Grygier, Tadeusz
Informatyka archiwalna dla Prus
Wschodnich w latach 1933-1945
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2-3, 293-326
IN FO R M A TY K A A R C H IW A LN A D LA P R U S W SCHO DN ICH
W LA TA CH 1939— 1945
U z n a ją c w p o d s ta w o w e j k la s y f ik a c ji in fo r m a c ji p o d z ia ł n a m a k r o in f o r m a c ję i m ik r o in fo rm a c ję (in fo rm a ty k ę ) ja k o p u n k t w y jś c ia p r z y ję to t ę d ru g ą , s ta n o w ią c ą d y sc y p lin ę n a u k o w ą , o b e jm u ją c ą in fo r m a c ję ty lk o o je d n e j i n s ty tu c ji (w n a sz y m w y p a d k u o W o je w ó d z k im A rc h iw u m P a ń s tw o w y m w O lszty n ie) 4 G łó w n y m i n s t r u m e n te m u ła tw ia ją c y m p rz e g lą d c ało śc i in f o r m a c ji z a w a r ty c h w z a so b ie a r c h i w a l n y m j e s t in d e k s te m a ty c z n y (w y k a z te m a ty c z n y ) w u k ła d z ie d z ie się tn y m . S y s te m a ty k a d z ie s ię tn a w p ra w d z ie p rz e c iw s ta w ia się d w o m p o d s ta w o w y m z a s a d o m o r g a n i z a c ji p r a c y w a rc h iw a c h , a m ia n o w ic ie z a s a d z ie p ro w e n ie n c y j n e j — w o rg a n iz a c ji tz w . s p ic h le rz a in fo r m a c ji w a r c h iw a c h o ra z z a s a d z ie u s tr o jo w e j — w m e to d a c h k o rz y s ta n ia z z aso b ó w a rc h iw a ln y c h , n ie m n ie j je s t o n a s to so w a n a c o ra z częściej, p rz e to p o w in n a b y ć z a a d a p to w a n a d la p o trz e b i n f o r m a ty k i a r c h i w a l n e j 2. D o k u m e n ta c ja a r c h iw a l n a (czy n n o ści te c h n ic z n e d o k u m e n ta c ji) s to s u je się r ó w n ie ż c o ra z czę ściej i w p e łn i w y k o rz y s tu je d o ś w ia d c z e n ia w t e j m ie rz e w n a u c e i p r a k ty c e b ib lio t e k a r s k i e j. T r z e b a je d n a k ż e p o d k re ś lić , iż s y s te m a ty k a d z ie s ię tn a w d o k u m e n ta c ji (w ięc i in fo r m a ty c e ) a rc h iw a l n e j o d b ie g a z n a c z n ie od s to s o w a n e j w in n y c h d z ie d zi-1 I n f o r m a c j a j e s t czę ścią s k ła d o w ą z a d a ń d o k u m e n ta c y jn y c h a rc h iw ó w , je s t częścią s k ła d o w ą d o k u m e n ta c ji a r c h iw a l n e j w je j p a r t i i te c h n ic z n e j. D la p o trz e b a rc h iw a ln y c h p rz e p ro w a d z ić trz e b a k la s y f ik a c ję in fo r m a c ji a rc h iw a l n e j. W y ja ś n ie n ia w y m a g a ró w n ie ż p o ję c ie „ in f o r m a ty k a ” . E. T e r e b u c h a , (Z a g a d n ie n ie k la s y f i k a c j i in fo r m a c j i e k o n o m ic z n e j, O rg a n iz a c ja -M e to d y -T e c h n ik a , 1969, z. 7, ss. 4— 6) słu sz n iep o d k re ś la , że „ m a k r o in f o r m a c ja ” n ie je s t jesz c z e d y s c y p lin ą n a u k o w ą , że j e s t z b y t u n iw e rs a lis ty c z n a i z b y t w y s p e c ja liz o w a n a . N a to m ia s t „ m ik r o in f o r m a c j a ” j e s t ju ż d y s c y p lin ą n a u k o w ą (in fo rm a ty k a ). O b e jm u je o n a je d n a k ż e t y lk o je d e n z a k ła d p ra c y . D z ielim y „ m ik ro in f o rm a c ję ” n a z e w n ę trz n ą i w e w n ę tr z n ą . W e w n ę trz n a in fo r m a c ja a rc h iw a l n a (in f o rm a ty k a a rc h iw a ln a ) w A rc h iw u m O ls z ty ń s k im j e s t s to su n k o w o d o b rz e ro z b u d o w a n a , je d n a k ż e ze w z g lę d u n a z asię g , ilo ś ć o ra z m e to d y n ie n a d a j e się n a ra z ie d o z a s to s o w a n ia n a z e w n ę trz n y u ż y te k . D la je j p rz e d s ta w ie n ia trz e b a je sz c z e p rz e p ro w a d z ić p r a c e ty p iz a c y jn e , g d y ż o d n ic h n a le ż y ro z p o c z y n a ć k la s y f ik a c ję in f o r m a c ji (E. S z c z e p a ń s k i , T y p iz a c ja p ro c e só w te c h n o lo g ic z n y c h — T P T , P r z e g lą d O rg a n iz a c ji, 1970, n r 3, ss. 121— 124 o ra z n r 4, ss. 171— 174). I n f o r m a ty k ę a r c h iw a l n ą u ją ć w ię c m o ż n a ja k o in fo r m a c ję o z a s o b ie a rc h iw a l n y m w o p a rc iu o p o d s ta w o w ą e w id e n c ję a r c h iw a l n ą do u ż y tk u w e w n ę tr z n e g o i p o s ia d a ją c ą c h a r a k t e r p ra w n o s k a rb o w y . 2 J e ś li p rz y jm ie się, że in f o r m a ty k a je s t w y s z u k iw a n ie m in fo r m a c ji z n a g r o m a d z o n y c h w ia d o m o śc i b ez c z y ta n ia , k w e r e n d y c zy z a p y ta n ia , to w ła ś n ie k la s y f ik a c ja d z ie s ię tn a n a jb a r d z ie j się do ta k ie g o u ję c ia n a d a je . J e s t o n a ty m w y g o d n ie jsz y m i n s tru m e n te m , że i d o k u m e n ta lis t y k a (czyli z b io ry in f o r m a c ji n a u k o w o - te c h n ic z n e j) o p e r u je ty m s y s te m e m k la s y f ik a c y jn y m (S. A n d r e j s z y n , S y s t e m w y s z u k iv x in ia
in fo r m a c ji, O rg a n iz a c ja -M e to d y -T e c h n ik a , 1970, z. 4, s. 26). U k ła d d z ie s ię tn y s p e łn ia
w y m o g i lo g ik i i m n e m o te c h n ik i, d a le j p o z w a la n a s to s o w a n ie in f o r m a c ji a n a l ity c z n e j, s y n te ty c z n e j czy zb io rc z ej (E. T e r e b u c h a , Z a s a d y p r e z e n ta c j i in fo r m a c j i e k o
294 T A D E U S Z G R Y G I E R
n a c h n a u k o w y c h ; o p ie ra się o n a b o w ie m o s y s te m a ty k ę d z ie s ię tn ą s to so w a n ą w a d m i n is tra c ji. T y m sa m y m n ie ja k o r e s p e k tu j e a rc h iw a l n ą z a s a d ę p ro w e n ie n c y jn ą o ra z z a s a d ę u s tro jo w ą .
P u n k te m w y jś c ia s y s te m a ty k i d z ie s ię tn e j d o k u m e n ta c ji a r c h iw a ln e j d la n a z i s to w sk ie g o zaso b u a k to w e g o , d la zesp o łó w a rc h iw a ln y c h w y tw o rz o n y c h p rz e z n a z i sto w sk ic h tw ó rc ó w , je s t u s ta lo n a w 1940 r. s t r u k t u r a z a so b u a k to w e g o u rz ę d ó w a d m in is tr a c j i n a z isto w s k ie j. M ia ła o n a b y ć z re sz tą z e w n ę trz n y m w y ra z e m t o t a l i t a r n eg o c h a r a k t e r u te j a d m in is tra c j i, je j a b so lu ty sty c z n e g o zac ię c ia, po p r o s tu „ za sad y w o d z o w s k ie j” (F ü h re rp rin z ip ) w o rg a n iz a c ji i z a r z ą d z a n i u 3.
T ru d n o śc i w w y k o rz y s ta n iu d z ie się tn e g o w y k a z u a k t a d m in is tr a c j i n a z is to w s k ie j d la p o trz e b i n f o r m a ty k i a r c h iw a l n e j p o le g a ją n a z n a c z n e j p ły n n o ś c i (n ie s ta b iln o śc i) te j a d m in is tra c j i. S a m a a d m in is tr a c j a n a z is to w s k a p o d le g a ła s ta ły m z m ia n o m , r e o r g a n iz a c jo m . W re z u lta c ie i p la n y a k t s ta l e się z m ie n ia ły i m im o w y siłk ó w a d m in i s tr a c j i n ie s ta ły s ię o n e k o n s ta n t ą w z m ie n ia ją c y c h s ię w a r u n k a c h (p a ra m e tra c h ) je j d z i a ł a n i a 4. T o p ie rw s z a tru d n o ś ć w y p o śro d k o w a n ia u k ła d u rzeczo w eg o a k t a d m in is tr a c j i n a z isto w s k ie j, a ty m s a m y m i u k ła d u rzeczo w eg o (d z ie siętn e g o ) in d e k su te m a ty c z n e g o d la p o trz e b in f o r m a ty k i a r c h iw a ln e j.
D ru g ą tru d n o ś c ią w u s ta le n iu p ra w id ło w e g o s y s te m u in fo r m a c y jn e g o d la m a te r ia łó w a rc h iw a ln y c h o k re s u n a z isto w s k ie g o w P r u s a c h W sc h o d n ic h (z re sztą n ie ty lk o d la teg o o k re s u ) je s t p r a w ie c a łk o w ity b r a k p ro g n o z o w a n ia in fo rm a c y jn e g o .
