Analiza zagrożeń związanych z przewozem drogowym materiałów niebezpiecznych

gazy skroplone: propan butan, chlor, amoniak (9%) [4]. Zapewnienie wysokiego

po-ziomu bezpieczestwa realizowanych przewozów jest kryterium nadrzdnym

działa-nia tego typu systemów, dlatego w pracy podjto prób identyfikacji zagroe

zwi-zanych z transportem drogowym materiałów niebezpiecznych.

Słowa kluczowe: transport drogowy, zagroenie

1. Analiza wyników kontroli przewo ników wyników kontroli przewo ników wykonujcych

transport drogowy materiałów niebezpiecznych

W celu przeprowadzenia analizy zagroe zwizanych z przewozem drogowym materiałów

niebezpiecznych pozyskano dane z Głównego Inspektoratu Transportu Drogowego, dane dotycz

kontroli przeprowadzonych w ród przewoników krajowych jak równie zagranicznych w

prze-dziale czasu od 1.01.2006r do 31.12.2009r. Wyniki dotyczce liczby skontrolowanych pojazdów

oraz pojazdów, w których wykryto nieprawidłowoci w analizowanym przedziale czasu

przedsta-wiono na rys. 1.

Jak wynika z rys. 1 i tabeli 1 pomimo 21% wzrostu liczby skontrolowanych pojazdów w roku

2009 w stosunku do roku 2006 odnotowano 25% spadek liczby pojazdów, w których wykryto

nie-prawidłowoci dotyczce ADR oraz 47% spadek liczby pojazdów unieruchomionych ze wzgldu

na niespełnienie wymaga ADR. Podobne tendencje mona zauway w odniesieniu do

rozpatry-wanych przewoników z podziałem ich na: krajowych, nalecych do pastw UE i z pastw

nie bdcych członkami UE.

Istotn informacj z punktu widzenia realizowanej analizy zagroe zwizanych z przewozem

drogowym materiałów niebezpiecznych jest rodzaj nieprawidłowoci wykrytych podczas

przepro-wadzonych kontroli, tzn. jakiego typu nieprawidłowoci odnotowano i jakiej klasy materiałów

nie-bezpiecznych dotyczyły. Substancje i przedmioty niebezpieczne podlegajce przepisom ADR

s podzielone na 13 klas na podstawie tzw. zagroenia dominujcego [6]. Poza zagroeniem

domi-nujcym materiał niebezpieczny moe charakteryzowa si jeszcze zagroeniem dodatkowym.

Rysunek 1. Liczba ogółem skontrolowanych pojazdów, w których wykryto nieprawidłowoci

dotyczce oraz unieruchomionych na skutek niespełnienia wymaga dotyczcych ADR

w latach 2006–2009 na terenie Polski

ródło: Opracowanie własne.

Tabela 1. Zestawienie ogólnej liczby skontrolowanych pojazdów, pojazdów w których wykryto

nieprawidłowoci dotyczce ADR oraz unieruchomionych ze wzgldu na niespełnienie wymaga

ADR w analizowanym przedziale czasu

ródło: Opracowanie własne.

Wikszo materiałów niebezpiecznych w zalenoci od natenia stwarzanego zagroenia

zo-stała podzielona na tzw. grupy pakowania:

•

I grupa pakowania – to materiały stwarzajce due zagroenie,

•

II grupa pakowania – to materiały stwarzajce rednie zagroenie,

•

III grupa pakowania to materiały stwarzajce małe zagroenie.

W tabeli 2 przedstawiono szczegółowe zestawienia narusze przepisów w zakresie przewozu

drogowego towarów niebezpiecznych I kategorii zagroe, w tabelach kolejnych odpowiednio:

pakowania (jeeli wystpuje)

3 Brak wymaganego zawiadczenie ADR 48 304 29 32 4 Brak wymaganego wiadectwa dopuszczenia pojazdu 54 25 21 26 5 Przewóz towarów niebezpiecznych niedopuszczonych do przewozu 3 1 1 1 6 Przewóz towarów niebezpiecznych uniemoliwiajcy jego identyfikacje 4 0 1 4 7 Uwolnienie si towaru niebezpiecznego z opakowania, pojazdu, cysterny lub

kontenera 3 6 4 7

8 Uszkodzenie opakowania, pojazdu, cysterny lub kontenera w stopniu

stwa-rzajcym bezporednie zagroenie dla ludzi lub rodowiska 1 1 5 3 39 Pojazd lub cysterna nie spełnia wymaga umowy ADR w stopniu

stwarzaj-cym bezporednie zagroenie dla ludzi lub rodowiska 14 5 5 3 10 Przewóz luzem w kontenerze niezdatnym do uytku w rozumieniu umowy

