• Nie Znaleziono Wyników

Popularyzacja archeologii w czasopismach popularnonaukowych w Polsce w latach 1945-2000

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Popularyzacja archeologii w czasopismach popularnonaukowych w Polsce w latach 1945-2000"

Copied!
373
0
0

Pełen tekst

(1)

Uniwersytet Warszawski Instytut Archeologii Mgr Katarzyna Jarosz P o p u l a r y z a c j a a r c h e o l o g i i w c z a s o p i s m a c h p o p u l a r n o n a u k o w y c h w P o l s c e w l a t a c h 1 9 4 5 - 2 0 0 0 Praca doktorska napisana pod kierunkiem naukowym prof. UW dr hab. Ryszarda F. Mazurowskiego

(2)

S p i s t r e ś c i

O d a u t o r k i

1. Zagadni enia w stępne 5

1.1. Ce l i uk ła d prac y o raz ra my c za so we 10

1.2. St an bad a ń 11

1.3. Met o da badawc za 14

2. Ogólna cha ra kte ry sty ka ba zy źródłow ej 20

2.1. Ogó lna c harakt er yst yka cz aso p is m 21

2.1.1. Ws zec hśw iat 21

2.1.2. Pro ble my 25

2.1.3. Wied za i Życ ie 34

2.1.4. Nat io na l Geo grap hic 41

2.1.5. Świat Nauk i 44

2.2. Char akt er yst yka a ut o ró w w uję c iu per io d ycz n ym 47

3. Po rus zane zag adnienia i wąt ki tematy c zne 55

3.1. Ant ro po gene za 59

3.2. Arc heo lo g ia Eg ipt u i Nu bii 104

3.3. Arc heo lo g ia No wego Św iat a 122

3.4. Arc heo lo g ia B lis k iego Wsc ho du 139

3.5. Et no gene za S ło w ia n 150

3.6. Arc heo lo g ia śred nio w iec za 152

3.7. Nauk i po mo c nic ze arc heo lo g ii 159

3.7.1. Jęz yko znaw st wo 161

3.7.2. Et no grafia 168

3.7.3. Nauk i prz yro d nicz e 171

3.7.4. Arc heo lo g ia po dwo dna i lo t nic za 181

3.7.5. Info r mat yka i t ec hno lo g ie ko mput ero we 184

3.7.6. Arc hit e kt ura 186

3.8. Arc heo lo g ia ż yc ia co dz ie nnego 187

3.9. Pseudo archeo lo g ia i t eo r ie fa nt ast ycz ne 201

3.9.1. Speku la c je na t e mat ant ro po gene z y 206

3.9.2. At la nt yda i Mu, zag in io ne lą d y 209

3.9.3. Ślad y ko s mit ó w na Zie mi 218

3.9.4. Mag icz ne duc hy i mo c e 224

3.10. Arc heo lo g ia st aro ż yt ne j Gr ec ji 227

3.11. Ochro na za b yt kó w i arc heo lo g ia rat unko wa 230

3.12. Wyst aw y, p ik nik i ar c heo lo g icz ne, w yd arze nia

po pular yzu ją ce ar c heo lo g ię 243

4. Wpływ ideologii na spo sób popu la ry z acji a rche o logii 250

4.1. Pras ło w ia ńsko ść z ie m po lsk ic h, w yka za nie

c ią g ło ś c i o sad nict wa, et no ge ne za S ło w ia n 254

4.2. Wp ływ mat er ia liz mu hist o rycz nego na spo só b

przedst aw ia n ia arc heo lo g ii w c za so p is ma c h 271

4.3. M ille n iu m i o bc ho d y t ys ią c le c ia pa ńs t wa po ls k iego 277

5. Sposób przed stawiania techni k p racy a rcheo loga 292

(3)

5.3. Praca zespo ło wa a pra ca ind yw idua ln a w arc heo lo g ii.

Dwa mo de le ko mu nik ac yjne 307

6. Anali za ję zy ko znawc za i st rate gie ję zyko we sto sowan e w a rty kułach

dotyc zący ch a rch eo logii 315

6.1. Ana liz a ja s no śc i t ekst u 317

6.2. Ekspres yjno ść i su b iekt yw iz m t ekst u a o biekt yw iz m i neut ra lno ś ć 327

6.3. Ro la t yt u łu 329

6.4. St rat egie st o so wane prz y uż ywa niu t e r mino lo g ii 332

6.5. Ro la iko no gra fik i w t ekśc ie 334

7. Prob le m ko me rcja li za cji wied zy nau kowej i me chani zmy podno s zenia

wa rtoś ci media lnej a rcheo lo gii 341

8. Wnios ki koń cowe i p rop o zycj e dals zy ch badań 353

Tablic e Sp is t ablic Sp is t abe le Sp is r yc in

(4)

SPIS WYKRESÓ W

Wykres 1. Pro cent o we zest aw ie nie art yku łó w nap is a nyc h

przez arc heo lo gó w, dz ie nnik arz y i prze z oso by a no nimo w e W ykres 2. Zest aw ie n ie pro ce nt o we ana liz o wanyc h t e mat ó w st r.57 W ykres 3. Art yku ły do t ycz ące ar c heo lo g ii z po dz ia łe m na lat a, st r .58 W ykres 4. Zest aw ie n ie art yku łó w do t yc zą c yc h

a nt ro po genez y w po sz cze gó lnyc h lat ac h, s t r.60 W ykres 5. Pro cent o we zest aw ie n ie art yku łó w dot ycz ac yc h

a nt ro po genez y z po dz ia łe m na cz aso p is ma ., str. 60 W ykres 6. Zest aw ie n ie w lat ac h art yku łó w

dot ycz ąc yc h arc heo lo g ii Eg ipt u i Nu bii, st r.105

W ykres 7. Zest aw ie n ie art yku łó w do t yc zą c yc h arc heo lo g ii Eg ipt u i Nu bii z po dz ia łe m na c za so p is ma, st r.105

W ykres 8. Zest aw ie n ie w lat ac h art yku ło w

dot ycz ac yc h arc heo lo g ii No wego św iat a, st r.123 W ykres 9. Zest aw ie n ie art yku łó w do t yc zą c yc h arc heo lo g ii

No wego Świat a z po dz ia łe m na cza so p is ma, st r.123 W ykres 10. Zest aw ie n ie w lat ac h art yku łó w

dot ycz ąc yc h arc heo lo g ii B lis k ie go Ws c ho du st r.140 W ykres 11. Zest aw ie n ie art yku łó w do t ycz ąc yc h ar c heo lo g ii

B lisk ie go Wsc ho du z po dz ia łe m na c za so pis ma,, st r. 140 W ykres 12. Zest aw ie n ie w lat ac h art yku łó w

dot ycz ąc yc h et no ge nez y S ło w ia n., st r.151

W ykres 13. Zest aw ie n ie t ekst ó w do t ycz ąc yc h et no ge nez y S ło w ia n z po dz ia łe m na cza so p is ma, st r. 151

W ykres 14. Zest aw ie n ie w lat ac h art yku łó w dot ycz ąc yc h arc heo lo g ii śred n io w ie cz ne j st r. 153

W ykres 15. Zest aw ie n ie art yku ló w do t ycz ąc yc h ar c heo lo g ii śred nio w iec z ne j z po dz ia łe m na cz aso p is ma, st r. 153 W ykres 16. Zest aw ie n ie w lat ac h art yku łó w

dot ycz ąc yc h nauk po mo c nic z yc h arc heo lo g ii. St r. 160 W ykres 17. Zest aw ie n ie art yku łó w do t ycz ąc yc h nauk

po mo c nic z yc h z po dz ia łe m na cz aso p is ma . , str. 160 W ykres 18. Zest aw ie n ie w lat ac h art yku łó w

dot ycz ąc yc h arc heo lo g ii ż yc ia co dz ie nneg o str. 188 W ykres 19. Zest aw ie n ie art yku łó w do t ycz ąc yc h ar c heo lo g ii

ż yc ia co dz ie nnego z po dz ia łe m na cz aso p is ma, st r. 188 W ykres 20. Zest aw ie n ie w lat ac h art yku łó w

(5)

W ykres 21. Zest aw ie n ie art yku łó w do t ycz ąc yc h p seu do archeo lo g ii z po dz ia łe m na cz aso p is ma. St r. 201

W ykres 22. Zest aw ie n ie w lat ac h art yku łó w dot ycz ac yc h arc heo lo g ii Grec ji, st r. 227

W ykres 23. Zest aw ie n ie art yku łó w do t ycz ąc yc h ar c heo lo g ii Grec ji z po dz ia łe m na cza so p is ma, st r. 228

W ykres 24. Zest aw ie n ie w lat ac h art yku ło w dot ycz ąc yc h o c hro ny z a byt kó w, st r. 231

W ykres 25. Zest aw ie n ie art yku łó w do t ycz ąc yc h ar c heo lo g ii

rato wnic ze j i o c hro ny z a byt kó w z po dz ia łe m na cza so p is ma. ,, st r. 232 W ykres 26. Zest aw ie n ie w lat ac h art yku łó w

dot ycz ąc yc h w ydarz e ń arc heo lo g icz nyc h, st r. 244 W ykres 27. Zest aw ie n ie art yku łó w o maw ia jąc yc h w ydar ze nia

arc heo lo g icz ne z po dz ia łe m na c za so p is ma, st r. 245 W ykres 28. Po ró wna nie art yk u łó w o praca c h t eo ret yc z nyc h i

pracac h t ere no w yc h. , st r. 298

W ykres 29. Zest aw ie n ie t ekst ó w po d kąt em ic h st o pnia t rudno śc i., st r. 326

(6)

