Streszczenie
Polacy konsumują duĪą iloĞü leków. JesteĞmy w czołówce paĔstw o najwyĪszym spoĪyciu farmaceutyków. Choü dynamika wartoĞci rynku farmaceutycznego jest wy-soka, to jej przyczyn naleĪy upatrywaü w coraz wyĪszych cenach. Przyrost konsumpcji w ujĊciu iloĞciowym jest zdecydowanie niĪszy. Obserwuje siĊ za to wyĪ-szą dynamikĊ konsumpcji leków na Ğwiecie, szczególnie w krajach rozwijających siĊ. WyĪsza jakoĞü Īycia pozwala na zaspokojenie potrzeby leczenia i utrzymania stanu zdrowia. W Polsce natomiast obserwuje siĊ powolne zdystansowanie pacjentów do reklam. Choü skutecznoĞü tych form komunikacji marketingowej nadal jest wysoka, to na przestrzeni kilku lat moĪna zaobserwowaü kilkunastoprocentowy spadek. Przy-czyn moĪna upatrywaü w bardzo restrykcyjnej formie reklamy kierowanej zarówno do pacjentów (minimum 20% powierzchni ekranu w pozycji nieruchomej musi za-wieraü informacja: „Przed uĪyciem zapoznaj siĊ z treĞcią ulotki dołączonej do opakowania bądĨ skonsultuj siĊ z lekarzem lub farmaceutą, gdyĪ kaĪdy lek niewła-Ğciwie stosowany zagraĪa Twojemu Īyciu lub zdrowiu”), jak i do lekarzy oraz farmaceutów (ograniczone wizyty przedstawicieli medycznych i handlowych w czasie godzin pracy). Stanowi to w pewnym sensie ostrzeĪenie, Īe lek to nie cukierek i moĪe byü zagroĪeniem dla zdrowia i Īycia pacjenta. Natomiast starzejące siĊ społeczeĔ-stwa na Ğwiecie oraz coraz wyĪsza jakoĞü ich Īycia i coraz lepsza orientacja prozdrowotna spowodują, Īe popyt na leki bĊdzie rósł najszybciej w krajach rozwija-jących siĊ, a w krajach rozwiniĊtych bĊdzie siĊ stabilizował na poziomie kilku procent wzrostu iloĞciowej konsumpcji w skali roku.
Słowa kluczowe: leki, konsumpcja, konkurencja, pacjent, ochrona zdrowia 1. Wprowadzenie
Intensywna kampania promocyjna obejmujca reklam telewizyjn, radiow i prasow popar-ta dobrze zaplanowanymi działaniami trade marketingu pozwala firmom farmaceutycznym osign wysok sprzeda. Producentom leków musi opłaca si wydawa rocznie kilkadziesit milionów złotych. Mona załoy , e kilkumiesiczna kampania telewizyjna powoduje wzrost sprzeday leków nawet o kilkaset procent. Tajemnic Poliszynela s te stosowane formy reklamy leków etycznych, skierowanych do lekarzy i farmaceutów. Jaki ma to skutek dla pacjenta, który przy jakichkolwiek dolegliwociach udaje si do apteki lub sklepu ogólnospoywczego i kupuje lek? Bardzo rzadko radzi sobie z rozrónieniem substancji czynnej, nie czyta ulotek i zapamituje jedynie tre reklamy. Na ile reklama kształtuje konsumpcj leków? Czy aplikowanie leków stało si patologi czy raczej norm poprawiajc jedynie jako ycia pacjenta i gwarantujc mu szybki powrót do zdrowia? Artykuł jest prób oceny poziomu konsumpcji leków z rónych grup terapeutycznych przez Polaków na tle innych wybranych krajów. Zakres czasowy obejmuje osiem
lat: od 2000 do 2008 roku. W pracy wykorzystano specjalistyczne raporty branowej firmy IMS Heath, Ministerstwa Zdrowia (Zielona Ksiga II), GUS i OECD, CIA.
