Kochanowski, Tadeusz
Z badań nad organizacją
nowomiejskiego rolnictwa w latach
1945-1948
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 199-212
T A D E U S Z K O C H A N O W S K I
Z B AD A Ń NAD O R G A N IZ A C JĄ N O W O M IEJSK IEG O ROLN ICTW A
W LA TA CH 1945— 1948
C elem n in ie js z e g o a r t y k u ł u je s t u k a z a n ie p ro c e s u r e a liz a c ji re fo r m i ro z w o ju r o ln ic tw a n a te r e n ie p o w ia tu n o w o m ie jsk ie g o , ja k o g łó w n e j b a zy ż y c ia s p o łe c z n o - -g o s p o d a rc z e g o w trz e c h p ie rw s z y c h l a ta c h p o w y z w o le n iu . Z a k re s te ry to r ia ln y a r t y k u ł u o b e jm u je p o w ia t n o w o m ie js k i w g r a n ic a c h a d m in is tra c y j n y c h z 1945 ro k u , k tó r e n ie u le g ły z m ia n o m do k o ń c a b a d a n e g o o k r e s u 1.W y k o rz y sta n ą w p ra c y b a z ę ź ró d ło w ą m o ż n a p o d z ie lić n a d w ie z a sa d n ic z e g ru p y . P ie rw s z ą z n ic h s ta n o w ią d o k u m e n ty p ro w e n ie n c ji p a ń s tw o w o a d m in is tra - c y jn e j, z n a jd u ją c e się w W o je w ó d z k ic h A rc h iw a c h P a ń s tw o w y c h w O lszty n ie i B y d g o szczy . D ru g a g r u p a to m a te ria ły , k tó r e p o s łu ż y ły do o d tw o rz e n ia re fo r m y r o ln e j i ro z w o ju ro ln ic tw a . P rz e c h o w y w a n e s ą o n e w A rc h iw u m K o m ite tu W o je w ó d z k ieg o P o ls k ie j Z je d n o c z o n e j P a r t i i R o b o tn ic z e j w O ls z ty n ie o ra z w A rc h iw u m K o m ite tu W o je w ó d z k ie g o P o ls k ie j Z je d n o c z o n e j P a r t i i R o b o tn ic z e j w B ydgoszczy.
P o w a ż n y m u z u p e łn ie n ie m m a te r ia łu a rc h iw a ln e g o s ą z e b r a n e p rz e z a u to r a n in ie js z e j p ra c y r e la c je i w sp o m n ie n ia ś w ia d k ó w o ra z u c z e s tn ik ó w ó w c ze sn y ch w y d a rz e ń : d z ia łac z y p a rty jn y c h , sp o łec z n y c h i g o sp o d arcz y c h , p r z e d e w sz y s tk im n a u c z y c ie li, p ra c o w n ik ó w a p a r a t u p a rty jn e g o z a r ó w n o P o ls k ie j P a r t i i R o b o tn ic ze j, ja k i P o ls k ie j P a r t i i S o c ja lis ty c z n e j o ra z S tr o n n ic tw a L u d o w e g o , a p o n a d to p r a c o w n ik ó w in s ty tu c ji p a ń stw o w y c h i s p o łec z n y c h . A u to r, z d a ją c so b ie s p ra w ę z z a w o d n o ści p a m ię c i lu d z k ie j, s t a r a ł s ię w m ia r ę m o ż liw o ści w e ry fik o w a ć te m a te ria ły n a p o d s ta w ie d o k u m e n tó w a rc h iw a ln y c h .
W d n iu 21 s ty c z n ia 1945 ro k u p o w ia t n o w o m ie js k i z o sta ł w y z w o lo n y p rz e z w o j s k a 2 A rm ii 2 F r o n t u B ia ło ru s k ie g o . W k ilk a d n i p ó ź n ie j p o d p a tr o n a te m k o m e n d a n t u r w o je n n y c h A rm ii C z e rw o n e j w N o w y m M ieście, L u b a w ie i g m in a c h p o w s ta w a ły ży w io ło w o K o m ite ty O b y w a t e ls k ie 2. R e p r e z e n to w a ły one, do czasu p rz y j a z d u g ru p in ic ja ty w n y c h , in te r e s y lu d n o ś c i p o ls k ie j, b ę d ą c z a ra z e m o rg a n iz a to ra m i ż y c ia p o lity c z n eg o i g o s p o d a r c z e g o s. S ta r o s tą p o w ia to w y m w y b ra n o B o le sła w a J e n tk ie w ic z a , p o d e jm u ją c je d n o c z e ś n ie d e c y z ję o p r z y ję c iu s ta r e g o (p rz e d w o je n n e g o )
1 W la ta c h 1945— 1946 o b e cn y p o w ia t n o w o m ie js k i n o s ił n a z w ę lu b a w sk ie g o , ja k k o lw ie k p rz e z c ały czas s ie d z ib ą p o w ia tu b y ło N o w e M ia sto L u b a w s k ie .
2 R e la c ja A. S z c ze rb a c k ie g o , s p is a n a w 1965 r. p rz e z T. K o c h a n o w s k ie g o (zb io ry a u to ra ).
3 Ib id e m .
200
T a b e l a 1 P o d z ia ł a d m in is tra c y jn y i s ta n lu d n o ś c i p o w ia tu n o w o m ie jsk ieg o
w 1945 i 1946 r o k u
N azw a je d n o stk i P o w ierzch n ia w km Stan ludności z: 10 VI 1345 1 29 IV 1946 N o w e M iasto 5,78 4 672 4 679 L u b a w a 8,50 5 007 4719 G ro d z ic zn o 62,66 2 322 2 616 K ro to s z y n y 73,62 2 107 2 428 K u r z ę tn ik 62,99 3 035 3 263 L u b a w a w ie ś 82,19 3 513 3 829 Ł ą k o rz 108,10 4 522 4 594 M arzę c ic e 70,16 3 398 3 641 M ro czn o 50,83 3 628 3 156 N o w e M iasto — w ie ś 65,72 3 423 3612 N ow y D w ó r 74,37 3 347 4 035 P r ą tn i c a 96,27 4 549 4 685 R o ż e n ta l 71,88 3 604 4 066 R az e m 833,06 47 127 49 323
Źródło: WAPO, 11/99/64/16. W ykaz lu d n o ści w -gm inach w ed łu g stan u n a VI 1945; WAPO II/99/4/16, k . 33. W ykaz ludności w g m in ach w ed łu g s ta n u n a IV 1946.
p o d z ia łu a d m in is tra c y jn e g o . U sta lo n o z a rz ą d y d w ó c h m ia s t i je d e n a s tu g m in w ie js k ic h ł.
Ś r e d n ia g ę sto ść z a lu d n ie n ia n a 1 k m 2 w y n o siła 59 osób Б.
P o w ia t n o w o m ie js k i m ia ł c h a r a k t e r w y b itn ie ro ln ic z y . N a s k u te k ra b u n k o w e j g o s p o d a rk i n ie m ie c k ie g o o k u p a n ta o ra z d z ia ła ń w o je n n y c h ro ln ic tw o p o w ia tu p o n io sło d u ż e s tr a ty .
W p o w ie cie w c za sie w o jn y z b u rz o n y c h z o sta ło 220 g o s p o d a rstw ro ln y c h , a 4650 h a u ż y tk ó w ro ln y c h n ie n a d a w a ło s ię do u p r a w y ze w z g lę d u n a zn isz c z en ia s p o w o d o w a n e ro z b u d o w a n y m i n a te r e n ie p o w ia tu n ie m ie c k im i u m o c n ie n ia m i o b ro n n y m i 6. M iało to p o w a ż n y w p ły w n a s t r u k t u r ę g le b y i je j m o żliw o ści p ro d u k c y jn e . M iesz k ań c y p o w ia tu z ło ż y li w 1945 r o k u w n io s k i w s p r a w ie o d szk o d o w a ń w o je n n y c h n a z n ac z n e su m y 7. P o n a d to w p o w ie cie p o n a d 280 g o s p o d a r s tw o p o w ie rz c h n i 4044 h a b y ło o p u szc z o n y ch p rz e z n ie m ie c k ic h w ła ś c ic ie li8. K lę sk ą b y ły c h o ro b y z w ie r z ą t g o s p o d a r s k ic h 9. 4 L. O ch o ck i, N o w e ż y c ie , w : N o w e M ia sto . Z d z ie jó w m ia s ta i p o w ia tu , O lszty n 1963, ss. 134— 136. 5 Ib id e m , s. 136. 0 W o je w ó d z k ie A rc h iw u m P a ń s tw o w e w O lsz ty n ie (d a le j W A PO ), II/99/15/5. A n k ie ta e k o n o m ic z n o -sp o łe c z n a z 1948 r.