1 . Z a g a d n i e n i a w s t ę p n e A r c h e o l o g i a j e s t f a s c y n u j ą c y m t e m a t e m , i n t e r e s u j ą c y m p r z e c i ę t n e g o c z ł o w i e k a . W 1 9 5 7 r. n a o d c z y t o s z t u c e s t a r o ż y t n e g o E g i p t u p r z y s z ł o d o M u z e u m N a r o d o w e g o w Wa r s z a w i e p i ę ć t y s i ę c y o s ó b . P o d o b n y m z a i n t e r e s o w a n i e m c i e s z y ł y s i ę k o l e j n e w y k ł a d y z t e g o s a m e g o c y k l u d o t y c z ą c e s z t u k i S t a r o ż y t n e j G r e c j i i S t a r o ż y t n e g o R z y m u . W 1 9 7 2 r. l u d z i e s t a l i w k o l e j k a c h p o o s i e m g o d z i n , b y d o s t a ć s i ę d o B r i t i s h M u s e u m i o b e j r z e ć w y s t a w ę „ S k a r b y T u t a n c h a m o n a ” . T r z y d z i e ś c i s i e d e m l a t p ó ź n i e j , w 2 0 0 8 r. , w B r u k s e l i , w r a m a c h w y s t a w y „ E u r o p a l i a ” m o ż n a b y ł o o b e j r z e ć s k a r b z e Ś r o d y Ś l ą s k i e j , a k o l e j k i m i a ł y p o k i l k a k i l o m e t r ó w. G d y w 2 0 0 5 r. W L o s A n g e l e s , w C o u n t y M u s e u m n a w y s t a w i e „ K i n g T u t ” z o s t a ł a p o k a z a n a m u m i a T u t a n c h a m o n a , s p r z e d a n o t r z y s t a t y s i ę c y b i l e t ó w, c o s p r a w i ł o , ż e m u m i a T u t a n c h a m o n a s t a ł a s i ę o g r o m n y m p r z e b o j e m k a s o w y m , w y p r z e d z a j ą c z a i n t e r e s o w a n i e m w y s t a w ę z m a l a r s t w e m R e m b r a n d t a . K a z i m i e r z M i c h a ł o w s k i ( 1 9 6 0 a : 3 7 4 ) p i s a ł : „ Z z e s p o ł u n a u k h i s t o r y c z n y c h a r c h e o l o g i a m a n a j w i ę c e j e l e m e n t ó w a t r a k c y j n y c h , k t ó r e j ą w p e w n y m s e n s i e p r e d e s t y n u j ą j a k o t ę g a ł ą ź n a u k i , k t ó r a m o ż e i p o w i n n a o d e g r a ć k l u c z o w ą r o l ę w u p o w s z e c h n i a n i u w i e d z y. N i c b o w i e m n i e p r z y c z y n i a s i ę b a r d z i e j d o w z b u d z e n i a z a i n t e r e s o w a n i a p r o b l e m a t y k a n a u k o w ą n i ż l e k k i p o s m a k s e n s a c j i , k t ó r y t o w a r z y s z y k a ż d e m u o d k r y c i u a r c h e o l o g i c z n e m u ” . A r c h e o l o g i a f a s c y n u j e l u d z i z w i e l u p o w o d ó w. W p i s u j e s i ę w e w s p ó ł c z e s n e z a p o t r z e b o w a n i e n a r o z r y w k ę . O p o w i a d a h i s t o r i e o c i e k a w y c h i p i ę k n y c h p r z e d m i o t a c h , o o d l e g ł y c h m i e j s c a c h . K o j a r z y s i ę z p o s z u k i w a n i e m s k a r b ó w, o d k r y w a n i e m z a g i n i o n y c h l ą d ó w i p o s z u k i w a n i e m n a s z e j

(7)

t o ż s a m o ś c i , i n a s z y c h p o c z ą t k ó w. Wa r t o z a s t a n o w i ć s i ę z a t e m , j a k l u d z i o m , k t ó r z y n a r ó w n i k o c h a j ą E r i c h a v o n D a e n i k e n a , L a r ę C r o f t , I n d i a n ę J o n e s a c z y H e i n r i c h a S c h l i e m a n n a p o k a z a ć , n a c z y m p o l e g a a r c h e o l o g i a . M e d i a i a r c h e o l o g i a ś c i ś l e w s p ó ł p r a c u j ą z e s o b ą . Z j e d n e j s t r o n y w m e d i a c h j e s t c o r a z w i ę c e j a r c h e o l o g i i , a z d r u g i e j s t r o n y a r c h e o l o g i a w y k o r z y s t u j e m e d i a d o p r o m o w a n i a s a m e j s i e b i e , d o z a i n t e r e s o w a n i a o d b i o r c y o k r e ś l o n y m i t e m a t a m i . B a r d z o i s t o t n ą r z e c z ą j e s t d o b r a n i e o d p o w i e d n i c h m e t o d j e j p o p u l a r y z a c j i . O g r o m n ą r o l ę w t y m a s p e k c i e o d g r y w a p r a s a c o d z i e n n a , t y g o d n i k i i m i e s i ę c z n i k i . N a w e t n a j k r ó t s z e w z m i a n k i o o d k r y c i a c h a r c h e o l o g i c z n y c h u m i e s z c z o n e w p r a s i e m a j ą o w i e l e w i ę k s z e z n a c z e n i e i w i ę k s z ą g r u p ę o d b i o r c ó w n i ż d ł u g i e i s z c z e g ó ł o w e a r t y k u ł y w f a c h o w y c h c z a s o p i s m a c h . N i e m a p r z y t y m o k r e ś l o n e g o d o g m a t u m e t o d o l o g i c z n e g o w z a k r e s i e p o p u l a r y z a c j i w i e d z y. N i e z w y k l e i s t o t n ą r z e c z ą j e s t z n a j o m o ś ć t e m a t u , l e c z t o n i e w y s t a r c z y. K o n i e c z n y j e s t d a r p i ó r a , b y n i e z a n u d z i ć c z y t e l n i k a f a c h o w y m i t e r m i n a m i , a j e d n o c z e ś n i e n i e o b r a ż a ć j e g o i n t e l i g e n c j i u p r o s z c z e n i a m i . N a l e ż y p o n a d t o p a m i ę t a ć , ż e i n n y c z y t e l n i k s i ę g a ć b ę d z i e p o m i e s i ę c z n i k p o p u l a r n o n a u k o w y, a i n n y p o g a z e t ę c o d z i e n n ą c z y t y g o d n i k s p o ł e c z n y. I s t o t n y m e l e m e n t e m b ę d z i e d o b r a n i e w a r s t w y i l u s t r a c y j n e j , p o d a n i e d a l s z e j l i t e r a t u r y. P o p u l a r y z u j ą c a r c h e o l o g i ę n i e n a l e ż y z a p o m i n a ć o t y c h w s z y s t k i c h e l e m e n t a c h . A g n i e s z k a K r z e m i ń s k a ( w y w i a d u s t n y z d n i a 1 6 m a r c a 2 0 1 1 ) m ó w i ą c o b ł ę d a c h w p o p u l a r y z a c j i a r c h e o l o g i i w P o l s c e , t w i e r d z i , ż e z j e d n e j s t r o n y a u t o r z y c z ę s t o u ż y w a j ą z b y t s k o m p l i k o w a n e g o j ę z y k a , n i e a d e k w a t n e g o d o s t y l u p o p u l a r y z a t o r s k i e g o , i n i e p o z w a l a j ą n a z a s t ę p o w a n i e t e r m i n ó w s p e c j a l i s t y c z n y c h o g ó l n i e z r o z u m i a ł y m i d l a

(8)

p r z e c i ę t n e g o c z y t e l n i k a . J a k p o d a j e , z d a r z a s i ę , ż e a u t o r z y m y l ą p u b l i k a c j e n a u k o w ą z a r t y k u ł e m p o p u l a r n o n a u k o w y m . Z d r u g i e j s t r o n y n a t o m i a s t , z d a n i e m A . K r z e m i ń s k i e j , b a r d z o c z ę s t o w i d a ć z b y t n i e s p ł y c a n i e t e m a t u i t r a k t o w a n i e p r z e z k o m i t e t y r e d a k c y j n e c z a s o p i s m t e m a t ó w a r c h e o l o g i c z n y c h n i e j a k o p o p u l a r y z a c j ę n a u k i , l e c z r a c z e j j a k o b a r w n ą c i e k a w o s t k ę , m a j ą c ą p r z y c i ą g n ą ć c z y t e l n i k a . S t ą d b i e r z e s i ę n i e j e d n o k r o t n i e p o d k r e ś l a n i e a w a n t u r n i c z e g o a s p e k t u a r c h e o l o g i i , w y d o b y w a n i e j e j w a l o r ó w p r z y g o d o w y c h , a n i e k o n c e n t r o w a n i e s i ę n a p o p u l a r y z a t o r s k i c h . P r o b l e m o d p o w i e d n i e g o p o p u l a r y z o w a n i a n a u k i , d o b r a n i a m e t o d , j ę z y k a , w y b ó r t e m a t ó w n i e j e s t p r o b l e m e m n o w y m . A n d r z e j G o r z y m , j e d e n z c z o ł o w y c h p o l s k i c h p o p u l a r y z a t o r ó w n a u k i , c z ł o n e k k o m i t e t u r e d a k c y j n e g o „ P r o b l e m ó w ” , r e d a k t o r n a c z e l n y „ W i e d z y i Ż y c i a ” w l a t a c h 1 9 8 8 - 2 0 0 1 , a w m o m e n c i e p i s a n i a t y c h s ł ó w ( s i e r p i e ń 2 0 1 1 ) r e d a k t o r o d p o w i e d z i a l n y z a d z i a ł n a u k o w y „ P o l i t y k i ” m ó w i ( w y w i a d u s t n y z d n i a 1 6 m a r c a 2 0 1 1 ) , ż e w l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h r e d a k t o r z y u ś w i a d o m i l i s o b i e r a n g ę p r o b l e m u . K o n i e c z n e b y ł o w y k s z t a ł c e n i e n o w e g o w z o r c a d o b r e g o p o p u l a r y z a t o r a . J a k t w i e r d z i , c o r a z c z ę ś c i e j z d a r z a l i s i ę a u t o r z y, z a w o d o w i n a u k o w c y, d l a k t ó r y c h p i s a n i e j ę z y k i e m p r o s t y m i e l i m i n o w a n i e z t e k s t ó w n a u k o w e g o m e t a j ę z y k a b y ł o n i e d o p r z y j ę c i a . M ó w i , ż e k o n i e c z n e b y ł o z r o z u m i e n i e , n a c z y m m a p o l e g a ć p o p u l a r y z a c j a n a u k i i ż e j ę z y k a p r o s t y i n i e s k o m p l i k o w a n y n i e m u s i k o j a r z y ć s i ę z u t r a t ą p r e s t i ż u n a u k o w e g o . A n d r z e j G o r z y m i M a c i e j I ł o w i e c k i o g ł o s i l i z a t e m „ P r o b l e m a c h ” w 1 9 8 3 r. k o n k u r s n a d o b r e g o p o p u l a r y z a t o r a w i e d z y. W t e k ś c i e p o d s u m o w u j ą c y m w y n i k i k o n k u r s u , z a t y t u ł o w a n y m „ P o k ł o s i e k o n k u r s u ” , M . I ł o w i e c k i , ( 1 9 8 7 )