2. Charakterystyka popytu na rynku farmaceutycznym
Prawo farmaceutyczne klasyfikuje leki na etyczne (wydawane tylko w aptece na recept), leki dostpne bez recepty (OTC oraz suplementy diety – sprzedawane w aptekach i sklepach). Anality-cy rynku farmaceutycznego dziel całkowit warto sprzeday na rynek detaliczny, szpitalny i wyodrbniaj refundacj (patrz tabela 1). De facto pacjenci w Polsce skonsumowali leki w 2007 roku za kwot 20,88 mld zł, ale 1,98 mld zł zapłaciły szpitale, a 6,68 mld zł zrefundował NFZ. Chorzy wydali 12,22 mld zł. rednioroczne tempo wzrostu wydatków na leki od 2001 do 2008 ro-ku wynosi 11,6%. Od 2001 roro-ku wydatki ludnoci zwikszyły si o ponad 62%. Wydatki szpitali rosły w tempie 8,7% w skali roku, czyli nieco wolniej ni wydatki pacjentów.
Tabela 1. Podstawowe wielkoĞci rynku farmaceutycznego w latach 2000-2007; wartoĞü w mld zł w cenach detalicznych oraz dynamika wzrostu
Wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Całkowita warto sprzeday leków 11,01 12,74 14,46 16,05 17,22 18,50 19,28 20,88 Dynamika nominalnie r/r* realnie** - 100,0 115,8 107,6 113,5 115,4 110,9 125,1 107,3 131,1 107,4 136,5 104,2 140,5 108,3 148,9 Sprzeda dla szpitali bd. 1,20 1,27 1,36 1,54 1,70 1,85 1,98 Dynamika nominalnie r/r* - - 105,8 107,1 113,2 110,4 108,8 107,0 Refundacja 4,50 5,18 5,46 6,35 5,89 6,18 6,60 6,68 Dynamika nominalnie r/r* realnie** - 100,0 115,0 107,1 105,4 106,6 116,3 121,1 92,75 109,8 104,9 111,6 107,8 117,6 100,4 116,6 Całkowite wydatki ludnoci na
zakup leków - 6,36 7,73 8,34 9,79 10,62 10,83 12,22 Dynamika nominalnie r/r* realnie*** - - 100,0 121,5 114,8 107,9 120,9 117,4 138,8 108,5 145,9 102,0 146,8 112,8 162,3 * – rok poprzedni = 100 (kalkulacja w wartociach nominalnych)
** – rok 2000 = 100 (kalkulacja w cenach stałych z 2000 roku) *** – rok 2001=100 (kalkulacja w cenach stałych z 2001 roku)
ródło: Kamsoft, IMS Health, NFZ, GUS oraz raporty CASE – Doradcy w: http://www. produ-cencilekow.pl/images/publikacje/12_pl.pdf.
Całkowita warto polskiego rynku farmaceutycznego ma tendencj wzrostow (rysunek 1), podobnie jak całkowita sprzeda leków na wiecie w kanale dystrybucji aptecznym i szpitalnym (rysunek 2). 0 5 10 15 20 25 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Rysunek 1. Całkowita wartoĞü sprzedaĪy leków w mld zł ródło: Opracowanie własne na podstawie tabeli 1.
Dynamika wydatków na leki na wiecie kształtuje si na poziomie 111% (rok 2004= 100% do roku 2008), za w Polsce 169%. Oznacza to, e przyrost wydatków jest szeciokrotnie wyszy w naszym kraju (patrz tabela 2.), ni na wiecie ogółem.
Tabela 2. Dynamika wydatków na leki – Ğwiat i Polska w latach 2004-2008 ( w tys. euro i %)
2004 2005 2006 2007 2008 2008/ 2004 warto leków na wiecie 367 044 706 392 062 644 411 405 930 409 378 943 407 665 697 dynamika sprzeday 100 106,8 104,93 99,5 99,58 111,06 warto leków w Polsce 2 581 032 3 105 652 3 326 371 3 713 545 4 355 568 dynamika sprzeday 100 120,32 107,1 111,63 117,29 168,75 ródło: Opracowanie własne na podstawie IMS HEALTH.
36 579 388 38 083 933 40 456 20343 172 163 45 312 472 0 10 000 000 20 000 000 30 000 000 40 000 000 50 000 000 _2004 2005 2006 2007 2008
Rysunek 2. WartoĞü sprzedaĪy leków na Ğwiecie w latach 2004-2008 ródło: Opracowanie własne na podstawie IMS HEALTH.