3 U k ła d d z ie się tn y b ę d ą c y re z u lta te m z m ia n s y s te m u b iu ro w o ś c i w a d m in is tr a c j i p r u s k ie j, ja k o z e w n ę trz n y w y ra z „ z e rw a n ia z ro ln ic z y m c h a r a k t e r e m te j a d m in i s tr a c j i i p r z e k s z ta łc a n ia je j w a d m in is tra c j ę p a ń s tw a p rz e m y sło w e g o ” s ta ł się p o d s ta w ą w sz y s tk ic h re fo r m b iu ro w y c h z ac h o d z ą cy c h w P r u s a c h p o c zą w szy od 1921 r. (W o jew ó d zk ie A rc h iw u m P a ń s tw o w e w O lsz ty n ie — d a le j W A P O -V IH /7 -1 6 2 , p ism o M in is te r s tw a S p r a w W e w n ę trz n y c h w B e r lin ie z 16 I I I 1927). U trz y m a n o n a z is to w s k i u k ła d g ru p z a s a d n ic z y c h u k ła d u d z ie się tn e g o , ja k o b a r d z ie j p rz y d a tn y , g d y ż ja k o g ru p y ty p o w e p r z e w id u je ty lk o d w ie, a m ia n o w ic ie g ru p ę „0” — Z a rz ą d z a n ie o ra z g ru p ę „9” — F in a n s e . T e d w ie g r u p y s ta n o w ią r a m y , w k tó r y c h m ie ś c i się p o z o sta ły c h o siem — „1”, „2”, „3” ... „8”. D a le j tr z e b a p o d k re ś lić , iż w n a z is to w s k ie j a d m i n is tr a c ji p o d p o ję c ie m „ z a rz ą d z a n ie ” u jm o w a n o z a g a d n ie n ia u s tro jo w e , o rg a n iz a c y jn e , b u d ż e to w o -g o sp o d a rc z e , p e rs o n a ln e (k a d ro w e ). T a k u ję ty p l a n d z ie s ię tn y a k t d a w a ł m o ż n o ść s ze ro k ie g o ro z b u d o w y w a n ia go w g łą b o ra z s ta w a ł s ię n ie ja k o id e a ln y m p la n e m p o d z ia łu fu n k c jo n a ln e g o ( A u fg e b e n g lie d e r u n g s p la n ). W y łą c z e n ie d w u g ru p z a s a d n ic z y c h ja k o ra m o w y c h („0” i „9” ) c zy n iło r ó w n ie ż z a d o ść s to s o w a n e m u p o d z ia ło w i w a d m in is tr a c j i n a z a d a n ia b e z p o ś re d n ie i p o ś re d n ie . O tóż g r u p y ra m o w e , to g r u p y d o ty c z ąc e z a d a ń p o ś re d n ic h w s to s u n k u do k lie n tó w (o b y w a te li), zaś p o z o sta łe g r u p y z a s a d n ic z e b e z p o ś re d n io ty c z ą o b y w a te li (zob. F . N o r d s i e c k , O rg a n isa tio n
u n d A k t e n f ü h r u n g d e r G e m e in d e n , B e r lin 1940, s. 31). W sp ó łc z e sn a p o ls k a a d m in i
s tr a c j a s to s u je in n y p o d z ia ł. Z a p u n k t w y jś c ia b ie rz e ta k ż e u k ła d d z ie się tn y , a le r e z e r w u je ja k o g ru p y z a s a d n ic z e ra m o w e (czy ty p o w e ) p ie rw s z e c z te ry — „0” — z a r z ą d z a n ie , „1” — p e rs o n e l (k a d ry ), „2” — ś ro d k i rzeczo w e, „3” — fin a n s e , p o z o s ta w ia ją c n a p o z o sta łe z a g a d n ie n ia 6 g r u p z a sa d n ic z y c h (zob. W . J a r z ę b o w s k i , B iu ro w o ść
i k o r e s p o n d e n c ja , W a rsz a w a 1066, s. 89 o ra z z a rz ą d z e n ie M in is tra S z k o ln ic tw a W y ż
szego z 9 IV 1963 w s p ra w ie p o d z ia łu m a te r ia łó w a r c h iw a ln y c h n a k a te g o rie i u s t a le n ia te r m in ó w ic h p rz e c h o w y w a n ia (M o n ito r P o ls k i, n r 37, poz. 184).
4 W zasa d zie je d y n ą a d m in is tr a c j ą , k tó r a n a jle p ie j i n a js p r a w n ie j fu n k c jo n o w a ła , b y ła a d m in is tr a c j a p o lic y jn a . M o żn a to z ja w isk o o c e n ia ć ja k o cel z a s a d n ic z y e lity n a z is to w s k ie j’, k tó r a z a m ie rz a ła s to so w a ć „ te r r o r s t r a c h u ” ; a le m o ż n a u z n a ć to ja k o s k u te k p o lity c z n e j sła b o ś c i re ż im u n a z isto w s k ie g o , k t ó r y w w y n ik u n ie o s ią g n ą ł teg o , czego ż ą d a ł, a m ia n o w ic ie — z d y sc y p lin o w a n e g o i s k o n c e n tro w a n e g o o ra z s p r a w n eg o k ie ro w n ic tw a ; p rz e jrz y s te g o , p ro s te g o i z a m k n ię te g o p o r z ą d k u z a k ty w iz o w a n ia s a m y c h u rz ę d n ik ó w , k tó rz y d o ty c h c z a s n ie w y k a z y w a li c h ęc i do p o d ję c ia ja k ie jś in ic ja ty w y i p o n o s z e n ia w sp ó ło d p o w ie d z ia ln o ś c i; u s u n ię c ia n ie e la s ty c z n e g o u h ie r a r - c h iz o w a n ia w a d m in is tr a c j i; u s ta l e n ia o d p o w ie d n ic h n o rm z a k ła d o w y c h ; w re sz c ie p rz e p ro w a d z e n ia ra c jo n a liz a c ji w a d m in is tr a c j i (zob. C. D i e c k m a n n , V e r w a l tu n g s r e c h t, H e rf o rd 1937, ss. 70 i n a st.).
295 B ez o d p o w ie d n ie g o p ro g n o z o w a n ia b o w ie m n ie sp o só b o p ra c o w a ć p r a w id ło w e j i n f o r m a c ji. U s ta lo n a p rz e z G łó w n ą K o m is ję B a d a ń Z b r o d n i H itle ro w s k ic h te m a ty k a k w e re n d a rc h iw a ln y c h je s t t a k w y c in k o w a , że n a d a j e się o n a ra c z e j ty lk o do in d y w id u a ln y c h k w e re n d . T y m c z a se m n ie u s ta lo n o je sz c z e p ro g n o z y b a d a ń d la o k re s u n a z isto w s k ie g o w P r u s a c h W sc h o d n ic h , d o ty c h c z a s o w e b o w ie m b a d a n i a s ą ra c z e j w y n ik ie m u b o c z n y m o s o b isty c h sze rs z y c h p ra c b a d a w c z y c h . T ego ro d z a ju s ta n n ie p o z w a la n a p ra w id ło w e u s ta l e n ie z a k r e s u in fo r m a c ji a r c h iw a l n e j. P o d p o ję c ie m p r o g n o z o w a n ia a rc h iw a ln e g o ro z u m ie się b o w ie m p o d a w a n ie d o k ła d n y c h d a n y c h d la s k u te c z n ie d z ia ła ją c e j w p rz y s z ło ś c i k o n c e p c ji b a d a w c z e j; d a n e te m u s z ą b y ć p r z e d s ta w io n e p rz y p o m o c y śro d k ó w ro z p o z n a w c z y c h i re a lió w , a r e z u lta ty m u s z ą b y ć p o d a w a n e w p a r a m e tr a c h ja k o śc io w y c h i ilo śc io w y c h . T r z e b a d a le j p o d k re ś lić r ó ż n ic ę m ię d z y p ro g n o z o w a n ie m a p la n o w a n ie m , ro z u m ia n y m ja k o o p ty m a ln e r e g u lo w a n ie . P la n o w a n ie b o w ie m — to r a c jo n a ln y p o d z ia ł sił o ra z p ra w id ło w e ro z d z ie le n ie śro d k ó w u m o ż liw ia ją c y c h o p ty m a ln ą o rg a n iz a c ję b a d a ń . J a k d łu g o w ię c n ie b ę d zie p ro g n o z o w a n ia ro z w o ju b a d a ń w ś ro d o w is k u o ls z ty ń s k im , t a k d łu g o i in f o r m a ty k a a r c h iw a l n a n a p o ty k a ć b ę d z ie n a n ie p rz e z w y c ię ż o n e t r u d n o ś c i 5. P e w n y m u ła tw ie n ie m w o p ra c o w a n iu in d e k s u te m a ty c z n e g o są is tn ie ją c e w O l s z ty ń s k im A rc h iw u m o p ra c o w a n e w la ta c h 1949— 1951 in w e n ta rz e k a r tk o w e ( k a r to te k o w e ) ja k o p o d s ta w y o p ra c o w a n y c h c ią g ły c h in w e n ta rz y a r c h iw a ln y c h p o szc z e g ó ln y c h z esp o łó w . W y p o śr o d k o w a n y z k a r t o t e k i in w e n ta r z o w e j u k ła d rz e c z o w y a k t d a je d la o p ra c o w y w a n e g o in d e k s u te m a ty c z n e g o p rz e sz ło 5000 h a s e ł rz e cz o w y c h . Z a k re s w ię c te m a ty k i je s t o g ro m n y i to z n a c z n ie p r z e k r a c z a ją c y r a m y je d n e g o a r t y k u łu . C o w ię c e j, z a k re s te n s ta l e s ię ro z s z e rz a . Z a s to so w a n ie zaś w in d e k s ie u k ła d u d z ie się tn e g o o g ra n ic z a ro z s z e rz a n ie się te m a ty k i w sz e rz . S y s te m D e w e y a z m u sił do p r z y ję c ia ty lk o d z ie się ć g ru p z a s a d n ic z y c h p ra c y a d m in is tr a c j i h itle ro w s k ie j, a w ię c i in d e k s u te m a ty c z n e g o :
0 — Z a rz ą d z e n ia o g ó ln e (A llg e m e in e V e r w a ltu n g ) ; 1 — A d m in is tr a c ja p o lic y jn a
(P o lizei V e r w a ltu n g ); 2 — S z k o ln ic tw o (S c h u lw e se n ); 3 — K u l t u r a o ra z ży cie s p o
łe c z n e (K u l t u r - u n d G e m e in s c h a fts p fle g e ); 4 — O p ie k a sp o łe c z n a o ra z s p r a w y m ło d z ie żo w e (F ü r s o r g e w e s e n u n d J u g e n d h ilfe ) ; 5 — Z d ro w ie i k u l t u r a fiz y c z n a ( G e s u n d
h e its w e s e n , V o l k s - u n d J u g e n d e r tü c h tig u n g ); 6 — B u d o w n ic tw o , s p ra w y m ie s z k a
n io w e , o sied leń c z e o ra z k o m u n ik a c y jn e (B a u - W o h n u n g s - u n d S ie d lu n g s w e s e n ,