(9)

p r z e w o d n i c z ą c y j u r y, p i s a ł , ż e d o b r y t e k s t p o p u l a r n o n a u k o w y t o t a k i , k t ó r y : • N i e j e s t z b y t t r u d n y, • R e f e r u j e c i e k a w e r z e c z y, k t ó r e m o g ą w z b u d z i ć z a i n t e r e s o w a n i e c z y t e l n i k a , • N i e o p o w i a d a o r z e c z a c h o c z y w i s t y c h , • N i e z a w i e r a b ł ę d ó w m e r y t o r y c z n y c h , • N i e z a w i e r a z b y t d u ż e j i l o ś c i s ł o w n i c t w a s p e c j a l i s t y c z n e g o i t e r m i n ó w t e c h n i c z n y c h , • N i e p r e z e n t u j e w ł a s n y c h h i p o t e z , k t ó r e n i e m a j ą p o t w i e r d z e n i a w n a u k o w y c h b a d a n i a c h . C z a s o p i s m a p o p u l a r n o n a u k o w e s ą w y j ą t k o w y m ź r ó d ł e m i n f o r m a c j i . D o c i e r a j ą d o s z e r o k i e j p u b l i c z n o ś c i i m a j ą o g r o m n y w p ł y w n a k s z t a ł t o w a n i e o k r e ś l o n e j w i z j i ś w i a t a , l u b a n a l i z o w a n e g o w y c i n k a r z e c z y w i s t o ś c i . M a j ą d u ż o w i ę k s z e o d d z i a ł y w a n i e i s z e r s z y z a s i ę g , b a r d z o d u ż ą l i c z b ę c z y t e l n i k ó w. Wa r t o p r z y t o c z y ć z n a m i e n n y p r z y k ł a d : M i c h a e l S m i t h ( 1 9 9 3 ) p o d a j e , ż e w y j ą t k o w o i s t o t n y d l a a r c h e o l o g i i a r t y k u ł G o r d o n a C h i l d e ’ a „ T h e U r b a n r e v o l u t i o n ” ( 1 9 5 0 ) z o s t a ł o p u b l i k o w a n y w n i e a r c h e o l o g i c z n y m c z a s o p i ś m i e o s z e r o k i m z a s i ę g u , d o s t ę p n y m d l a p r z e c i ę t n e g o c z y t e l n i k a , c o b y ł o j e d n ą z p r z y c z y n t a k s z e r o k i e g o z a i n t e r e s o w a n i a t y m a r t y k u ł e m i o g r o m n y m o d d ź w i ę k i e m , j a k i w z b u d z i ł . 1 . 1 . C e l i u k ł a d p r a c y o r a z r a m y c z a s o w e . C e l e m p r a c y b ę d z i e z b a d a n i e , j a k p r z e d s t a w i a n a b y ł a a r c h e o l o g i a i a r c h e o l o g w p o l s k i c h c z a s o p i s m a c h p o p u l a r n o n a u k o w y c h w d r u g i e j p o ł o w i e X X w i e k u . B y t o o s i ą g n ą ć , p o s t a w i o n e z o s t a ł y n a s t ę p u j ą c e p y t a n i a b a d a w c z e : C z y i s t n i e j e o k r e ś l o n y s c h e m a t w s p o s o b i e p r z e d s t a w i a n i a a r c h e o l o g i i i a r c h e o l o g a w p o l s k i c h

(10)

c z a s o p i s m a c h p o p u l a r n o n a u k o w y c h , a j e ś l i t a k i s c h e m a t i s t n i e j e , j a k i e s ą j e g o e l e m e n t y s k ł a d o w e i c z y s c h e m a t t e n z m i e n i a ł s i ę z u p ł y w e m c z a s u , C z y s p o s ó b p r z e d s t a w i a n i a a r c h e o l o g i i i a r c h e o l o g a w p r a s i e j e s t z g o d n y z r z e c z y w i s t o ś c i ą , a j e ś l i n i e , t o j a k i e s ą t e g o p r z y c z y n y C z y a r c h e o l o g i a j e s t n a u k ą b e z s t r o n n ą , c z y t e ż w y k o r z y s t y w a n a j e s t w c e l a c h p o z a n a u k o w y c h , J a k i e t e m a t y, d z i e d z i n y i p r o b l e m y p o r u s z a n e s ą w a r t y k u ł a c h p r a s o w y c h d o t y c z ą c y c h a r c h e o l o g i i , a j a k i e ś w i a d o m i e o m i j a n e i z j a k i c h p o w o d ó w J a k i e ś r o d k i s t y l i s t y c z n e i j ę z y k o w e z o s t a ł y u ż y t e , b y p r z y c i ą g n ą ć c z y t e l n i k a i c z y ś r o d k i t e z m i e n i a ł y s i ę p r z e z l a t a , C z y a u t o r z y p i s z ą c y o a r c h e o l o g i i p o t r a f i l i p i s a ć w s p o s ó b p r z y c i ą g a j ą c y c z y t e l n i k a , J a k i e b y ł o z a a n g a ż o w a n i e ś r o d o w i s k a a r c h e o l o g i c z n e g o w p o p u l a r y z a c j ę n a u k i . Wa ż n ą r z e c z ą b ę d z i e z b a d a n i e , c z y i s t n i e j ą p e w n e s c h e m a t y, s t e r e o t y p y w s p o s o b i e p r z e d s t a w i a n i a a r c h e o l o g i i i j a k o n e w y g l ą d a j ą ; c z y s c h e m a t y p r z e d s t a w i a n i a a r c h e o l o g i i z m i e n i a ł y s i ę p r z e z l a t a , a j e ś l i t a k , t o c z y m o ż n a u s t a l i ć , j a k i e b y ł y p r z y c z y n y t y c h z m i a n i w j a k i s p o s ó b t e z m i a n y z a c h o d z i ł y. P o d j ę t a z o s t a n i e p r ó b a p r z e a n a l i z o w a n i a , j a k i e c z y n n i k i s ą d e c y d u j ą c e p r z y w y b o r z e t e m a t u i d z i e d z i n y, a t a k ż e c z y w a r u n k i p o l i t y c z n o - s p o ł e c z n e w j a k i k o l w i e k s p o s ó b d e t e r m i n u j ą s p o s ó b p o p u l a r y z a c j i a r c h e o l o g i i . I s t o t n a j e s t a n a l i z a , c z y i j a k i e b y ł y o c z e k i w a n i a ó w c z e s n y c h w ł a d z p a ń s t w o w y c h i k i e r o w n i c z y c h o ś r o d k ó w i d e o l o g i c z n y c h w P o l s c e w o b e c a r c h e o l o g i i ; c z y a u t o r z y a r t y k u ł ó w m i e l i

(11)

p e ł n ą s w o b o d ę z a r ó w n o w d o b r z e t e m a t ó w, j a k i w i c h r e a l i z a c j i ; c z y p e w n e t e m a t y z o s t a ł y n a r z u c o n e p r z e z ó w c z e s n e w ł a d z e , a j e ś l i t a k , t o j a k i e t o b y ł y z a g a d n i e n i a i w j a k i s p o s ó b b y ł y r e a l i z o w a n e . K o n i e c z n e w y d a j e s i ę z b a d a n i e , c z y i j a k i e t e m a t y n i e b y ł y p o r u s z a n e z e w z g l ę d u n a o k r e ś l o n e w a r u n k i p o l i t y c z n e , l u b o m a w i a n e t e n d e n c y j n i e , z u w z g l ę d n i e n i e m o k r e ś l o n e j i d e o l o g i i . N a l e ż y t e ż s p r a w d z i ć , c z y a r t y k u ł y w i e r n i e o d d a j ą a r c h e o l o g i c z n ą r z e c z y w i s t o ś ć i c z y a u t o r z y p o k a z u j ą r z e t e l n i e w a r s z t a t p r a c y a r c h e o l o g a . P o n a d t o w a ż n e j e s t u s t a l e n i e , c z y a u t o r z y p i s z ą c y o a r c h e o l o g i i p o t r a f i ą z a c h o w a ć o d p o w i e d n i e p r o p o r c j e m i e d z y p r a w d ą , a l e k k i m p o s m a k i e m s e n s a c y j n o ś c i , o k t ó r y m p i s a ł K a z i m i e r z M i c h a ł o w s k i . D o p i e r o , g d y z r o z u m i e m y, c o k i e r u j e a u t o r a m i t e k s t ó w, d z i e n n i k a r z a m i i a r c h e o l o g a m i , a t a k ż e c z e g o o c z e k u j ą c z y t e l n i c y p o l e k t u r z e a r c h e o l o g i c z n y c h a r t y k u ł ó w, b ę d z i e m y w s t a n i e z r o z u m i e ć , j a k w y g l ą d a i j a k p o w i n i e n w y g l ą d a ć d i a l o g a r c h e o l o g i i i s p o ł e c z e ń s t w a . P o n a d t o i n t e r e s u j ą c e s ą m e c h a n i z m y i s t r a t e g i e j ę z y k o w e w y k o r z y s t y w a n e d o r e a l i z a c j i t y c h m e c h a n i z m ó w. J ę z y k o z n a w c z e s p o j r z e n i e n a p o p u l a r y z a c j ę a r c h e o l o g i i w p o l s k i c h c z a s o p i s m a c h , d o m i n a n t y s t y l i s t y c z n e t e k s t ó w p o p u l a r n o n a u k o w y c h , j ę z y k o w e ś r o d k i w y k o r z y s t y w a n e p r z e z p o p u l a r y z a t o r ó w s ą e l e m e n t e m i s t o t n y m , a i c h a n a l i z a p o z w o l i s t w i e r d z i ć , w j a k i s p o s ó b s k u t e c z n i e m o ż n a p o p u l a r y z o w a ć t ę n a u k ę , l u b t e ż , j a k i c h b ł ę d ó w n a l e ż y u n i k a ć . P r a c a m a 4 3 4 s t r o n y, s k ł a d a s i ę z 8 r o z d z i a ł ó w, s p i s u t r e ś c i i b i b l i o g r a f i i . W p r a c y s ą 3 2 w y k r e s y, 2 t a b e l e , 3 1 r y c i n . D o p r a c y d o ł ą c z o n y j e s t s p i s a n a l i z o w a n y c h m a t e r i a ł ó w ź r ó d ł o w y c h i t a b l i c e .

(12)