Nieco inaczej przedstawia si dynamika konsumpcji leków w ujciu ilociowym w tys. sztuk sprzedanych opakowa leków, oczywicie o rónych fasunkach.
Tabela 3. Dynamika konsumpcji leków w Polsce i na Ğwiecie ogółem w latach 2004-2008 (w tys. sztuk)
Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2008/
2004 ilo sprzedanych leków
na wiecie
36 579 388 38 083 933 40 456 203 43 172 163 45 312 472
dynamika sprzeday leków
100 104,11 106,22 106,7 104,96 123,87 ilo sprzedanych leków
w Polsce
1 111 166 1 144 201 1 139 976 1 201 240 1 219 993
dynamika sprzeday leków w Polsce
100 102,9 99,63 105,37 101,56 109,79
ródło: Opracowanie własne na podstawie IMS HEALTH.
Jak wynika z tabeli 3, tempo konsumpcji leków na wiecie jest wysze od krajowego. Na pod-stawie danych zawartych w tabelach 2 i 3 mona wywnioskowa , e o duej dynamice wydatków na leki w Polsce decyduje szybszy wzrost cen. Innymi słowy, za wysok dynamik rynku farma-ceutycznego odpowiada wysokie tempo wzrostu cen leków w Polsce. Naley pamita , e w latach 2007 i 2008 kurs euro był na tyle niski (lipiec 2008 – 3,03 zł), e na pewno nie wpłynł na przeszacowanie wartoci sprzeday.
0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 16000 18000 2004 2005 2006 2007 1 060 000,00 1 080 000,00 1 100 000,00 1 120 000,00 1 140 000,00 1 160 000,00 1 180 000,00 1 200 000,00 1 220 000,00
SprzedaĪ leków uj. WartoĞciowe w mln PLN Rynek apteczny w tys sztuk
Rysunek 3. Dynamika polskiego rynku farmaceutycznego w latach 2004-2007 ródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 1.
Biorc pod uwag, e w roku 2007 skonsumowalimy ponad 1,2 mld sztuk opakowa leków w kadej postaci (patrz rysunek 3), mona oszacowa , e przecitny Polak zaaplikował blisko 32 opakowania leków w skali roku. Warto odnie t wielko do danych midzynarodowych z roku 2008: okazuje si, e cho w przeliczeniu na warto rocznych wydatków per capita w dolarach nasze wydatki plasuj si na dalekiej pozycji, to w przypadku odniesienia do danych ilociowych (całkowita ilo sprzedanych leków w sztukach opakowa per capita) znajdujemy si na trzeciej pozycji (patrz rysunek 4). Naley podkreli , e ilociowe dane wiadcz o faktycznym stanie konsumpcji leków. Prezentowane wielkoci niestety nie ujmuj iloci sprzedanych leków w skle-pach spoywczych, stacjach benzynowych, skleskle-pach kosmetycznych i zielarskich. Std te Stany Zjednoczone z rozbudowan dystrybucj pozaapteczn i szpitaln plasuj si na pozycji 11.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
F
R
A
N
C
E
G
R
E
E
C
E
P
O
L
A
N
D
S
P
A
IN
R
E
T
A
IL
IT
A
L
Y
R
E
T
A
IL
H
U
N
G
A
R
Y
B
U
L
G
A
R
IA
S
L
O
V
A
K
P
O
R
T
U
G
A
L
A
U
S
T
R
A
L
IA
U
N
IT
E
D
A
U
S
T
R
IA
C
Z
E
C
H
B
E
L
G
IU
M
C
A
N
A
D
A
S
W
IT
Z
E
R
L
A
N
D
N
O
R
W
A
Y
T
U
R
K
E
Y
G
E
R
M
A
N
Y
S
W
E
D
E
N
U
S
A
(
A
L
L
D
E
N
M
A
R
K
IN
D
IA
R
E
T
A
IL
M
E
X
IC
O
B
R
A
Z
IL
J
A
P
A
N
C
H
IN
A
Rysunek 4. Konsumpcja leków w wybranych krajach per capita w 2008 r. – ujĊcie iloĞciowe (szt. na osobĊ)
ródło: Opracowanie własne na podstawie IMS HEALTH oraz CIA https://www.cia .gov/library/publications/the-world-factbook/.