ADR 2 2 0 1

11 Przewóz luzem w kontenerze niedopuszczonym do przewozu luzem 1 1 1 0 12 Towar przewoony w sposób niedozwolony(w sztukach przesyłki, w

cyster-nie lub luzem) 14 1 3 1

13 Przewóz w jednym pojedzie towarów, których ładowanie razem jest

zabro-nione 2 0 0 0

14 Przewóz w jednej sztuce przesyłki towarów, których pakowanie razem jest

zabronione 0 0 0 0

15 Przekroczenie dopuszczalnego stopnia napełnienia cysterny lub opakowania 7 3 3 3 16 Brak wymaganego zamocowania ładunku 50 42 28 35 17 Przekroczenie dopuszczalnej iloci towarów niebezpiecznych na jednostk

transportow 0 1 0 0

18 Uywanie niewłaciwych urzdze owietleniowych 0 1 0 0 19 Nieprzestrzeganie zakazu palenia podczas czynnoci ładunkowych 0 0 0 0 20 Uycie opakowania niespełniajcego wymaga umowy ADR 24 10 9 7

Lp. Rodzaj wykrytych nieprawidłowoci 2006 2007 2008 2009 21 Uycie opakowania niezgodnie z instrukcj pakowania 0 1 3 0 22 Przewóz towaru niebezpiecznego nieoznakowanym pojazdem

(brak wymaganych tablic, nalepek i znaków) 72 46 35 51 23 Przewóz towarów niebezpiecznych w nieoznakowanej sztuce

przesyłki (brak wymaganych napisów i nalepek) 44 43 30 33

ródło: Opracowanie własne.

Tabela 3. Szczegółowe zestawienia narusze przepisów w zakresie przewozu drogowego towarów

niebezpiecznych III kategorii zagroe w analizowanym przedziale czasu

Lp. Rodzaj wykrytych nieprawidłowoci 2006 2007 2008 2009 1 Brak innych wymaganych informacji w dokumencie

przewozowym 386 161 117 124

2 Brak innych wymaganych informacji w instrukcji pisemnej

dla kierowców 30 34 19 50

3 Brak wymaganego zawiadczenia ADR w jednostce transportowej 16 14 12 10 4 Brak wymaganej kopii umowy specjalnej 1 1 0 0 5 Brak wymaganego certyfikatu pakowania kontenera 0 2 0 0 6 Brak wymaganego zezwolenia na wykonywanie operacji

transportowych 1 1 0 0

7 Brak wymaganego wiadectwa dopuszczenia przedziału

ładunkowego lub osłony 1 0 0 0 8 Niewłaciwe wymiary tablic, napisów lub nalepek 28 12 9 6

ródło: Opracowanie własne.

6

Brak informacji w instrukcji pisemnej dla kierowcy dotyczcych ładunku, rodzaju zagroenia, ochron osobistych, podstawowych czynnoci

kierow-cy, poaru lub pierwszej pomocy

46 33 23 60

7 Uszkodzenie opakowania, pojazdu, cysterny lub kontenera w stopniu

nie-stwarzajcym bezporedniego zagroenia dla ludzi i rodowiska 6 6 2 2 8 Przewóz sztuk przesyłki i w kontenerze niezdatnym do uytku

w rozumieniu umowy ADR 6 16 14 16 9 Pojazd, kontener lub cysterna nie spełnia wymaga umowy ADR w

stop-niu niestwarzajcym bezporedniego zagroenia dla ludzi i rodowiska 164 54 70 73 10 Niewłaciwe zamknicie cysterny lub opakowania zewntrznego

w opakowaniu kombinowanym 0 1 0 0 11 Uycie opakowania po upływie terminu wymaganych bada 3 2 0 2 12 Niewłaciwe oznakowanie pojazdu, kontenera lub cysterny 173 62 55 51 13 Niewłaciwe oznakowanie sztuki przesyłki lub opakowania zbiorczego 52 24 38 9 14 Brak wymaganego wyposaenia awaryjnego ogólnego stosowania 252 119 95 123 15 Brak wymaganego sprztu do ochrony dróg oddechowych 51 82 89 66 16 Brak inych wymaganych rodków ochrony indywidualnej

lub wyposaenia 220 192 186 186 17 Brak wymaganego wyposaenia przeciwpoarowego 295 187 336 318

ródło: Opracowanie własne.

Na podstawie wyników zrealizowanych bada przedstawionych w tabelach 2 ÷ 4

nieprawi-dłowoci wykryte podczas kontroli podzielono na osiem bardziej ogólnych kategorii, co

przedsta-wiono w tabeli 5.