7 W A P O , II/99/20/7, T e c z k a n r 7, k. 105, M a te ria ły o b ra z u ją c e m a rty r o lo g ię P o la k ó w .
8 L. O c h o ck i, op. c it., s. 143.
Z B A D A Ń · N A D O R G A N I Z A C J Ą N O W O M T E J S K IE G O R O L N I C T W A 201 P r z e d w ła d z a m i ro ln y m i p o w ia tu s ta n ę ły n o w e w a ż n e z a d a n ia , a m ia n o w ic ie p rz e p ro w a d z e n ie re fo rm y ro ln e j, z a g o s p o d a ro w a n ie ziem i, d o k o n a n ie z asiew ó w , ś cią g n ię c ie św ia d c z e ń rz e cz o w y c h i z a ry s o w a n ie p r o g r a m u ro z w o ju r o l n i c t w a 10. G łó w n y m o rg a n iz a to re m p r o d u k c ji ro ln e j i rz e c z n ik ie m re fo r m g o s p o d a rc z y c h b y ł K o m ite t P o w ia to w y P o ls k ie j P a r t i i R o b o tn ic z e j u . W k o ń c u lu te g o 1945 r o k u p o w s ta ł P o w ia to w y U rz ą d Z ie m s k i z A n to n im M a rc h le w s k im n a czele, k tó ry z a ją ł się p rz y g o to w a n ia m i do re fo r m y r o l n e j 12 1 m a rc a 1945 r o k u ro zp o częło d z ia ła ln o ś ć P o w ia to w e B iu ro R o ln e. Z g o d n ie z w y ty c z n y m i d e k r e tu P K W N (6 IX 1944) p ra c e p rz y g o to w a w c z e w c a ły m w o je w ó d z tw ie p o m o rs k im p rz e b ie g a ły d w o m a t o r a m i 1S. P rz e p ro w a d z e n ie r e f o r m y r o ln e j o p a rto o p o w o ła n e do ż y c ia o rg a n a a d m in is tr a c y j n e i fa c h o w e , a in s ta n c je P o ls k ie j P a r t i i R o b o tn ic z e j z a p o c z ą tk o w a ły w ó w czas s z e ro k ą k a m p a n ię p ro p a g a n - d o w o -w y ja ś n ia ją c ą . W p r a c a c h p rz y g o to w a w c z y c h K o m ite t P o w ia to w y P o ls k ie j P a r t i i R o b o tn ic z e j z w ra c a ł u w a g ę n a w y ja ś n ie n ie p o trz e b y p rz e p ro w a d z e n ia r e f o r m y ro ln e j. O n te ż p o d ją ł się je j re a liz a c ji.
W p ie rw s z y c h m ie s ią c a c h 1945 ro k u d ążo n o z je d n e j s tr o n y do z b ila n so w a n ia s ta n u p o s ia d a n ia , z a s ie d le n ia i z a g o s p o d a ro w a n ia , z d ru g ie j zaś s tr o n y p r z e p ro w a d zo n o r e fo r m ę ro ln ą 14. P e łn o m o c n ik do s p r a w re fo r m y , S te f a n E lm in o w sk i, ro b o t n ik z W ło c ła w k a , n a k w ie tn io w y m in fo r m a c y jn y m z e b r a n iu c zło n k ó w i s y m p a ty k ó w P o ls k ie j P a r t i i R o b o tn ic z e j m ó w ił o p ra c a c h p rz y g o to w a w c z y c h do re fo r m y JS. W ła d ze w o je w ó d z k ie 27 m a rc a 1945 ro k u w y d a ły w te j s p r a w ie o d e zw ę B lo k u S tr o n n ic tw D e m o k ra ty c z n y c h . U k a z a ła s ię ta k ż e b r o s z u ra o re fo r m ie ro ln e j, z a w ie r a ją c a m a te ria ły n o rm a ty w n e i i n s tr u k c je w s p ra w ie p ra c y te re n o w e j, a K o m ite t W o je w ó d z k i P o ls k ie j P a r t i i R o b o tn ic z e j o p u b lik o w a ł n a te n t e m a t s p e c ja ln ą o d ezw ę p a r ty jn ą . W y d a n o ta k ż e d w ie in s tr u k c je d la o rg a n iz a c ji p a r t y j n y c h 16 i b a rw n y p la k a t. P rz e p ro w a d z e n ie re fo r m y u t r u d n i a ł f a k t czaso w eg o z a ję c ia s z e re g u m a ją tk ó w p rz e z ż o łn ie rz y W o jsk a P o ls k ie g o i A rm ii C z e r w o n e j 17. P o in te rw e n c ji u w o je w o d y je d n o s tk i o p u ściły p o szc z eg ó ln e g o s p o d a r s tw a . O s ta tn ie g o s p o d a r s tw a C z e c h ó w k i i B a g n o o p u szczo n o d o p ie ro w k o ń c u 1946 r o k u 18. P r z e p ro w a d z e n ie re f o r m u t r u d n ia ł ró w n ie ż b r a k o d p o w ie d n ic h s ił fa c h o w y c h , a ta k ż e p o d k ła d ó w g e o d e z y jn y c h 1S. R e fo rm ę r o ln ą p rz e p ro w a d z o n o n a p o d s ta w ie d e k r e tu z 6 w rz e ś n ia 1944 ro k u , u z n a ją c e g o p o trz e b ę w y d z ie le n ia W ielk o p o lsk i, Ś lą s k a i P o m o r z a z o g ó ln ie p r z y ję te j z a s a d y o b ję c ia r e fo r m ą g o s p o d a r s tw p o n a d 50 h a . N a ty c h te r e n a c h p a rc e lo w a n o 10 R e la c ja F . K ru k a , s p is a n a 1 V I 1971 p rz e z T. K o c h a n o w sk ie g o (z b io ry a u to ra ). 11 R. H a la b a , N. K o ło m e jc zy k , P P R w w o je w ó d z tw ie b y d g o s k im , B ydgoszcz 1962, s. 31. 12 R e la c ja F. K ru k a .
18 B. G łęb o w icz, W a lk a P P R o rea liza c ję r e fo r m g o sp o d a rc zy c h , w : Z d z ia ła ln o śc i
P P R i Z M W w w o je w ó d z tw ie p o m o r s k im (b y d g o s k im ) w la ta c h 1942— 1948, T o r u ń 1962, s. 109. 14 R e la c ja F. K ru k a . 15 A rc h iw u m K o m ite tu W o je w ó d z k ie g o P o ls k ie j Z je d n o c z o n e j P a r t i i R o b o tn ic z e j w O lsz ty n ie (d a le j A K W O ), 13/V/1, P ro to k o ły e g z e k u ty w y K P P P R . 16 A K W O , O d e zw a K W P P R w s p ra w ie r e f o r m y ro ln e j z I I I 1945. 17 W A P O , II/99/35/2a, P r o to k ó ł z p o s ie d z e n ia in a u g u r a c y jn e g o L u b a w s k ie j P R N z 15 IV 1945. 18 R e la c ja J. M a rc in ia k a , sp isa n a p rz e z T. K o c h a n o w sk ie g o 24 V 1971 (zb io ry a u to ra ). 19 Ib id e m .
202
T a b e l a 2 R o zm iesz cz e n ie i a r e a ł w ła sn o śc i z ie m sk ie j (p o n a d 100 h a)
w p o w ie cie lu b a w sk im w 1945 ro k u N azw a gm iny m ajątkówLiczba A reał w ha
G ro d ziczn o 5 1 967,10 K ro to sz y n y 7 1 483,46 K u rz ę tn ik 7 1 113.41 L u b a w a w ie ś 4 1 622,78 Ł ą k o rz 6 2 658,07 N ow y D w ó r 6 1 383,76 N o w e M iasto — w ieś 8 1 554,68 M arzę c ic e 1 113,30 P r ą tn i c a 5 1 085,25 R o ż e n ta l 3 490,16 R azem 52 13 473,97
żró d lo : P PR N Nowe M iasto, R e fe ra t U rządzeń R olnych. W ykazy ro zrac h u n k o w e m ajątk ó w , R e je s try m a jątk ó w pow yżej 100 ha.
m a ją tk i, je śli ich ro z m ia r łą c z n y p rz e k ra c z a ł 100 h a p o w ie rz c h n i o g ó ln ej, n ie z a le ż n ie od w ie lk o śc i u ż y tk o w e j te j p o w ie r z c h n i20. T a e la sty c z n o ść p o lity k i p a r t i i w y n ik a ła ze s p e c y fik i te re n u . P o lity k a p a r tii szła w k ie r u n k u n e u tr a liz a c ji b o g aczy w ie jsk ic h . N ie d a n o im n ic, je d n a k n ie n a ru s z o n o ich s ta n u p o s ia d a n ia 21.