Te r m i n e m a q u o p r a c y j e s t r o k 1 9 4 5 n a t o m i a s t a d q u e m 2 0 0 0 . J e ś l i z a ś c h o d z i o z a s i ę g t e r y t o r i a l n y, t o o g r a n i c z o n y j e s t j e d y n i e d o c z a s o p i s m w y d a w a n y c h w P o l s c e . W r o z w a ż a n i a c h n i e b ę d ą u w z g l ę d n i o n e l o k a l n e g a z e t y, p o n i e w a ż n i e j e s t t o m o ż l i w e z e w z g l ę d ó w t e c h n i c z n y c h . A n a l i z a o g r a n i c z a s i ę d o p i ę c i u p e r i o d y k ó w o z a s i ę g u k r a j o w y m , p o n i e w a ż u z n a n o , ż e s ą o n e r e p r e z e n t a t y w n e . P r o b l e m a t y k a a r t y k u ł ó w p r z e d s t a w i o n a z o s t a n i e w t a k i e j k o l e j n o ś c i , ż e n a j p i e r w a n a l i z o w a n e b ę d ą z a g a d n i e n i a o m a w i a n e n a j c z ę ś c i e j . Wa ż n y m c z y n n i k i e m b ę d z i e r o k p u b l i k a c j i , p o n i e w a ż j e s t t o n a j l e p s z y s p o s ó b , b y p o k a z a ć , j a k r o z w i j a ł y s i ę p o g l ą d y i m e t o d y b a d a ń . N i e k i e d y o d s t ę p o w a n o o d t e j z a s a d y, j e ś l i w c i ą g u k i l k u l u b k i l k u n a s t u l a t d o m i n o w a ł y k r ó t k i e n o t a t k i n a o k r e ś l o n y t e m a t , n a t o m i a s t p r o b l e m b y ł o m a w i a n y s z e r z e j w p ó ź n i e j s z y c h l a t a c h . 1 . 2 . S t a n b a d a ń W p o t o c z n y m r o z u m i e n i u a r c h e o l o g i a j e s t t ą n a u k ą , k t ó r a i n t e r p r e t u j e i a n a l i z u j e p r z e s z ł o ś ć , a j e d n y m z j e j k l u c z o w y c h s ł ó w j e s t k o n t e k s t . Z a s k a k u j ą c e j e s t z a t e m , j a k n i e w i e l k ą w a g ę p r z y k ł a d a a r c h e o l o g i a p o l s k a d o i n t e r p r e t a c j i i a n a l i z y s w o j e j w ł a s n e j p r z e s z ł o ś c i , a s z c z e g ó l n i e j a k u b o g i j e s t s t a n p i ś m i e n n i c t w a n a t e m a t m i e j s c a i r o l i a r c h e o l o g i i w s p o ł e c z e ń s t w i e . D o l a t d z i e w i ę ć d z i e s i ą t y c h X X w i e k u b a d a n i a n a t e n t e m a t b y ł y b a r d z o s k ą p e . O d l a t d z i e w i ę ć d z i e s i ą t y c h w i d a ć w y r a ź n y w z r o s t z a i n t e r e s o w a n i a z a r ó w n o h i s t o r i ą j a k i m e t o d o l o g i ą p o p u l a r y z a c j i a r c h e o l o g i i , z a r ó w n o w P o l s c e j a k i z a g r a n i c ą . W i z e r u n e k a r c h e o l o g i i w c z a s o p i s m a c h w d r u g i e j p o ł o w i e X X w i e k u j e s t t e m a t e m n i e p o r u s z a n y m d o t e j p o r y w p o l s k i e j l i t e r a t u r z e p r z e d m i o t u . J o l a n t a W r o ń s k a ( 1 9 8 9 ) b a r d z o d o k ł a d n i e p r z e d s t a w i ł a a r c h e o l o g i ę w p e r i o d y k a c h

(13)

w a r s z a w s k i c h w d r u g i e j p o ł o w i e X I X w i e k u . O m ó w i ł a w s w o j e j p r a c y w s z y s t k i e z n a n e w y d a w n i c t w a d r u g i e j p o ł o w y X I X w i e k u , k t ó r y c h u k a z y w a ł y s i ę w i a d o m o ś c i d o t y c z ą c e a r c h e o l o g i i . K r y s t y n a M u s i a n o w i c z ( 1 9 7 9 ) w a r t y k u l e r o c z n i c o w y m z a t y t u ł o w a n y m „ W i a d o m o ś c i a r c h e o l o g i c z n e p r z e d s t u l a t y ” p r z e d s t a w i ł a z a w a r t o ś ć t e m a t y c z n ą c a ł e g o c z a s o p i s m a . H a l s z k a S z o ł d r s k a ( 1 9 7 9 ) w p r a c y „ P o l s k a w c z e s n o d z i e j o w a ; w i z j a l i t e r a c k a i f a k t y n a u k o w e ” p o d j ę ł a p r ó b ę a n a l i z y, c z y i w j a k i m s t o p n i u f a k t y l i t e r a c k i e p r z e d s t a w i a n e w p o w i e ś c i a c h h i s t o r y c z n y c h J ó z e f a K r a s z e w s k i e g o z g o d n e s ą z r z e c z y w i s t o ś c i ą . R o k s a n a C h o w a n i e c ( 2 0 1 0 ) o m ó w i ł a f o r m y e d u k a c j i i p o p u l a r y z a c j i a r c h e o l o g i i w P o l s c e . S k o n c e n t r o w a ł a s i ę p r z e d e w s z y s t k i m n a w y s t a w a c h i m u z e a c h , j e d n a k p o r u s z y ł a s k r ó t o w o r ó w n i e ż i c z a s o p i s m a p o p u l a r y z u j ą c e a r c h e o l o g i ę . W l i t e r a t u r z e o b c o j ę z y c z n e j u k a z a ł y s i ę n a t e m a t p o p u l a r y z a c j i a r c h e o l o g i i i s p o s o b ó w d o t a r c i a d o c z y t e l n i k a l i c z n e a r t y k u ł y i w i ę k s z e o p r a c o w a n i a . Te m a t y k a t a s t a ł a s i ę s z c z e g ó l n i e s z e r o k o p o r u s z a n a o d p o c z ą t k u l a t d z i e w i ę ć d z i e s i ą t y c h , c h o ć i w c z e ś n i e j u k a z y w a ł y s i ę p r a c e t e o r e t y c z n e n a t e m a t m i e j s c a a r c h e o l o g i i w s p o ł e c z e ń s t w i e . W k r a j a c h a n g l o s a s k i c h d y s k u s j a n a t e m a t m i e j s c a a r c h e o l o g i i w s p o ł e c z e ń s t w i e , r o l i , j a k ą p e ł n i i j a k ą p o w i n n a p e ł n i ć , t o c z y s i ę o d d a w n a i n i e s p o s ó b w y m i e n i ć w s z y s t k i c h p r a c , k t ó r e u k a z a ł y s i ę n a t e n t e m a t , w a r t o j e d n a k o d n o t o w a ć k i l k a w a ż n i e j s z y c h . W 1 9 6 0 r. R o b e r t A s c h e r ( 1 9 6 0 ) n a p i s a ł a r t y k u ł d o t y c z ą c y p r z e d s t a w i a n i a a r c h e o l o g i i i a r c h e o l o g a w p r a s i e n a p r z y k ł a d z i e m a g a z y n u „ T i m e s ” . U s t a l i ł , j a k i e s ą s c h e m a t y w s p o s o b i e p r z e d s t a w i a n i a a r c h e o l o g i i i a r c h e o l o g a w p r a s i e . Wa r w i c k B r a y ( 1 9 8 1 ) w a r t y k u l e „ A r c h a e o l o g i c a l h u m o u r : t h e

(14)

p r i v a t e j o k e a n d t h e p u b l i c i m a g e ” , p o ś w i ę c o n y m h u m o r y s t y c z n e m u p r z e d s t a w i a n i u a r c h e o l o g a i a r c h e o l o g i i w p r a s i e b r y t y j s k i e j , w y k a z a ł , c z y i s t n i e j ą o k r e ś l o n e c l i c h é s w s p o s o b i e p r e z e n t a c j i a r c h e o l o g i i i u s t a l i ł , n a c z y m o n e p o l e g a j ą . Wa r t o r ó w n i e ż o d n o t o w a ć p r a c ę P a u l a J o r d a n a , ( 1 9 8 1 ) k t ó r y p r z e d s t a w i ł , j a k w y g l ą d a p o p u l a r y z a c j a a r c h e o l o g i i w t e l e w i z j i b r y t y j s k i e j . Z k o l e i C e i n w e n P a y n t o n ( 2 0 0 2 ) o m ó w i ł t e n s a m t e m a t d w a d z i e ś c i a l a t p ó ź n i e j . W 2 0 0 0 r. p o w s t a ł o c z a s o p i s m o „ P u b l i c a r c h a e o l o g y ” , k t ó r e g o c e l e m j e s t a n a l i z a z w i ą z k ó w m i ę d z y a r c h e o l o g i ą p r a k t y c z n ą , t e o r e t y c z n ą i s p o s o b e m g o s p o d a r o w a n i a p r z e s z ł o ś c i ą w t a k i s p o s ó b , b y u d o s t ę p n i ć j ą p u b l i c z n o ś c i . B a r d z o w a ż n ą p r a c ą n a t e m a t w i z e r u n k u a r c h e o l o g i i i d i a l o g u a r c h e o l o g i i z e s p o ł e c z e ń s t w e m j e s t p r a c a z b i o r o w a p o d r e d a k c j ą N i c k a M e r r i m a n a ( 2 0 0 4 ) „ P u b l i c A r c h a e o l o g y ” . A u t o r z y k o n c e n t r u j ą s i ę p r z e d e w s z y s t k i m n a s p o s o b a c h , j a k i e a r c h e o l o g i a p o w i n n a w y k o r z y s t a ć , b y d o t r z e ć d o s z e r s z y c h o d b i o r c ó w. W n i e m i e c k i e j l i t e r a t u r z e p r z e d m i o t u r ó w n i e ż m o ż n a z n a l e ź ć l i c z n e o p r a c o w a n i e t e o r e t y c z n e n a t e m a t p o p u l a r y z a c j i a r c h e o l o g i i . I n k e n J e n s e n i A l f r i e d W i e c z o r e k ( 2 0 0 2 ) o m ó w i l i m o t y w a r c h e o l o g i i w r e k l a m a c h n i e m i e c k i c h , D i e t e r K a p f f w s w o i c h p r a c a c h ( 2 0 0 1 ) o p i s a ł , j a k ą r o l ę o d g r y w a a r c h e o l o g i a w N i e m c z e c h , j a k ą f u n k c j ę p e ł n i ą z a b y t k i a r c h e o l o g i c z n e i h i s t o r y c z n e i w r e s z c i e w j a k i s p o s ó b i w j a k i m c e l u j e s t p o p u l a r y z o w a n a w n i e m i e c k i e j p r a s i e . Wa r t o z w r ó c i ć u w a g ę n a k r a j e s k a n d y n a w s k i e , w k t ó r y c h p r o b l e m p o p u l a r y z a c j i a r c h e o l o g i i j e s t s z e r o k o o m a w i a n y. H a k a n K a r l s s o n z a j m u j e s i ę e p i s t e m o l o g i ą i o n t o l o g i ą a r c h e o l o g i i , z w i ą z k a m i m i ę d z y p o l i t y k ą a a r c h e l o g i ą i z w i ą z k a m i m i ę d z y a r c h e o l o g i ą i s p o ł e c z e ń s t w e m . Wa r t o