Tabela 5. Zestawienia narusze przepisów w zakresie przewozu drogowego towarów

niebezpiecz-nych w analizowanym przedziale czasu uszeregowane według kategorii

Lp. Kategoria wykrytych nieprawidłowoci 2004 2005 2006 2007 1 Dokumentacja niekompletna 1084 915 540 771 2 Niewłaciwy stan techniczny rodka transportu lub jednostki

ładunkowej 448 189 202 174

3 Niewłaciwe warunki transportu ładunku 24 4 9 6 4 Niewłaciwe oznakowanie rodka transportu lub jednostki

ładunkowej (sztuk przesyłki) 116 89 65 84 5 Brak wymaganego wyposaenia ochronnego 818 580 706 693 6 Przekroczenie wymiarów zewntrznych lub niewłaciwe

zamocowanie ładunku. 57 47 31 38 7 Nieprzestrzeganie zakazu palenia podczas czynnoci

ładunkowych 0 0 0 0

8 Przewóz pasaerów 26 9 6 6

ródło: Opracowanie własne.

2. Budowa algorytmu oceny oddziaływania ładunku na bezpieczestwo realizowanego

transportowego

Algorytm przedstawiony na rysunku 2 odzwierciedla procedur postpowania podczas oceny

bezpieczestwa działania systemu transportu drogowego z uwzgldnieniem głównych czynników

wymuszajcych opisanych w pracy.

W algorytmie tym wyróni mona trzy zasadnicze człony A, B, C i D dotyczce kolejno:

A –

oceny bezpieczestwa działania rodków transportu,

B –

oceny oddziaływania otoczenia systemu na bezpieczestwo działania tego systemu,

C –

oceny oddziaływania ludzi usytuowanych w systemie i jego otoczeniu na bezpieczestwo

działania tego systemu,

NIE NIE NIE NIE TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK NIE NIE NIE NIE NIE NIE NIE NIE NIE NIE TAK D295 D294 D293 D292 D291

STOP

8

7

6

D195 D194 D29 D193 D192 D191 D19 A L G O R Y T M Z D A R Z E N IA C A L G O R Y T M Z D A R Z E N IA B A L G O R Y T M Z D A R Z E N IA A

A

B

C

D

D2 D21 D22 D23 D24 D25 D26 D27 D28 D18 D17 D16 D15 D14 D13 D12 D11 D1

Rysunek 2. Algorytm oceny wpływu niewłaciwie realizowanego zadania przewozowego

na bezpieczestwo działania analizowanego systemu transportowego

Tabela 6. Opis głównych bloków algorytmu oceny bezpieczestwa działania

systemu transportowego

Nr

bloku Opis bloku algorytmu

1 Wyznacz zbiór zdarze drogowych zaistniałych w analizowanym przedziale czasu Zi; i = {1, 2, 3, …, k}.

2 Wybierz zdarzenia istotne z punktu widzenia bezpieczestwa działania analizowanego systemu.

3 Uszereguj zdarzenia według daty zajcia Z1, Z2, Z3, …, Zk. 4 Wybierz do oceny pierwsze zdarzenie Zi, i = 1. 5 Wybierz do oceny kolejne zdarzenie drogowe Zi + 1.

A Czy przyczyn zajcia analizowanego zdarzenia było uszkodzenie podsystemu rodka transportu?

B Czy przyczyn zajcia analizowanego zdarzenia było oddziaływanie otoczenia?

C Czy przyczyn zajcia analizowanego zdarzenia było oddziaływanie ludzi usytuowanych w rodku transportu i jego otoczeniu ?

D Czy przyczyn zajcia zdarzenia niepodanego było niewłaciwie realizowane zadanie przewozowe ? 6 Dokonaj zbiorczej oceny bezpieczestwa działania systemu transportowego

7 Dokonaj analizy kosztów zaistniałego zdarzenia niepodanego.

8 Poka wynik

ródło: Opracowanie własne.

Tabela 7. Opis bloków algorytmu oceny wpływu niewłaciwie realizowanego zadania

przewozo-wego na bezpieczestwo działania analizowanego systemu transportoprzewozo-wego

Nr

bloku Opis bloku algorytmu

D Czy przyczyn zajcia zdarzenia niepodanego było niewłaciwie realizowane zadanie przewozowe ?

D1 Czy przyczyn zajcia zdarzenia niepodanego był nieprawidłowo zorganizowany transport ? D11 Czy przyczyn zajcia zdarzenia niepodanego była niekompletna dokumentacja realizowanego zadania

trans-portowego ?

