoda pozwoli z zyskiem zaistnieü lub ugruntowaü pozycjĊ na rynku. KaĪda z wymienionych grup, choü w róĪnym stopniu, jest bez wątpienia zainteresowana przyszáoĞcią i potencjaáem páatnoĞci mobilnych – czy odniosą sukces, czy staną siĊ tak powszechne jak páatnoĞci kartowe? JeĞli zakáadamy, Īe tak, to pozostaje kwestia, w jaki sposób powinny rozwijaü siĊ analizowane páatnoĞci? Odpowiedzi na te wszystkie pytania nie są znana i nie jest áatwo do nich siĊ zbliĪyü. Nie oznacza to jednak, Īe próby takie nie są czynione. Bez wątpienia korzyĞcią wynoszoną z takiego postĊpowania jest odnajdywanie szeroko rozumianych wad i zalet analizowanej metody páatnoĞci oraz oczywiste dąĪenie do likwidowania stron sáabych i wzmacniana silnych. Prezentowany artykuá wpisuje siĊ w nurt takich rozwaĪaĔ – nie stara siĊ jednak w prosty sposób przedstawiaü wyniki badaĔ, stara siĊ natomiast dokonaü szerszej analizy. Analiza ta nie tylko wskaĪe wady i zalety páatnoĞci mobilnych, lecz takĪe da wskazówki, co do przyszáego planowania rozwoju tej klasy páatnoĞci. Drogą do osiągniĊcia tak postawionego celu bĊdzie przeprowadzenie analizy SWOT. Wybrana metoda, choü doĞü prosta, jest jednak ela-styczna i przy dobrym zastosowaniu daje pozytywne efekty.
2. PojĊcie páatnoĞci mobilnej
W celu dokonania trafniejszej analizy tematu przedstawionego w artykule, niezbĊdnym wydaje siĊ zdefiniowanie pojĊcia „páatnoĞü mobilna”. Kwestia ta jest doĞü problematyczna, gdyĪ okazuje siĊ, Īe tak naprawdĊ pojĊcie páatnoĞci mobilnej jest niezwykle szeroko rozumiane. Gáównym pro-blemem staje siĊ w tym przypadku mnogoĞü technologii, które umoĪliwiają dokonanie páatnoĞci. Autor przytoczy w tym miejscu parĊ dostĊpnych propozycji i wskaĪe najlepszą – z punktu widzenia celu artykuáu.
Definicja 1. PáatnoĞci mobilne, to takie páatnoĞci, w których urządzenie mobilne (np. telefon lub osobisty asystent cyfrowy (PDA)) stosuje siĊ co najmniej do rozpoczĊcia zlecenia páatniczego, jak równieĪ potencjalnie do transferu Ğrodków [3].
Definicja 2. PáatnoĞci mobilne są transakcjami páatniczymi przeprowadzanymi przy uĪyciu te-lefonu komórkowego i instrumentów páatniczych obejmujących instrumenty bankowe takie jak: gotówka, wykorzystanie konta bankowego lub karty debetowej/kredytowej, mobilne portfele, Pay-Pal. W definicji nie uwzglĊdnia siĊ transakcji, które wykorzystują systemy bilingowe usáugodawców telekomunikacyjnych bez poĞredniczenia infrastruktury páatniczej banku oraz telebankingu za po-mocą telefonu komórkowego (jeĞli poáączenie odbywa siĊ za poĞrednictwem systemu interaktywnej odpowiedzi gáosowej IVR (ang. Interactive Voice Response)). JednakĪe mechanizm IVR wykorzy-stywany w poáączeniu z innymi kanaáami mobilnymi, takimi jak wiadomoĞci SMS (ang. Short Message Service) lub komunikaty USSD (ang. Unstructured supplementary service data) juĪ są wliczane [6].
Definicja 3. Instrument páatnoĞci mobilnych, to narzĊdzie autoryzacji i zlecania páatnoĞci, które jest spersonalizowane i dostĊpne na urządzeniach mobilnych (np. telefonach komórkowych) [9].
Definicja 4. PáatnoĞü mobilną moĪna okreĞliü jako proces realizacji páatnoĞci, bez wzglĊdu na typ páatnoĞci, z wykorzystaniem urządzeĔ mobilnych (…) w przypadku realizacji páatnoĞci, urzą-dzenie mobilne jako takie nie musi wykorzystywaü sieci operatora GSM w celu zainicjowania i/lub potwierdzenia/autoryzacji páatnoĞci [7].
Ostania przedstawiona definicja jest bardzo istotna ze wzglĊdu na dodatkowy podziaá páatnoĞci mobilnych, który czasami jest wprowadzany z powodu swych aspektów praktycznych. Podziaá ten mówi o páatnoĞciach mobilnych zdalnych (ang. remote) i zbliĪeniowych (ang. proximity).
PáatnoĞci mobilne zdalne mogą byü realizowane wszĊdzie i w kaĪdym czasie. UĪytkownik „ko-jarzy” Ĩródáo pieniądza (rachunek bankowy, karta páatnicza) z numerem telefonu komórkowego. NajczĊĞciej stosowaną technologią jest: SMS, USSD [25].
PáatnoĞci mobilne zbliĪeniowe charakteryzują siĊ wykorzystaniem chipa komunikacji radiowej bliskiego zasiĊgu NFC (ang. Near Field Communication) zainstalowanego w telefonie komórko-wym. Informacja o rachunku przechowywana jest na chipie. NiezbĊdny jest terminal z czytnikiem kart zbliĪeniowych. NajczĊĞciej stosowaną technologią jest NFC [25].