W ta b e li, o b o k m a ją tk ó w o b sza rn ic z y c h , u ję to d w a k o śc ie ln e : L u b a w a w g m i n ie L u b a w a w ie ś (o b e c n ie F ijo w o ) o ra z G ra b o w o w g m in ie R o ż e n t a l 22. W o g ó ln ej lic z b ie m a ją tk ó w z n a la z ły się d w a , k tó r e p rz e ję to d o p ie ro w 1948 ro k u : T y licz k i, g m in a N o w e M iasto w ieś, i Z w in ia rz , g m in a P r ą t n i c a 23. W 1945 r o k u p rz e zn a c zo n o w p o w ie cie n o w o m ie js k im do p a rc e la c ji 48 m a ją tk ó w n a o g ó ln ą p o w ie rz c h n ię 12 984,74 h a 24, z te g o s ta n u w y łą cz o n o 5 o b ie k tó w o p o w ie rz c h n i 2806,6 h a 2δ. R e fo rm ę ro ln ą p rz e p ro w a d z o n o w d w ó c h e ta p a c h . E ta p p ie rw s z y : m a rz e c — c z e rw ie c 1945 ro k u , i d ru g i: je s ie ń 1945 — s ty c z e ń 1947 r o k u 26. W e ta p ie p ie rw s z y m ro z d y s p o n o w a n o z ie m ię i w y d a n o ty m c z a so w e a k ty n a d a n ia . A tm o s fe ra p o lity c z n a , w ja k ie j o d b y w a ł się p o d z ia ł z iem i, n ie z aw sz e s p rz y ja ła p e łn e m u z a g o s p o d a ro w a n iu p rz e ję ty c h d z i a ł e k 27. B lisk o ść fr o n tu , są s ie d z tw o ro d z in
20 D z ie n n ik U sta w R P , 1945, n r 3, poz. 9.
21 J. M o ra w sk i, W a lk a P P R o u tr w a le n ie w ła d z y lu d o w e j w P o lsce w la ta ch
1945— 1948, W a rsz a w a 1955, s. 9.
22 R e f e r a t U rz ą d z e ń R o ln y c h (d a le j R U R), P re z y d iu m P o w ia to w e j R a d y N a ro d o w e j (d a le j P P R N ) N o w e M ia sto (m a te ria ły n ie u p o rz ą d k o w a n e ). W y k a z y ro z r a c h u n k o w e m a ją tk ó w , R e je s try m a ją tk ó w p o w y ż ej 100 ha. 23 Ib id e m . 24 Ib id e m . 25 Ib id e m . 26 R e la c ja J . M a rc in ia k a . 27 Ib id em .
Z B A D A Ń N A D O R G A N I Z A C J A N O W O M I E J S K I E G O R O L N I C T W A 203
o b s z a rn ik ó w m ie s z k a ją c y c h w p o b lis k ic h w siac h , n ie p e w n o ś ć i b r a k s ta b iliz a c ji p o w o d o w ały n ie c h ę tn e p rz e jm o w a n ie z ie m i p rz e z c h ło p ó w i ro b o tn ik ó w ro ln y c h **. O k re s n a s tę p n y , p o c z e rw c o w y m r e fe re n d u m lu d o w y m w 1946 ro k u , b y ł b a r d z ie j s p r z y ja ją c y d la d o k o n a n ia p o d z ia łu z i e m i 29. P r z e p ro w a d z e n ie re fo r m y r o ln e j n a te r e n ie p o w ia tu z o sta ło z ak o ń c z o n e w k o ń c u m a rc a i w p ie rw s z e j p o ło w ie k w ie tn ia ro k u 1945. P ó ź n ie j p o c zy n io n o ju ż ty lk o d ro b n e n a ogół p o p ra w k i i u z u p e ł n ie n ia 30. R o z p a rc e lo w a n o 43 m a j ą t k i o p o w ie rz c h n i 10 683 ha. W p ie rw s z e j fa z ie o trz y m a ło z ie m ię 813 ro d z in n a o g ó ln ą p o w ie rz c h n ię 5506 h a 3I. W lic z b ie te j z n a le ź li się: s łu ż b a f o lw a rc z n a (603 ro d z in y ), w śró d k tó re j ro z p a rc e lo w a n o 4319,5 h a , b e z r o ln i (90 ro d z in ), k tó rz y o trz y m a li 692 h a , g o s p o d a r s tw a k a rło w a te (4 ro d z in y ) — 31 h a , m a ło ro ln i (41 ro d z in ) — 156 h a , ś re d n io ro ln i o b a rc z e n i lic z n ą ro d z in ą (71 ro d z in ) — 287 h a , o ra z 4 ro d z in y rz e m ie śln ic z e , k tó re o trz y m a ły łą c z n ie 20,5 h a .
Z re s z tó w e k w y d z ielo n o n a cele k u ltu r a ln o - o ś w ia to w e (13 p la c ó w e k ) 305 ha, d la o p ie k i sp o łec z n e j (4 p la c ó w k i) — 40 h a , n a o ś ro d k i z d ro w ia (2 p la c ó w k i) —
115 h a i n a le c zn ic ę k o n i (1 p la c ó w k a ) — 10 ha.
N a cele k u ltu r y r o ln e j w y łą c z o n o z p a r c e l a c ji trz y m a j ą t k i 32: O s tro w ite — 1008 h a , Ł ą k o re k — 1000 h a , C ze c h ó w k i — 500 h a , ra z e m 2508 h a . P o z o s ta łe m a ją tk i o p o w ie rz c h n i 2199 h a p rz e k a z a n o Z w ią z k o w i S am o p o m o c y C h ło p s k i e j38.
O b o k re fo r m y r o ln e j w p o w ie cie n o w o m ie js k im p o w s ta ł p ro b le m z a s ie d le n ia g o s p o d a rs tw o p u szc z o n y ch p rz e z N iem có w . W lip c u 1945 ro k u , w m ie s ię c z n y m s p r a w o z d a n iu do w o je w o d y p o m o rs k ie g o w B y d g o szczy p o d a n o , że w p o w ie cie z a r e j e s tro w a n o 274 g o s p o d a r s tw a p o n ie m ie c k ie o o b sz a rz e 3830 h a . O sied lo n o tu ta j do lip c a 1945 ro k u 14 ro d z in z z iem w sc h o d n ic h i 46 ro d z in z w o je w ó d z tw c e n tra ln y c h i p o łu d n io w y c h 84, k o ń c z ą c w te n sp o só b a k c ję o sied leń c z ą, p o n ie w a ż p o z o sta łe go s p o d a r s tw a b y ły o b sad z o n e lu d n o ś c ią z a m ie s z k a łą w p o w ie cie od d a w n a .
W p ó ź n ie jsz y m o k re sie , to je s t w la ta c h 1946— 1947, z n a c z n a część lu d n o ści m ie js c o w e j o p u ś c iła te r e n p o w ia tu , p rz e s ie d la ją c się n a t e r e n y ziem z ac h o d n ic łi i p ó łn o c n y c h 35.
W ła d ze a d m in is tra c y jn e w s ie r p n iu 1945 r o k u d o k o n a ły d a lsz y c h z m ia n w s t a n ie p o s ia d a n ia z iem i, p rz e k a z u ją c la s y o p o w ie rz c h n i 1626,5 h a z 12 m a ją tk ó w za p o ś re d n ic tw e m N a d le ś n ic tw a Ł ą k o rz p o d z a rz ą d p a ń stw o w y . A k c ją t ą o b ję to n a s tę p u ją c e m a ją tk i: W a rd ę g o w o (201 h a), O s tro w ite (308 ha), C ze c h ó w k i (53 ha), M o n to w o (25 h a), K a tlo w o (86 ha), M o rtę g i (103 ha), R a k o w ic e (179 h a), R o d zo n e (45,5 ha), G w iź d zin y (127 ha), B ag n o (234 ha), S tu d a (67 h a ) i L u b s ty n (121 ha).
Z a k o ń c z e n ie ż n iw i p r z y g o to w a n ia do a k c ji s ie w n e j u m o ż liw iły , m im o że o k re s n ie b y ł n a jd o g o d n ie jsz y , d o k o n a n ie p ie rw s z e g o sp isu ro ln e g o . D a n e sp iso w e zo sta ły p rz e d s ta w io n e n a p o s ie d z e n iu P o w ia to w e j R a d y N a ro d o w e j w N o w y m M ieście d n iu 25 w rz e ś n ia 1945 r o k u 3C. 28 Ib id e m . SD Ib id e m . 30 W A P O , II/99/4/4, k. 54, S p r a w o z d a n ie s y tu a c y jn e s ta r o s ty za V I 1945. 31 W A P O , II/99/4/4, k. 54. 32 W A P O , II/99/4/4, k. 54. 83 W A P O , II /9 9/4/4, k. 54. 34 W A P O , II/99/4/4, k. 54. 35 W A P O , 11/99/4/4, k. 55.
204
R o ln ic y p o w ia tu 23 lip c a 1945 ro k u , to je s t w czasie ro z p o c zę c ia żn iw , p o s ia d a li: 457 ż n iw ia re k , 68 w ią z a łe k , 259 k o s ia r e k , 32 tr a k to r y , 2986 k o n i i 600 w o łó w 37. U N R R A p rz e k a z a ła U rz ę d o w i Z ie m s k ie m u 78 k o n i, a od A rm ii C z e rw o n e j p rz e ję to 350 k ró w , 58 ś w iń i 750 ow iec 33.
P o u p o r a n iu s ię z p ie rw s z y m e ta p e m re f o r m y ro ln e j w ła d z e p a r ty jn e i a d m i n is tr a c y jn e s ta n ę ły p rz e d p o trz e b ą d o k o n a n ia b ila n s u p o s ia d a n e g o s p rz ę tu i p rz y g o to w a n ia s ię do żniw . S e k r e ta rz K o m ite tu P o w ia to w e g o P o ls k ie j P a r t i i R o b o tn i czej, G a w ro ń sk i, n a n a ra d z ie a k ty w u o m ó w ił p ro b le m y z w ią z a n e z p o trz e b ą s z y b kieg o i s p ra w n e g o ich p rz e p ro w a d z e n ia M.