D12 Sprawd czy przyczyn zajcia zdarzenia niepodanego było równie zdarzenie D13. D13 Czy przyczyn zajcia zdarzenia niepodanego był brak wymaganego wyposaenia ochronnego ? D14 Sprawd czy przyczyn zajcia zdarzenia niepodanego było równie zdarzenie D13.

D15 Czy przyczyn zajcia zdarzenia niepodanego było nieprzestrzeganie zakazu palenia podczas czynnoci ładun-kowych ?

D16 Sprawd czy przyczyn zajcia zdarzenia niepodanego było równie zdarzenie D13. D17 Czy przyczyn zajcia zdarzenia niepodanego był dodatkowy przewóz pasaerów ? D18 Sprawd czy przyczyn zajcia zdarzenia niepodanego było równie zdarzenie D2. D19 Wyznacz zbiór wskaników do oceny bezpieczestwa działania rodka transportu. D191 Ustal kryteria oceny bezpieczestwa działania rodka transportu.

D192 Wyznacz zbiór wskaników reprezentatywnych do oceny bezpieczestwa działania rodka transportu.

D26 Sprawd czy przyczyn zajcia zdarzenia niepodanego było równie zdarzenie D27. D27 Czy przyczyn zajcia zdarzenia niepodanego było przekroczenie wymiarów zewntrznych

lub niewłaciwe zamocowanie ładunku ?

D28 Wyznacz zbiór wskaników do oceny bezpieczestwa działania rodka transportu. D29 Ustal kryteria oceny bezpieczestwa działania rodka transportu. D291 Wyznacz zbiór wskaników reprezentatywnych do oceny bezpieczestwa działania

rodka transportu.

D292 Dokonaj oceny bezpieczestwa działania rodka transportu. D293 Czy analizowane zdarzenie Zi = Zk? gdzie i = {1, 2, 3, …, k} D294 Czy model wynikowy jest adekwatny?

D295 Wyznacz zbiór wskaników do oceny bezpieczestwa działania rodka transportu.

ródło: Opracowanie własne.

Bibliografia

[1] Borysiewicz M., Potempski S.: Podstawy analiz ryzyka i zarzdzania ryzykiem w odniesieniu

do awarii transportowych. Instytut Energii Atomowej, Otwock – wierk 2001.

[2] Jamroz K.: Analiza miar naraenia na ryzyko w ruchu drogowym. Problemy Eksploatacji.

4/ 2009 (75). Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 2009.

[3] Praca Zbiorowa pod redakcj R. Krystka: Zintegrowany system bezpieczestwa transportu,

tom I diagnoza bezpieczestwa transportu w Polsce. WKiŁ Warszawa 2009.

[4] Praca Zbiorowa pod redakcj R. Krystka: Zintegrowany system bezpieczestwa transportu,

tom II uwarunkowania rozwoju integracji systemów bezpieczestwa transportu. WKiŁ

War-szawa 2009.

[5] Valis D., Kokucky M.: Selected overview of risk assessment techniques. Problemy

Eksploat-acji. 4/ 2009 (75). Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 2009.

[6] Woropay M., Bojar P.: Assessment of the level of undesirable actions of people involved in

road transport systems and their environments. Jourrnal of KONBiN 5 (8) 2008.

[7] Zieliska S., Zelent S.: ADR 2007–2009 Transport samochodowy towarów niebezpiecznych.

Wydawnictwo ODiDK, Gdask 2008.

ANALYSIS OF A THREATS AS A RESULT OF ROAD TRANSPORT

THE HAZARDOUS MATERIALS

Summary

In Poland, about 100 million tons of dangerous materials are carried yearly.

The most frequently used transport means are cisterns which transport almost 90%

of all dangerous materials, 70% of which are liquid fuels, acids and hydroxides

ac-count for 10%, and liquid gases: propane butane, chlorine, ammonia (9%) [5].

Providing the transports with high safety, is a criterion of primary importance for

operation and maintenance of this kind of systems. Therefore, the authors of this

pa-per have made an attempt to identify threats connected with road transport of

dan-gerous materials. A significant characteristic of the man is their ability of adaptation

to the job environment. It enables a proper reaction and control of motion in

unex-pected conditions. However, a negative side of human behavior is a likelihood of

committing many different errors [7].

Keywords: road transport, threat

Piotr Bojar

Instytut Eksploatacji Maszyn i Transportu

Wydział Inynierii Mechanicznej

Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy Bydgoszcz

ul. Kaliskiego 12, 85-789 Bydgoszcz

e-mail: p-bojar@utp.edu.pl

Maciej Woropay

Wysza Szkoła Techniki i Przedsibiorczoci we Włocławku

ul. Łgska, 87-800 Włocławek