S tr a s s e n w e s e n ); 7 — P la n o w a n ie g o s p o d a rc z e (W ir ts c h a fts fö r d e r u n g u n d w ir t s c h a fts - fö r d e r n d e E in r ic h tu n g e n ); 8 — A d m in is tra c ja g o s p o d a rc z a (W ir ts c h a ftlic h e B e t ä t i g u n g — U n te r n e h m e n u n d B e te ilig u n g e n ); 9 — A d m in is tr a c ja f in a n s o w a i p o d a
t-5 In fo r m a tio n s d ie n s t d e r S ta a tlic h e n A r c h iv v e r w a ltu n g , P o ts d a m 1970, n r 20, s. 53. P o d k r e ś la się ró w n ie ż k o n ie c z n o ś ć ro z s z e rz e n ia z a k r e s u w ie d z y o m a te r ia ła c h a r c h iw a ln y c h , a w szc z eg ó ln o śc i w ie d z y o d o k u m e n ta c ji. D o k u m e n ta c ja m a b y ć s a m o d z ie ln ą d y s c y p lin ą n a u k o w ą . Z u w a g i n a w z r a s ta ją c y z a k r e s in fo r m a c ji i je j p o trz e b y d la ro z w o ju n o w o c z e sn e j n a u k i i s p o łe c z e ń stw a z az n a c z a się c o ra z siln ie j k o n ie c z n o ś ć p o d ję c ia s p e c ja ln y c h b a d a ń p ra w id ło w o ś c i p o w s ta w a n ia d o k u m e n tó w . N a u k ę tę u s y tu o w u je się m ię d z y n a u k ą o in fo r m a c ji a n a u k ą o k ie ro w a n iu p r o c e s a m i sp o łe c z n y m i. Z n a c z e n ie in fo r m a c ji p o le g a ć m a n a ty m , że c z y n n ik ie m i n t e g r u ją c y m ja k ik o lw ie k u k ła d je s t z d o ln o ść do g ro m a d z e n ia , p r z e tw a r z a n ia i p rz e s y ła n ia in fo r m a c ji. A le n o ś n ik i in f o r m a c ji p o d le g a ją tr o j a k i m o g ra n ic z e n io m : ś ro d k i ta ń s z e i m a so w e w y p ie r a ją d ro ż s z e i b a rd z ie j e lita r n e ; ś ro d k i t e s ą w r ę k u n ie lic z n e j g ru p y i w y r a ż a ją o p in ie ty lk o t e j g ru p y ; w k o ń c u ś ro d k i t e s ą n ie je d n o k r o tn ie tr a k t o w a n e ja k o u ż y te c z n e n a rz ę d z ia z d o b y w a n ia w ła d z y . S tą d z d a n ie , ż e in f o r m a c ja to ś ro d e k p o trz e b n y p rz e d e w s z y s tk im w z a r z ą d z a n iu (zob. J .L . K e l l y , O .G . S e i f r i d g e , S o p h is tic a tio n in c o m p u te r s : a d is a g r e e m e n t, P r o c e e d in g s o f th e IR E , 1962, v o l. 50 n r 6).
296 T A D E U S Z G R Y G I E R
k o w a (F in a n z - u n d S te u e r v e r w a ltu n g ). T eg o r o d z a ju u je c ie k la s y f ik a c y jn e a d m in i s tr a c j i n a z is to w s k ie j w p e łn i o b e jm u je z a k re s (w szerz) k o m p e te n c ji a d m in is tr a c j i n a z isto w s k ie j. D a lsz y m p o z y ty w n y m e le m e n te m u k ła d u d z ie się tn e g o in d e k s u te m a ty c z n eg o j e s t je g o n ie o g ra n ic z o n a m o ż liw o ść r o z s z e rz a n ia s ię w g łą b do je d n o s tk o w e j s p r a w y (in fo rm a c ji — n p . 00000...). T y m s a m y m in d e k s te m a ty c z n y m o że b y ć s ta l e u z u p e łn ia n y , b e z o b a w y je g o r o z b ic ia G.
K o le jn ą tru d n o ś c ią w b u d o w a n iu teg o r o d z a ju in d e k s ó w je s t m o ż liw o ść n ie je d n o lite g o k la s y f ik o w a n ia h a s e ł. W iele b o w ie m s p r a w m o ż n a ró ż n ie sk la s y fik o w a ć , p r z y d z ie lić ró w n o c z e ś n ie do d w u lu b k ilk u k la s. W y m a g a w ię c k la s y f ik a c ja p re c y z y jn e j t y t u l a t u r y a k t o ra z s to so w a n ia d o d a tk o w y c h w y ja ś n ie ń o d s y ła c z y i k o n k o rd a n c ji. S p r a w a o ty le się k o m p lik u je , iż w a d m in is tr a c j i n a z is to w s k ie j ju ż w c za sie o d k ła d a n ia a k t m ia n o tru d n o ś c i z p ra w id ło w y m ic h s k la s y fik o w a n ie m . D la il u s t r a c j i p o d a ć m o ż n a p a r ę p rz y k ła d ó w .
G ru p a a k t d o ty c z ąc y c h „ O b ro n y I I I R ze szy ” (R e ic h s v e r te id ig u n g ) o b e jm o w a ła r ó ż n e s p r a w y p o c z ą w sz y od k w e s tii z w ią z a n y c h ściśle ze s p r a w a m i o b ro n n y m i ( tr a d y c y jn ie n a le ż ą c y c h do tzw . r e g i s t r a t u r y w o js k o w e j = M ilitä r R e g is tr a tu r ) , p o p rz e z s p r a w y d o ty c z ą c e tzw . „ P ra w z w ie rz c h n ic h ” (S ta a tsh o h e its sa c h e n ), z w ią z a n y c h z w y k o n y w a n ie m w ła d z y (tr a d y c y jn ie n a le ż ą c y c h do r e g i s t r a t u r y p re z y d ia ln e j — P rä sid ia l
R e g is tr a tu r ), czy w re sz c ie s p ra w y p o lic y jn e (tr a d y c y jn ie n a le ż ą c e do r e g i s tr a tu r y
p o lic y jn e j = P o liz e i R e g is tr a tu r ) . D la p r z y k ła d u p o d a ć m o ż n a w y m ie sz a n ie s p ra w w g r u p ie a k t „ O b ro n a I I I R ze szy ” w e d łu g r o tu l u s a (sp isu s p ra w ): n a d z o ro w a n ie d z ia ła ln o ś c i K o śc io ła k a to lic k ie g o ; in w ig ilo w a n ie c u d zo z ie m c ó w p rz y b y w a ją c y c h na t e r e n y n ie m ie c k ie ; u d z ia ł a d m in is tr a c j i o g ó ln e j w p r z e p ro w a d z a n iu a re s z to w a ń p o d e jr z a n y c h o p r z e s tę p s tw a i p rz e k ro c z e n ia ; w y d a w a n ie z ez w o le ń n a w y ja z d y za g ra n ic ę ; n a d z o ro w a n ie n a d o b ro te m z ie m ią ; z a b e z p ie c z e n ie s p o k o ju p u b lic z n e g o ; n a d z ó r p o lity c z n y n a d u rz ę d n ik a m i; p o lity k a w o b e c m n ie js z o ś c i n a ro d o w y c h k r a j u ; u s ta l a n ie p o d z ia łu m ię d z y a d m in is tr a c j ą c y w iln ą a a d m in is tr a c j ą w o js k o w ą .
T e n w y ry w k o w y p rz y k ła d w y k a z u je n a o cz n ie , iż in d e k s y z a c ji w y m a g a ją n ie ty lk o w o lu m in y (ty tu ły w o lu m in ó w ), a le i w e w n ę tr z n a tre ś ć p o szc z eg ó ln y ch w o lu m in ó w . Z a w a rto ś ć tre ś c io w a w o lu m in u „ O b ro n a I I I R ze szy ” z n a c z n ie p rz e k ra c z a z a k re s s p ra w , k tó r e w m y ś l p rz e p isó w w in n y się w n im zn aleź ć , a m ia n o w ic ie : s p r a
6 P o tr z e b a je d n o lite g o w y k a z u te m a ty c z n e g o n ie j e s t ty lk o ż ą d a n ie m d n ia d z is ie j szego. O d d a w n a b o w ie m a d m in is tr a c j a z a m ie r z a ła u je d n o lic ić z a k r e s s w y c h z a d a ń i czy n n o ści. J e d n ą z p o d s ta w o w y c h p o m o c y p rz y o p ra c o w y w a n iu w y k a z u te m a ty c z n eg o b y ły p o c z y n a n ia a d m in is tr a c j i n a z is to w s k ie j w p rz e p r o w a d z a n iu je d n o lity c h p la n ó w a k t w s ta r o s tw a c h (la n d ra tu r a c h ). Z a rz ą d z e n ie M in is tr a S p r a w W e w n ę trz n y c h z 8 I I I 1938 p o le c a ło o p ra c o w y w a n ie je d n o lite g o w y k a z u a k t, ja k o w s t ę p u do u je d n o lic e n ia r e g i s t r a t u r l a n d r a c k ic h (W A PO V III/7 -1 0 p ism o M in is tr a S p r a w W e w n ę tr z n y c h z 8 I I I 1938 o ra z p ism o G e n e r a ln e g o P e łn o m o c n ik a d o S p r a w A d m in is tra c ji — D er G e n e r a lb e v o llm ä c h tig te f ü r d ie R e ic h s v e r w a ltu n g z 2 4 I I 1942 w s p ra w ie u p ro sz c z e n ia a d m in is tr a c j i = W A P O V III /7 -9 ; p o r. R e ic h s g e s e tz b la tt, 1939, T h. I, s. 1535). S p r a w a t a z p u n k t u w id z e n ia in fo r m a ty k i a r c h iw a l n e j je s t o ty le w a ż n a , że u s ta lo n o n a s tę p u ją c e z a s a d y p o s tę p o w a n ia : d o s to so w y w u je się d a w n y u k ła d a k t do no w e g o (w m y ś l a r c h iw a ln e j z a s a d y je d n o śc i z e sp o ło w e j o ra z je d n o śc i k a n c e la r ii — r e g i s t r a t u r y — a rc h iw u m ), a k t a p e r s o n a ln e o d k ła d a n o w e d łu g d a w n y c h z a sa d , w p ro w a d z o n o s e g r e g a to ry z c z te r o k ro tn y m d z iu rk o w a n ie m a k t (D in A 4). S a m j e d n a k p o d z ia ł n a lite ro w e g ru p y z a s a d n ic z e w p r z e d s ta w io n y m n iż e j w y k a z ie te m a ty c z n y m o d rz u c o n o . S ą to n a s tę p u ją c e g r u p y lite r o w e : A — V e r w a l tu n g d e s L a n d r a ts a m -
te s, P o l. — P o lize i, H o. — H o h e its a n g e le g e n h e ite n v e r m is c h te r A r t, K u lt. — S c h u l- u n d K ir c h e n w e s e n , K u l t u r - u n d H e im a tp fle g e , L F . — L a n d - u n d F o r s tw i r ts c h a ft (V ie h z u c h t, J a g d , F isc h e re i), G d . — G e n d a rm e rie , W L. — W e h r m a c h t u n d L a n d e s v e r te id ig u n g , V A ■— S ta a tlic h e s V e r s ic h e r u n g s a m t.