(15)

z w r ó c i ć u w a g ę n a j e g o l i c z n e p r a c e d o t y c z ą c e r e l a c j i m i ę d z y a r c h e o l o g i ą i s p o ł e c z e ń s t w e m ( 1 9 9 7 , 2 0 0 1 ) . W 1 9 8 7 r. S t i g We l i n d e r z b a d a ł , j a k p r z e d s t a w i a n a j e s t a r c h e o l o g i a w p r a s i e s z w e d z k i e j , a n a l i z u j ą c a r t y k u ł y z n a j w i ę k s z e g o s z w e d z k i e g o d z i e n n i k a „ D a g e n s N y h e t e r ” i c z o ł o w e g o p e r i o d y k u n a u k o w e g o „ F o r s k n i g o c h F r a m s t e g ” . Wa r t a o d n o t o w a n i a j e s t p r a c a C o r n e l i u s a H o l t o r f a ( 2 0 0 5 ) „ F r o m S t o n e h e n g e t o L a s Ve g a s ” , w k t ó r e j a u t o r s t a w i a c z y t e l n i k o w i b a r d z o p r o w o k a c y j n e p y t a n i a : j a k i j e s t c e l a r c h e o l o g i i i d o k o g o n a l e ż y p r z e s z ł o ś ć , d o a r c h e o l o g ó w c z y s p o ł e c z e ń s t w a . Z a s t a n a w i a s i ę n a d s y m b o l i k ą a r c h e o l o g i i i z a w o d u a r c h e o l o g a o r a z o m a w i a k o n o t a c j e z t y m z a w o d e m z w i ą z a n e . P i s z e o w y k o r z y s t y w a n i u s t a r o ż y t n y c h s y m b o l i , t a k i c h j a k k u r h a n y, p i r a m i d y c z y r z e ź b y w p a r k a c h r o z r y w k i i o g r o d a c h z o o l o g i c z n y c h . W k o l e j n e j p r a c y „ A r c h a e o l o g y i s a B r a n d ” ( H o l t o r f 2 0 0 4 ) a n a l i z u j e , c z y i d o j a k i e g o s t o p n i a a r c h e o l o g i a n a l e ż y d o ś w i a t a k u l t u r y p o p u l a r n e j i w j a k i s p o s ó b k u l t u r a m a s o w a w y k o r z y s t u j e r o z m a i t e e l e m e n t y z a r c h e o l o g i i . J e ś l i c h o d z i o k r a j e f r a n k o f o ń s k i e , t o n a l e ż y w s p o m n i e ć o s t o w a r z y s z e n i u K i n e o n , i s t n i e j ą c y m w B e l g i i o d 1 9 9 5 k t ó r e g o c e l e m j e s t p r z y b l i ż e n i e a r c h e o l o g i i s z e r o k i e j p u b l i c z n o ś c i . S t o w a r z y s z e n i e t o d w u k r o t n i e , w r o k u 2 0 0 8 i 2 0 0 9 , z o r g a n i z o w a ł o k o n f e r e n c j ę z a t y t u ł o w a n ą „ A r c h é o l o g i e e t m e d i a s ” , k t ó r e j c e l e m b y ł o o m ó w i e n i e s t r a t e g i i p o p u l a r y z a c j i a r c h e o l o g i i w r ó ż n y c h m e d i a c h . 1 . 3 . M e t o d a b a d a w c z a B y z n a l e ź ć o d p o w i e d z i n a p y t a n i a b a d a w c z e , w p r o w a d z o n y c h i p r z e a n a l i z o w a n y c h z o s t a n i e 1 1 z m i e n n y c h : • D a t a p u b l i k a c j i a r t y k u ł u • T y t u ł p e r i o d y k u

(16)

• N a z w i s k o a u t o r a • M i e j s c e , w k t ó r y m p r o w a d z a n e b y ł y e w e n t u a l n e o p i s y w a n e p r a c e w y k o p a l i s k o w e • P r o b l e m f i n a n s o w a n i a b a d a ń a r c h e o l o g i c z n y c h • O m a w i a n e z a b y t k i / s t a n o w i s k a • O c h r o n a d z i e d z i c t w a n a r o d o w e g o i z a b y t k ó w • N a u k i p o m o c n i c z e w y k o r z y s t y w a n e w a r c h e o l o g i i • W y k o r z y s t a n i e a r c h e o l o g i i d o c e l ó w p o l i t y c z n y c h • W y k o r z y s t a n i e a r c h e o l o g i i d o p o p a r c i a t e o r i i f a n t a s t y c z n y c h i p s e u d o a r c h e o l o g i c z n y c h • Ś r o d k i j ę z y k o z n a w c z e i f i g u r y s t y l i s t y c z n e s t o s o w a n e w t e k ś c i e . W y d z i e l e n i e p o w y ż s z y c h k a t e g o r i i p o z w o l i z b a d a ć , c z y w s p o s o b i e p r z e d s t a w i a n i a a r c h e o l o g i i i s t n i e j ą p e w n e o k r e ś l o n e s c h e m a t y i c l i c h é s . K a ż d a z w y m i e n i o n y c h w y ż e j k a t e g o r i i w y m a g a w y t ł u m a c z e n i a c e l o w o ś c i j e j w p r o w a d z e n i a i o b j a ś n i e n i a , n a c z y m p o l e g a . A r t y k u ł y b ę d ą c z y t a n e i a n a l i z o w a n e w k o l e j n o ś c i c h r o n o l o g i c z n e j . U z n a n o , ż e j e s t t o n a j b a r d z i e j l o g i c z n y s p o s ó b w e r y f i k a c j i d a n y c h , p o n i e w a ż p o z w a l a o n n a j w y r a ź n i e j z a o b s e r w o w a ć p r z e m i a n y, o i l e t a k i e m i a ł y m i e j s c e , w s p o s o b i e p r z e d s t a w i a n i a a r c h e o l o g i i i a r c h e o l o g a . N a z w i s k o a u t o r a j e s t k a t e g o r i ą d o ś ć i s t o t n ą , p o n i e w a ż u z n a n o z a k o n i e c z n i e s p r a w d z e n i e , c z y a r t y k u ł y w p r a s i e p o l s k i e j p i s a n e b y ł y p r z e z a r c h e o l o g ó w z a w o d o w y c h , p o p u l a r y z u j ą c y c h n a u k ę , c z y r a c z e j p r z e z d z i e n n i k a r z y. W p r a c y r ó w n i e ż p r z e p r o w a d z o n a b ę d z i e p r ó b a z b a d a n i a , c z y a r c h e o l o g i a p r z e d s t a w i a n a w a r t y k u ł a c h p r a s o w y c h j e s t a r c h e o l o g i ą l o k a l n ą , c z y m o ż e a u t o r z y k o n c e n t r u j ą s i ę n a p r o b l e m a c h g l o b a l n y c h , i g d z i e d o k ł a d n i e o d b y w a j ą s i ę o p i s y w a n i e p r a c e w y k o p a l i s k o w e .

(17)

K o l e j n y m p a r a m e t r e m j e s t p r o b l e m f i n a n s o w a n i a b a d a ń w y k o p a l i s k o w y c h . I s t o t n e j e s t s p r a w d z e n i e , c z y i o d k i e d y w a r t y k u ł a c h w s p o m i n a s i ę o p r y w a t n y c h f i r m a c h f i n a n s u j ą c y c h b a d a n i a a r c h e o l o g i c z n e . U z n a n o z a s t o s o w n e z b a d a n i e r ó w n i e ż , j a k i e z a b y t k i i j a k i e s t a n o w i s k a s ą p r z y w o ł y w a n e p r z e z a u t o r ó w a r t y k u ł ó w. I n t e r e s u j ą c e j e s t r ó w n i e ż , c z y a u t o r z y p o r u s z a j ą p r o b l e m m a t e r i a l n e j w a r t o ś c i z a b y t k ó w. W p o p u l a r n y m o d c z u c i u a r c h e o l o g i a j e s t n a u k ą o p o s z u k i w a n i u s k a r b ó w, k o n i e c z n e z a t e m w y d a ł o s i ę p r z e a n a l i z o w a n i e , c z y i w p o l s k i c h c z a s o p i s m a c h p o p u l a r n o n a u k o w y c h f u n k c j o n u j e t o c l i c h e . K o l e j n y m p a r a m e t r e m j e s t p r o b l e m o c h r o n y d z i e d z i c t w a k u l t u r o w e g o . Wa ż n ą r z e c z ą b ę d z i e z b a d a n i e , c z y a r c h e o l o d z y w p o l s k i e j p r a s i e p r z e d s t a w i a n i s ą j a k o c i , k t ó r z y z a j m u j ą s i ę o c h r o n ą z a b y t k ó w i c z y s a m i a r c h e o l o d z y w o p i s i e s w o i c h e w e n t u a l n y c h p r a c w y k o p a l i s k o w y c h p o r u s z a j ą t e n a s p e k t . U z n a n o p o n a d t o z a k o n i e c z n e p r z e a n a l i z o w a n i e , c z y p r z e c i ę t n y c z y t e l n i k m a ś w i a d o m o ś ć , ż e a r c h e o l o g i a j e s t s i l n i e z w i ą z a n a z i n n y m i n a u k a m i , a j e ś l i t a k , t o j a k i e b ę d ą j e j n a u k i p o m o c n i c z e i j a k b a r d z o w y k s z t a ł c o n y p o w i n i e n b y ć a r c h e o l o g . K o l e j n y m p a r a m e t r e m , k t ó r y b ę d z i e p r z e a n a l i z o w a n y, s ą t e n d e n c j e s z o w i n i s t y c z n e i n a c j o n a l i s t y c z n e . A r c h e o l o g i a b y ł a w y k o r z y s t y w a n a n i e j e d n o k r o t n i e d o p o p i e r a n i a o k r e ś l o n y c h i d e i l u b z a p r z e c z a n i a i m i k o n i e c z n e j e s t z b a d a n i e , c z y w p o l s k i e j p r a s i e r ó w n i e ż p r z e d s t a w i a n a j e s t w t a k i s p o s ó b . A r c h e o l o g i a w y k o r z y s t y w a n a j e s t c z ę s t o d o p o d t r z y m y w a n i a l u b o b a l a n i a n a j r o z m a i t s z y c h f a n t a s t y c z n y c h t e o r i i i t e n p a r a m e t r j e s t k o l e j n y m , k t ó r y p o s t a n o w i o n o z b a d a ć . Wa ż n e j e s t s p r a w d z e n i e , c z y p o l s k i c z y t e l n i k m i a ł s z a n s ę d o w i e d z i e ć s i ę p r a w d y o i s t n i e n i u l u b n i e i s t n i e n i u

(18)

