Nowa kolekcja geologiczna w Olkuszu

Zmiany w Komitecie Redakcyjnym

Geolo-gicznego witamy prof. dr. hab. Leszka Marksa, specjalistê w zakresie kartografii geologicznej, geologii czwartorzêdu oraz geologii klimatycznej, profesora Uniwersytetu Warszawskie-go. Du¿a liczba nap³ywaj¹cych do PG artyku³ów, dotycz¹-cych najm³odszego okresu w historii Ziemi, a tak¿e stale aktualny problem wspó³czesnych zmian klimatu, ¿ywo dys-kutowany w mediach, powoduj¹, ¿e bardzo potrzebowaliœmy eksperta z tych w³aœnie dziedzin. Profesor L. Marks zast¹pi w Komitecie Redakcyjnym zmar³ego nagle, 4 kwietnia br., prof. Ryszarda Marcinowskiego, którego w tym numerze Przegl¹-du Geologicznego wspominaj¹ Przyjaciele.

Profesor L. Marks pe³ni³ funkcje: prodziekana Wydzia³u Geologii Uniwersytetu Warszawskiego (1990–1996), kie-rownika Zak³adu Geologii Czwartorzêdu (Kartografii Geo-logicznej) Pañstwowego Instytutu Geologicznego (1995– 2002), g³ównego koordynatora Centrum Doskona³oœci Badañ Œrodowiska Abiotycznego (2001–2002), dyrektora Pañstwowego Instytutu Geologicznego (2002–2005), wice-przewodnicz¹cego Rady Geologicznej przy Ministrze Œro-dowiska (2002–2006), wiceprzewodnicz¹cego Miêdzyna-rodowej Unii Badañ Czwartorzêdu (1999–2003) i Stowa-rzyszenia Europejskich S³u¿b Geologicznych EuroGeo-Surveys (2005–2006) oraz wiceprzewodnicz¹cego Komi-tetu Planeta Ziemia PAN (2007–2009). Obecnie jest prze-wodnicz¹cym Komitetu Badañ Czwartorzêdu PAN oraz

Komitetów Narodowych INQUA i IGCP. By³ redaktorem naczelnym Geological Quarterly (1998–2002), zastêpc¹ redaktora naczelnego Geologica Carpathica oraz sekreta-rzem redakcji Polish Polar Research (1987–2002), aktualnie jest cz³onkiem rad redakcyjnych czasopism Boreas, Litho-sphere i Studia Quaternaria. Jest autorem 300 publikacji na styku geologii czwartorzêdu, kartografii geologicznej i badañ paleoklimatycznych.

Jacek Grabowski Redaktor Naczelny Przegl¹du Geologicznego

Nowa kolekcja geologiczna w Olkuszu

W pi¹tkowe popo³udnie 23 kwietnia br. w Miejskim Oœrod-ku Kultury w OlOœrod-kuszu odby³o siê uroczyste otwarcie Kolekcji skamienia³oœci i minera³ów Ziemi Olkuskiej. W uroczysto-œci wziêli udzia³ przedstawiciele w³adz samorz¹dowych — dr W³odzimierz £ysoñ, wiceburmistrz Olkusza, in¿. Leszek Konarski i mgr in¿. Kazimierz Œci¹¿ko — starostowie powiatu olkuskiego oraz liczne grono goœci, a wœród nich geolodzy z³o¿owi z AGH i Oddzia³u Karpackiego PIG-PIB.

Kolekcja skamienia³oœci zrodzi³a siê z pasji i zaintere-sowañ: Jacka Dzi¹bka, Andrzeja Feliksika, Ryszarda Wnuka, W³odzimierza Cieœlika, Zbigniewa Adamczyka, Dawida Kocyby, Kazimierza Rogó¿a, Bogdana W³odarza i Józefa Niewdany, którzy przekazali na ekspozycjê najpiêkniejsze egzemplarze ze swych bogatych zbiorów. Inicjatywa utwo-rzenia i udostêpnienia kolekcji spotka³a siê z ¿yczliwym przyjêciem i poparciem burmistrza miasta i gminy Olkusz — Dariusza Rzepki, w³adz miasta oraz dyrektora MOK w Olkuszu — pani Gra¿yny Ptaszelik-Kocjan.

Trzonem zbiorów s¹ pochodz¹ce z kopalñ olkuskich unikatowe i piêkne okazy rud cynku i o³owiu oraz towa-rzysz¹cych im minera³ów. T³em i ciekawym uzupe³nie-niem kolekcji s¹ wspania³e okazy paleontologiczne, które pochodz¹ z le¿¹cych w pobli¿u Olkusza kamienio³omów i odkrywek, w szczególnoœci z kamienio³omu dolomitów dewoñskich i triasowych Stare Gliny.

460

Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 6, 2010

KRONIKA

Ryc. 1. Ryszard Wnuk, jeden z donatorów i organizatorów

G³ównym celem i przes³aniem organizatorów wystawy jest zachowanie w pamiêci dziedzictwa geologicznego oraz tradycji wielowiekowego górnictwa rud Zn-Pb w rejonie olkuskim, które na naszych oczach odchodzi w przesz³oœæ. Spoœród trzech do niedawna eksploatowanych tu kopalñ obecnie czynne s¹ tylko dwie: Olkusz (tzw. podpoziom +175 m n.p.m. i podpoziom ni¿szy +150 m n.p.m.) i Pomo-rzany, gdzie w trakcie udostêpnienia jest równie¿ czêœæ z³o¿a Klucze, le¿¹ca w tzw. rowie Pomorzan. Obie kopalnie s¹ obecnie w schy³kowej fazie dzia³alnoœci (bêd¹ pracowaæ jeszcze przez oko³o 6–7 lat). Najstarsz¹, bo czynn¹ od 1822 r., kopalniê Boles³aw zamkniêto w 1996 r. Do przesz³oœci nale-¿y równie¿ eksploatacja odkrywkowa rud utlenionych, tzw. galmanów. Dawna odkrywka Kr¹¿ek zosta³a zasypana odpadami poflotacyjnymi pochodz¹cymi z przeróbki rud

siarczkowych, a na miejscu odkrywki Ujków Stary powsta³o nowoczesne sk³adowisko odpadów komunalnych.

W zamyœle organizatorów prezentowana kolekcja sta-nowi zacz¹tek wiêkszej ekspozycji muzealnej poœwiêconej górnictwu rudnemu w rejonie olkuskim, a w szerszym kon-tekœcie równie¿ budowie geologicznej i georó¿norodnoœci tej ziemi. Pozostaje ¿ywiæ nadziejê, ¿e plany te uda siê zre-alizowaæ. Jednak ju¿ dziœ kolekcja geologiczna prezento-wana w MOK w Olkuszu to kolejny wa¿ny punkt na mapie atrakcji geoturystycznych województwa ma³opolskiego. Zachêcamy gor¹co wszystkich, aby — przebywaj¹c w tej piêknej okolicy — koniecznie odwiedzili Olkusz i obejrze-li wystawê oraz inne interesuj¹ce ekspozycje MOK.

Barbara Radwanek-B¹k

Program naukowo-badawczy ICDP

Jednym z ciekawszych wydarzeñ ostatnich tygodni zwi¹zanych tematycznie z geologi¹ by³o miêdzynarodowe szkolenie zorganizowane przez Niemieckie Centrum Badañ Ziemi (GFZ Potsdam — GeoForschungsZentrum Potsdam), a sponsorowane w pe³ni przez Miêdzynarodowy Program Naukowych Wierceñ Kontynentalnych (ICDP — Interna-tional Continental Scientific Drilling Program). Szkole-nie pt. Lightening the darkness: From borehole measure-ments to Earth Models odby³o siê w dniach 12–16 kwietnia 2010 r. w niemieckim miasteczku Windischeschenbach w Saksonii, w miejscu s³ynnego ju¿ g³êbokiego wiercenia KTB (GEO-Center KTB). Tematyka obejmowa³a techniki wiertnicze, najnowsze geofizyczne techniki pomiarowe w otworach oraz techniki opróbowania odwiertów. Autor i uczestnik tego szkolenia — bêd¹c pod wra¿eniem ogrom-nych mo¿liwoœci naukowych, technologiczogrom-nych i logi-stycznych, jakie daje ró¿nym krajom i ich naukowcom czynne uczestnictwo w projektach ICDP — czuje siê w obowi¹zku przypomnienia o istnieniu tej mo¿liwoœci rów-nie¿ i dla nas.

Czym jest ICDP, jak powsta³o i czym siê zajmuje? Z perspektywy czasu mo¿na powiedzieæ, ¿e Miêdzyna-rodowy Program Naukowych Wierceñ Kontynentalnych (ICDP) powo³ano na bazie du¿ego sukcesu naukowego Niemieckiego Programu G³êbokich Wierceñ Kontynental-nych (KTB — Kontinentales TiefBohrprogramm der Bun-desrepublik Deutschland). Niemiecki program wierceñ zosta³ zainicjowany jeszcze w latach 70. ubieg³ego wieku, a jego ukoronowaniem by³ rok 1985, kiedy to Federalne Ministerstwo Badañ Naukowych i Technologii oficjalnie wspar³o KTB kwot¹ 450 mln marek niemieckich. W latach 1987–1989, niedaleko miasteczka Windischeschenbach, na granicy stref saksoturyngskiej i moldanubskiej hercyñskie-go pasa fa³dowehercyñskie-go, odwiercono otwór pilota¿owy o g³êbo-koœci 4000 m. W latach 1990–1994, w odleg³oœci kilkuset metrów od otworu pilota¿owego, odwiercono otwór g³ówny, którego koñcowa g³êbokoœæ wynios³a 9101 m, a tempera-tura na dnie otworu osi¹gnê³a 280o

C. Sukcesy naukowe podczas wierceñ niemieckich i du¿e mo¿liwoœci poznawcze dla ro¿nych dyscyplin nauk geologicznych spowodowa³y, ¿e dalsze wydarzenia zwi¹zane z powo³aniem ICDP poto-czy³y siê doœæ szybko. W 1992 r. w Breœcie we Francji odby³o siê tzw. Megascience Forum pt. Deep Drilling,

zainicjowane przez komitet OECD (Organizacji Wspó³-pracy Gospodarczej i Rozwoju). Jego celem by³o pokaza-nie g³êbokich wierceñ jako pola do wdra¿ania i realizacji du¿ych projektów naukowych oraz do przeanalizowania zasad wspó³pracy miêdzynarodowej przy tego typu przed-siêwziêciach. Jednym z pozytywnych efektów forum by³o postanowienie stworzenia miêdzynarodowego programu g³êbokich wierceñ i przekazanie Niemcom roli koordyna-tora w tym zakresie. Nastêpnie ju¿ w marcu 1994 r. w ramach Cooperation in Research in Geosciences Niemieckie Mini-sterstwo Edukacji, Nauki, Badañ i Technologii (BMBWFT — Bundesministerium für Bildung, Wissenschaft, For-schung und Technologie) podpisa³o porozumienie z Ame-rykañsk¹ Fundacj¹ Nauki (US NSF — US National Science Foundation). W paŸdzierniku 1994 r. na zasadzie letter of intent obie strony wyrazi³y intencjê powo³ania ICDP. Memorandum w tej sprawie zosta³o zainicjowane przez GFZ Potsdam i US NSF w lutym 1995 r. Za formaln¹ datê utworzenia ICDP przyjmuje siê 26 lutego 1996 r., kie-dy to w niemieckiej ambasadzie w Tokio oficjalnie zosta³o ratyfikowane memorandum przez BMBWFT, US NSF i Chiñskie Ministerstwo Geologii i Zasobów Mineralnych. Jednoczeœnie powo³ano do ¿ycia trzy g³ówne elementy struktury organizacyjnej ICDP, mianowicie: Zarz¹d (AOG — Assembly of Governors), Komitet Wykonawczy (EC — Executive Committee) i Radê Naukow¹ (SAG — Science Advisory Group). Ju¿ w 1996 r. w ró¿nych czasopismach naukowych o zasiêgu miêdzynarodowym og³oszono otwar-cie konkursu na projekty g³êbokich wierceñ, które mia³yby byæ wspó³finansowane z ICDP.

ICDP to miêdzynarodowy program badawczy, który swoje za³o¿enia i cele badawcze realizuje poprzez wiercenia otworów badawczych, rozpoznawczych, poszukiwawczych w ró¿nych istotnych dla œwiatowej nauki i gospodarki czê-œciach œwiata. Obecnie ICDP liczy 21 cz³onków (tj. insty-tucji naukowych i agend rz¹dowych reprezentuj¹cych dany kraj) z 19 pañstw (Chin, Niemiec, USA, Japonii, Kanady, Austrii, Norwegii, Polski, Czech, Islandii, Finlandii, RPA, W³och, Hiszpanii, Szwecji, Szwajcarii, Nowej Zelandii, Francji i Izraela). W programie s¹ równie¿ UNESCO i pry-watny partner — przedsiêbiorstwo Schlumberger. W trak-cie negocjacji o przyjêtrak-cie do ICDP jest Korea Po³udniowa, Indie i Rosja, a kilkanaœcie innych krajów wyra¿a swoje

461 Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 6, 2010