Podane powyĪej rozróĪnienie jest o tyle istotne, gdyĪ w ostatnim okresie czasu w Polsce, wielką popularnoĞcią cieszą siĊ páatnoĞci zbliĪeniowe (które oczywiĞcie, jak widaü z powyĪszych definicji, mogą byü realizowane jako páatnoĞü mobilna). Niemniej w chwili obecnej páatnoĞci zbliĪeniowe realizowane są najczĊĞciej przy pomocy klasycznych kart páatniczych, które w Ğwietle przedstawio-nych definicji nie powinny byü brane pod uwagĊ w analizie páatnoĞci mobilnych [27].
KoĔcząc rozwaĪania dotyczące kwestii definiowani páatnoĞci mobilnych warto jeszcze zauwa-Īyü, Īe w literaturze czĊsto spotyka siĊ uwagi mówiące o tym, Īe analiza samego pojĊcia páatnoĞci
mobilnej nie powinna funkcjonowaü bez podania terminów pokrewnych – takich jak bankowoĞü mobilna i handel mobilny. Ich krótką definicjĊ przedstawiono poniĪej.
BankowoĞü mobilna pozwala na dostĊp do konta osobistego, czy karty kredytowej za pomocą urządzania mobilnego oraz kontrolĊ aktualnego stanu rachunków oszczĊdnoĞciowych i wykonywa-nie przelewów [12].
Handel mobilny to wykorzystanie telefonu komórkowego do zakupu i sprzedaĪy towarów i usáug, pozwalający jednoczenie na tworzenie platform transakcyjnych i przeprowadzania transak-cji zakupowych [12].
OczywiĞcie moĪna przytaczaü jeszcze wiele innych aspektów dotyczących natury páatnoĞci mo-bilnych ale nie jest to celem artykuáu samy w sobie. Przedstawiony krótki przegląd pokazuje róĪnorodnoĞü podejĞü i ma na celu m.in. lepsze zrozumienia podziaáu stosowanego przez autora w kolejnym punkcie artykuáu. W samym artykule bĊdzie generalnie brana pod uwagĊ definicja nr 4 (z uwzglĊdnieniem uwag dotyczących páatnoĞci mobilnych zdalnych i zbliĪeniowych).
3. Podziaá páatnoĞci mobilnych w Polsce
PáatnoĞci mobilne – tak jak juĪ zostaáa na to zwrócona uwaga wczeĞniej – mogą i są realizowane w doĞü róĪny sposób (zwáaszcza od strony technologicznej). OczywiĞcie uĪycie technologii najczĊ-Ğciej jest podyktowane tym, jakiego rodzaju produkty bĊdĊ kupowane z wykorzystaniem páatnoĞci mobilnej (a o tym decydują operatorzy tychĪe páatnoĞci) [13,16]. W celu lepszego zobrazowania za-gadnienia poruszanego w artykule, autor postara siĊ teraz w krótki sposób przedstawiü podziaá páatnoĞci mobilnych w Polsce. Dokonując wspomnianego podziaáu warto zauwaĪyü, jak dyna-miczny jest rozwój páatnoĞci mobilnych w Polsce – jeszcze stosunkowo niedawno uĪytkownik páatnoĞci mobilnej miaá do czynienia z dwoma podstawowymi metodami dokonania páatnoĞci. Pierwszą z metod byá wyspecjalizowany system páatniczy (czyli pewna forma elektronicznej port-monetki) oferowany przez instytucjĊ quasi finansową (wáaĞciwie brak byáo rozwiązaĔ wspieranych bezpoĞrednio przez banki). Drugą metodą byáo dokonywanie páatnoĞci przy pomocy wysyáania wia-domoĞci SMS o podwyĪszonej wartoĞci – tzw. Premium SMS [24,28].
Na dany moment, páatnoĞci mobilne moĪna podzieliü rozwaĪając dwa gáówne aspekty. Po pierwsze podziaá moĪe nastąpiü z punktu widzenia operatora usáugi – w chwili obecnej moĪemy tu próbowaü wyróĪniü 4 grupy operatorów usáug. Drugi podziaá moĪna wyprowadziü z punktu wi-dzenia zastosowanej technologii (3 grupy) [29]. OczywiĞcie obydwie grupy podziaáów przenikają siĊ w konkretnym rozwiązaniu.
JeĞli chodzi o operatorów usáugi podziaá przedstawia siĊ jak poniĪej.
Pierwszą i zarazem jedną z najbardziej istotnych grup operatorów, są banki. MoĪna stwierdziü, Īe bankiem, który obecnie najprĊĪniej stara siĊ rozwijaü páatnoĞci mobilne jest bank PKO Bank Polski (ze swoim rozwiązaniem pod nazwą IKO [8]). Co istotne PKO B.P. stara siĊ utworzyü w Pol-sce uniwersalny standard dokonywania páatnoĞci w ramach programu o nazwie Polski Standard PáatnoĞci. W prace tego programu, zaangaĪowane są inne banki: Alior Bank, Bank Millennium, Bank Zachodni WBK, ING Bank ĝląski oraz mBank [23]. Pewną formą konkurencji stanowi roz-wiązanie banku Pekao S.A. o nazwie PeoPey [22]. W kaĪdym z omawianych przypadków, páatnoĞü moĪe byü realizowana w powiązaniu z konkretnym rachunkiem bankowym lub w oparciu o przed-páatĊ na dedykowany rachunek (mamy tu wiĊc do czynienia z formą elektronicznej portmonetki,
gdzie gromadzone są Ğrodki do dokonania póĨniejszej páatnoĞci). W miejscu tym nie jest poruszana kwestia technicznej realizacji páatnoĞci jako, Īe jest to omawiane w dalszej czĊĞci artykuáu.