Inaczej przedstawiaj si wydatki na leki w ujciu wartociowym w wybranych krajach wia-ta. Okazuje si, e wikszo krajów, bez wzgldu na poziom ycia ich mieszkaców, odnotowała wzrost wydatków na leki. Najwikszy całkowity wzrost (rysunek 5) jest widoczny w krajach naj-bardziej zaludnionych, w których odnotowuje si równie zauwaalny w ostatnich latach wzrost gospodarczy (w 2007 i 2008 r., odpowiednio w Chinach 13% i 9,8%, Indiach 9% i 6,6% – a w Polsce 6,7% i 4,8%)1.
0 2 000 000 4 000 000 6 000 000 8 000 000 10 000 000 12 000 000 14 000 000 16 000 000 IN D IA R E T A IL C H IN A H O S P IT A L U S A ( A L L A U D IT S ) F R A N C E R E T A IL IT A L Y R E T A IL B R A Z IL R E T A IL G E R M A N Y R E T A IL U N IT E D K IN G D O M R E T A IL T U R K E Y R E T A IL S P A IN R E T A IL P O L A N D R E T A IL
Rysunek 5. Wydatki na leki w latach 2004-2008 w wybranych krajach Ğwiata (w euro) ródło: Opracowanie własne na podstawie IMS Heath.
Zatem na podstawie prezentowanych wyej danych mona wywnioskowa , e Polacy konsu-muj bardzo duo leków i s one coraz drosze. Natomiast dynamika ilociowego spoycia leków jest niewielka, rednioroczne tempo przyrostu konsumpcji wynosiło 2,3%. Mona domniemywa , e wraz ze wzrostem poziomu ycia ludnoci wydatki na leki bd rosły. Na podstawie bada GUS-u w 2002 roku 33% społeczestwa ograniczała wydatki na leki z powodu braku funduszy2. Mona to potraktowa jako popyt ujawniony niezaspokojony. Wzrost poziomu ycia dziki spad-kowi stopy bezrobocia spowoduje automatycznie zaspokojenie podstawowych potrzeb człowieka. Przeledzono równie konsumpcj leków w poszczególnych grupach terapeutycznych (prze-ciwbólowe, przezibieniowe, na trawienie, wzmacniajce – witaminy).
Okazuje si, e ilociowa konsumpcja leków przeciwbólowych utrzymywała si na poziomie 3,23 opakowa na rok (patrz rysunek 6). Natomiast w 2007 roku wzrosła do 3,36. Przyczyn mona upatrywa w wikszej liczbie emisji reklam w telewizji albo w pogarszajcym si stanie zdrowia społeczestwa. Na podstawie wyników bada E. Ulatowskiej-Szostak (przeprowadzonych dwu-krotnie w latach 2002 i 2007) mona wywnioskowa , e około 50% Polaków kupuje leki pod wpływem reklamy. Autorka wykazuje za pomoc analizy porównawczej tendencj spadkow za-kupu niepotrzebnych leków, kupionych pod wpływem reklamy (odpowiednio w 2002 – 62% i w 2007 r. 49,8%)3. Oznacza to, e cho reklama wpływa do mocno na decyzje zakupowe, to skuteczno działa promocyjnych zmniejsza si. Z bada prof. Czapiskiego wynika, e w 2007 roku a 97% gospodarstw domowych w cigu ostatnich 3 miesicy poprzedzajcych badania ko-rzystała z usług placówek zdrowia. W porównaniu do roku 2005 nastpił wzrost o 4%4. Teza
2 WWW.stat.gov.pl.
3 Ulatowska-Szostak E. Wpływ reklamy na zakup leków, parafarmaceutyków i preparatów witaminowych w opiniach
klien-tów aptek – porównanie lat 2002 i 2007. Problemy Higieny i Epidemiologii [on-line] 2008, 89(3), s. 441–444. DostĊpny w Internecie: http://www.phie.pl/pdf/phe-2008/phe-2008-3-441.pdf.
4
CzapiĔski J., Panek T.(red.), Diagnoza społeczna 2007. Warunki i jakoĞü Īycia Polaków, [on-line]. DostĊpny w Interne-cie: WWW.diagnoza.pl.
druga, mówica o przyczynach zwikszonej konsumpcji leków przeciwbólowych z powodu wzro-stu dolegliwoci wród Polaków, jest zatem prawdziwa.