M im o zn iszczeń w o je n n y c h i s tra to w a n i a pó l n a s p rz ę t zbóż cze k a ło 40 826 ha, w ty m 14 769 h a ży ta, 564 h a p sze n ic y , 267 h a r z e p a k u ozim ego, 19 752 h a zbóż ja ry c h i 5474 h a k o n ic z y n y .
Ż n iw a w 1945 ro k u p rz e b ie g a ły n a ogół p o m y śln ie . K o m ite t P o w ia to w y P o ls k ie j P a r ti i R o b o tn ic ze j n a p o sie d z e n iu P o w ia to w e j K o m is ji P o ro z u m ie w a w c z e j d o k o n a ł ich w n ik liw e j o cen y i o m a w ia ł p ro b le m y z w ią z a n e z a k c ją s i e w n ą 40. P ie rw s z y ro k p rz y n ió s ł p e w n e z m ia n y n a lep sze, je d n a k b r a k szczeg ó ło w y ch d a n y c h n ie p o z w a la n a p e łn e o k re ś le n ie s ta n u z a sie w u zbóż. I s to tn y m e le m e n te m d z ia ła ln o ś c i p a r ty jn o - -a d m in is tr a c y jn e j b y ło p rz y g o to w a n ie i p rz e p ro w a d z e n ie o d b io ru św ia d c z e ń rz e c z o w y ch . 30 p a ź d z ie rn ik a 1945 ro k u , z u d z ia łe m W o je w ó d z k ie g o D e le g a ta Ś w ia d c z e ń R zeczo w y ch , D u d k a , o d b y to n a r a d ę a k ty w u p o w ia to w eg o , n a k tó r e j o m ó w io n o s ta n p rz e b ie g u s k u p u p ło d ó w ro ln y c h , o b ję ty c h ś w ia d c z e n ia m i. I n f o rm a c ję o s y tu a c ji i z a d a n ia c h w ła d z p a ń stw o w y c h w s k u p ie p rz e d s ta w ił P o w ia to w y In s p e k to r Ś w ia d czeń R zeczo w y ch S z y m a n o w sk i. O św ia d c z y ł on, że z w y z n ac z o n eg o k o n ty n g e n tu w w y so k o ści 11 700 to n ż y ta p o w ia t w y w ią z a ł się z a le d w ie z 6500 to n . Z o sta ło to s p o w o d o w a n e z n isz c z en ie m p ó l p rz e z p rz e p ę d b y d ła . D ru g im p o w o d e m n ie w y w ią - z a n ia się z k o n ty n g e n tu b y ło to, że w p o w ie cie n o w o m ie js k im ż n iw a ro z p o c zę ły się o m ie sią c p ó ź n ie j ze w z g lęd ó w k lim a ty c z n y c h . N a sp ó ź n ie n ie o d s ta w k o n ty n g e n tó w w p ły n ę ło ró w n ie ż z lik w id o w a n ie n ie k tó ry c h p u n k tó w z sy p u S p ó łd z ie ln i S a m o po m o cy C h ło p sk ie j z p o w o d ó w fin a n s o w y c h .
N a o p ó ź n ie n ie d o s ta w w p ły n ę ła te ż n is k a p ła c a ro b o tn ik ó w (3,5 zł n a g odzinę) o ra z o p ó ź n ie n ie t r a n s p o r tu z w in y M in is te r s tw a K o m u n ik a c ji, k tó r e n ie p rz y s ła ło n a czas z am ó w io n y c h 10 w a g o n ó w 41.
B ra k i ta b o ru sam o c h o d o w e g o z o sta ły ty lk o częścio w o z m n ie jsz o n e p rz e z p rz y d z ia ł je d n e g o s a m o c h o d u 1 ,5 -to n o w eg o z G ru d z ią d z a i d w ó c h s am o c h o d ó w trz y to n o - w y c h z U N R R A 42. „C o do k o n ty n g e n tu k a rto f la n e g o — o św iad c z y ł in s p e k to r — nie m a m o w y , b y p o w ia t m ó g ł o d s ta w ić 12 tys. to n . K a r to fle są s tr a to w a n e p rz e z p rz e p ę d b y d ła do te g o s to p n ia , że n ie k tó r y m g ro m a d o m b ę d z ie trz e b a u d z ie lić p o m o c y ” . J e g o z d an iem , do 10 lis to p a d a 1945 r o k u n ie s p o d z ie w a n o się o trz y m a ć w a g o n ó w do ła d o w a n ia k a rto fli. N a te j w a ż n e j n a r a d z ie w y b ra n o K o m is ję P o w ia to w ą , m a ją c ą za z a d a n ie k o n tro lo w a ć p o szczeg ó ln e k o m is je g m in n e w d z ie d zin ie o d s ta w y k o n
87 W A P O , II/99/4/4, k. 62, S p ra w o z d a n ie m ie się c z n e P o w ia to w e g o B iu ra R o ln eg o w N o w y m M ieśc ie za V II 1945.
38 Ib id e m . Z a łą c z n ik n r 1 do p r o to k o łu n r 15 z 18 IV 1947. 39 A K W O , 13/V/1. P r o to k o ły e g z e k u ty w y K P P P R . 40 A K W O , 13/V/2. P r o to k o ły P le n u m K P P P R .
41 W A P O , II/99/1/7, k. 18— 20, P r o to k ó ł z z e b r a n ia K o m isji Ś w ia d c ze ń R zeczo w y c h z 30 X 1945.
Z B A D A Ń N A D O R G A N I Z A C J Ą N O W O M I E J S K I E G O R O L N I C T W A 205
t y n g e n t u 4*. P rz e w o d n ic z ą c y m K o m is ji z o sta ł K u s a l (S tro n n ic tw o L u d o w e ). W je j s k ła d w e sz li: Ż u k o w s k i (P o lsk a P a r t i a R o b o tn ic za ), Ś w in ia rs k i (P o lsk a P a r t i a S o c ja listy c zn a ), K ło so w sk i (Z w iąz e k Z a w o d o w y K o le ja rz y ), B r z ę k a ła (S tro n n ic tw o D e m o k ra ty c z n e ), M a ty n ia (Z w iąz e k W a lk i M ło d y ch ); S o c h a cz e w sk i (p rz e d s ta w ic ie l sz k o l n ic tw a ), T o p o ln ic k i (P P T iM R ), C h m u rz y ń s k i (S połem ), W y c z u łk o w s k i (K o m e n d a P o w ia to w a M ilic ji O b y w a te ls k ie j), S ta s ia k (P o w ia to w y U rz ą d B ez p ie c ze ń stw a), ks. C h y le w s k i (p rz e d s ta w ic ie l d u c h o w ie ń s tw a ), S te f a ń s k i (S am o p o m o c C h ło p sk a ), p p o r. C z a rn o k o ń s k i (p r z e d s ta w ic ie l W o jsk a P o ls k ie g o )44. P r z y ję to z a ra z e m z a s a d ę s k u p u św ia d c z e ń rz e c z o w y c h o k re ś la ją c ą , że k a żd y ro ln ik , k tó ry o d d a św ia d c z e n ia do 10 lis to p a d a , o trz y m a p re m ię w w y so k o śc i 30 zł p lu s p rz y d z ia ł w y ro b ó w ż e la z n y c h z a o d s ta w ie n ie 100 k g z ie m n ia k ó w 45. W o ln y h a n d e l z ie m n ia k a m i w s trz y m a n o aż do c a łk o w ite g o ro z lic z e n ia się ze św ia d c z e ń r z e czo w y ch . W m a te r ia ła c h z te j n a r a d y s p o ty k a się p o ra z p ie rw s z y w z m ia n k ę o p o m o cy s ą s ie d z k i e j46. K o m is ja P o w ia to w a p o d ję ła ró w n ie ż d e c y z ję o z o rg a n iz o w a n iu b ry g a d p rz y m u s o w e j p ra c y , zło żo n y ch z s z a b ro w n ik ó w i ty c h , k tó rz y n ie m ie li sta łe g o z a j ę c i a 47. P o u p o ra n iu się z p ro b le m a m i sk u p u , P r e z y d iu m P o w ia to w e j R ad y N a ro d o w e j p o s ta n o w iło p o w o ła ć P o w ia to w ą K o m is ję Z ie m s k ą ze S ta n is ła w e m K o w a lc z y k ie m ja k o p rz e w o d n ic z ą c y m . W s k ła d K o m is ji w e sz li: A lo jz y P a n k ie w ic z (L u b aw a ), J ó z e f K o w a lsk i (P ac u łto w o ), Ig n a c y Z ie liń s k i (N ow e M iasto ), J a n G o n i- sze w sk i (G ro d ziczn o ), J a n J a g ie łło (Ł ąk o rz), J ó z e f O le ń sk i (M roczno), W a le r ia n W a la s e k (W onna), K a z im ie r z T r o d e r (N o w e M iasto ), A u g u s ty n M a lisz e w s k i (N ow e M iasto ), K a z im ie r z S z y p c zy ń sk i (N ow e M iasto ), J a n P ie rc z y ń s k i (S a m p ł a w a )45 T r z e b a te ż b y ło ro z w ią z a ć do k o ń c a s p ra w ę św ia d c z e ń rz e cz o w y c h . 