w y o b ro n y k r a j u , w s p ó łd z ia ła n ie p rz y r e j e s t r a c j i p o d le g a ją c y c h s łu ż b ie w o js k o w e j o ra z z a ła tw ia n ie i re g u lo w a n ie s p ra w z w ią z a n y c h ze z n isz c z e n ia m i w o j e n n y m i 7.
In n y p rz y k ła d d o ty c z y g r u p y a k t z w ią z a n y c h ze „ s p r a w a m i z w ie r z c h n im i”, k tó r e z w y k le o b e jm o w a ły c ały z a k re s s p r a w p o lic y jn y c h , n a d z o r u n a d s a m o rz ą d e m t e r y to ria ln y m i g o sp o d a rc z y m , z a rz ą d z a n ia w ła s n o ś c ią p a ń s tw o w ą , u s ta l a n ia p r a w i z a rz ą d z e ń , r e g u la c ji s p r a w o b y w a te ls k ic h , s p r a w re p r e z e n t a c ji itp . W o k re s ie n a z i s to w sk im s p ra w y p o lic y jn e z ac z ę ły się w y o d r ę b n ia ć z z a k r e s u a d m in is tr a c j i o g ó ln e j (z p r a w z w ie rz c h n ic h ) ja k o z e w n ę trz n y w y ra z f o r m o w a n ia się n a z isto w s k ie g o p a ń s tw a p o lic y jn e g o , c zy ja k ła g o d n ie j o k r e ś la s ię „ p a ń s tw a p rz e m o c y ” 8. D oszło w r e s z c ie do tego, że z a g a d n ie n ia „ p ra w z w ie r z c h n ic h ” u to p io n o w s p ra w a c h z a rz ą d z a n ia i o rg a n iz a c ji. Z a k re s s p ra w w c h o d z ą c y c h do z a s a d n ic z e j g ru p y a k to w e j „0” d o ty c z y ł s p ra w u s tro jo w y c h , o rg a n iz a c y jn y c h , b u d ż e to w o -g o sp o d a rc z y c h , p e rs o n a ln y c h o ra z z a d a ń zle co n y c h (np. u rz ę d ó w s ta n u c y w iln e g o , u b e z p ie c z e ń s p o łec z n y c h , u rz ę d ó w w y b o rc z y c h , r e j e s t r a c j i p o b o ro w y c h o ra z k w a t e r u n k u w o jsk o w e g o , s ą d o w n ic tw a a d m in is tra c y jn e g o , o p ie k i p r a w n e j, ra c h u n k o w o śc i, p o lity k i cen , in f o r m a c ji p r a s o w e j, s ta t y s ty k i, czy k o n tro li fin a n s o w e j). A n a liz a p rz e m ia n w p o szc z eg ó ln y ch p la n a c h
7 J . v o n S c h ö n f e l d t, D ie a llg e m e in e u n d in n e re V e r w a ltu n g , B e r lin 1943, s. 61 o ra z A. F e u r i n g , H. K o r t e , B ü r o k u n d e u n d A m ts s p r a c h e , B e r lin 1943, s. 78. T eg o r o d z a ju z ja w isk o , b ę d ą c e w y n ik ie m n ie s p ra w n o ś c i a p a r a t u a d m in is tra c y jn e g o , n a w e t z n ac z n e g o n ie p o rz ą d k u w s y s te m ie a d m in is tr a c y j n y m z m u sz a ją d o s u m a r y z o - w a n ia i in d e k s y z a c ji p o szc z eg ó ln y ch w o lu m in ó w . W y p ły w a ją z te g o je d n a k ż e d w ie tr u d n o ś c i: p o p ie rw s z e p o w o d u je się z n a c z n y n a d m ia r in f o r m a c ji o ra z p o d ru g ie m a t e r ia ły a r c h iw a l n e b a rd z o tr u d n o w łą c z a ją s ię w s y ste m b in a r n y (d a ją s ię z b ito w a ć =
b in a r y u n it). J e ś li ch o d zi o p ie rw s z y p ro b le m to in f o r m a ty k a a r c h iw a l n a s t a j e p rz e d
p ro b le m e m r e d u k c ji in f o r m a c ji o ra z p ro b le m e m w y k o r z y s ta n ia in f o r m a c ji (i n f o r
m a tio n r e tr ie v a l). Z re s z tą p u n k te m w y jś c ia i n f o r m a ty k i a r c h iw a l n e j j e s t s tw ie r d z e
n ie, że z a p o trz e b o w a n ie in fo r m a c ji n a k o n k r e tn e s y s te m y k ie r o w a n ia i in fo r m a c ji n ie m o g ą b y ć a rc h iw o m n a rz u c a n e z z e w n ą trz . Z a s a d n ic z y m z re sz tą b łę d e m je s t p o g lą d , ja k o b y p r z e tw a r z a n ie d a n y c h b y ło o s ią g n ię c ie m d o p ie ro o s ta tn ic h c za só w (lat). I n f o r m a c j a b y ła z aw sz e w y m ie n ia n a i p rz e tw a r z a n a , czy to u s tn ie czy p is e m n ie . H is to ry c z n y s c h e m a t p r z e tw a r z a n ia d a n y c h m o ż n a p r z e d s ta w ić n a s tę p u ją c o : i n d e t e r - m in is ty c z n e a lb o d e te rm in is ty c z n e in fo r m a c je ; rę c z n e , m a sz y n o w e czy e le k tro n ic z n e p r z e tw a r z a n ie d a n y c h ; z in te g ro w a n e a lb o z d e z in te g ro w a n e p r z e tw a r z a n ie d a n y c h ; z in te g ro w a n e s y s te m y k ie ro w a n ia in fo r m a c ji.
J e ś li ch o d zi o d ru g ą s p ra w ę , to tru d n o ś ć p o le g a n a ty m , iż m a sz y n o w e ( e le k tro n ic z n e) p r z e tw a r z a n ie d a n y c h w y m a g a d e te r m in is ty c z n y c h d a n y c h , g d y m a te r ia ły a rc h iw a l n e z z a s a d y p o s ia d a ją in d e te r m in is ty c z n e d a n e . W y ją tk ie m są m a te r ia ły u rz ę d ó w s ta n u c y w iln e g o o ra z z asó b k s ią g g ru n to w y c h , szc z eg ó ln ie b o g a to r e p r e z e n to w a n y w o ls z ty ń s k im A rc h iw u m . W y d a je się, że p rz y p o m o c y z m e c h a n iz o w a n y c h o ś ro d k ó w o b lic z e n io w y c h w O ls z ty n ie (m .in. w W y ższ ej S z k o le R o ln ic z e j w O lszty n ie) m o ż n a b y w y k o rz y s ta ć z asó b a rc h iw a l n y d o b a d a ń n a d s t r u k t u r ą s p o łec z n ą i g o sp o d a rc z ą P r u s W sc h o d n ic h . S zczeg ó ły w z a k r e s ie o p a n o w a n ia in f o r m a c ji a rc h iw a l n e j zob. B . B r a c h m a n n , E n t w ic k lu n g d e r In fo r m a tio n s ü b e r lie fe r u n g , A rc h iv m it te ilu n g e n , 1968, H . 5, s. 179 o ra z N. A b r a m s o n , T e o ria in fo r m a c j i i k o d o w a n ia , W a rsz a w a 1969, s. 23).
8 T y p o w y m p r z y k ła d e m w z r a s ta n ia z n a c z e n ia p o lic ji w s y s te m ie a d m in is tr a c y j n y m b y ła s p r a w a lik w id a c ji s a m o r z ą d u p o w ia to w e g o o ra z p r z e jm o w a n ia p rz e z p o lic ję s p r a w d o ty c h c z a s z a ła tw ia n y c h p rz e z w y d z ia ły p o w ia to w e , ja k o o rg a n a s a m o rz ą d u p o w ia to w e g o (W A PO /V IH /7-1058 p ism o r e j e n c j i o ls z ty ń s k ie j z 24 V I I I 1937). S z e rz e j z p u n k tu w id z e n ia p ra w n e g o rz e c z u jm u je F. R y s z k a , P a ń s tw o s ta n u w y j ą tk o w e g o , W ro c ła w 1964, s. 303, k tó r y s tw ie r d z a , że g e s ta p o m ie ś c i s ię w s t r u k t u r z e p a ń s tw a s ta n u w y ją tk o w e g o i p rz e d e w s z y s tk im w c e n t ra liz a c ji p o lity c z n e j i p o lity c z n o - - p r a w n e j, w p o d p o rz ą d k o w a n iu p a ń s tw u całeg o ży cia sp o łeczn eg o , e ta ty z a c ji r u c h u h itle ro w s k ie g o , w k rz y ż o w a n iu s ię k o m p e te n c ji, p o w o d u ją c y m z a n i k a n ie n a w e t tzw . „ p o rz ą d k u k o n k r e tn e g o ” ; je d y n ą siłą n ie n a r u s z o n ą (w b a ła g a n ie k o m p e te n c y jn y m ) b y ła p o lic ja .