Drugą grupĊ operatorów páatnoĞci mobilnych stanowią operatorzy sieci telefonii komórkowej. Rozwiązania takie proponuje np. Orange (pod nazwą Orange Cash) [20] oraz T-Mobile (pod nazwą MyWallet) [18]. Pomimo tego, Īe uĪytkownik kupuje usáugĊ u operatora sieci telefonii komórkowej, to i tak za rozliczenie transakcji odpowiada wspóápracujący z operatorem telefonicznym konkretny bank (np. w przypadku Orange Cash jest to mBank).
Trzecią grupĊ operatorów páatnoĞci mobilnych stanowią instytucje quasi finansowe (choü przedrostek qusi, w niektórych przypadkach moĪe byü niepoprawny). Pionierem w tej grupie w Pol-sce byáa (i nadal zajmuje znaczące miejsce) firma mPay. Obecnie liczącymi siĊ rozwiązaniami są takĪe usáugi firm SkyCash, czy moBilet. Na przykáadzie tego ostatniego rozwiązania widaü mocne powiązanie z konkretnymi towarami/usáugami, które moĪna kupiü páacąc mobilnie (bilety komuni-kacji miejskiej, czy opáaty parkingowe). Omawiana grupa wykorzystuje najczĊĞciej formĊ elektronicznej portmonetki. Warto zauwaĪyü, Īe z punktu widzenia regulacji prawnych SkyCash jak i mPay są agentami rozliczeniowymi, dziaáającymi zgodnie z ustawą o elektronicznych instrumen-tach páatniczych [19], podczas gdy moBilet zleca wykonywanie rozliczeĔ firmie payU jako agentowi rozliczeniowemu [17].
O ile wspomniani operatorzy páatnoĞci mobilnych traktują telefon gáównie jako elektroniczną portmonetkĊ (a w wyniku páatnoĞci przekazywane są formy not rozliczeniowych miĊdzy quasi ra-chunkami), o tyle inne podejĞcie proponuje czwarty rodzaj operatora páatnoĞci mobilnych – w Polsce reprezentowany w chwili obecnej przez jedną firmĊ. W przypadku rozwiązania wspomnianej firmy, na telefonie znajduje siĊ konkretny zapis pieniądza (oczywiĞcie pieniądza cyfrowego), przechowy-wany w formie plików. Mamy wiĊc tu do czynienia z tworzeniem pseudo waluty istniejącej obok waluty kraju. W Polsce takie rozwiązanie proponuje firma Billon w powiązaniu z bankiem Alior-Bank [2] (doáączaü mogą inne banki). Takie podejĞcie, w zamierzeniu ma zrównaü pieniądz zapisany na telefonie z gotówką. Implikuje to potrzebĊ wykorzystywania takich technologii aby páatnoĞci byáa moĪliwa praktycznie zawsze (oczywiĞcie jeĞli tylko strony transakcji posiadają telefon) a nie tylko jeĞli moĪliwe jest np. poáącznie z Internetem.
Od strony technicznej – jak wspomniano – moĪna wyróĪniü 3 podstawowe sposoby dokonania páatnoĞci.
Pierwszą grupĊ stanowią technologie związane z telefonią GSM. Do grupy tej moĪna zaliczyü páatnoĞci, w których informacje pozwalające na dokonanie rozliczeĔ są przesyáane albo w postaci widomoĞci SMS, albo z wykorzystaniem komunikatów USSD. W przypadku korzystania z SMS mamy najczĊĞciej do czynienia z SMS-ami o podwyĪszonej wartoĞci (tzw. Premium SMS) (ogólna zasada dokonania páatnoĞci z uĪyciem Premium SMS sprowadza siĊ do uniemoĪliwienia uzyskania dostĊpu do danego towaru/usáugi do momentu wysáania SMS-a o podwyĪszonej wartoĞci i otrzy-mania kod dostĊpu). Wadą Premium SMS-ów jest bardzo duĪa prowizja operatorów telefonii pobierana za przesyáanie tychĪe wiadomoĞci. PáatnoĞci Premium SMS byáy faktycznym pionierem páatnoĞci mobilnych w Polsce. O wiele taĔszą alternatywą jest wykorzystywanie komunikatów USSD, czyli mechanizmu umoĪliwiającego komunikacjĊ pomiĊdzy telefonem komórkowym a po-szczególnymi elementami sieci komórkowej (uĪywane np. przez mPay).
Druga grupa to technologie związane z wykorzystaniem sieci Internet. Tak naprawdĊ nie jest tu konieczne wskazywanie konkretnej technologii (jak np. jedna z pierwszych umoĪliwiających po-áączenie, w którym opáata pobierana byáa za przesyáanie danych a nie czas poáączenia – czyli GPRS
– ang. General Packet Radio Service) a jedynie zwrócenie uwagi na sam fakt umoĪliwienia zesta-wienia poáączenia z siecią Internet. W tym przypadku najczĊĞciej wykorzystywane są aplikacje instalowane na telefony komórkowe (na najczĊĞciej stosowane w Polsce mobilne systemy opera-cyjne Android, Windows Phone, czy iOS), które umoĪliwiają dokonanie páatnoĞci. W przypadku wspomnianych aplikacji, naleĪy takĪe zwróciü uwagĊ, Īe do páatnoĞci mogą sáuĪyü generowane off-line kody jednorazowe, czy kody QR (ang. quick response code).