26 sty c z n ia 1946 r o k u n a p o s ie d z e n iu P re z y d iu m P o w ia to w e j R a d y N a ro d o w e j p rz y ję to s p r a w o z d a n ie W o je w o d y P o m o rsk ie g o W o lfs z le g e ra o s z y b k im o d s ta w ie n iu k o n ty n g e n tu ś w ia d c z e ń rz e c z o w y c h i w s p ó łd z ia ła n iu p rz y te j a k c ji w sz y s tk ic h te re n o w y c h ra d n a ro d o w y c h o ra z c z y n n ik a sp o łeczn eg o , a ta k ż e o o d ro c z e n iu te r m in u d o sta w y re s z ty k o n ty n g e n tu (3500 to n z ie m n iak ó w ) n a o k re s p o 15 lu te g o 1946 ro k u ,9. O d rę b n y p ro b le m s tw a r z a ła s y tu a c ja is tn ie ją c a w m a ją tk a c h P a ń s tw o w y c h N ie ru c h o m o śc i Z ie m sk ic h . W m a ją tk a c h ty c h n ie ro z w ią z a n o d o k o ń c a k w e s tii s t a tu su p ra c o d a w c ó w i p ra c o w n ik ó w . T y p o w y m p r z y k ła d e m te g o b y ło n ie u re g u lo w a n ie p ła c za ro b o c iz n ę . P r e z y d iu m P o w ia to w e j R a d y N a ro d o w e j p o s ta n o w iło p rz y ją ć do w ia d o m o śc i p ism o W o je w ó d z k ie g o U rz ę d u Z ie m sk ie g o P o m o rsk ie g o , W y d z ia łu F u n d u s z u Z iem i z 6 m a rc a 1946 r o k u o p r z e la n iu s u m y 50 ty s ię c y zł n a te n c e l 50. R ó w n ież p o w y ż sz y U rz ą d Z ie m s k i p rz e la ł p ó ł m ilio n a z ło ty c h In s p e k to ra to w i M a j ą t kó w P a ń s tw o w y c h ty tu łe m d o ta c ji n a w y d a tk i z w ią z a n e z z a g o s p o d a ro w a n ie m f u n d u sz u z iem i, n a czas o d 1 k w ie tn ia do 30 c z e rw c a 1946 r o k u 51. W k ilk a d n i p ó ź n ie j d o k o n a n o p rz e le w u su m y 200 ty s ię c y zł n a k o n to m a ją tk ó w P a ń s tw o w y c h N ie r u ch o m o ści Z ie m s k ic h , z p rz e z n a c z e n ie m je j n a z a k u p s a d z e n ia k ó w 52. 13 W A PO , 11/99/1/7, k. 18—20. 44 W A P O , 11/99/1/7, k. 18—20. 45 W A P O , II/99/1/7, k. 18—20. 46 W A P O , И/99/1/7, k. 18—20. 47 W A P O , II/99/1/7, k. 18—20.
48 W A P O , II/9 9 /3 5 /la, k. 3, P r o to k ó ł n r 1 P P R N N o w e M ia sto za la ta 1945— 1950. 49 W A PO , II/9 9 /3 5 /la, k. 3.
50 W A P O , II/9 9 /3 5 /la, k. 3. si W A PO , II/9 9 /3 5 /la, k. 3. 52 W A P O , II/9 9 /3 5 /la, k. 3.
T a b e la З S ta n p o g ło w ia b y d ła , trzod y c h le w n e j, owi ec i dro biu w p o w ie c ie n o w o m ie js k im D ró b >» u 3 X И ar UD ω [Μ сб X & о Ä ŕ·» Ό « СЯ o co ca со сосоTí* 1-4 О ca Tí* Q i — o coсо л f—1 TJ* O w c e & ■o ä ai Ці Λ X s о JH M ш rt S "ar 1 .ге — о ca О) солсо c-ca со со о г-4 49 8 4 α> с О£ V N и л 3 & о J 3 a НО 2* S 0) 'Eo о as as ŕ S ф tH 4M о TJ* ca см ■ф ca л σ ι СО л 00 5 1 8 9 3 О tH < 5 a 3 ■8tH ю Û , Ś w in ie £ О ÍH 3 3 M (-1 О Л S 0 Ό * α
1
о Qi ľS 5 40 <S tH ю л eo ca о TJ* 00 СО 1—4 70 7 3 B y d ło £ О £ £ Ä я ä 3 x л О in eo о TJ* О) аО) с-O i ca OJ i—1 caf—4 v |H > CO tH ІЧ С s o Xo ·*■> O o. 0 з w u. С X с N nr S1
№ 01
0
) ž о Й Й Й ь £■о .к о 0 м &41
м о № <! ŕ о ■3 •оb ■NZ B A D A Ń N A D O R G A N I Z A C J Ą N O W O M I E J S K I E G O R O L N I C T W A 2 0 7
S y tu a c ja g o s p o d a rc z a p o w ia tu n a d a l n ie p r z e d s ta w ia ła się n a jle p ie j. P r e z y d iu m P o w ia to w e j R a d y N a ro d o w e j, p o d n a c isk ie m g m in n y c h r a d n a ro d o w y c h , z w ra c a ło się do W o je w ó d z k ie j R a d y o u m o rz e n ie z a le g ły c h św ia d c z e ń rz e c z o w y c h w ilości 1 059 908 kg zb o ża o ra z 2 015 384 k g z ie m n ia k ó w , go b y ło m o ty w o w a n e m a so w y m p rz e p ę d e m b y d ła , n ie p e łn y m o b s ia n ie m z iem i i s k u tk a m i h u ra g a n u и .
W ro k u 1946 n a s tą p iła p e w n a p o p ra w a w ro ln ic tw ie . W e d łu g d a n y c h s t a t y s ty cz n y c h , w r o k u 1946 s ta n p o g ło w ia b y d ła n a t e r e n ie p o w ia tu p rz e d s ta w ia ł się n a s tę p u ją c o : 5840 k o n i, 73 w o ły , 4000 s z tu k b y d ła , 9748 ś w iń , 4620 o w iec, 956 kóz, 74 007 k u r i 32 000 in n e g o d ro b iu o ra z 2540 p n i pszczół. P r z e d w o jn ą n a to m ia s t (w. 1938 ro k u ) w p o w ie c ie h o d o w a n o 14 568 k o n i, 36 720 s z tu k b y d ła , 48 080 ś w iń i 16 200 o w iec n a o g ó ln ą lic z b ę 6975 g o sp o d a rstw . W p o ró w n a n iu ze s ta n e m p r z e d w o je n n y m lic z b a k o n i s p a d ła w ię c do 38% , b y d ła d o 37% , ś w iń do 22%.
P o g ło w ie b y d ła i ś w iń s to p n io w o z w ięk sz ało się, je ś li zaś ch o d zi o p o g ło w ie k o n i, w z ra s ta ło o n o b a rd z o w o ln o , z u w a g i n a f a k t p r z e c ią ż e n ia p ra c ą n a ro li ź re b - n y c h k la c z y i m ło d y c h k o n i. D la te g o te ż często z d a r z a ły się w y p a d k i p a d a n i a k o n i z n a d m ie rn e g o w y s iłk u o ra z ró ż n y c h sch o rze ń . N a jc z ę stsz a c h o ro b a w ś ró d k o n i to n o sacizn a, k tó ra p ra w d o p o d o b n ie p o c h o d ziła od w y c ie ń c z o n y c h k o n i, sta n o w ią c y c h u p rz e d n io w ła sn o ś ć je d n o s te k w o js k o w y c h , z te r e n ó w o d z y sk a n y c h .