298 T A D E U S Z G R Y G I E R
a k t u z e w n ę trz n ia z c a łą w y ra z is to ś c ią p r z e m ia n y p o lity c z n o -u s tro jo w e n a z isto w s k ic h P r u s W sc h o d n ic h .
W re sz c ie p rz y k ła d o w ą g r u p ą a k t, ilu s tr u ją c ą p rz e m ie s z a n ie — to g r u p a a k t r e g i s t r a t u r y p o lic y jn e j. T o ta lis ty c z n y c h a r a k t e r a d m in is tra c j i n a z is to w s k ie j s p o w o d o w a ł z a ta r c ie g ra n ic m ię d z y tz w . r e g i s t r a t u r ą p o lic y jn ą a r e g i s t r a t u r a m i fa c h o w y m i (w y d z ia łe m p o lic y jn y m = s p r a w w e w n ę tr z n y c h a w y d z ia ła m i fa c h o w y m i — m e r y to ry c z n y m i). D o ty c h cz a s z a d a n ia ty p o w o p o lic y jn e n p . w z a k r e s ie p o lic y jn e g o n a d z o ru w z a k re s ie s łu ż b y z d ro w ia (np. G e s u n d h e its p o liz e i, S itte n p o liz e i, V e te r in ä rp o liz e i) z o sta ły częścio w o p rz e ję te p rz e z w y d z ia ły fa c h o w e (np. z d ro w ia , w e te r y n a r y jn e , k u l t u r y itp .). P o n ie w a ż do c a łk o w ite g o w y o d rę b n ie n ia się z a d a ń p o lic y jn y c h z a d m i n i s tr a c ji o g ó ln e j n ie d o szło i p ro c e s f o r m o w a n ia się p a ń s tw a p o lic y jn e g o n ie z o sta ł z ak o ń c z o n y , p rz e to w p ro p o n o w a n y m in d e k s ie te m a ty c z n y m p rz y je g o s y s te m a ty z a c ji p o z o sta n o p rz y tr a d y c y jn y m o d d z ie le n iu z a d a ń p o lic y jn y c h o d z a d a ń fa c h o w y c h a d m in is tr a c j i o g ó ln e j. N ie m n ie j k o rz y s ta j ą c y z m a te r ia łó w a r c h iw a ln y c h z esp o łó w n a z isto w s k ic h m u s i p a m ię ta ć o ty m , że część z a d a ń n a t u r y p o lic y jn e j p r z e ję ły w y d z ia ły fa c h o w e w te j a d m in is tra c j i. T r u d n o b o w ie m o u s ta le n ie w o k re s ie n a z is to w s k im g ra n ic y m ię d z y c h a r a k t e r e m p o lic y jn y m a c h a r a k t e r e m fa c h o w y m d a n e j s p ra w y . W r e z u lta c ie k w e re n d y s ta m u s i się g a ć po in fo r m a c je i w r e g i s t r a t u r z e p o lic y jn e j i w r e g i s t r a t ú r a c h fa c h o w y c h 9.
Ż y je m y w c z a sa c h tzw . s z e ro k ie j p u b lik a c ji. C h a r a k t e r y z u je się o n a z je d n e j s tr o n y p o to p e m l i t e r a t u r y , co n ie je s t n a jg o rs z e , a z d r u g ie j s tro n y , co je s t g o rsze, n ie m o ż n o śc ią o p a n o w a n ia te g o p o to p u . O p a n o w a n ie zaś te g o z a le w u o z n ac z a w y b r a n ie z cało śc i in fo r m a c ji, in fo r m a c ji n a jw a ż n ie js z y c h o ra z ic h u tr w a le n ie . Z a c h o d z i p y ta n ie , co j e s t w a r t e u tr w a le n ia ? W to ta lis ty c z n e j i p o lic y jn e j a d m in is tr a c j i n a z i s to w s k ie j p rz y o c e n a c h w a r to ś c i ty c h p u b lik a c ji n a p o ty k a się n a szczeg ó ln e t r u d n o ści. In f o rm a c j e u le g a ją b o w ie m z n ie k s z ta łc e n io m (w w y n ik u d łu g o śc i d ro g i, ja k ą p rz e b ie g a in fo rm a c ja ), a p rz y c z y n y ty c h z n ie k sz ta łc e ń są ró ż n e : n p . so cjo lo g icz n o - -p s y c h o lo g ic z n e (z łu d z e n ie p e r s p e k ty w ic z n e , e m o c jo n a ln e , z n a s il e n ia u w a g i, r z u to w a n ie in te r e s u w ła sn e g o n a p e rc e p c ję , m e c h a n iz m tłu m ie n ia , o d g ó rn e s u g e s tie , w ła s n e p rz e w id y w a n ia , e fe k t p ro m ie n io w a n ia , z g ó ry p o w z ię te u p rz e d z e n ia , w p ły w m a s y a p e r c e p c y jn e j, m y le n ie f a k tó w z w n io s k a m i, m e c h a n iz m p r o je k c ji, z ja w isk o a s y m ila c ji i k o n tra s tu , s u g e s tia s te r e o ty p u , w p ły w cech o so b o w y c h ), czy te c h n ic z n o - -o r g a n iz a c y jn e (k u m u la c ja , stre sz c z e n ie , u t r a t a ła d u n k u e m o c jo n a ln e g o , d e z a k tu a liz a c ja , św ia d o m e z n ie k s z ta łc a n ie in fo r m a c ji, z n ie k s z ta łc e n ie in fo r m a c ji z n ie z ro z u m ie n ia ję z y k a , tzw . „ g e o g ra fia in f o r m a c ji”, czy w re sz c ie w p ły w p o ś p ie c h u ) 10.
P r z y k o rz y s ta n iu z in fo r m a c ji tr z e b a so b ie z d a w a ć s p ra w ę z ty c h w sz y s tk ic h p rz y c z y n z n ie k sz ta łc e ń . O c en a b o w ie m w a rto ś c i i p e w n o śc i in fo r m a c ji w a r te j u t r w a le n ia j e s t ró ż n a n ie ty lk o ze s tr o n y o d p o w ie d n ic h zaw o d ó w , a le i ze s tro n y p o szc z e g ó ln y c h osób, a n a w e t te j s a m e j osoby, z m ie n ia ją c e j sw e p o g lą d y w z ależ n o ści od m o m e n tu ży cia. N a le ż y p rz e to d ą ży ć do u ję c ia w a ż n e j p o d ró ż n y m i a s p e k ta m i i n f o r m a c ji, n ie d e a k t u a liz u ją c e j się szy b k o (cech ą b o w ie m in fo r m a c ji i d o k u m e n ta c ji je s t je j s z y b k a u t r a t a w a rto ś c i po w y k o rz y s ta n iu ), a p o trz e b n e j n a c a łe la ta . C h o d zi o to , że i n f o r m a ty k a a rc h iw a l n a (p o d o b n ie ja k m a te r ia ły a rc h iw a ln e ) m u s i t a k u j m o w a ć in fo rm a c ję , b y b y ła o n a w a ż n a n a d łu g i o k re s co n a jm n ie j, je ś li n a w e t n ie ta k , j a k a rc h iw a lia , w ieczy ście. T rz e b a so b ie b o w ie m z d ać s p r a w ę z te g o , że p u b li k a c je n a u k o w e s t a j ą s ię p o d w z g lę d e m trw a ło ś c i c o ra z s ła b sz e , ic h w a r to ś ć n a u k o w a c o ra z k ró ts z a (w n ie k tó ry c h d y s c y p lin a c h n a u k o w y c h , n p . w a to m is ty c e ty lk o 3 la ta ).
9 T y p o w y m p rz y k ła d e m je s t s p ra w a s te r y liz a c ji (zob. F . R y s z k a , op. cit., s. 326). 10 S. K o w a l e w s k i , W a r u n k i r z e te ln o ś c i in fo r m a c j i w i n s ty tu c ja c h w ie lo in
C zy li in fo r m a c je po s to su n k o w o k r ó tk im c za sie są p r z e s ta r z a łe . P o s ia d a ją c n a jw a ż n ie js z e n o ś n ik i in f o r m a c y jn e a rc h iw a m u s z ą w ię c p re z e n to w a ć in fo r m a c je o d łu g o t r w a łe j w a r t o ś c i u .
W Y K A Z T E M A T Y C Z N Y
K o n ie cz n o ść o g ra n ic z e n ia o b ję to ś c i a r t y k u ł u z m u sz a do w y p o ś r o d k o w a n ia m e to d y in fo r m a c ji m ię d z y p a s y w n ą (np. p o d a n ą p o p rz e d n io in fo r m a c ję o z esp o ła c h a rc h iw a ln y c h ) a in f o r m a c ją a k ty w n ą (np. p o d a n ie k r o n ik i a r c h iw a l n e j w y d a rz e ń w P r u s a c h W sc h o d n ic h w l a ta c h 1933— 1942). W y b ra n o o s ta te c z n ie m e to d ę p o ś re d n ią o p a r tą o s y ste m S D I (s e le c tiv e d e s s e m in a tio n o f in fo r m a tio n ) , a u s ta lo n ą n a p o d s ta w ie a n a liz y k w e re n d y s tó w i z a k r e s ó w ic h p r a c b a d a w c z y c h 12. W re sz c ie r a m y a r t y k u łu z m u sz a ją do sk ró c o n e g o u ję c ia z a g a d n ie ń w y s t ę p u ją c y c h w z aso b ie a r c h iw a l n y m A rc h iw u m O ls z ty ń sk ie g o . G R U P A Z A S A D N I C Z A : 0. Z A R Z Ą D Z A N I E O G Ó L N E W z a k r e s z a rz ą d z a n ia o g ó ln e g o w c h o d z ą z a g a d n ie n ia u s tro jo w e , o rg a n iz a c ji w e w n ę tr z n e j, z a g a d n ie n ia b u d ż e to w o -g o sp o d a rc z e , k a d ro w e o ra z z a d a n ia w y n ik a ją c e ze szc z eg ó ln y ch p o le c e ń p a ń s tw o w y c h . N p . w b. a d m in is tr a c j i s a m o rz ą d o w e j z a g a d n ie n ia s ta n u c y w iln e g o , w y b o rc z e , w o js k o w e (czy j a k to w a d m in is tr a c j i n a z is to w s k ie j o k re ś la n o R e ic h s v e r te id ig u n g ), s p r a w y u b e z p ie c z e ń s p o łe c z n y c h , s ą d o w n ic tw a a d m i n is tra c y jn e g o , p r a w n e , in f o r m a c y jn e , s ta t y s ty c z n e o ra z k o n tro ln e . A d m in is tra c ja n a z is to w s k a z u w a g i n a z a s a d n ic z e c ele p a ń s tw o w e w y s u w a ła n a czoło s p ra w y „O b ro n y I I I R ze szy ” , np . p rz y u s ta l a n iu s t r u k t u r y u rz ę d ó w l a n d r a c k ic h (s ta ro ś c iń sk ich ) 13. W y d a je się, że i w n a sz y m w y k a z ie te m a ty c z n y m s p r a w y t e n a le ż y w y s u n ą ć n a czoło.