Trzecią grupĊ stanowią standardy komunikacji radiowej ograniczonego zasiĊgu. NajczĊĞciej bierze siĊ tu pod uwagĊ NFC. W przypadku NFC mamy do czynienia z tzw. páatnoĞci zbliĪeniową, kiedy w celu dokonania páatnoĞci zbliĪamy narzĊdzie páatnicze (w naszym przypadku telefonu) do terminala. NaleĪy tu ponownie zaznaczyü, Īe choü páatnoĞü mobilną moĪna zrealizowaü zbliĪe-niowo, to jednak páatnoĞci zbliĪeniowe w Polsce wciąĪ zapewniają gáównie karty páatnicze. Dzieje siĊ tak ze wzglĊdu na powszechną akceptacjĊ ogólnoĞwiatowych standardów payWave (organizacja VISA) oraz PayPass (organizacja MasterCard) [27]. Niestety standardy takie w przypadku páatnoĞci mobilnych są jeszcze kwestią przyszáoĞci. Dodatkowo warto wspomnieü o moĪliwoĞci wykorzysta-nia Bluetooth, czy WiFi (czĊsto w formie WiFi Direct). Te dwie ostatnie metody są szczególnie uĪyteczne w przypadku páatnoĞci bezpoĞrednich miĊdzy osobami fizycznymi (np. w przypadku wspomnianego rozwiązania o nazwie Billon, zwáaszcza w sytuacji, kiedy nie ma moĪliwoĞci sko-rzystania z Internetu).
4. Przegląd badaĔ dotyczących uĪytkowania páatnoĞci mobilnych
W związku z duĪą popularnoĞcią tematyki páatnoĞci mobilnych (popularnoĞcią budowaną m.in. przez szerokie akcje promocyjne w mediach), moĪna w chwili obecnej odnaleĨü interesujące bada-nia dotyczących omawianego tematu (autor sam dwukrotnie przeprowadzaá badania w danym obszarze [11,29]). Dokonując przeglądu badaĔ autor wybraá te badania, które cechowaá charakter jakoĞciowy (gáównie ocena páatnoĞci mobilnych) a nie iloĞciowymi (np. wolumen transakcji itd.) [21].
Pierwszym z badaĔ, które autor chce przytoczyü jest badanie firmy First Data Corporation z roku 2012 [4]. Badanie byáy co prawda prowadzone na caáym Ğwiecie ale przedstawiane tu wnioski i wyniki dotyczą Polski. Przechodząc do najwaĪniejszych wyników, to byáy one nastĊpujące [26]:
a) Badani oczekują, Īe nowe technologie bĊdą áatwe w obsáudze (40% respondentów deklaro-waáo, Īe przy wyborze nowej technologii kluczowe znaczenie ma dla niego prostota obsáugi).
b) Badani oczekują, Īe páatnoĞci mobilne pozwolą na szybszą realizacje operacji i zapewnią wiĊksza swobodĊ (75% badanych oczekuje dostĊpu do swoich kont w czasie rzeczywistym; 34% badanych chce posiadaü aplikacjĊ mobilną swojego banku, by móc swobodnie zarządzaü finansami z kaĪdego miejsca na Ğwiecie i o kaĪdej porze).
c) Badani troszczyli siĊ o bezpieczeĔstwo páatnoĞci mobilnych i cechowali siĊ ograniczonym zaufaniem w stosunku do konkretnych operatorów páatnoĞci mobilnych (69% badanych powierzy-áoby obsáugĊ swojego mobilnego portfela w pierwszej kolejnoĞci swojemu bankowi, a dopiero w dalszej kolejnoĞci organizacjom kartowym (44%), czy sieciom komórkowym (33%)).
Kolejnym prezentowanym badaniem jest badanie firmy MasterCard oraz Prime Research z roku 2013 [15]. Badanie byáy prowadzone wĞród uĪytkowników mediów spoáecznoĞciowych. W tym przypadku trudno byáo wskazaü kraj pochodzenia konkretnie badanych osób (a raczej ich wypowie-dzi umieszczonych na portalach spoáecznoĞciowych). Gáówne wnioski byáy nastĊpujące:
a) Okoáo 90% badanych, którzy prowadzili dziaáalnoĞü gospodarczą, wypowiadaáo siĊ pozy-tywnie o páatnoĞciach mobilnych a wielu z nich zachwalaáo przyjmowanie páatnoĞci mobilnych, jako element przewagi konkurencyjnej.
b) W przypadku odczuü konsumentów dotyczących transakcji mobilnych zadowolonych byáo 63% badanych, co sugeruje, Īe techniczny aspekt dziaáania páatnoĞci mobilnych powinien zostaü poprawiony.
c) W miarĊ upowszechniania siĊ páatnoĞci mobilnych wĞród konsumentów, akceptanci nie-chĊtni tym páatnoĞciom mogą znaleĨü siĊ w niekorzystnej sytuacji wobec konkurentów.
d) W 97% przypadków, badani wskazali na wygodĊ w uĪytkowaniu páatnoĞci mobilnych jako kluczowy czynnik popularnoĞci tychĪe páatnoĞci.
e) W badaniu wykazano, Īe akceptanci páatnoĞci mobilnych okreĞlają je w wielu przypadkach, jako wyróĪnik ich dziaáalnoĞci i wskazują na potencjalne korzyĞci ich wykorzystywania.
d) W roku 2013 dyskusje na portalach spoáecznoĞciowych száy prawie najczĊĞciej w kierunku jakoĞci i solidnoĞci poszczególnych produktów (drugi w kolejnoĞci poruszany temat).
e) Badanie pokazaáo, Īe wciąĪ istotnym aspektem są wątpliwoĞci odnoĞnie bezpieczeĔstwa transakcji mobilnych (aĪ 66% badanych wskazywaáo na problemy w tej dziedzinie). Dostrzec moĪna byáo takĪe potrzebĊ objaĞniania tego aspektu dziaáania páatnoĞci mobilnych, które pomimo zabez-pieczeĔ nadal budzą wątpliwoĞci (szczególnie w aspekcie przeprowadzania operacji oszukaĔczych, czy niejasnych kwestii pobierania opáata).
Kolejnym badaniem byáo badanie z 2013 r „Polak a nowoczesne technologie páatnicze” prowa-dzone dla MasterCard przez prof. DominikĊ Maison [14]. W przypadku tego badania naleĪy dodaü, Īe badanie nie dotyczyáo wyáącznie páatnoĞci mobilnych, choü autor staraá siĊ przedstawiü te frag-menty badania, które dotyczyáy páatnoĞci mobilnych. Wyniki byáy nastĊpujące:
a) Oczekiwania wobec nowych metod páatnoĞci sprowadzają siĊ do nastĊpujących zagadnieĔ – bezpieczeĔstwo (waĪne jest przekonanie, Īe nie utracimy wáasnych pieniĊdzy), korzyĞü (nowe tech-nologie páatnicze powinny dawaü realne korzyĞci), zrozumienie (uĪytkownik nie moĪe mieü wątpliwoĞci jak funkcjonuje nowoczesna páatnoĞü) [1].
b) Osoby páacące telefonem zbliĪeniowo to osoby, które lubią nowoczesnoĞü ale takĪe podąĪają za „modą”.
c) MotywacjĊ do dokonywania zbliĪeniowych páatnoĞci telefonem stanowi niechĊü do noszenie przy sobie wielu przedmiotów (telefon jawi siĊ jako integrator wielu funkcjonalnoĞci).
d) PáatnoĞü zbliĪeniowa to szybkoĞü i wygoda.
e) Istotnymi barierami, które ograniczają chĊü korzystania ze zbliĪeniowych páatnoĞci mobil-nych są bariery techniczne, brak zrozumienia, poczucie, Īe nauczenie siĊ dokonywania tego typu páatnoĞci wymaga duĪo wysiáku (w związku z tym rodzi siĊ poczucie, Īe ten nowy rodzaj páatnoĞci po prostu jest uĪytkownikowi niepotrzebny).
f) PáatnoĞü zbliĪeniowa (dokonywana tak telefonem jak i karta páatniczą) daje poczucie wolno-Ğci i niezaleĪnowolno-Ğci (uĪytkownik nie czuje stresu związanego z potencjalną sytuacją, kiedy w portfelu zabraknie pieniĊdzy).
g) DuĪe znaczenie dla rozwoju páatnoĞci mobilnych moĪe mieü powszechna akceptacja karto-wych páatnoĞci zbliĪeniokarto-wych, które w swoisty sposób „przecierają” drogĊ nowoĞci.
h) UĪytkownicy odczuwają niekiedy lĊk przed utratą anonimowoĞci (czego oczywiĞcie nie moĪna zauwaĪyü w przypadku páatnoĞci gotówką).
Ostatnim przedstawianym badaniem jest badanie autora przeprowadzone w koĔcu roku 2013 [29]. Badanie zostaáo zrealizowane na grupie studentów uczelni áódzkich. Gáówne konkluzje są na-stĊpujące:
a) Badani doĞü poprawnie wyróĪniali grupy towarów i usáug, które moĪna kupiü przy pomocy páatnoĞci mobilnych, jednakĪe rodziáy siĊ przypuszczenia, Īe wiedza badanych nie byáa bardzo gáĊ-boka.
b) W badaniu moĪna byáo zauwaĪyü duĪe zadowolenie z uĪytkowania páatnoĞci mobilnych (de-klarowaáo to aĪ 81% osób korzystających z páatnoĞci mobilnych).
c) Z poĞród zadowolonych uĪytkowników, blisko 92% widzi konkretne korzyĞci związane z rozwaĪaną formą dokonywania páatnoĞci WĞród tych korzyĞci na pierwszym miejscu pojawiaáa siĊ kwestia szybkoĞci dokonywania transakcji (wskazywaáo na to blisko 53% badanych). Z kolei zasta-nawia fakt, Īe na wygodĊ uĪytkowania páatnoĞci mobilnych zwróciáo uwagĊ stosunkowo nieduĪo badanych – tylko 26%. Ciekawym wydaje siĊ teĪ to, Īe páatnoĞci mobilne jako potencjalny uniwer-salny Ğrodek páatnoĞci widziaá zaledwie co 14 badany, a tylko co 7 z badanych bierze pod uwagĊ moĪliwoĞü rezygnacji z innych instrumentów páatniczych na rzecz páatnoĞci mobilnych.
c) Ponad poáowa badanych (56 %) widzi konkretne niebezpieczeĔstwa związane z uĪytkowa-niem páatnoĞci mobilnych. WĞród tych niebezpieczeĔstw, jako najwaĪniejsze wymieniano luki w szeroko rozumianym bezpieczeĔstwie przeprowadzanych transakcji (obawa o ochroną przesyáa-nych daprzesyáa-nych – wskazywaáo na to 50% badaprzesyáa-nych – i obawa przed kradzieĪą narzĊdzia páatniczego – 36% badanych).
d) Wydaje siĊ, Īe rzeczywistym problemem w páatnoĞciach mobilnych jest kwestia jak zachĊciü osoby, które do tej chwili z páatnoĞci mobilnych nie korzystaáy, aby jednak skorzystaáy z nich w przyszáoĞci. Blisko poáowa tych osób (48% badanych) jasno stwierdziáa, Īe nie zamierza w ogóle korzystaü z páatnoĞci mobilnych. Jako gáówny powodów podawano subiektywną niechĊü („nie wi-dzĊ potrzeby korzystania” – wskazywaáo na to 43% badanych). Co ciekawe, tylko 13% wskazywaáo na ograniczenia natury technicznej.
5. Analiza SWOT
Bazując na informacjach zaprezentowanych w punktach poprzednich obecnie przedstawiona zostanie analiza SOWT páatnoĞci mobilnych w Polsce.
Do celów analizy uĪyta zostanie klasyczna czterodzielna macierz SWOT [5]: Tablica 1. Macierz SWOT
Mocne strony (ang. Strengths) Sáabe strony (ang. Weaknesses) Szanse (ang. Opportunities) ZagroĪenia (ang. Threats) ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie [5].
Po przedstawieniu wypeánionej macierzy, przeĞledzone zostaną zaleĪnoĞci miĊdzy poszczegól-nymi polami. Analiza bĊdzie przeprowadzona tak w formie „od wewnątrz do zewnątrz” jaki i „od zewnątrz do wewnątrz”. Tak wiĊc, de facto, bĊdzie to analiza typu SWOT/TOWS. Dla celów analizy zostanie utworzone osiem macierzy interakcji pomiĊdzy poszczególnymi skáadowymi pierwotnej
macierzy SWOT. W wyniku koĔcowym zostanie przedstawiona macierz zbiorcza analizy SWOT/TOWS – a na jej podstawie sformuáowane bĊdą wnioski koĔcowe.
Macierz czynników analizy SWOT bazująca na informacjach przedstawionych we wczeĞniej-szych czĊĞciach artykuáu prezentuje siĊ jak poniĪej:
Tablica 2. Macierz czynników analizy SWOT
Mocne strony Sáabe strony
s1 szybkoĞü w przeprowadzeniu transakcji w1 rejestracja w systemie (koniecznoĞü zaáoĪenia konta i jego zasilenia, instalacja aplikacji) s2 wygoda uĪycia (wykorzystujemy
jedno, znane narzĊdzie) w2 konkretne rozwiązanie nie jest standardem s3 niski koszt (brak lub niskie prowizje od
transakcji)
w3 koniecznoĞü speánienie wymogów technicz-nych (odpowiedni telefon np. z NFC) s4 swoboda uĪycia (uĪytkownikowi ma
dostĊp do swych Ğrodków, brak pro-blemu z monetami)
w4 nauka obsáugi nowej metody páatnoĞci
Szanse ZagroĪenia
o1 páatnoĞci mobilne postrzegane są obec-nie jako element przewagi nad konkurencją i są pewną nobilitacją dla uĪytkownika
t1 obawy uĪytkowników w kwestii bezpieczeĔ-stwa (transakcje oszukaĔcze, utrata anonimowoĞci)
o2 telefon staje siĊ integratorem wielu funkcjonalnoĞci - w tym funkcjonalno-Ğci páatniczej
t2 niechĊü czĊĞci uĪytkowników do nowoĞci, po-czucie, Īe páatnoĞci mobilne nie są w niczym potrzebne
o3 telefony komórkowe są popularne i po-wszechne
t3 obawa przed brakiem dostĊpu do funkcji páat-niczej (kradzieĪ telefonu, brak zasiĊgu sieci komórkowej w telefonie)
o4 páatnoĞci zbliĪeniowe z wykorzysta-niem karty páatniczej czynią páatnoĞü mobilną áatwiejszą w akceptacji
t4 konkurencja innych metod páatniczych (np. karty páatnicze)
ħródáo: opracowanie wáasne.
Tablica 3. Macierz analizy SWOT – „od wewnątrz do zewnątrz”– czĊĞü I Czy okreĞlona mocna strona pozwala
wykorzystaü daną szansĊ? Czy okrezwala Ğlona mocna strona po-ograniczyü dane zagroĪenie? o1 o2 o3 o4 t1 t2 t3 t4 s1 1 0 1 0 0 1 0 1 s2 1 1 1 0 1 1 0 1 s3 1 0 0 1 0 1 0 2 s4 1 1 1 1 0 1 1 1
iloĞü interakcji: 11 iloĞü interakcji: 11 ħródáo: opracowanie wáasne.
Tablica 4. Macierz analizy SWOT – „od wewnątrz do zewnątrz”– czĊĞü II Czy okreĞlona sáaba strona ogranicza
moĪliwoĞü wykorzystania danej szansy?
Czy okreĞlona sáaba strona potĊ-guje dane zagroĪenie?
o1 o2 o3 o4 t1 t2 t3 t4
w1 1 0 0 1 1 2 0 1
w2 1 1 1 1 0 1 0 1
w3 1 1 1 1 0 1 0 1
w4 1 1 0 1 0 1 1 1
iloĞü interakcji: 13 iloĞü interakcji: 11 ħródáo: opracowanie wáasne.
Macierze analizy SWOT „od zewnątrz do wewnątrz” prezentują siĊ jak poniĪej: Tablica 5. Macierz analizy SWOT – „od zewnątrz do wewnątrz”– czĊĞü I
Czy okreĞlona szansa potĊguje daną silną stronĊ?
Czy okreĞlone zagroĪenie ograni-cza daną silną stronĊ?
o1 o2 o3 o4 t1 t2 t3 t4
s1 1 0 0 0 0 0 1 0
s2 1 1 1 0 1 0 1 0
s3 1 0 0 1 1 0 0 0
s4 2 1 0 1 1 1 1 1
Tablica 6. Macierz analizy SWOT – „od zewnątrz do wewnątrz”– czĊĞü II Czy okreĞlona szansa pozwala osáabiü
daną sáabą stronĊ?
Czy okreĞlone zagroĪenie wzmacnia daną sáabą stronĊ?
o1 o2 o3 o4 t1 t2 t3 t4
w1 1 1 1 0 0 2 0 1
w2 1 1 0 1 0 1 0 1
w3 1 1 1 0 1 0 0 0
w4 1 1 0 1 1 2 1 1
iloĞü interakcji: 12 iloĞü interakcji: 11 ħródáo: opracowanie wáasne.