J u ż w e w rz e ś n iu 1945 r o k u z g ro m a d z o n o 57 325 k g ż y ta , 54 000 k g p sze n ic y , 43 370 k g ję c z m ie n ia , 3092 k g o w sa, 24 819 k g m ie s z a n e k n a p a s z ę 54. Z p o sia d a n y c h z a p a s ó w z b o żo w y ch n a a k c ję s ie w n ą w y d a n o 68 to n ż y ta i 3 to n y p s z e n ic y 65. J e ś li c h o d zi o p ro d u k c ję ro ln ą , to i tu n a s tą p iła p o w a ż n a p o p ra w a . N a o g ó ln ą p o w ie rz c h n ię 52 927 h a je s ie n ią 1946 ro k u o b sian o 17 764 h a ż y te m , 2390 h a p sze n ic ą , 150 h a rz e p a k ie m , 3850 h a k o n ic z y n ą, ra z e m 24154 h a , co s ta n o w i 45,6% og ó łu u ż y tk ó w ro ln y c h . N a z a s ie w j a r y p o z o sta ło 28 773 h a . Z im a w y rz ą d z iła szk o d y w z a s ie w a c h o z im y c h około 15% w s k u t e k w y m a rz n ię c ia o ra z z a la n ia p ó l p rz e z w o d y g r u n t o w e S6. R o k 1946 c h a r a k t e r y z o w a ł się d a lsz ą p r a c ą n a d u p o rz ą d k o w a n ie m s p r a w w ł a sn o ści ziem i, z a g o s p o d a ro w a n ie m g ru n tó w p rz e ję ty c h z r e f o r m y r o ln e j w p ie rw s z e j fa z ie , j a k i g o s p o d a rs tw o p u szc z o n y ch p rz e z w ła śc ic ie li. J a k ju ż w sp o m n ia n o , r e fo r m ę ro ln ą w p o w ie cie n o w o m ie js k im p ro w a d z o n o w d w u fa z ac h . P ie rw s z a fa z a to p ro w iz o ry c z n y p o d z ia ł m a ją tk ó w . P o d z ia ł te n p o s ia d a ł d u ż e z n a c z e n ie p o lity c z n e , p rz e k o n y w a ł b o w ie m ch ło p ó w i ro b o tn ik ó w ro ln y c h b io rą c y c h z ie m ię z r e fo r m y ro ln e j, że z ie m ia, k tó r ą o trz y m a li z p a rc e la c ji, s ta n o w iła ic h w ła sn o ść . F a k t te n lik w id o w a ł częścio w o n ie p e w n o ś ć i o b a w y p rz e d p o w ro te m o b s z a rn ik ó w , a le ró w n o c z e ś n ie o d w le k a ł s z y b k ie u sp ó łd z ie lc z e n ie w si. R o z p ra s z a ją c o b a w y c h ło p ó w p rz e d k o le k ty w iz a c ją , p o c zę to w y d a w a ć im a k ty n a d a n i a . A k t n a d a n ia s ta n o w ił fo r m ę s tw ie r d z a ją c ą s ta n fa k ty c z n y .
W d ru g ie j fa z ie d o k o n a n o w p e łn i fa c h o w e g o p o d z ia łu z iem i. 2 p a ź d z ie rn ik a 1945 ro k u , d e c y z ją P a ń s tw o w e g o U rz ę d u Z iem sk ie g o , z a tw ie rd z o n y z o sta ł p r o je k t p o d z ia łu m a ją tk u T y lic e (g m in a N o w e M ia sto — w ieś), s p o rz ą d z o n y p rz e z m ie r n i czego M o jm ira K n o ta 15 w rz e śn ia 1945 r o k u 57. R ó w n ież w 1945 r o k u P o w ia to w y
53 W A P O , II/9 9 /3 5 /la, k. 3.
54 W A PO , II/99/35/2a, k. 3, P r o to k o ły P R N N o w e M ia sto 1945— 1949, Z a łą c z n ik n r 1 do p ro to k o łu n r 15 z 18 IV 1947.
55 W A P O , II/99/35/2a. 56 W A P O , II/99/35/2a.
T a b e l a 4 S ta n r e fo rm y ro ln e j w p o w ie cie n o w o m ie js k im
1 8 I V 1947
W y szczególnienie
1
O biektyj
O bszar w ha O b sz a r p rz y ję ty c h do p a r c e la c ji g r u n tó w ogółem W y łą cz e n ie do z a g o s p o d a ro w a n ia p rz e z in s ty tu c je g o sp o d arcz e , 48 12 896,6 k u ltu r a ln e i in n e 5 2 607,2 L a sy i g ru n ty n a z a le s ie n ie i u re g u lo w a n ie g ra n ic le śn y c h 14 1 774,2 P o d le g ło p a rc e la c ji P a r c e la c ja w z a w ie sz e n iu , te r e n y z a ję te p rz e z w o jsk o , s p o rn e 43 8 515,2 m a ją tk i itp . 4 745,8 P a r c e la c ja z ak o ń c z o n a 39 7 769,4 K la s y f ik a c ja z ak o ń c z o n a 40 8 031,7 R o zd y sp o n o w a n o g ru n tó w 39 4 734,3 P rz e k a z a n o re s z tó w e k 34 1 124,4 Z a p a s ziem i 38 1910,7 Szk o ło m ro ln ic z y m p rz e k a z a n o 21 701,8 Z w ią z k o w i „S a m o p o m o c y C h ło p sk ie j" p rz e k a z a n o 13 422,6 O p ie ce S p o łe c z n ej p rz e k a z a n o W y d an o 39 d e c y z ji z a tw ie r d z e n ia p o d z ia łu o ra z 39 u p r a w n ie ń 2 48,5ź ró d ło : WAPO, 11/99/35/2a. P ro to k o ły P o w iato w ej R ad y N arodow ej Nowe M iasto 1945—1949. Z ałączn ik n r 1 do p ro to k o łu n r 15 z 18 IV 1947.
U rz ą d Z ie m s k i w y d a ł d w ie d a lsz e d e cy z je d o ty c z ąc e p o d z ia łu m a ją tk ó w , w 1946 — 33 d ecy zje, a n a re s z tę — w sty c z n iu 1947 r o k u 58.
N ie z a tw ie rd z o n o p o d z ia łu M sz a n o w a z 1945 ro k u , p o n ie w a ż p a rc e la n c i, w o b a w ie p rz e d k o le k ty w iz a c ją , n ie p rz y ję li z iem i, a p rz e ję ły j ą P a ń s tw o w e N ie ru c h o m o ści Z i e m s k ie 69. P o d o b n e z m ia n y w s ta n ie p o s ia d a n ia z aszły w p rz e jm o w a n iu g o s p o d a rstw p o n ie m ie c k ic h p o n iż e j 100 h a . D o 1947 r o k u p rz e ję to 288 g o s p o d a rstw p o n ie m ie c k ic h o p o w ie rz c h n i 4225,33 h a , z czego ro z d y sp o n o w a n o : a) m ie js c o w y m 103 g o sp . o p ow . 1252,13 h a b) p rz e sie d lo n y m z w o je w ó d z tw c e n tra ln y c h i p o łu d n io w y c h 50 — „— 687,69 „ c) r e p a tr ia n to m 43,5 — „— 648,28 „ d) o s a d n ik o m w o jsk o w y m 5 — „— 24,11 „ e) ró ż n y m in s ty tu c jo m 9 — „— 89,59 „ R a z e m ro z d y s p o n o w a n o 208,5 g o s p o d a rstw o p o w ie rz c h n i 2702,72 h a . R o zd y sp o n o w a n o te ż w ó w czas 69,5 g o s p o d a r stw p o n iż e j 5 h a o łą c z n e j p o w ie rz c h n i 1522,60 h a . G o sp o d a rs tw a te p rz e ją ł R e f e r a t F in a n s ó w R o ln y c h .--- ---Do 1947 ro k u w y d a n o 56 a k tó w n a d a n i a 60. W ła d ze p o s ta w iły so b ie z a z a d a n ie 58 Ib id e m .
59 Ib id e m . T e c z k a n r 27. Z e s ta w ie n ie p o d z ia łu z iem i m a ją tk u M szan o w o . 60 W A PO , II/99/35/2a. P r o to k o ły P R N N o w e M iasto 1945— 1949. Z a łą c z n ik n r 1 do p ro to k o łu n r 15 z 18 IV 1947.
2 B A D A f t N A D O R G A N I Z A C J Ą N O W O M I E J S K I E G O R O L N I C T W A 209
T a b e l a 5 N a d z ia ły z ie m i d la poszczególnych* g r u p lu d n o ś c i
W y szczególnienie O biekty j O bszar w ha S łu ż b a fo lw a rc z n a 356 2 772,5
B ez ro ln i 201 1 334,1
W ła śc ic iele g o s p o d a rstw k a rło w a ty c h 6 15,8
M ało ro ln i 97 487,9
Ś r e d n io r o ln i o b a rc z e n i d u ż ą ro d z in ą 35 124,0
R azem 695 4 734,3
Ź ródło: WAPO, II/99/35/2a. P ro to k o ły P o w iato w ej R ad y N aro dow ej Nowe M iasto 1945— 1949. Z a łączn ik n r 1 do p ro to k o łu n r 1S Z 18 IV 1947.
z ak o ń c z e n ie a k c ji o sa d n ic z e j w 1947 ro k u . P o s tu lo w a n o w y d a ć do te g o c za su w s z y s t k ie a k ty n a d a n ia , z ak o ń c z y ć sz a c u n e k i k la s y f ik a c ję z ie m i o ra z j ą z a h i p o te k o w a ć 61 P o s ta n o w io n o ró w n ie ż z ac h ę c ić p o s ia d a c z y z iem i, b y w p ła c ili n a k o n to P o w ia to w ego B a n k u R o ln e g o p ie n ią d z e w k w o c ie p o 100 zł za 1 h a z ie m i i to do d n ia 1 lip c a 1947 ro k u , g d y ż po ty m te r m in ie 1 h a z ie m i m ia ł b y ć lic z o n y p o c e n a c h w o ln o ry n k o w y c h °2.