11 D . S c h w e r i n , A r c h iv is c h e I n fo r m a tio n s tä tig k e i t, A r c h iv m itte ilu n g e n , 1969, H . 3, s. 112. 12 O p a n o w a n ie in fo r m a c ji, p rz e d e w s z y s tk im je j r e d u k c ja , w y m a g a u s ta l e n ia n a s tę p u ją c y c h p ro b le m ó w : a) p ra w id ło w e g o m ie js c a ź ró d e ł i m a te r ia łó w a r c h i w a l n y c h w w s p ó ln y m s y s te m ie in f o r m a c y jn y m ; b ) r o li b a d a ń r e g io n a ln y c h ; c) u s ta le n ia , ja k ie lo k a ln e s p e c y fik i m u s z ą w e jś ć w o b ra z rz e c z y w is to śc i o g ó ln e j; d) u s ta l e n ia p ła sz c z y z n y d z ia ła n ia a r c h iw u m .
13 W A P O V III/7 -9 p ism o r e j e n c j i o ls z ty ń s k ie j z 17 I I I 1942. W ła d z e b e rliń s k ie s ta l e p o d k re ś la ły k o n ie c z n o ś ć u p ro s z c z e n ia a d m in is tr a c j i p a ń s tw o w e j. P u n k te m w y j ścia b y ło z a rz ą d z e n ie (E rla ss) o u p ro s z c z e n iu a d m in is tr a c j i z 28 V I I I 1939 (E rla ss
ü b e r d ie V e r e in fa c h u n g d e r V e r w a ltu n g , R e ic h s g e s e tz b la tt, T h . I, s. 1535) (u z u p e łn io
n e — n ie o g ło szo n y m z re sz tą — z a r z ą d z e n ie m z 25 1 1942). W ty m n ie o p u b lik o w a n y m z a rz ą d z e n iu p o d k re ś la się, że „ u p ro s z c z e n ie a d m in is tr a c j i j e s t k o n ie c z n e ze w z g lę d u n a o b e c n ie p ro w a d z o n ą t o ta ln ą w o jn ę . Ż e ju ż w z a r z ą d z e n iu z 28 V III 1939 p o d k re ś la się k o n ie c zn o ść z m ia n w a d m in is tr a c j i ze w z g lę d u n a g ro ż ą c y w y b u c h w o jn y (B e r e its d u r c h m e in e n E rla ss ü b e r d ie V e r e in fa c h u n g d e r V e r w a l tu n g v o m 28 8 1939 h a b e ic h a u s A n la s s d e r d a m a ls d r o h e n d e n K r ie g s g e fa h r a n g e o r d n e t, d ie ö f fe n tlic h e V e r w a ltu n g so z u v e r e in fa c h e n , w ie es d ie V e r te id ig u n g v o n V o l k u n d R e ic h e r fo r d e r t. D ie g e g e n w ä r tig e L a g e d e s to ta le n K r ie g e s , in d e m d a s d e u ts c h e V o l k e in e n K a m p f u m S e in o d e r N ic h ts e in f ü h r t , v e r la n g t n u n m e h r in e r s te r R e ih e g e b ie te r is c h d e n E in s a tz a lle r v e r fü g b a r e n K r ä f t e f ü r d ie W e h r m a c h t u n d d ie R ü s tu n g s in d u s t r ie . D e m m u s s a u c h d ie ö ffe n tlic h e V e r w a l tu n g m e h r a ls b is h e r R e c h n u n g tra g e n ). H itle r
m im o n a p ię ć w a d m in is tr a c j i z re z y g n o w a ł z p o w o ła n ia s p e c ja ln e g o k o m is a rz a d la u p ro s z c z e n ia a d m in is tr a c j i (R e ic h s k o m m is s a r z u r V e r e i n fa c h u n g d e r V e r w a ltu n g ). U w aż a ł, że c a ła s p r a w a o b ra c a się ra c z e j w o k ó ł o g ra n ic z a n ia e ta tó w o so b o w y c h n iż d o ty k a s p ra w y m e r itu m — r a c jo n a liz a c ji s a m e j a d m in is tr a c j i. C a ły w y s iłe k te j a k c ji
300 T A D E U S Z G R Y G I E R 00 — OBRO N A I I I R Z E S Z Y 000 O g ó l n e p o s t a n o w i e n i a p r a w n e : O rg a n iz a c ja a d m in is tr a c j i w o j sk o w e j i c y w iln e j w P r u s a c h W sc h o d n ic h . Z o l l v e r w a l t u n g i n d e r P r o v in z O stp re u s- sen . G a u le i te r E. K o c h ja k o s ze f a d m in is tr a c j i c y w iln e j n a o b s z a ra c h P r u s W sc h o d n ic h u z n a n y c h za te r e n o p e r a c ji w o js k o w y c h (X X X /14— 402). Z a g a d n ie n ia m o b ili z a c y jn e (X X X /14-309-320). Z a g a d n ie n ia e w a k u a c y jn e , p rz e d e w s z y s tk im z w ią z a n e z e w a k u a c ją lu d n o ś c i z z a g ro ż o n y c h o b s z a ró w P r u s W sc h o d n ic h w l a ta c h 1943— 1945 (V III/7-1343, 1607, 1723, 1724, 1730-1732, 1757, 2263, 2309, 2361; X X X /14-713, 1963— 1965). O p ie k a n a d e w a k u o w a n y m i o ra z u c ie k in ie r a m i (V IH /7-1142-1143). S p r a w y je ń c ó w w o je n n y c h o ra z je ń c ó w c y w iln y c h o ra z u s ta l a n ia w z a je m n y c h s to s u n k ó w m ię d z y lu d n o ś c ią c y w iln ą a je ń c a m i (X X X /13-530; V III/7 -3 ). S p r a w y d z ia ła ln o ś c i N ie m ie c k ie go C ze rw o n e g o K rz y ż a i o p ie k i n a d r a n n y m i w o je n n y m i (V IH /7-1667, 1136, 1620; X X X /14-1966. Z a p e w n ie n ie s p o k o ju n a te re n ie P r u s W sc h o d n ic h w c z a sie o p e ra c ji w o js k o w y c h (X X X /14-116, 484, 492, 557-560; X X X /13-785). U s ta le n ie n a d z o ru w o js k o w ego (X X X /1 4 -3 9 4 ,19-20, 450; X X X /1 3 -1 , 785; X X X /3-216; V III/7 -5 8 -, 2270; V III/9 -A /9 ; X X X /23-357 , 243; X /2-A /155-173). W o jsk o w e i p o lic y jn e ś ro d k i r e p r e s y jn e (V e r g e l tu n g s m a s s n a h m e n g e g e n A n g e h ö r ig e e in e s fr e m d e n S ta a te s ) (X X X /14-715). S ro d k i r e p r e s y jn e w o b e c s a b o ta ż u p r a c y (R e ic h s le is tu n g s g e s e tz — A r b e its c h e u e ), o g ra n ic z e n ia w z a k r e s ie z m ia n m ie js c p r a c y (X X X /14-443-445). S ą d o w n ic tw o s p e c ja ln e , p o li c y jn e o ra z S S (X X X /1 4-403-405). 001 Z a g a d n i e n i a u z u p e ł n i e ń w o j s k o w y c h : O rg a n iz a c ja r e g i s t r a t u r y w o js k o w e j (X X X /13-235, 264; X X X /15-24). R e j e s tr a c ja o ra z p o b ó r do w o js k a (V III/7-1169, 185, 14; X X X /14-291-310; X X X /13-212). 002 К w a t e r u n e к w o j s k o w y : O rg a n iz a c ja lo k a lo w a d la s ta ły c h g a rn iz o n ó w (Х Х Х /13-216). K w a t e r y d la w o js k w m a rs z u (V IIÎ/8 -A /3 ). 003 L o t n i c t w o i o b r o n a p r z e c i w l o t n i c z a : O rg a n iz a c ja słu żb y a l a r m o w e j (Х Х Х /1 3-485-490, 493, 495). 004 I n n e z a g a d n i e n i a w o j s k o w e : O rg a n iz a c ja k o m e n d a n tu r (Х Х Х /1 4 - 409). O rg a n iz a c ja o d d z ia łó w W a f f e n - S S (Х Х Х /14-407). O rg a n iz a c ja o d d z ia łó w O b ro n y N a ro d o w e j (V o lk s s tu r m ); (X X X /14-409). 005 Z a g a d n i e n i a p o m o c y t e c h n i c z n e j ( N o td ie n s tv e r o r d n u n g ) (X X X /14-448-450). P o m o c T e c h n ic z n a (T e c h n is c h e N o th ilfe ), (X X X /14-412). W o jsk o w a O p ie k a S p o łe c z n a (W e h r m a c k tfü r s o r g e ); (V III/7-1135). 006 Z n i s z c z e n i a w o j e n n e : E w id e n c ja szk ó d w o je n n y c h o ra z ic h re k o m p e n s a ta (V III/7-1693-1695, 1705, 1727; X X X /14-1950). 007 R e i c h s a r b e i t s d i e n s t 14: O rg a n iz a c ja o g ó ln a (Х Х Х /3-49, 50). O b o zy p ra c y (Х Х Х /14-321, 322-330, 1928; Х Х Х /1 5 -2 ; Х Х Х /3-126, 504).