A t l a n t y d y, c z y t e ż s k a z a n y j e s t n a p s e u d o n a u k o w y f o l k l o r , d o s z u k u j ą c y s i ę k o s m i c z n e j p r o w e n i e n c j i p i r a m i d . K o n i e c z n y m e l e m e n t e m b ę d z i e z b a d a n i e ś r o d k ó w s t y l i s t y c z n y c h u ż y w a n y c h p r z e z a u t o r ó w. I n t e r e s u j ą c e j e s t , c z y t e k s t y t r a k t u j ą c e o a r c h e o l o g i i p i s a n e b y ł y p r z y s t ę p n y m , j a s n y m i z r o z u m i a ł y m j ę z y k i e m , c z y n i e o b r a ż a j ą c z y t e l n i k a z b y t n i m i u p r o s z c z e n i a m i i c z y s p e ł n i a j ą w y m o g i d o b r e g o t e k s t u p o p u l a r n o n a u k o w e g o . P r z e a n a l i z o w a n i e p o w y ż s z y c h p a r a m e t r ó w p o z w o l i u s t a l i ć , j a k p o l s k i c z y t e l n i k d r u g i e j p o ł o w y X X w i e k u w i d z i a ł a r c h e o l o g i ę i z c z y m m u s i ę o n a k o j a r z y ł a . A n a l i z a t a k a m o ż e t e ż p o m ó c w s t w i e r d z e n i u , w j a k i s p o s ó b n a l e ż y p o p u l a r y z o w a ć t ę d z i e d z i n ę n a u k i , a j a k i c h s c h e m a t ó w n a l e ż y u n i k a ć . P r z y d o b o r z e m a t e r i a ł ó w ź r ó d ł o w y c h k i e r o w a n o s i ę n a s t ę p u j ą c y m i k r y t e r i a m i : • P o w i n n y b y ć t o c z a s o p i s m a p o p u l a r n o n a u k o w e o o g ó l n y m c h a r a k t e r z e , • p r z e z n a c z o n e d l a o d b i o r c ó w d o r o s ł y c h , • o z a s i ę g u o g ó l n o p o l s k i m . Z g o d n i e z p r z y j ę t y m i z a ł o ż e n i a m i m a t e r i a ł a m i ź r ó d ł o w y m i j e s t p i ę ć p e r i o d y k ó w : „ W i e d z a i Ż y c i e ” , „ P r o b l e m y ” , „ W s z e c h ś w i a t ” , „ Ś w i a t N a u k i ” , o r a z „ N a t i o n a l G e o g r a p h i c P o l s k a ” . W a n a l i z i e n i e u w z g l ę d n i o n e s ą c z a s o p i s m a d l a n a j m ł o d s z y c h c z y t e l n i k ó w i m ł o d z i e ż y. 1 W p r a c y u ż y w a n a b ę d z i e n a z w a „ N a t i o n a l G e o g r a p h i c ” d l a o k r e ś l e n i a p o l s k i e j e d y c j i „ N a t i o n a l G e o g r a p h i c ” . W p r z y p a d k u , g d y b ę d z i e o p i s y w a n a a m e r y k a ń s k a e d y c j a „ N a t i o n a l G e o g r a p h i c ” , z o s t a n i e t o z a z n a c z o n e w t e k ś c i e .

(19)

S p r a w ą u m o w n ą j e s t ł ą c z e n i e w i e k u c z a s o p i s m a z w i e k i e m o d b i o r c y, p o n i e w a ż „ W i e d z a i Ż y c i e ” c z y „ N a t i o n a l G e o g r a p h i c ” s ą c z a s o p i s m a m i c z y t a n y m i c h ę t n i e p r z e z m ł o d s z e g o o d b i o r c ę . Z k o l e i d o r o s ł y o d b i o r c a c z y t a c z a s o p i s m a p r z e z n a c z o n e d l a m ł o d z i e ż y t a k i e j a k „ F o k u s ” , k t ó r e r ó w n i e ż n i e s ą m a t e r i a ł e m b a d a w c z y m . Z a t e m o k r e ś l a j ą c o d b i o r c ę t e k s t u , n a l e ż y z a z n a c z y ć , ż e c h o d z i n i e o o d b i o r c ę r z e c z y w i s t e g o , l e c z w p i s a n e g o w j ę z y k o w ą i t r e ś c i o w ą w a r s t w ę t e k s t u , z g o d n i e z i n t e n c j a m i w y d a w c ó w i a u t o r ó w p u b l i k u j ą c y c h w t y c h c z a s o p i s m a c h . W a n a l i z i e n i e z o s t a ł y u w z g l ę d n i o n e r ó w n i e ż c z a s o p i s m a a r c h e o l o g i c z n e i s t r i c t e h i s t o r y c z n e , z g o d n i e z p o s t a w i o n y m i z a ł o ż e n i a m i . C e l e m p r a c y b ę d z i e s p r a w d z e n i e , j a k p r z e d s t a w i a n a j e s t a r c h e o l o g i a c z y t e l n i k o w i z a i n t e r e s o w a n e m u w r ó w n y m s t o p n i u a r c h e o l o g i ą , j a k i f i z y k ą c z y b i o l o g i ą . Wa ż n y m e l e m e n t e m b ę d z i e u s t a l e n i e , c z y i w j a k i m s t o p n i u G ł ó w n y U r z ą d K o n t r o l i P r a s y, P u b l i k a c j i i W i d o w i s k - i n s t y t u c j a p a ń s t w o w a u t w o r z o n a w 1 9 4 5 r. ( p i e r w o t n i e p o d n a z w ą C e n t r a l n e B i u r o K P P i W ) , k t ó r a z a j m o w a ł a s i ę k o n t r o l ą i w e r y f i k a c j ą p u b l i k a c j i p r a s o w y c h , m i a ł a w p ł y w n a k s z t a ł t a r t y k u ł ó w p o p u l a r y z u j ą c y c h a r c h e o l o g i ę . W t y m c e l u z b a d a n o 8 5 6 t o m ó w a k t z a p i s ó w c e n z o r s k i c h w l a t a c h 1 9 4 5 - 1 9 8 9 , G ł ó w n e g o U r z ę d u K o n t r o l i P r a s y P u b l i k a c j i i W i d o w i s k . A k t y t e a n a l i z o w a n o p o d k ą t e m e w e n t u a l n y c h z a p i s ó w c e n z o r s k i e i z m i a n d o k o n a n y c h w t e k s t a c h o t e m a t y c e a r c h e o l o g i c z n e j w a n a l i z o w a n y c h c z a s o p i s m a c h . N a p o d s t a w i e a n a l i z y t y c h a k t w y c i ą g n i ę t e z o s t a n ą w n i o s k i o r o l i c e n z u r y p a ń s t w o w e j w p o p u l a r y z a c j i a r c h e o l o g i i w p o l s k i e j p r a s i e w b a d a n y m o k r e s i e .

(20)

P o n a d t o , w c e l u z e b r a n i a d o d a t k o w y c h i n f o r m a c j i d o t y c z ą c y c h p o l i t y k i r e d a k c y j n e j i z a a n g a ż o w a n i a ś r o d o w i s k a a r c h e o l o g i c z n e g o w p o p u l a r y z a c j ę t e j n a u k i , p r z e p r o w a d z o n o w y w i a d y u s t n e z o s o b a m i o d p o w i e d z i a l n y m i z a p o p u l a r y z a c j ę a r c h e o l o g i i w P o l s c e , c z ł o n k a m i k o m i t e t ó w r e d a k c y j n y c h p o s z c z e g ó l n y c h c z a s o p i s m , a u t o r a m i a r t y k u ł ó w i c z y n n y m i a r c h e o l o g a m i , k t ó r z y n i e z a j m o w a l i s i ę p o p u l a r y z a c j ą a r c h e o l o g i i , l e c z b r a l i u d z i a ł w o k r e ś l o n y c h w y d a r z e n i a c h a r c h e o l o g i c z n y c h . Z e b r a n i e t y c h d a n y c h i d o k ł a d n a i c h a n a l i z a p o z w o l i z r o z u m i e ć , j a k i e m e c h a n i z m y r z ą d z ą p o p u l a r y z a c j ą n a u k i , k t o z a j m u j e s i ę j e j p o p u l a r y z a c j ą i j a k i e e w e n t u a l n e b ł ę d y s ą p o p e ł n i a n e . P o z w o l i t o r ó w n i e ż u s t a l i ć , w j a k i s p o s ó b n a l e ż y p o p u l a r y z o w a ć a r c h e o l o g i ę , b y, n i e z a n u d z a j ą c c z y t e l n i k a , p r z e k a z a ć m u o k r e ś l o n e i n f o r m a c j e . W p r a c y p o d c z a s c y t o w a n i a a u t o r ó w z a c h o w a n o o r y g i n a l n ą p i s o w n i ę . I t a k , w t e k s t a c h Wa n d y S t ę ś l i c k i e j -M y d l a r s k i e j , a u t o r k a p i s z e „ A f r y k a w s c h o d n i a , A f r y k a p o ł u d n i o w a ” . P o z a f r a g m e n t a m i c y t o w a n y m i w p r a c y o b o w i ą z y w a ć b ę d z i e p i s o w n i a s t a n d a r d o w a , c z y l i A f r y k a W s c h o d n i a , A f r y k a P o ł u d n i o w a . C y t o w a n i a u t o r z y p i s z ą J a d ź w i n g o w i e ( O t r ę b s k i 1 9 6 1 , 1 9 6 4 ) , n a t o m i a s t p o z a c y t o w a n i a m i u ż y w a n a b ę d z i e f o r m a J a ć w i n g o w i e . W p r a c y j a k o p i e r w s i a u t o r z y o p r a c o w a ń n a u k o w y c h p o d a w a n i s ą c i , k t ó r y c h w y m i e n i a j ą c y t o w a n i a u t o r z y. I t a k , o d k r y c i e L u c y w p r a s i e f r a n c u s k o j ę z y c z n e j p r z y p i s y w a n i e j e s t Yv o w i C o p p e n s o w i , n a t o m i a s t w p r a s i e a n g l o j ę z y c z n e j D o n a l d o w i W. J o n h s o n o w i . W p r a c y c y t o w a n a j e s t n a j c z ę ś c i e j l i t e r a t u r a a n g l o j ę z y c z n a , z a t e m z a z n a l a z c ę u c h o d z i ć b ę d z i e D o n a l d W. J o h n s o n .

(21)

2 . O g ó l n a c h a r a k t e r y s t y k a b a z y ź r ó d ł o w e j C e l e m t e g o r o z d z i a ł u j e s t o g ó l n e p r z e d s t a w i e n i e b a z y ź r ó d ł o w e j . Wa ż n e j e s t z b a d a n i e , j a k i b y ł p r o f i l c z a s o p i s m s t a n o w i ą c y c h m a t e r i a ł b a d a w c z y, i l e t e k s t ó w u k a z a ł o s i ę w k a ż d y m z p e r i o d y k ó w, k i m b y l i a u t o r z y p i s z ą c y n a t e m a t a r c h e o l o g i i w a n a l i z o w a n y m o k r e s i e o r a z j a k i e t e m a t y b y ł y p o r u s z a n e w k o n k r e t n y c h l a t a c h . Wa ż n a b ę d z i e r ó w n i e ż o g ó l n a c h a r a k t e r y s t y k a z a r ó w n o t e m a t ó w, j a k i a u t o r ó w w u j ę c i u p e r i o d y c z n y m . W b a d a n y m o k r e s i e n a ł a m a c h a n a l i z o w a n y c h p e r i o d y k ó w u k a z a ł o s i ę 8 1 9 t e k s t ó w d o t y c z ą c y c h a r c h e o l o g i i , z c z e g o 2 7 1 w „ P r o b l e m a c h ” , 3 7 4 w „ W i e d z y i ż y c i u ” , . 8 1 w e „ W s z e c h ś w i e c i e ” , 5 1 w „ Ś w i e c i e N a u k i i 4 2 w „ N a t i o n a l G e o g r a p h i c ” . Ta b e l a n r 1 . A n a l i z o w a n e p e r i o d y k i i l i c z b a a r t y k u ł ó w o t e m a t y c e a r c h e o l o g i c z n e j . T y t u ł p e r i o d y k u A n a l i z o w a n e r o c z n i k i I l o ś ć a r t y k u ł ó w P r o b l e m y 1 9 4 5 - 1 9 9 3 2 7 1 W i e d z a i Ż y c i e 1 9 4 5 - 2 0 0 0 3 7 4 W s z e c h ś w i a t 1 9 4 5 - 2 0 0 0 8 1 Ś w i a t N a u k i 1 9 9 1 - 2 0 0 0 5 1 N a t i o n a l G e o g r a p h i c 1 9 9 9 - 2 0 0 0 4 2 Ta b e l a n u m e r 1 p r z e d s t a w i a , j a k i e r o c z n i k i p e r i o d y k ó w b y ł y p r z e d m i o t e m a n a l i z y i i l e a r t y k u ł ó w u k a z a ł o s i ę w k a ż d y m c z a s o p i s m i e .