R ó żn ice m ię d z y s ta n e m p o s ia d a n ia z ie m i w 1946 a 1947 ro k u w y n ik a ją stą d , że p ie rw s z ą fa z ę r e fo r m y r o ln e j p rz e p ro w a d z o n o p ro w iz o ry c z n ie , b e z u d z ia łu fa c h o w e j słu żb y . Z d a rz a ło s ię w ó w cz a s, że z ie m ię p rz y jm o w a li lu d z ie , k tó rz y w k ró tc e z rz e k a li się je j ze w z g lę d u n a p o d e sz ły w ie k , r o z d z ia ł w r o d z in ie (m ą ż n ie w ró c ił z w y g n a n ia ), b r a k siły p o c ią g o w e j itp . N ie k tó rz y p o p r o s tu w y je ż d ż a li n a Z ie m ie O d z y sk a n e . U c iec z k i p o w o d o w a n e też b y ły c zę sty m p rz e k r a c z a n ie m śre d n io p r z y ję ty c h d la p o w ia tu n o rm p o d z ia łu z i e m i 63.
M im o że w w o je w ó d z tw ie b y d g o sk im w y p a d k i n ie w ła śc iw e g o p o d z ia łu ziem i b a rd z o szy b k o p ro s to w a n o , a w in n i p o n o sili k a ry , w p o w ie c ie n o w o m ie js k im u t r z y m y w a n o w m o cy d e cy z je ze w z g lę d u n a w y ją tk o w o n ie k o r z y s tn e u k s z ta łto w a n ie rz e ź b y te r e n u i z łą ja k o ś ć g le b y G4. S a m p rz e b ie g re fo r m y r o ln e j n ie b y ł a n i ła tw y , a n i p ro s ty . P r z e w a ż a ją c a w ię k szość p a rc e l a n tó w o trz y m a ła je d y n ie s a m e g ru n ty b ez b u d y n k ó w i in w e n ta rz a . T y lk o t a część ro ln ik ó w , k tó ry c h u w ła sz c zo n o n a n a d a n y c h g o s p o d a r s tw a c h p o n ie m ie c k ic h , p o s ia d a ła b u d y n k i i in w e n ta rz . T ru d n o ś c i w p rz e p ro w a d z e n iu re fo r m y r o ln e j p o le g a ły n a n ie te rm in o w y m p rz y g o to w a n iu d o w o d ó w p o m ia ro w y c h (z b r a k u m ie rn ic z y c h ), j a k r ó w n ie ż z b r a k u d a n y c h sz a c u n k o w y c h . N ie m n ie j r e f o r m a ro ln a , p o m im o w s p o m n ia n y c h p o w y ż e j tr u d n o ś c i, z o sta ła p rz e p ro w a d z o n a w c a łe j ro z ciąg ło ści, a zie m ia, k tó r a s ta ł a s ię w ła sn o ś c ią p a rc e la n tó w , z o sta ła szy b k o z ag o s p o d a ro w a n a .
B łę d y , ja k ie p o p e łn io n o p o d c za s re f o r m y ro ln e j, d o ty c z y ły te ż p rz y z n a w a n ia 61 W A PO , II/9B/35/2a.
02 W A PO , II/99/35/2a.
03 R. H ala'b a, N . K o ło m e jc zy k , op. cit., s. 81. 64 B. G o łębow icz, op. cit., s. 122.
210
z b y t m a ły c h g o s p o d a rstw , w g ra n ic a c h 5— 10 ha. N ie w ła ś c iw e o k a z a ło się ró w n ie ż d z ie le n ie g o s p o d a rstw pon iem ieffld ch i w p ro w a d z a n ie d o b u d y n k ó w g o sp o d arcz y c h d w ó ch lu b trz e c h w ła śc ic ie li. P o w o d o w a ło to c zę ste n ie p o ro z u m ie n ia , p o g a rsza ło s to s u n k i m ię d z y lu d z k ie i ro d z iło sp o ry , k tó re z re g u ły ro z s trz y g a ły p o te m sąd y , a ty m c z a se m g o s p o d a rstw a p o d u p a d ły i w y m a g a ły p o m o cy od p a ń s t w a 65.
N a s ie rp n io w y m p le n u m K o m ite tu P o w ia to w e g o P o ls k ie j P a r t i i R o b o tn ic ze j w 1947 ro k u I s e k r e ta r z p rz e p ro w a d z ił a n a liz ę s y tu a c ji s p o łe c z n o -g o s p o d a rc z e j p o w ia tu . S tw ie rd z ił on, że g o s p o d a rk a p o w ia tu b y ła p o d z ie lo n a n a trz y s e k to r y g o sp o d a rc z e (do ty czy to p rz e m y słu , h a n d lu i rz e m io sła): p a ń stw o w y — 15%, s p ó łd z ie l czy — 45%, p r y w a tn y — 40%. D a n e te n ie o b e jm u ją ro ln ic tw a . W ro ln ic tw ie p o n a d 90% z ie m i z n a jd o w a ło się w rę k a c h p ry w a tn y c h w ła śc ic ie li, a z a le d w ie 10% w e w ła d a n iu g o s p o d a rstw P a ń s tw o w y c h N ie ru c h o m o śc i Z ie m sk ic h Gö.
R o k 1947 b y ł o k re se m d a lsz e g o p o rz ą d k o w a n ia s p r a w ro ln y c h . W ła d ze p a r ty jn e i a d m in is tra c y jn e w p ro w a d z a ły w ży cie o k ó ln ik n r 211 R a d y P a ń s tw a i B iu ra R ad N a ro d o w y c h w W a rsz a w ie z d n ia 17 w rz e ś n ia 1947 ro k u w s p ra w ie s ą s ie d z k ie j sam o p o m o cy . D e cy z ja ta z lik w id o w a ła u s ta lo n y u p rz e d n io i w p ro w a d z o n y p rz e z K o m ite t P o w ia to w y P o ls k ie j P a r t i i R o b o tn ic ze j sp o só b p ro w a d z e n ia s ą s ie d z k ie j pom ocy. O k ó ln ik te n o k re ś lił d la p o w ia tu o p ła tę w w y so k o śc i 30 kg zb o ża za d z ie ń p ra c y je d n e j p a ry k o n i w ra z z p o m o c n ik ie m , zaś za d zień p ra c y je d n e g o k o n ia z p o m o c n ik ie m — 20 kg. W y ży w ie n ie d o s ta rc z y ć m ia ł k o rz y s ta ją c y z po m o cy . W y so k o ść o p ła t za ś w ia d c z e n ie s ą s ie d z k ie j po m o cy ro ln e j w y z n a c z a ły g m in n e k o m is je g o sp o d arcz e z u w z g lę d n ie n ie m s ta n u m a ją tk o w e g o u p ra w n io n e g o o ra z w y d a jn o śc i i s k u te c z n o śc i p ra c y św iad c z ąc e g o pom oc. G m in n a k o m is ja g o sp o d arcz a w u z a s a d n io n y c h w y p a d k a c h m o g ła c ałk o w icie zw o ln ić u p ra w n io n e g o od o p ła t i zo b o w ią za ć s ą s ia d a do b e z p ła tn e g o św ia d c z e n ia , b ą d ź z o b o w iąz a ć u p ra w n io n e g o do oso b is te g o o d p ra c o w a n ia pom ocy, lic z ąc d w a d n i p ra c y ja k o e k w iw a le n t z a 1 d z ie ń p ra c y je d n e g o k o n ia z p o m o c n ik ie m lu b trz y d n i za p ra c ę d w ó c h k o n i i p o m o c n ik a . Z w a ln ia ła n a to m ia s t od św ia d c z e ń w d o w y , m a ją c e co n a jm n ie j tro j e d zieci w w ie k u szk o ln y m i p o s ia d a ją c e g o s p o d a rstw a ro ln e p o n iż e j 20 h a . B ra ła ró w n ie ż po d u w a g ę n ie z d o ln y c h do p ra c y in w a lid ó w w o je n n y c h 67.
Z w ią z e k S a m o p o m o c y C h ło p sk ie j p o p rz e z s w o je o g n iw a p o d n o sił k u l t u r ę ro ln ą , w p ro w a d z a ł do p ro d u k c ji ro ln e j p o d s ta w o w e e le m e n ty n a u k i, z a jm o w a ł się o rg a n i z a c ją h a n d lu , p o ż a rn ic tw a i d z ia ła ln o ś c ią sp o łeczn ą. B y ła to p ra c a p io n ie rs k a , k tó r a ła m a ła d o ty c h c za so w e p rz y z w y c z a je n ia i t r a d y c j e 08. Z w ią z e k S am o p o m o c y C h ło p s k ie j w p ro w a d z a ł n o w e m e to d y o rg a n iz o w a n ia w si sam o p o m o co w y c h .
P r e z y d iu m P o w ia to w e j R a d y N a ro d o w e j p rz y ję ło 31 s ie r p n ia 1948 r o k u d ecy zję B iu ra P r e z y d iu m P o m o rsk ie j W o je w ó d z k ie j R a d y N a ro d o w e j w B y d g o szczy z 19 lip c a 1948 ro k u w s p ra w ie s u b w e n c jo n o w a n ia w si sam o p o m o co w y c h , a n a s tę p n ie u sta liło o b o w ią ze k w p ro w a d z a n ia p rz y m u s o w e g o u b e zp iec z en ia ru c h o m o ś c i ro ln y c h , c z u w a n ia n a d p rz e p ro w a d z e n ie m p o d o ry w e k i d o p iln o w a n ia o d p o w ie d n ie g o s ta w ia n ia szty g ze z b o ż e m 6e.