120 000 000 121 000 000 122 000 000 123 000 000 124 000 000 125 000 000 126 000 000 127 000 000 128 000 000 2004 2005 2006 2007 0 100 000 000 200 000 000 300 000 000 400 000 000 500 000 000 600 000 000 700 000 000 iloĞü wartoĞü
Rysunek 6. Konsumpcja leków przeciwbólowych w Polsce ródło: Opracowanie własne na podstawie IMS Heath i CIA5.
Przeledmy konsumpcj leków na przezibienie. Jak wynika z rysunku 7, cho wartociowo mona zaobserwowa stał tendencj wzrostow, to ilociowo widoczne s wahania konsumpcji. Grupa leków na przezibienie jest silnie skorelowana z sezonowoci (jesie – zima – wiosna) oraz wzrostem lub spadkiem zachorowa w danym sezonie. W zwizku z tym trudno poszukiwa jakichkolwiek innych zalenoci.
110000 120000 130000 140000 150000 160000 2004 2005 2006 2007 0 200 400 600 800 1000 1200
iloĞü w tys. sztuk wartoĞü w mln zł
Rysunek 7. Konsumpcja leków na przeziĊbienie w Polsce – ujĊcie iloĞciowo-wartoĞciowe ródło: opracowanie własne na podstawie IMS HEALTH.
Nieco inaczej przedstawia si nastpna grupa terapeutyczna – leki na trawienie – gastryczne. Tutaj widoczny jest regularny trend wzrostowy (patrz rysunek 8). Przyczyn naley upatrywa w reklamie oraz intensywnym wzrocie wydatków na ywienie zbiorowe poza domem, stresem i niewłaciwym odywianiu. Naley doda , e grupa leków na trawienie (etyczne) jest trzeci w rankingu grup chorobowych po chorobach układu krenia (29%) i układu nerwowego (15,5%)6. 70000000 75000000 80000000 85000000 90000000 95000000 2004 2005 2006 2007 0 100000000 200000000 300000000 400000000 500000000 600000000
konsumpcja w ujĊciu iloĞciowym konsumpcja w ujĊciu wartoĞciowym
Rysunek 8. Konsumpcja leków na trawienie w Polsce. ródło: Opracowanie własne na podstawie IMS HEALTH.
Nieco inaczej przedstawia si sytuacja z aplikowaniem witamin i minerałów. Cho dominuj reklamy leków przezibieniowych i przeciwbólowych, to stopie intensywnoci informacji o witaminach jest bardzo duy. Dlatego zaskakujcy jest kształt krzywej przedstawiajcej spadek ilociowy kupionych witamin (patrz rysunek 9). Mona pokusi si o tez, e Polacy kupuj je co-raz czciej w wikszych fasunkach, std obserwuje si trend spadkowy przy jednoczesnym zachowaniu trendu wzrostowego wydatków na witaminy i minerały. Jednoczenie naley podkre-li , e nastpuje powolne przesunicie sprzeday tej grupy leków do sieci sklepów spoywczych.
106 000 000 108 000 000 110 000 000 112 000 000 114 000 000 116 000 000 118 000 000 120 000 000 122 000 000 2004 2005 2006 2007 560 000 000 580 000 000 600 000 000 620 000 000 640 000 000 660 000 000 680 000 000 700 000 000 iloĞü wartoĞü
Rysunek 9. Konsumpcja witamin i minerałów w Polsce ródło: Opracowanie własne na podstawie IMS HEALTH.
Coraz wikszy dostp do informacji – publikacje w czasopismach, ksikach i na stronach in-ternetowych – oraz reklama, nierzadko odbierana jako informacja pouczajca, powoduje, e pacjenci lecz si sami. Udaj si do apteki po konkretny lek, sprzedawany bez recepty. Na pod-stawie tak sformułowanej tezy mona domniemywa , e intensywnie ronie konsumpcja leków OTC. Tymczasem na rysunku 10 wida , e ronie sprzeda leków wydawanych z przepisu lekarza, a leków w wolnej sprzeday utrzymuje si na tym samym poziomie. Dodatkowo uwzgldni nale-y sprzeda w sklepach ogólnosponale-ywczych (leków OTC), co w efekcie mona uzna , e i ta grupa charakteryzuje si wzrostem sprzeday.