p r z e rz u c ił n a m in is te rs tw a , p o d k re ś la j ą c że „ m in is tro w ie m a j ą w ię c e j rz ą d z ić (r e g ie
re n ) n iż a d m in is tro w a ć (v e r w a lte n ). J e ś li zaś a d m in is tr u ją , to w ię c e j p o w in n i s k o n
c e n tro w a ć się n a k ie r o w a n iu a d m in is tr a c j ą ”. P e łn o m o c n ik do S p r a w A d m in is tra c ji R zeszy (D er G e n e r a lb e v o llm ä c h tig te f ü r d ie R e ic h s v e r w a ltu n g ) p o d k r e ś la ł p is m e m z 2 4 II 1942, iż n a le ż a ło p rz e d e w s z y s tk im p rz e p ro w a d z ić o g ra n ic z e n ia e ta tó w o so b o w y c h . G łó w n y m i o ś ro d k a m i k o o rd y n u ją c y m i a k c ję b y li n a m ie s tn ic y , n a c z e ln i p re z e s i p ro w in c ji o ra z k o m is a rz e o b ro n n i R ze szy (R e ic h s v e r te id ig u n g s k o m m is s a r e ). O sz c z ęd n o ści e ta to w e o s ią g n ą ć m ia n o p rz e z o g ra n ic z e n ie , a lb o c a łk o w ite z lik w id o w a n ie p r a c n ie b ę d ą c y c h n ie z b ę d n ie p o trz e b n y c h do p ro w a d z e n ia w o jn y .
14 P o c z ą tk o w o „ słu ż b a p r a c y ” ra c z e j m ia ła c h a r a k t e r s p o łe c z n o -g o s p o d a rc z y i n s ty tu c ji, g w a r a n tu ją c e j m ło d y m lu d z io m p ra c ę o ra z z d o b y cie zaw o d u . Z c h w ilą p rz e ję c ia w ła d z y p rz e z ru c h n a z is to w s k i, in s ty tu c ję tę p rz e k sz ta łc o n o n a o rg a n iz a c ję p rz y s p o so b ie n ia w o js k o w e g o (d e m W e h r d ie n s t g e h t d e r A r b e its d ie n s t v o ra u s — W A P O V III/7-1221 p ism o r e je n c ji o ls z ty ń s k ie j z 20 V II 1935). P o d o b n ie z re sz tą ja k s łu ż b a w o js k o w a , ró w n ie ż s łu ż b a p r a c y b y ła słu ż b ą h o n o ro w ą . C elem w ię c z a s a d n i
301 01 — Z A G A D N I E N I A Z W I E R Z C H N I E ( S T A A T S H O H E I T S S A C H E N ) 010 S p r a w y u s t r o j o w e (V e r fa s su n g ): U d z ia ł p r o w in c ji w ż y ciu I I I R zeszy (X X X /13-1 ; X X X /1 2 -1 9 ). W y b o ry d o P a r l a m e n t u R zeszy (V III/7 -1 0 8 ; X X X /1 3 -2 8 ; Х /2 -А Л -2 0 ; X X X /13-208). N a d a w a n ie p r a w o b y w a te ls k ic h V III/7 -1 2 2 1 ; X X X /1 3 -9 -1 0 ; X X X /3-271-382, 384, 388, 389). O d b ie ra n ie p r a w o b y w a te ls k ic h (V IH /7-171). W y d a w a n ie z a r z ą d z e ń p o rz ą d k o w y c h (V H I/7-134; X X X /13-484, 492; X X X /1 4 -1 9 -2 0 ). W y sie d la n ie o ra z k o n f is k a ta m ie n ia (V III/9 -A /9 , 105, 10, 11; X /2-A /36, 170; X X X /3 -2 2 4 ; X X X /1 3 - 469). Z m ia n y w p ra w a c h w ła sn o ś c io w y c h (V III/7-605). S p r a w y n ie ru c h o m o ś c i ż y d o w sk ic h (V III/7 -3 9 ). K w e s tia ż y d o w sk a — w y s t ą p ie n ia a n ty s e m ic k ie (X X X /13-446, 548; X X X /12-119; X X X /14-661). P r o b le m y tzw . Ż y d ó w w s c h o d n ic h (O s tju d e n ) — e w e n tu a ln e z e z w o le n ia n a p r z y ja z d n a t e r e n P r u s W sc h o d n ic h (X X X /14-699-701). W y w ła s z c ze n ia (X X X /3-102). G e rm a n iz a c ja im io n w ła s n y c h i to p o g ra fic z n y c h — z m ia n y n a z w is k i n a z w (V III/7 -2 6 , 27, 1224, 1269, ,1287, 1289, 1291, 1292, 1293, 1298, 1318, 1319, 1321, 1332, 1334, 1335, 2312, 2313, 2362; X /2-A /137-139; X X X /13-133-135; X X X /14-638). Z m ia n y n a z w to p o g ra fic z n y c h (V III/7 '1 6 1 1 ). R e p a tr ia c ja N ie m c ó w — N ie m c ó w B a ł t y ck ic h (B a lte n d e u ts c h e ); (X /2-A /46; X X X /14-626, 1963). W c ią g a n ie n a lis tę n a ro d o w o ś c io w ą (V o lk slis te ); (V III-7 -1 2 ). O rg a n iz a c ja k a r to te k i lu d n o ś c io w e j (V o lk s k a r te i); (V III/8 -A /3 ). U ro c z y sto ś c i p a ń s tw o w e (X X X /1 5 -1 ; X X X /14-1868). „D zień M a tk i” (D e u t
sc h e r M u tte r ta g ); (X X X /14-1869). N a d a w a n ie o d z n a c z e ń (V III/7 -4 3 ; X X X /3 -4 8 , 261,162;
X X X /13-26, 53; X X X /1 4 -1 0 , 12). O g ło sze n ie a m n e s tii (X X X /14-16).
011 O r g a n i z a c j a p r o w i n c j i 15: U s tró j p r o w in c ji (X X X /14-402; X X X /1 5 - -36). U s tró j g m in n y — n a z is to w s k a re f o r m a u s tr o ju g m in n e g o (X X X /13-13-15, 17; X X X /3 -1 7 ; X X X /13-32, 42, 43, 44-51, 236; X X X /14-38-40). U s tró j o b w o d ó w d w o rs k ic h (ich lik w id a c ja ) (V IIU 7-30; X X X /1 4 -5 8 , 59, 62, 63, 70, 81, 85, 100, 368; Х Х Х /1 5 -5 -Ю , 13, 36). S e jm ik G m in n y P r u s W sc h o d n ic h (O s tp re u s sis c h e r G e m e in d e ta g ) « (X X X /1 5
-c zy m b y ło p rz y g o to w a n ie m ło d y -c h N ie m -c ó w do s łu ż b y w o js k o w e j, -c h o -c ia ż in n y m i ś ro d k a m i, ja k : p r a c ą n a ro li (m e lio ra c ji, o s a d n ic tw a , b u d o w y d ró g ), w s p ó ln o tą k o le ż eń sk ą , p rz e z w y c h o w a n ie „ p o lity c z n o - p a ń s tw o w e ”, ćw icz e n ia m u s z try (o k re ś la n e j O rd n u n g s ü b u n g e n ). S tą d w p la n a c h a k t „ słu ż b a p r a c y ” u jm o w a n a b y ła p rz e z a d m in is tr a to r ó w n a z is to w s k ic h w „ r e g is t r a tu r z e w o js k o w e j” . Z r e s z tą z m ia n a ta w ią z a ła się ze z m ia n ą p rz y n a le ż n o ś c i r e s o rto w e j „ słu ż b y p r a c y ”. K ie d y ją 5 V I 1931 p o w o ły w a n o ja k o fr e i w ill ig e r A r b e its d ie n s t, p o d p o rz ą d k o w a n o ją U rz ę d o w i P o ś re d n ic tw a P r a c y o ra z Z a b e z p ie c z e n ia od B e z ro b o c ia (R e ic h s a n s ta lt f ü r A r
b e its v e r m i ttlu n g u n d A r b e its lo s e n v e r s ic h e r u n g ); a d m in is tr a to r z y n a z isto w s c y p o d
p o rz ą d k o w a li „ słu ż b ę p r a c y ” M in is te r s tw u S p r a w W e w n ę trz n y c h (R e ic h s in n e n m in i-
s te r iu m ).
15 W m y ś l z a rz ą d z e n ia z 10 V II 1933 (G e se tz -S a m m lu n g , s. 165) n a c z e ln y p re z e s p r o w in c ji k ie ro w a ł c a łą a d m in is tr a c j ą ; b y ł s ta ły m p rz e d s ta w ic ie le m w ła d z p a ń s tw o w y c h , o d p o w ie d z ia ln y m za c ało ść s p ra w p o lity c z n y c h , g o s p o d a rc z y c h , sp o łe c z n y c h i k u ltu r a ln y c h . P r z e jm o w a ł ró w n ie ż k ie ro w n ic tw o r e je n c ją , je ś li n a c z e ln e p re z y d iu m p r o w in c ji z n a jd o w a ło się w ty m s a m y m m ie js c u , co r e je n c ja . W ó w czas n a c z e ln y p r e zes p r o w in c ji b y ł ró w n o c z e ś n ie p re z e s e m r e je n c ji.