(22)

2 . 1 . O g ó l n a c h a r a k t e r y s t y k a c z a s o p i s m 2 . 1 . 1 . W s z e c h ś w i a t ”

R y c . 1 S t r o n a c z a s o p i s m a „ W s z e c h ś w i a t ” . ( W s z e c h ś w i a t )

„ W s z e c h ś w i a t ” j e s t p e r i o d y k i e m P o l s k i e g o To w a r z y s t w a P r z y r o d n i k ó w i m . M K o p e r n i k a . Z a ł o ż o n y z o s t a ł w 1 8 8 2 r . P o

(23)

I I w o j n i e ś w i a t o w e j c z a s o p i s m o z o s t a ł o r e a k t y w o w a n e p r z e z K a z i m i e r z a M a ś l a n k i e w i c z a i Z y g m u n t a G r o d z i ń s k i e g o i u k a z u j e s i ę n i e p r z e r w a n i e o d 1 9 4 5 r . W i n t e r e s u j ą c y m o k r e s i e n a j d ł u ż e j r e d a k t o r e m n a c z e l n y m b y ł K a z i m i e r z M a ś l a n k i e w i c z , g e o l o g i m i n e r a l o g , t w ó r c a p o l s k i e j g e m m o l o g i i , a u t o r o g r o m n e j i l o ś c i p r a c p o p u l a r y z a t o r s k i c h i p o d r ę c z n i k ó w . N a s t ę p n i e r e d a k t o r e m n a c z e l n y m z o s t a ł J e r z y Ve t u l a n i , t w ó r c a p o l s k i e j n e u r o b i o l o g i i i b i o m e d y c y n y. W r o k u 1 9 4 5 u k a z a ł y s i ę 2 n u m e r y c z a s o p i s m a , n a s t ę p n i e w l a t a c h 1 9 4 6 - 2 0 0 0 u k a z y w a ł o s i ę 9 n u m e r ó w r o c z n i e . J a k m ó w i J a c e k R a j c h e l , c z ł o n e k k o m i t e t u r e d a k c y j n e g o , a u t o r a r t y k u ł ó w i p o n a d t o w l a t a c h 2 0 0 2 - 2 0 1 1 r e d a k t o r n a c z e l n y c z a s o p i s m a , ( w y w i a d u s t n y z d n i a 1 0 k w i e t n i a 2 0 1 1 ) „ W s z e c h ś w i a t ” b y ł c z a s o p i s m e m n i s z o w y m , w y d a w a n y m w s p ó l n y m w y s i ł k i e m c a ł e j r e d a k c j i , w i e l k i m n a k ł a d e m s i ł i b a r d z o s k r o m n y m i ś r o d k a m i f i n a n s o w y m i . W y d a w a n y b y ł , j a k o k r e ś l i ł t o J . R a j c h e l „ N i e m a l ż e s p o s o b e m n a k ł a d c z y m , p r z e z k i l k u z a p a l e ń c ó w ” ( w y w i a d u s t n y z d n i a 1 0 k w i e t n i a 2 0 1 1 ) . T e m a t y k a c z a s o p i s m a o b e j m u j e s z e r o k o r o z u m i a n ą p r z y r o d ę . U k a z y w a ł y s i ę t a m a r t y k u ł y d o t y c z ą c e g e o l o g i i , b i o l o g i i , k l i m a t o l o g i i , a s t r o n o m i i , a n t r o p o l o g i i , c h o ć b y ł y r ó w n i e ż d o ś ć c z ę s t o p u b l i k o w a n e a r t y k u ł y a r c h e o l o g i c z n e . G ł ó w n ą c z ę ś c i ą c z a s o p i s m a s t a n o w i ł y d ł u ż s z e a r t y k u ł y p o p u l a r n o n a u k o w e – n a j c z ę ś c i e j b y ł y t o o r y g i n a l n e o p r a c o w a n i a n a p o d s t a w i e p r o w a d z o n e j w ł a s n e j d z i a ł a l n o ś c i n a u k o w o - b a d a w c z e j , c h o ć z d a r z a ł y s i ę r ó w n i e ż , s z c z e g ó l n i e w o s t a t n i c h l a t a c h a n a l i z o w a n e g o o k r e s u , a r t y k u ł y s y n t e t y c z n e , b ę d ą c e k o m p i l a c j ą c u d z y c h p o g l ą d ó w i o b o w i ą z u j ą c y c h a k t u a l n i e t e o r i i . P o n a d t o i s t n i e j ą s t a ł e d z i a ł y : P r z e g l ą d c z a s o p i s m , K r o n i k a n a u k o w a i D r o b i a z g i

(24)

p r z y r o d n i c z e – k r ó t k i e w z m i a n k i n a r ó ż n e t e m a t y, R o z m a i t o ś c i – t e k s t y d o t y c z ą c e d o n i e s i e ń n a u k o w y c h z l i t e r a t u r y. D r u k o w a n e s ą r ó w n i e ż w s p o m n i e n i a z p o d r ó ż y – p r z y r o d n i c z e r e l a c j e z p o d r ó ż y ; O b r a z k i – o s o b i s t e r e f l e k s j e p r z y r o d n i c z e ; S p r a w o z d a n i a , I n f o r m a c j e . O s o b n y m d z i a ł e m s ą r e c e n z j e k s i ą ż e k i i n f o r m a c j e n a t e m a t a k t u a l n y c h w y d a r z e ń n a u k o w y c h , k o n f e r e n c j i i s y m p o z j ó w . J e ś l i c h o d z i o a r t y k u ł y d o t y c z ą c e a r c h e o l o g i i , t o n i e n a l e ż y z a p o m i n a ć , ż e t e m a t y k a p r a c m u s i a ł a m i e ś c i ć s i ę w p r o f i l u c z a s o p i s m a . A r c h e o l o g i a n i e b y ł a n i g d y d o m i n u j ą c y m t e m a t e m w e „ W s z e c h ś w i e c i e ” . W l a t a c h 1 9 4 5 - 2 0 0 0 u k a z a ł y s i ę 8 4 a r t y k u ł y d o t y c z ą c e a r c h e o l o g i i . S ą t o z a r ó w n o d ł u ż s z e a r t y k u ł y j a k i k r ó t k i e w z m i a n k i . A r t y k u ł y p u b l i k o w a n e w e „ W s z e c h ś w i e c i e ” a k c e n t u j ą z w i ą z k i a r c h e o l o g i i z n a u k a m i p r z y r o d n i c z y m i . Z d e c y d o w a n i e n a j w i ę c e j , b o 4 4 t e k s t y p o r u s z a j ą p r o b l e m p o c h o d z e n i a c z ł o w i e k a . J e ś l i c h o d z i o r o z w a ż a n i a n a t e m a t m i e j s c a a r c h e o l o g i i w ś r ó d i n n y c h d y s c y p l i n n a u k o w y c h i w y k o r z y s t a n i a t y c h d y s c y p l i n w a r c h e o l o g i i , c z ę ś c i o w o i n f o r m a c j e n a t e n t e m a t u k a z u j ą s i ę n a m a r g i n e s i e i n n y c h z a g a d n i e ń , n a t o m i a s t p o ś w i ę c o n o i m t a k ż e 1 1 o s o b n y c h a r t y k u ł ó w . O z w i ą z k a c h a r c h e o l o g i i i n a u k p r z y r o d n i c z y c h p i s a ł W i t o l d H e n s e l ( 1 9 5 4 ) , J a n C z e k a n o w s k i ( 1 9 4 7 ) , J a n M y d l a r s k i ( 1 9 5 4 ) . P o n a d t o o m a w i a n a j e s t s z c z e g ó ł o w o c h r o n o m e t r i a r a d i o w ę g l o w a , ( P a z d u r 1 9 8 5 ) , a r c h e o m a g n e t y z m ( S c h n a y d e r 1 9 6 8 ) , e t n o g r a f i a ( C z a p i k 1 9 8 8 , S k i b i ń s k i 1 9 7 6 ) , c z y a r c h e o z o o l o g i a ( C h r o s t o w s k i 1 9 6 3 , K a c z m a r c z u k 1 9 9 9 , K a r a s z e w s k i 1 9 7 9 ) . A r t y k u ł y d o t y c z ą c e a r c h e o l o z o o l o g i i s ą t e k s t a m i s y n t e t y c z n y m i , k o m p i l a c j ą w y d a n y c h k s i ą ż e k ( K a c z m a r c z u k 1 9 9 9 , K a r a s z e w s k i 1 9 7 9 ) , l u b o m ó w i e n i e m m a t e r i a ł ó w a r c h e o z o o l o g i c z n y c h u z y s k a n y c h w c z a s i e

(25)