0,00 200 000,00 400 000,00 600 000,00 800 000,00 2004 2005 2006 2007
Rynek apteczny leków na receptĊ Rynek apteczny leków bez recepty
Rysunek 10. Struktura leków sprzedawanych na receptĊ i bez recepty w latach 2004- 2007 w Polsce
Reasumujc powysze rozwaania, mona stwierdzi , e Polacy konsumuj du ilo leków. Jestemy w czołówce pastw o najwyszym spoyciu farmaceutyków. Cho dynamika wartoci rynku farmaceutycznego jest wysoka, to jej przyczyn naley upatrywa w coraz wyszych cenach. Przyrost konsumpcji w ujciu ilociowym jest zdecydowanie niszy. Obserwuje si za to wysz dynamik konsumpcji leków na wiecie, szczególnie w krajach rozwijajcych si. Wysza jako ycia pozwala na zaspokojenie potrzeby leczenia i utrzymania stanu zdrowia. W Polsce natomiast obserwuje si powolne zdystansowanie pacjentów do reklam. Cho skuteczno tych form komu-nikacji marketingowej nadal jest wysoka, to na przestrzeni kilku lat mona zaobserwowa kilkunastoprocentowy spadek. Przyczyn mona upatrywa w bardzo restrykcyjnej formie reklamy kierowanej zarówno do pacjentów (minimum 20% powierzchni ekranu w pozycji nieruchomej musi zawiera informacja: „Przed uĪyciem zapoznaj siĊ z treĞcią ulotki dołączonej do opakowania bądĨ skonsultuj siĊ z lekarzem lub farmaceutą, gdyĪ kaĪdy lek niewłaĞciwie stosowany zagraĪa Twojemu Īyciu lub zdrowiu”), jak i do lekarzy oraz farmaceutów (ograniczone wizyty przedstawi-cieli medycznych i handlowych w czasie godzin pracy). Stanowi to w pewnym sensie ostrzeenie, e lek to nie cukierek i moe by zagroeniem dla zdrowia i ycia pacjenta. Natomiast starzejce si społeczestwa na wiecie oraz coraz wysza jako ich ycia i coraz lepsza orientacja proz-drowotna spowoduj, e popyt na leki bdzie rósł najszybciej w krajach rozwijajcych si, a w krajach rozwinitych bdzie si stabilizował na poziomie kilku procent wzrostu ilociowej konsumpcji w skali roku.
ANALYSIS OF THE CONSUMPTION OF MEDICINES IN POLAND AND IN SELECTED COUNTRIES
Summary
To sum up the above consideration we can state that Poles consume big quantity of medicinal products. We are in the lead of countries of the highest consumption of pharmaceuticals.
Although dynamics of pharmaceutical market value is high the reason of this situation is in higher and higher prices.
The increase of consumption in quantification is much lower.
There is a higher dynamics of pharmaceutical consumption in the world, espe-cially in developing countries. Higher quality of lifestyle allows to satisfy the treatment need and to maintain the state of health.
However in Poland we can observe that patients slowly distance themselves from advertisings. Although the effectiveness of these forms of marketing communi-cation is still high the last years we could observe a dozen or so per cent of decrease. Keywords: medicines, consumption, competition, patient, health care
Bibliografia
1. Czapiski J., Panek T.(red.), Diagnoza społeczna 2007. Warunki i jako ycia Polaków, [on-line]. Dostpny w Internecie: www.diagnoza.pl.
2. http://www.producencilekow.pl/images/publikacje/12_pl.pdf.: raport Zielona ksiga II. 3. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html#Econ. 4. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html#People. 5. http://www.imshealth.com/.
6. http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/raport_zk_211204.pdf.
7. Ulatowska-Szostak E. Wpływ reklamy na zakup leków, parafarmaceutyków i preparatów witaminowych w opiniach klientów aptek – porównanie lat 2002 i 2007. Problemy Hi-gieny i Epidemiologii [on-line] 2008, 89(3), s. 441-444. Dostpny w Internecie: http://www.phie.pl/pdf/phe-2008/phe-2008-3-441.pdf.
8. http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1161_PLK_HTML.htm.
-PUBL_sytuacja_bytowa_2003[1].zip.
Katarzyna Szalonka
Zakład Ogólnej Teorii Ekonomii Wydział Prawa Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski
