A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA O EC O N O M IC A 28, 1983
IV. PRÓBA SYNTEZY
Janina Bernacka-Baranowa*, Nina K ołatek"
ZAPOTRZEBOWANIE NA ZYWNOSC
ORAZ BILANS ŻYWNOŚCIOWY W STREFIE ŻYWICIELSKIEJ W O J. MIEJSKIEGO ŁÓDZKIEGO
O kreślenie zapotrzebow ania na żywność determ inow ane mnogością czynników natury fizjologicznej, społecznej, ekonom icznej i politycz-nej należy do złożopolitycz-nej problem atyki badawczej.
W praktyce gospodarczej, w sytuacji postępującego w zrostu gospo-darczego znany jest sposób określania po trzeb żyw nościow ych na pod-stawie ekstrapolacji trendów rzeczywistego spożycia poszczególnych artykułów żywnościowych. Również do m odelow ania spożycia żyw
-ności, jak i jego oceny służą norm y wyżywieniowe, opracow ane w oparciu o zapotrzebow anie organizm u na składniki odżywcze, naw ią-zujące w swoim założeniu do stru k tu ry produkcji i sytuacji rynkow ej artykułów spożywczych, dając tem u w yraz w opracow anych czterech poziomach zapotrzebow ania na żywność, zróżnicow anych ilością, jkością i kosztem produktów żywnościowych. O kreślają zapotrzebow a-nie organizm u ludzkiego n a energią, składniki pokarmowe, białko, tłuszcze, składniki m ineralne i w itam iny oraz zaw ierają propozycje odpow iednich racji .pokarmowych w postaci konkretnych produktów
rynkowych.
Polskie norm y w yżyw ieniow e opracow ane na początku lat pięć-dziesiątych funkcjonują d o chwili obecnej praw ie bez żadnych zmian. M aksymalne różnice w zapotrzebow aniu na poszczególne produkty, za-w arte za-w przedziale od + 3 do —3%, mieszczą się za-w granicach błędu rachunkowego. W ydaje się tym samym, że nie naw iązują one do zm ieniającej się stru k tu ry produkcji, jak i sytuacji rynkow ej arty k u
-• Dr, a d iu n k t w Z ak ład zie G o sp o d ark i P rz e strz e n n e j, In s ty tu t P o lity k i R eg io n al-n e j UL.
" M gr, st. a s y s te n t w Z ak ład zie G o sp o d ark i P rz e strz e n n e j, In s ty tu t P o lity k i Re-g io n a ln e j UŁ.
łów spożywczych. Znajduje to rów nież w yraz w praw ie nie zmienia-jącej się w ew nętrznej strukturze racji pokarmowej. N iew ielkie różnice m iędzy normam i zalecanym i w ' latach pięćdziesiątych, siedem dziesiątych, czy naw et dla lat przyszłych w ynikają — na co w skazuje rów -nież C. Kos [7] — tiylko ze zmian w strukturze demograficznej i zawo-dowej ludności.
O kreślone zapotrzebow anie na żywność w oparciu o norm y w yży-wieniowe staje się z/byt w yabstrahow ane z rzeczywistości społeczno- -ekonomicznej.
Rzeczywisty model spożycia żyw ności1 w Polsce w 1976 r. w przeliczeniu na przeciętną rację pokarm ową, w yrażoną w energii i głów -nych składnikach odżywczych na osobę w ciągu doby. przedstaw iał się w grupie ludności nierolniczej następująco: 12 280 J (2938 cal), 80 g białka, w tym 50 g białka zwierzęcego, 124 g tłuszczu i 376 g w ęglo-w odanóęglo-w, natom iast ęglo-w grupie ludności rolniczej — 14 204 J (3398 cal) 91 g białka, w tym zw ierzęcego 51 g, 125 g tłuszczu oraz 476 g w ęglo-wodanów, przy czym w ykazyw ał duże zróżnicow anie w zależności od w arunków społeczno-ekonomicznych.
W latach 1975— 1977 udział dwu podstaw ow ych grup i produktów roślinnych i zw ierzęcych w ogólnym spożyciu kształtow ał się tak, jak przedstaw iono w tab. 1. Produkty roślinne dostarczały 65% ogólnej w ar-tości kalorycznej racji pokarm ow ej, 45% białka oraz 20% tłuszczu.
T a b e l a 1 S pożycie p o d sta w o w y c h sk ła d n ik ó w p o k arm o w y ch d zien n ie na 1 osobą
w la ta c h 1975— 1977 S k ła d n ik i P o lsk a RFN NRD Euroipa E n erg ia ogółem (w J) 15 259 14 067 15105 14 268 p ro d u k ty ro ś lin n e 9 958 8615 9686 p ro d u k ty zw ierzęce 5 301 5 452 • 4 582 B iałko ogółem (w g) 110,4 85,3 99,1 96,0 ro ś lin n e 49,9 30,8 41.0 43,2 zw ierzęce 60,5 54,5 57,5 52,8 T łuszcze ogółem (w g) 128,0 154,7 150,4 133,9 ro ś lin n e 25,2 42,5 37,9 44,4 zw ierzęce 102,8 112,2 112,5 89,6
2 t 6 d t o: FAO production Yearbook 1970. F A O , Roma, 1979.
1 D o k o n u jąc o ce n y te n d e n c ji sp o ży cia ży w n o ści n ie b ra n o po d u w a g ę s y tu a c ji w y ją tk o w y c h , czy k ry z y s o w y c h , ja k ie m iały m iejsce w la ta c h 1980— 1981, k tó re w za sa d n ic z y sp o só b zm ien iły is tn ie ją c e re la c je s tru k tu r y sp o ży cia oraz w p ły n ę ły ta k ż e n a k s z ta łt z a o p a trz e n ia i n a c a ły b ila n s ży w n o ścio w y o m aw ian e j strefy .