w y k o p a l i s k ( C h r o s t o w s k i 1 9 6 3 ) . U k a z a ł y s i ę d w a a r t y k u ł y, w k t ó r y c h a n a l i z o w a n e s ą t e o r i e f a n t a s t y c z n e i p s e u d o a r c h e o l o g i c z n e . D o t y c z ą o n e A t l a n t y d y, ( D o m a n i e w s k i 1 9 5 0 ) l u b ś l a d ó w p o b y t u k o s m i t ó w n a p ł a s k o w y ż u N a z c a ( K o s i b o w i c z 1 9 7 6 ) . D r u k o w a n e b y ł y t a k ż e t e k s t y d o t y c z ą c e a r c h e o l o g i i E g i p t u , ( R y d z e w s k i 1 9 6 0 , K a r p o w i c z o w a 1 9 5 1 , L a t i n i 1 9 8 4 ) r e w o l u c j i n e o l i t y c z n e j n a B l i s k i m W s c h o d z i e ( K a r a s z e w s k i 1 9 7 7 ) , p r e h i s t o r y c z n y c h k o p a l n i k r z e m i e n i a ( S z a b u n i e w i c z 1 9 8 0 , K o s t e c k i 1 9 7 2 ) . P o n a d t o z w a ż n i e j s z y c h t e k s t ó w w a r t o z w r ó c i ć u w a g ę n a a r t y k u ł b i o g r a f i c z n y, w s p o m n i e n i e o J a n i e C z e k a n o w s k i m ( Wa n k e 1 9 6 6 ) . K o l e j n y a r t y k u ł w a r t o d n o t o w a n i a d o t y c z y z a g r o ż e n i a m a l o w i d e ł n a s k a l n y c h w L a s c a u x . ( K o w a l s k i 1 9 6 4 ) . A u t o r e m r e c e n z j i k s i ą ż e k , z a r ó w n o p o l s k i c h ( K o w a l s k i 1 9 9 6 ) , j a k i w y d a n y c h z a g r a n i c ą ( K o w a l s k i 1 9 8 8 ) b y ł K a z i m i e r z K o w a l s k i . P o z o s t a ł e a r t y k u ł y t o k r ó t k i e w z m i a n k i u m i e s z c z o n e w d z i a l e D r o b i a z g i p r z y r o d n i c z e . J e ś l i c h o d z i o a u t o r ó w a r t y k u ł ó w , t o w p r z e w a ż a j ą c e j c z ę ś c i b y l i o n i b y l i s p e c j a l i s t a m i w d z i e d z i n i e , n a k t ó r e j t e m a t z a b i e r a l i g ł o s . N a j c z ę ś c i e j b y ł y t o o s o b y o b a r d z o o b s z e r n y m d o r o b k u n a u k o w y m , c o w a r t o p o d k r e ś l i ć , o z n a c z a t o b o w i e m , ż e p o z i o m n a u k o w y c z a s o p i s m a b y ł b a r d z o w y s o k i . Wa n d a S t ę ś l i c k a - M y d l a r s k a n a p i s a ł a n a ł a m a c h t e g o c z a s o p i s m a d w a d z i e ś c i a d z i e w i ę ć t e k s ó w , p o n a d t o p i s a l i d o W s z e c h ś w i a t a J a n C z e k a n o w s k i ( 1 t e k s t ) , W i t o l d H e n s e l ( 1 t e k s t ) , K a z i m i e r z K o w a l s k i ( 5 t e k s t ó w ) c z y Z o f i a K i e l a n ( 1 t e k s t ) . M o ż n a ś m i a ł o u z n a ć , ż e a u t o r z y p i s z ą c y d o „ W s z e c h ś w i a t a ” z a p e w n i a l i c z y t e l n i k o m b a r d z o w y s o k i p o z i o m m e r y t o r y c z n y t e k s t ó w . We „ W s z e c h ś w i e c i e ” u k a z a ł o s i ę t a k ż e 1 1 a r t y k u ł ó w a n o n i m o w y c h , p r z y k t ó r y c h n i e p o d a n o i n i c j a ł ó w , t a k , ż e n i e m o ż l i w e j e s t z i d e n t y f i k o w a n i e a u t o r ó w .

(26)

A r t y k u ł y a n o n i m o w e s ą k r ó t k i m i n o t a t k a m i , b ę d ą c y m i s t r e s z c z e n i e m z a g r a n i c z n y c h a r t y k u ł ó w p r a s o w y c h . 2 . 1 . 2 „ P r o b l e m y ” W y d a w a n e w l a t a c h 1 9 4 5 - 1 9 9 3 b y ł y g ł ó w n y m m i e s i ę c z n i k i e m p o p u l a r n o n a u k o w y m w P o l s c e . N a k ł a d t e g o p i s m a w y n o s i ł w p e w n y m o k r e s i e 1 3 0 t y s i ę c y e g z e m p l a r z y, c z y l i w i ę c e j , n i ż p o k r e w n e m u c z a s o p i s m a r o s y j s k i e „ Ż y z n i N a u k a ” c z y a m e r y k a ń s k i „ S c i e n t i f i c A m e r i c a n ” ( H u r w i c 1 9 9 6 : 7 5 ) . Z a ł o ż y c i e l e m i p i e r w s z y m r e d a k t o r e m n a c z e l n y m t e g o m i e s i ę c z n i k a b y ł T a d e u s z U n k i e w i c z , k t ó r y p r z e d w o j n ą b y ł s e k r e t a r z e m „ W i e d z y i Ż y c i a ” , m i a ł z a t e m b a r d z o d u ż e d o ś w i a d c z e n i e w p o p u l a r y z a c j i w i e d z y. P o j e g o ś m i e r c i n a j d ł u ż e j r e d a k t o r e m n a c z e l n y m b y ł J ó z e f H u r w i c , c h e m i k i o g r o m n y z w o l e n n i k p o p u l a r y z a c j i n a u k i . Wa r t o p r z y t o c z y ć s ł o w a H u r w i c a , ( 1 9 9 6 : 7 5 ) . k t ó r e p o k a z u j ą , j a k a r o l ę o d g r y w a ł y „ P r o b l e m y ” w p o p u l a r y z a c j i n a u k i w P o l s c e : „ Z a s a d y n a s z e j p o l i t y k i b y ł y r e d a k c y j n e j b y ł y n a s t ę p u j ą c e : m ó w i ć o r z e c z a c h t r u d n y c h w s p o s ó b p r o s t y, z r o z u m i a ł y, z a c h o w u j ą c p r z y t y m ś c i s ł o ś ć n a u k o w ą ; t r a k t o w a ć c z y t e l n i k a p o w a ż n i e , n i e z b y w a j ą c g o f r a z e s e m ; n i e o b a w i a l i ś m y s i ę s e n s a c y j n o ś c i w d o b r y m t e g o s ł o w a z n a c z e n i u ; n i e s t r o n i l i ś m y o d h u m o r u , k t ó r y n a u c e b y n a j m n i e j n i e u b l i ż a ”

(27)

R y c . 2 S t r o n a t y t u ł o w a m i e s i ę c z n i k a „ P r o b l e m y ” ( P r o b l e m y ) H u r w i c w y c h o d z i ł z z a ł o ż e n i a , ż e p o p u l a r y z a c j a n a u k i p o l e g a n a t ł u m a c z e n i u h e r m e t y c z n e g o ż a r g o n u , s p e c y f i c z n e g o j ę z y k a n a u k i n a j ę z y k ż y c i a c o d z i e n n e g o . U w a ż a ł r ó w n i e ż , ż e d o b r y p o p u l a r y z a t o r p o w i n i e n p r z e d e w s z y s t k i m d o s k o n a l e z n a ć d z i e d z i n ę , k t ó r ą p o p u l a r y z u j e , a p o n a d t o u m i e ć k o m u n i k a t y w n i e i c i e k a w i e w i e d z ę o t e j d z i e d z i n i e p r z e k a z a ć .

(28)

G d y U n k i e w i c z i H u r w i c b y l i r e d a k t o r a m i n a c z e l n y m i , b y ł o d l a n i c h r z e c z ą i s t o t n ą , b y a u t o r z y o p r ó c z z n a j o m o ś c i t e o r e t y c z n e j d a n e j d z i e d z i n y, b r a l i t w ó r c z y u d z i a ł w j e j t w o r z e n i u . O n i u k s z t a ł t o w a l i f o r m ę t e g o c z a s o p i s m a i d z i ę k i n i m „ P r o b l e m y ” z d o b y ł y o g r o m n ą p o p u l a r n o ś ć w ś r o d o w i s k u n a u k o w y m i c i e s z y ł y s i ę w i e l k i m a u t o r y t e t e m . C z y t a j ą c „ P r o b l e m y ” , c z y t e l n i k m i a ł d o s t ę p d o c h y b a n a j n o w s z e g o s t a n u w i e d z y z a t e m c i ę ż a r g a t u n k o w y t e g o c z a s o p i s m a b y ł w y j ą t k o w o d u ż y, j e ś l i c h o d z i o p o p u l a r y z a c j ę n a u k i . S a m m i e s i ę c z n i k w t y t u l e m i a ł o p i s „ N a u k o w y m i e s i ę c z n i k p o p u l a r n y ” . J e s t t o o p i s c h a r a k t e r y s t y c z n y, p o d k r e ś l a b o w i e m n a u k o w y c h a r a k t e r c z a s o p i s m a , k t ó r e g o a m b i c j ą n i e b y ł o z d o b y w a n i e s z e r o k i e j p u b l i c z n o ś c i p r z e z p u b l i k o w a n i e d z i w a c z n y c h c i e k a w o s t e k i n o w o ś c i , l e c z s o l i d n e i n f o r m o w a n i e z a i n t e r e s o w a n y c h n a u k ą c z y t e l n i k ó w . W y d a w c y s t a r a l i s i ę w m i a r ę m o ż l i w o ś c i d o s t a r c z a ć c z y t e l n i k o w i i n f o r m a c j i z p i e r w s z e j r ę k i , c h o ć j u ż o d s a m e g o p o c z ą t k u i s t n i e n i a c z a s o p i s m a z d a r z a ł y s i ę i k r ó t k i e n o t a t k i p r a s o w e , p r z e d r u k i z c z a s o p i s m z a g r a n i c z n y c h . W „ P r o b l e m a c h ” u k a z a ł o s i ę 2 5 1 a r t y k u ł ó w d o t y c z ą c y c h a r c h e o l o g i i . J e ś l i s p o j r z y m y n a l i s t ę a u t o r ó w p i s z ą c y c h o a r c h e o l o g i i w „ P r o b l e m a c h ” t o z a u w a ż y m y, ż e d o k o ń c a l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h s ą t o , p o z a n a p r a w d ę p o j e d y n c z y m i p r z y p a d k a m i , o s o b y z a j m u j ą c e s i ę z a w o d o w o t ą d z i e d z i n ą . J e s t t o J a n C z e k a n o w s k i , K a z i m i e r z M i c h a ł o w s k i , A l e k s a n d e r G i e y s z t o r , W i t o l d H e n s e l , K a z i m i e r z B i e l e n i n , W ł o d z i m i e r z A n t o n i e w i c z , J a d w i g a L i p i ń s k a , M a r i u s z Z i ó ł k o w s k i , B o g u s ł a w G e d i g a , Wa n d a S t ę ś l i c k ą - M y d l a r s k a c z y A n d r z e j W i e r c i ń s k i . P o p u l a r y z a c j a t r a k t o w a n a b y ł a p r z e z a u t o r ó w

Cytaty

Powiązane dokumenty

W Aubenas 17 sierpnia Comité Français i Comité Polonais dla uczczenia pamięci Kopernika zorganizowało: wystawę Copernic w zamku Aubenas, odczyt Lucien Tartois Copernic et son

A good example of this spatial control from the world of migration policy is the i-Map produced by the International Centre for Migration Policy Development (ICMPD),

Przez pierwsze lata funkcjonowania M uzeum pozyski­ wało zbiory dzięki darom i przekazom, po wejściu w struktu­ ry Akademii, stało się stopniowo placów ką badawczą, ini­

O języku opisu LD możemy myśleć jako o języku empirii, którego terminy zdefiniowane są operacyjnie (oczywiście, nie w sensie ortodok­ syjnego, Bridgmanowskiego operacjonizmu).

Wydaje się, iż problem jednoznacznego uznania alkoholizmu jako cho­ roby nie leży jedynie, w nierzadko drastycznych, konsekwencjach towa­ rzyszących intoksykacji, a co się z

Dla buddystów śmierć jest więc tylko elementem ciągłego przecho­ dzenia, które ostatecznie ustaje z chwilą, gdy w sposób gruntowny i ab­ solutny rozpoznaje się, że nic nie

The major components included in this version of the framework included: • Globus Resource Allocation Manager GRAM - this component provided a single unified API for remote