16 U je d n o lic e n ie w ła d z te r e n o w y c h p rz e z n a z is tó w w z a s a d z ie d o p ro w a d z iło do c a łk o w ite j lik w id a c ji s a m o r z ą d u te ry to r ia ln e g o . N ie m n ie j p o z o sta ły p e w n e r e l i k t y te g o ^ sa m o rz ą d u . G m in y łą c zo n o w z w ią z k i g m in n e (G e m e in d e v e r b ä n d e ) i to w p o d w ó jn y m s to p n io w a n iu — w y ż sz e g o o ra z n iższeg o s to p n ia (m oże p re c y z y j n ie w ę ż szego czy szerszeg o z a k re s u ) — w p o w ia to w e z w ią z k i o r a z p r o w in c jo n a ln e z w ią z k i (zob. z a rz ą d z e n ie z 6 1 X 1 9 3 5 , G e s e tz -S a m m lu n g , s. 115). Z w ią z k i g m in n e w u ję c iu a d m in is tr a to r ó w n a z is to w s k ic h p o s ia d a ły w ła s n e o ra z zle co n e z a k r e s y d z ia ła n ia . R ó w n ie ż u n ic h o b o w ią z y w a ły z a s a d y a d m in is tr a c j i n a z is to w s k ie j — n ie o g ra n ic z o n o ś ć d z ia ła n ia (U n b e g r e n z th e it) o ra z p e łn o ść k o m p e te n c ji (A llz u s tä n d ig k e it = T o ta l itä t =
U n iv e r s itä t) W y d a je się, że t e d w ie z a s a d y są k w in te s e n c ją s y s te m u a d m in is tr a c y j
n e g o n a z istó w , a w z ależ n o ści od s y tu a c ji p r z y b ie r a ły o n e a lb o c h a r a k t e r u n iw e r s a li - s ty c z n y (b ra k p o d z ia łu k o m p e te n c y jn e g o , szc z eg ó ln ie w y g o d n e g o d la a d m in is tr a c j i p o lic y jn e j), a lb o c h a r a k t e r to ta lita r n y .
302 T A D E U S Z G R Y G I E R -12; X X X /13-58, 63; X X X /15-88, 89). W sc h o d n io p ru s k i S e jm ik M ia s t (O stp re u ss is c h e r S tä d te ta g ) — u d z ia ł p o szc z eg ó ln y ch m i a s t ’7, (X X X /15-12). Z w ią z e k N ie m ie c k ic h M ia s t R zeszy (R e ic h s v e r b a n d d e u ts c h e r Stä d te)·, (X X X /13-33). N ie m ie c k i S e jm ik K o m u n a ln y (D e u tsc h e r G e m e in d e ta g ) (X X X /14-90, 91). T o w a rz y s tw o B u rm is trz ó w P r u s W sch o d n ich (V e r e in d e r B ü r g e r m e is te r d e r P r o v in z O stp re u ss e n ) (X X X /13-41). R e fo rm a a d m in is tr a c j i p r o w in c ji — u p ro s z c z e n ie t r y b u u rz ę d o w a n ia (X X X /14-384-385). 012 O r g a n i z a c j a N S D A P (N S D A P a ls T r ä g e rin d e s S ta a ts g e d a n k e n s ) 18: U s tró j p a r t i i n a z isto w s k ie j (X X X /13-29, 30, 80). P r z y b u d ó w k i p a r t y j n e w p ły w a ją c e n a z a rz ą d z a n ie (N SK K , SA , S S ; V III/7 -1 9 ; X X X /14-413). 013 Z a d a n i a p o l i c y j n o - p o l i t y c z n e : N a d z ó r p o lity c z n o -p o lic y jn y n a d lu d n o ś c ią (V III/7-1221, 200; V III/3-A /242-248; X /2-A /155, 156, 157-173; V III /8 -A /l- 2 a ; X X X /23-357). I n w ig ila c ja p o lsk ie g o i lite w s k ie g o r u c h u n a ro d o w e g o n a te re n ie P r u s W sc h o d n ic h (IX /6-A /28, 29, 30, 31, 32; X /2-A /155, 156, 157; V III/3-A /242-248, 486, 487). P o lity k a n a ro d o w o śc io w a w o b e c in n y c h n a ro d o w o śc i — f o r m o w a n ie N a ro d o w o -S o - c ja listy c z n e g o R u c h u R o sy jsk ie g o (R u ss is c h e N a tio n a l-S o z ia lis tis c h e B e w e g u n g ) o ra z n a d z o r u n a d C y g a n a m i19 (V III/9-A /105). N a d z o ro w a n ie r u c h u so c ja lis ty c z n e g o i k o m u n is ty c z n e g o (X X X /15-49; X X X /13-31). N a d z o ro w a n ie r u c h u a n ty fa s z y s to w s k ie g o (V III/7-2270; V III/9 -A /9 ; X X X /23-357, 243). Ł ą c z n o ść z N ie m c a m i za g ra n ic ą (V o lk s b u n d f ü r d a s D e u ts c h tu m im A u s la n d ) 20, (X X X /23-243; X X X /3 -2 1 6 ). U d z ie la n ie ze z w o leń c u d zo z ie m c o m n a s ta ł y p o b y t (V III/7-157, 158, 159, 160). S p r a w a u d z ie le n ia s c h r o n ie n ia c zło n k o m p a r t i i o p o z y c y jn y c h w G d a ń s k u , k tó rz y c h c ie li p rz e n ie ś ć się do P r u s W sc h o d n ic h (X X X /14-681). S ta r c ia n a d g ra n ic z n e (X X X /14-667; V III/7 -2 1 2 , 17 D o ty c h c z a so w e o rg a n iz a c je s a m o rz ą d u te r y to r ia ln e g o (P re u s sis c h e r S tä d te ta g z 1896 r . o ra z D e u tsc h e r S t ä d te ta g z 1897 r., czy w re s z c ie R e ic h s s tä d te b u n d z Ί910 r.)
z o sta ły p rz e z n a z is tó w ro z w ią z a n e i w p ro w a d z o n o N ie m ie c k i S e jm ik G m in n y (D e u
ts c h e r G e m e in d e ta g ) p o d p o rz ą d k o w a n y M in istro w i S p r a w W e w n ę trz n y c h I I I R zeszy.
18 N S D A P ja k o „ k ie ro w n ic z a p a r t i a w p a ń s tw ie i n a ro d z ie ” r ó w n ie ż w p la n a c h a k t m ia ła s w e m ie js c e (F. N o r d s i e с k, op. cit., T h . 2, ss. 3— 4). R o la „ n o ś n ik a id e i p a ń s tw o w e j” u g r u n to w a n a b y ła u z n a n ie m je j ja k o k o rp o r a c ji p r a w a p u b lic z n e g o , co w y ra ż a ło się m ię d z y in n y m i w u p r a w n ie n ia c h re p re z e n t c y jn y c h (V e r tr e tu n g s b e r e c h ti-
g u n g , z w o ln ie n ia od w sz e lk ic h c ię ż a ró w p u b lic z n y ch ) o ra z w r o li je j p rz y b u d ó w e k
o rg a n iz a c y jn y c h w ż y ciu p a ń s tw a i sp o łe c z e ń stw a (o rg a n a p a r ty jn e , G a u ä m te r, K r e is
ä m te r , SA , SS , N S K K , N S F K , D J, H J , BDM , N S -F r a u e n s c h a ft, F r a u e n w e r k , D A F).
P o d s ta w ą te j „ k ie ro w n ic z e j ro li p a r t i i ” b y ły n a z isto w s k ie k o n c e p c je d o ty c z ąc e o b s z a ru p a ń s tw a , n a ro d u p a ń stw o w e g o ( S ta a tsv o lk ), w ła d z y p a ń s tw o w e j (S ta a tsg e w a lt). J e ś li ch o d zi o p o ję c ie w ła d z y p a ń s tw o w e j, to k o n c e p c ja n a z is to w s k a p o d k re ś la ła , iż „ a b s o lu ty z m ro z d z ie lił p a ń s tw o od n a ro d u , n a to m ia s t to ta liz m n a ro d o w o s o c ja lis ty c z n y z n o w u t e d w a c z y n n ik i ze so b ą łą c z y ” (V III/7nl267 p ism o r e je n c ji o ls z ty ń s k ie j z 14 V 1937). 19 P r z y p o ję c iu „ n a ro d u p a ń s tw o w e g o ” z a s a d n ic z e j e s t o k re ś le n ie , co u z n a w a n o za je g o is to tę . „ O k re śla n o , iż w s p ó ln o ta n a ro d o w a j e s t ró w n o c z e ś n ie w s p ó ln o tą k r w i = B l u tg e m e in s c h a ft . S tą d u s ta l a n ie e le m e n tó w ra s o w y c h w n a ro d z ie . N a ró d n ie m ie c k i p o s ia d a w so b ie e le m e n ty ra s y n o rd y c k ie j o ra z — d ie fä lis c h e R a s s e . Z a o b cy ch ra s o w o u z n a je s ię Ż y d ó w , C y g an ó w , M o n g o łó w i M u rz y n ó w . S ło w ia n ie , R o m a n ie , F in o w ie , E s to ń c z y cy , W ę g rz y i T u r c y p o s ia d a ją k r e w n o rd y c k ą , w ię c n a le ż y ży czy ć so b ie, b y b y li c z ło n k a m i n a sz e g o n a ro d u (so d a ss sie a ls V o lk s g e n o ss e e r w ü n
s c h t s e in k o n n te — V III/7 -2 1 3 4 u w a g i p re z e s a r e j e n c j i g ą b iń s k ie j z 12 I I 1937). N ie
m n ie j p o d k re ś la n o , iż p rz e w a g a „die w e s tis c h e , o s tb a ltis c h e o d e r o stisc h e R a s s e ” u p o szczeg ó ln eg o o s o b n ik a (czy n a ro d u ) e lim in o w a ć w in n a m o ż liw o ść z a w ie ra n ia zw iąz k ó w m a łż e ń s k ic h z N ie m c a m i.
20 S p r a w a t a łą c zy się z o g ó ln ą k o n c e p c ją p o ję c ia „ n a r o d u p a ń s tw o w e g o ” . P o d k re ś la n o , iż „ n a le ż y w p o ję c iu n a r o d u w p o lity c z n y m r o z u m ie n iu ściśle o d ró ż n ia ć p o ję c ie p r a w n e n a ro d u p a ń stw o w e g o , k t ó r y w lib e ra ln y m p a ń s tw ie p r a w a s k ła d a się z s u m y o b y w a te li p a ń s tw a . T y m c z a se m do n ie m ie c k ie g o n a r o d u p a ń s tw o w e g o n a le ż ą : a ) N ie m c y m ie s z k a ją c y w N ie m c ze c h , b) N ie m c y p r z e b y w a ją c y za g ra n ic ą , c) N ie m c y n a o b s z a ra c h p o g ra n ic z n y c h ( G r e n z la n d d e u ts c h e ), d) o ra z N ie m c y m ie s z k a ją c y s ta le za g r a n ic ą ( A u s la n d d e u ts c h e ). Do n ie m ie c k ie g o n a r o d u p a ń stw o w e g o n ie n a le ż ą