W efekcie koĔcowym, áącząc otrzymane wyniki w jedną caáoĞü, otrzymujemy macierz zbiorczą analizy SWOT/TOWS prezentowaną poniĪej:
Tablica 7. Macierz zbiorcza analizy SWOT/TOWS Wyniki analizy "od
we-wnątrz do zewnątrz"
Wynik analizy "od zewnątrz do wewnątrz"
Wyniki peánej analizy Mocne strony (s)/
Szanse (o)
11 10 21
Mocne strony (s)/ Za-groĪenia (t)
11 8 19
Sáabe strony (w)/ Szanse (o)
13 12 25
Sáabe strony (w)/ Za-groĪenia (t)
11 11 22
ħródáo: opracowanie wáasne.
Na podstawie ostatniej macierzy moĪna stwierdziü, Īe najwiĊcej interakcji wystąpiáo w przy-padku kombinacji czynników „sáabe strony” oraz „szanse”. W klasycznej analizie SWOT wynik ten oznacza przyjĊcie strategii nazywanej strategią konkurencyjną. Wnioski jakie moĪna stąd wysnuü mogą byü nastĊpujące – páatnoĞci mobilne, jako konkretna klasa páatnoĞci, posiadają wiele znaczą-cych sáabych stron. Pomimo tego, Īe obecnie istniejące otoczenie zewnĊtrzne jest doĞü przyjazne i wystĊpuje w nim wiele potencjalnych szans, to jednak lekcewaĪenie sáabych stron i niedostateczna praca nad ich eliminacjĊ, mogą oznaczaü powaĪne problemy w rozwoju i ekspansji páatnoĞci mo-bilnych w przyszáoĞci. Wydaje siĊ, Īe do najwaĪniejszych szans naleĪy zaliczyü moĪliwoĞü wykorzystania integracyjnego charakteru telefonu, z którym obecnie juĪ wiele osób siĊ nie rozstaje, jak równieĪ dąĪenie do rozbudowywania sieci akceptacji páatnoĞci mobilnych poprzez pobudzanie wĞród akceptantów wraĪenia tworzenia przewagi konkurencyjnej. W przypadku sáabych stron po-winno siĊ dąĪyü zwáaszcza do tworzenia jednolitego standardu páatnoĞci i upraszczaü procedury związane z rozpoczĊciem korzystania z páatnoĞci mobilnych. Wydaje siĊ takĪe, Īe sama nazwa „stra-tegia konkurencyjna” wskazuje na realnie istniejące rozwiązania konkurencyjne, spoĞród nich
najwiĊksze znaczenie mają zapewne páatnoĞü zbliĪeniowe karta páatniczą (choü do stwierdzenia ta-kiego wymagane jest przeprowadzenie dalszych badaĔ).
6. ZakoĔczenie
Zaprezentowana w artykule analiza miaáa za zadanie pokazanie pozycji páatnoĞci mobilnych z uwzglĊdnieniem istniejących konkurujących metod dokonywania páatnoĞci. Przedstawiono zakres szeroko rozumianych zalet i wad rozwiązania, co powinno byü uĪyteczne dla instytucji wprowadza-jących páatnoĞci mobilne na rynek. OczywiĞcie dokonana analiza ma swoje sáabe strony – gáównie to, Īe jest skonstruowana na pewien konkretny moment czasu i moĪe siĊ okazaü, Īe w stosunkowo krótkim okresie czynniki analizy SWOT bĊdĊ ulegaáy gruntownym przeobraĪeniom. Mając to na uwadze artykuá stanowiü powinien bazĊ dla tworzenia przyszáych analiz páatnoĞci mobilnych w okreĞlonych horyzontach czasowych.
Bibliografia
[1] Baranowska-Skimina A., PáatnoĞci zbliĪeniowe atrybutem nowoczesnoĞci, [Online]. DostĊpne: http://www.finanse.egospodarka.pl/102973,Platnosci-zblizeniowe-atrybutem-no-woczesnosci,1,63,1.html. (22.05.2013).
[2] Billon [Online]. DostĊpne: http://billon.info (22.05.2013).
[3] Europejski Bank Centralny, [Online}. DostĊpne: http://www.ecb.europa.eu/home/glos-sary/html/glossm.en.html#611.
[4] First Data – Wyniki badaĔ First Data: Czego Polacy oczekują od páatnoĞci mobilnych?, [Online]. DostĊpne: http://www.firstdata.pl/100255.xml (22.05.2013).
[5] Gierszewska, G., Romanowska, M., Analiza strategiczna przedsiĊbiorstwa, Wydawnictwo PWE, Warszawa 2002.
[6] Grupa badawcza Gartner [Online]. DostĊpne: http://www.gartner.com/it-glossary/mobile-payment/ (22.05.2013).
[7] Hassa T., Systemy páatnoĞci mobilnych – problemy definicyjne, typologia, charakterystyka wybranych rozwiązaĔ, Studia i prace Kolegium Zarządzania i Finansów, Zeszyt Naukowy 126, Szkoáa Gáówna handlowa Warszawa, Warszawa 2013 str. 31–48.
[8] IKO [Online]. DostĊpne: http://www.pkobp.pl/iko-platnosci-mobilne/ (22.05.2013).
[9] International Organization for Standardization, Dokument roboczy ISO 12812, [Online].
DostĊpne:http://www.iso.org/iso/home/store/catalogue_tc/catalogue_de-tail.htm?csnumber=59848 (22.05.2013).
[10] Kalinowski J., Karasek J., Haáka P., Mobilne páatnoĞci w Europie Centralnej i Wschodniej, KPMG Advisory, Warszawa 2009.
[11] Karczmarz P., Zakonnik à., Usáugi w ramach e-bankowoĞci jako element uáatwiający rozwój spoáeczeĔstwa informacyjnego, [w:] Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oeconomica nr 287, Wydawnictwo Uniwersytetu àódzkiego, àódĨ 2013, str. 55–66.