D o sło w n ic tw a p ra c y p o lity c z n e j n a w si n o w o m ie js k ie j w 1948 ro k u w e sz ły n o w e 65 Ib id e m .
66 Ib id e m .
07 A K W O , 13/V/1. P r o to k ó ł P le n u m K P P P R z 26 V II I 1947.
68 W A PO , II/99/35/la. P r o to k o ły p o sied z e ń P P R N N o w e M iasto 1945— 1950. P u n k t 1 p ro to k o łu n r 30 z 13 X 1947.
Z B A D A Ń N A D O R G A N I Z A C J Ą N O W O M I E J S K I E G O R O L N I C T W A 211
p o ję c ia, n a p rz y k ła d czy n y sp o łeczn e, w y k o n y w a n e w g o s p o d a r s tw a c h ro ln y c h n a w si p rzez lu d z i p ra c u ją c y c h w u rz ę d a c h i fa b ry k a c h . S ta r o s ta p o w ia to w y w sw o im sp ra w o z d a n iu s y tu a c y jn y m za lip ie c 1948 ro k u in fo r m o w a ł o u d z ia le w c zy n ie s p o łe c zn y m p ra c o w n ik ó w s ta r o s tw a , c zło n k ó w z w ią z k ó w z aw o d o w y c h : p ra c o w n ik ó w p a ń stw o w y c h , sp ó łd zielcó w , S a m o rz ą d u T e re n o w e g o i Z a rz ą d u D ro g o w eg o , k tó rz y p ra c o w a li w O stro w ite m o ra z w C z e c h ó w k a c h 70. N a p o s ie d z e n iu e g z e k u ty w y K o m ite tu P o w ia to w e g o P o ls k ie j P a r t i i R o b o tn ic z e j 5 s ie r p n ia 1948 r o k u o m ó w io n o w sp ó łz a w o d n ic tw o p ra c y , p o d ję te m ię d z y P a ń s tw o w y m i N ie ru c h o m o śc ia m i Z ie m s k im i n r 18 O stro w ite i 19 M szan o w o z z esp o łe m P ią tk o w o , p o w ia t w ą b r z e s k i 71. O g o s p o d a rn o śc i i tro s c e o ro z w ó j r o ln ic tw a ś w iad c z y fa k t, że w s ie rp n iu 1948 r o k u ro ln ik o m w p o w ie c ie p rz y z n a n o k r e d y ty w w y so k o śc i 70 ty s ię c y zł n a z a k u p zboża k w a lifik o w a n e g o , 425 ty s ię c y zł n a z a k u p zb o ża i n a s ie n ia b u r a k ó w . N a d to p rz y d z ie lo n o im 40 to n ż y ta k w a lifik o w a n e g o i 11 to n p s z e n ic y 72.
W m e ld u n k u ty m in fo rm o w a n o te ż w ła d z e w o je w ó d z k ie o k o ń c o w y m s ta d iu m a k c ji
s ie w n e j i o je s ie n n y c h sia n o k o s a c h o ra z o ty m , że w y k o p k i z ie m n ia k ó w i b u ra k ó w z o sta ły u k o ń c zo n e p rz e d p rz e w id y w a n y m t e r m i n e m 73. J e s ie n ią 1948 r o k u w y k o n a n o p la n o b s ie w a ją c u : ż y te m o zim y m 20 083,15, p s z e n ic ą — 964,75, ję c z m ie n ie m o zi m y m — 21,50, r z e p a k ie m o z im y m — 233,90 o ra z k o n ic z y n ą i lu c e r n ą — 4211,00 h a . S to s u n e k z asie w ó w o z im y c h do ja ry c h , j a k i o k o p o w y c h o ra z in n y c h u p r a w do zbóż ś w ia d c z y ł o w ła śc iw y c h p ro p o rc ja c h , a ty m s a m y m o s to su n k o w o w y so k ie j k u ltu r z e ro ln e j.
R e a s u m u ją c n a le ż y s tw ie rd z ić , iż p o m im o o g ro m u z n iszczeń , ja k ic h d o z n ało n o w o m ie js k ie ro ln ic tw o w o k re s ie o k u p a c ji, w c ią g u trz e c h p ie rw s z y c h l a t w ła d z y lu d o w e j u d a ło s ię d z ię k i w y siłk o w i całeg o s p o łe c z e ń stw a , p rz y p o m o cy a p a r a t u a d m in is tra c y jn e g o i p a rty jn e g o , s tw o rz y ć p o d s ta w y w a r u n k u ją c e ro z w ó j n a jw a ż n ie js z e j w ty m p o w ie cie g a łę zi g o s p o d a rk i. P o m im o w ie lo ra k ic h tru d n o ś c i o r g a n iz a c y jn y c h zd o ła n o z p o w o d z en ie m p rz e p ro w a d z ić w p o w ie cie r e fo r m ę ro ln ą o ra z — d z ię k i p o m o cy fin a n s o w e j i rz e c z o w e j p a ń s tw a — z a p e w n io n o r o ln ic tw u p o d s ta w o w e śro d k i p ro d u k c ji. W e fe k c ie n o w o m ie js k ie ro ln ic tw o m o g ło ju ż w p ie rw s z y c h la ta c h po w y z w o le n iu p rz e k a z a ć n a d w y ż k i p ro d u k c y jn e n a z a o p a tr z e n ie p rz e m y s ło w y c h re g io n ó w k ra ju .
70 W A P O , II/99/35/la. P ro to k o ły p o sied z e ń P P R N N o w e M iasto . P u n k t 14 p r o to k o łu n r 39 z 31 V I I I 1948.
71 W A P O , II/99/4/88. M a te ria ły d o s p ra w o z d a ń s ta ty s ty c z n y c h za 1948 r. T e c z k a n r 1, P P R N . S p r a w o z d a n ia s y tu a c y jn e za V I I 1948. 72 A K W O , 13 IV/1. P ro to k o ły e g z e k u ty w y K P P P R . 78 W A P O , II/99/4/88. M a te r ia ły d o s p ra w o z d a ń s ta ty s ty c z n y c h za 1948 r. S p r a w o z d a n ie s y tu a c y jn e za V III 1948. 74 W A PO , II/99/4/88. 14'
212 A U S D EN F O R S C H U N G E N Ü B E R D IE O R G A N IS A T IO N D E R L A N D W IR T S C H A F T IM K R E IS N O W E M IA S T O IN D E N JA H R E N 1945— 1948 Z u s a m m e n f a s s u n g D e r Vf. b e h a n d e lt in se in e m A u fs a tz d e n V e rla u f d e r A g ra rre fo r m u n d d ie E n tw ic k lu n g d e r L a n d w ir t s c h a f t im K re is e N o w e M ia sto (N e u m a rk ) in d e n e rs te n d re i J a h r e n n a c h d e r B e fre iu n g a u s d em fa s c h is tis c h e n Jo ch .
D ie A g ra rre f o r m w u rd e im K re is N o w e M iasto a u f G ru n d d es E rla ss e s des P o ln isc h e n K o m m itte e s d e r N a tio n a le n B e fre iu n g v o m 6. S e p te m b e r 1944 d u r c h g e fü h rt. Es w u rd e n in s g e s a m t 43 G ü te r m it 10 683 h a d e r P a r z e llie ru n g u n te rz o g e n . D ie w irts c h a f tlic h e G e sa m tla g e d es K re is e s w a r im J a h r e 1945 in fo lg e d e r w ä h re n d d e r K rie g s h a n d lu n g e n e n ts ta n d e n e n V e rw ü s tu n g e n n ic h t g u t. T ro tz d e m w u rd e im S o m m e r 1945 g e e r n te t. D e r A b sc h lu ß d e r E r n te u n d d ie V o rb e re itu n g e n z u r A u s s a a t h a b e n es m ö g lic h g e m a c h t, d ie e rs te la n d w irts c h a f tlic h e Z ä h lu n g d u r c h z u fü h re n . Es w u rd e d a b e i e in e V e r m in d e ru n g im B e s ta n d d e r M a s c h in e n u n d d e r H a u s tie re im V erg le ic h m it d e r V o rk rie g s z e it n a ch g e w ie se n .
I n d e n d a ra u ffo lg e n d e n J a h r e n w a r e in e s y ste m a tis c h e B e s s e ru n g in d e r L a n d w ir ts c h a f t zu v e rm e rk e n . Es w u r d e n w e ite re A rb e ite n z u r N e u o rd n u n g d es B o d e n e ig e n tu m s d u r c h g e fü h rt; a u c h d e r in fo lg e d e r A g ra rr e f o r m ü b e rn o m m e n e G ru n d b e sitz u n d d ie v o n d e n b is h e rig e n B e s itz e rn v e rla s s e n e n G e h ö fte w u r d e n a llm ä h lic h w ie d e r b e w irts c h a fte t.