[12] Koralewski M., PáatnoĞci mobilne – definicja i przegląd rozwiązaĔ, Polska Agencja Rozwoju PrzedsiĊbiorczoĞci, Warszawa 2012.
[13] àysik à., Kutera R., Technologie mobilne jako determinanta rozwoju innowacyjnego spoáe-czeĔstwa informacyjnego, [w:] Europejska przestrzeĔ komunikacji elektronicznej. Tom II,
Zeszyty Naukowe Uniwersytet SzczeciĔskiego nr 763, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytet SzczeciĔskiego, Szczecin 2013, str. 33–44.
[14] Maison D., „Polak a nowoczesne technologie páatnicze”, MasterCard® przedstawia wyniki raportu z badania „Polak a nowoczesne technologie páatnicze” [Online]. DostĊpne: http://biuro-prasowe.mastercard.pl/informacje-prasowe/nowa-news-page,230/#_ftn1 (22.05.2013).
[15] MasterCard, Badanie MasterCard ukazuje opinie o páatnoĞciach mobilnych pochodzące z 13 milionów rozmów przeprowadzonych w Social Media, [Online]. DostĊpne: http://biuro-pra-
sowe.mastercard.pl/informacje-prasowe/badanie-mastercard-ukazuje-opinie-o- platnosciach-mobilnych-pochodzace-z-13-milionow-rozmow-przeprowadzonych-w-social-media,270/. (22.05.2013).
[16] Miller P., Technologie mobilne usprawniające korzystanie ze Ğrodków komunikacji publicz-nej na przykáadzie rozwiązaĔ stosowanych w Miejskim PrzedsiĊbiorstwie Komunikacyjnym –àódĨ spóáka z o.o., [w:] Studia i materiaáy Polskiego Stowarzyszenia Zarządzania Wiedzą nr 62, Bydgoszcz 2012, str. 56–69.
[17] MoBilet [Online]. DostĊpne: http://www.mobilet.pl/partnerzy.html (22.05.2013). [18] MyWallet [Online]. DostĊpne: https://www.t-mobile.pl/pl/mywallet (22.05.2013).
[19] NBP, Nadzór System páatniczy, regulacje nadzór, [Online]. DostĊpne: http://nbp.pl/system-platniczy/nadzor_syst_platn/lista_ar.pdf (22.05.2013).
[20] OrangeCash [Online]. DostĊpne: http://www.orange.pl/kid,4000377334,id,4002 836765,ti-tle,Orange-Cash,article.html (22.05.2013).
[21] PapiĔska-Kacperek J., PodaĪ i popyt na usáugi cyfrowe w Polsce, [w:] Bytniewski A. (red.) Systemy informatyczne a rozwój spoáeczeĔstwa informacyjnego, Wydawnictwo Uniwersy-tetu Ekonomicznego we Wrocáawiu, Wrocáaw 2013, 119–137.
[22] PeoPay [Online]. DostĊpne: http://www.peopay.pl/ (22.05.2013).
[23] Polski Standard PáatnoĞci [Online]. DostĊpne: http://www.polskistandardplatnosci.pl/ (22.05.2013).
[24] Praáat E., Dobrowolski W., Mobilne zakupy, [w:] Europejska przestrzeĔ komunikacji elek-tronicznej. Tom I, Zeszyty Naukowe Uniwersytet SzczeciĔskiego nr 762, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytet SzczeciĔskiego, Szczecin 2013, str. 239–247.
[25] Pycia K., Perspektywa páatnoĞci mobilnych w Polsce, Krajowa Izba Rozliczeniowa, War-szawa 2011.
[26] Tchorek-Helm C., First Data: Czego Polacy oczekują od páatnoĞci mobilnych?, [Online]. DostĊpne: http://www.polskieradio.pl/111/1894/Artykul/936316,First-Data-Czego-Polacy-oczekuja-od-platnosci-mobilnych (22.05.2013).
[27] Zakonnik à., Analiza obaw związanych z páatnoĞciami zbliĪeniowymi w Polsce na podstawi badaĔ máodzieĪy akademickiej, [w:] Gospodarka elektroniczna, wyzwania rozwojowe. Tom I, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu SzczeciĔskiego nr 702, Wydawnictwo Naukowe Uniwer-sytet SzczeciĔskiego, Szczecin 2012, str. 603–614.
[28] Zakonnik à., PáatnoĞci mobilne w Polsce – stan obecny i perspektywy rozwoju, [w:] E-go-spodarka w Polsce, stan obecny i perspektyw rozwoju. Tom II, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu SzczeciĔskiego nr 598, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytet SzczeciĔskiego, Szczecin 2010, str. 147–158.
[29] Zakonnik à., PáatnoĞci mobilne w Polsce w Ğwietle badaĔ ankietowych uĪytkowników, [w:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu SzczeciĔskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytet SzczeciĔskiego, Szczecin 2014 (w druku).
MOBILE PAYMENTS IN POLAND – SWOT ANALYSIS Summary
In this article the author deals with the problems of making mobile payments in Poland. The author presents an analysis of the considered class of payment. Analysis of payments, in addition to the basic separation of the advantages and disadvantages (shaped by external and internal factors), aims to establish position of mobile pay-ments in context with other methods of payment. These findings are the basis for indicating the direction of the potential development of mobile payments. The way to achieve this objective it will conduct a SWOT analysis.
Keywords: method of payment, mobile payments, swot
àukasz Zakonnik
Katedra Informatyki Ekonomicznej Wydziaá Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytet àódzki ul. P.O.W. 3/5, 90-255 àódĨ e-mail: lzakonnik@wzmail.uni.lodz.pl Piotr Czerwonka Katedra Informatyki Wydziaá Zarządzania Uniwersytet àódzki ul. Matejki 22/26, 90-237 àódĨ e-mail: pc@wzmail.uni.lodz.pl