W latach siedem dziesiątych w strukturze rzeczyw istego spożycia żywności zaszły pow ażne zmiany. W yraźnie zm niejszyła się konsum p-cja produktów zbożowych, osiągając tym samym wielkość proponow a-ną przez fizjologów na poziomie D (tab 3). Można przypuszczać, że stan ten będzie utrzym yw ać się przez najbliższe kilkanaście lat lub p o -dobnie jak do tej pory we w szystkich krajach europejskich będzie w y-kazywać najpraw dopodobniej trend malejąqy. W yd aje się, że stabili-zacja konsumpcji Zbóż może nastąpić dopiero przy osiągnięciu w iel-kości 65—70 kg na 1 mieszkańca w ciągu roku. Tezę tę potw ierdzają dane dla Kanady i USA.
Podobne zm iany zachodzą w spożyciu ziemniaków. Są o n e jednak zbyt powolne, wobec czego konsum pcja ziemników przekracza poziom
B polskich norm w yżyw ieniow ych.
T a b e l a 2 S pożycie n ie k tó ry c h a rty k u łó w ż y w n o ścio w y ch na 1 m ie sz k a ń c a w P olsce
A rty k u ły ży w n o ścio w e 1960 1977 --- 1001977 1960 P rz e tw o ry zbożow e (w kg) 145,0 121,0 83,4 Z iem niaki (w kg) 223,0 168,0 75,3 W a rz y w a (w kg) • 87,8 •' O w o ce (bez p o łu d n io w y ch ) (w kg) • 29,0 • M ięso i p o d ro b y (w kg) 42,5 69,1 162,5 w tym w iep rzo w e (w kg) 25,6 33,5 130,8 w o ło w e (w kg) 6,8 20,0 294,0 T łuszcze w w ad ze h a n d lo w e j (w kg) 15,6 24,4 156,4 zw ierzęce (w kg) 7,4 8,3 112,1 ro&linne (w kg) 3,5 8,0 228,6 m asło (w kg) 4,7 8,1 172,3 M lek o (w 1) 227,0 263,0 115,8 J a j a (w szt.) 143,0 214,0 149,6 C u k ie r (w kg) 27,9 43,9 151,4
Ź r ó d ł o : Na podstawie danych z Rocznika statystycznego rolnictwa i gospodarki żywnościowe/ 1978, GUS, Warszawa 1978, f. 400—401.
W latach 1960— 1977 spożycie ow oców w zrosło o ok. 20% i wraz z owocami południowymi, stanow iącym i 10% w ielkości konsum ow a-nych owoców, w 1977 r. stanow iło ok. 50% norm y D. W porów naniu z innymi krajam i utrzym uje się na bardzo niskim poziomie, np. 3-krot- nie mniejszym niż w krajach w ysoko rozw iniętych. Niepokoi także
spożycie w arzyw w latach siedem dziesiątych. W 1977 r. ‘kształtow ało sie poniżej poziomu z 1970 r. i w ynosiło 88 kg na osobę, stanow iąc ok. 44% norm y D.
T a b e l a 3
P ro p o n o w a n e d zien n e ra c je p o k arm o w e w y rażo n e w p ro d u k ta c h (ro czn ie n a 1 m ieszkańca) P ro d u k ty ży w n o ścio w e B C D P ro d u k ty zbożow e (w kg) 144,0 134,3 123,4 M lek o i p rz e tw o ry (w kg) 277,3 326,3 379,2 J a j a (w szt.) 160,3 237,2 328,5 M ięso i p rz e tw o ry (w kg) 39,9 43,2 46,9 R y b y (w kg) 9,2 11,4 13,5 M asło (w kg) 9,0 10,5 12,1 In n e tłu szcze (w kg) 11,3 9,9 8,3 Z iem n iak i (w kg) 173,0 156,3 139,7 W a rz y w a (w kg) 179,9 191,1 198,9 O w o ce (w kg) 36,6 51,1 63,8 C u k ie r (w kg) 24,1 25,5 26,3 S trączk o w e (w kg) 3,2 2,6 1,5
Ż r ó d ł o: Dane wg Z, N i e d z i a ł k a . Spożycie I gospodarka iyw -
noiciowa, Warszawa, 1975, s. 200.
K onsum pcja tłuszczów pokryw a się niemal z w ielkością zalecaną przez fizjologów. Spożycie m ięsa przekroczyło normę D (46,9 kg) na początku lat sześćdziesiątych, w ykazując w drugiej połowie lat siedem-dziesiątych najpierw tendencję wzrostową, później m alejącą. W latach 1976— 1977 spożycie mięsa przekraczało poziom norm atyw ny D o 50%, zajm ując tym samym w śród krajów socjalistycznych trzecią pozycję po NRD i Czechosłowacji. W ujęciu przestrzennym w Polsce wskaźnik spożycia mięsa w ykazuje znaczne zróżnicowanie. Na obszarze strefy żyw icielskiej woj. m iejskiego łódzkiego osiąga prawie trzykrotnie wyż-sze w artości w dużych ośrodkach przem ysłowych w porów naniu z ob-szarami typow o rolniczymi. W 1977 r. konsum pcja mięsa w woj. łódz-kim w ynosiła 152% norm y D, a w woj. sieradzłódz-kim, skierniewicłódz-kim , piotrkowskim i płockim (wraz z samo zaopatrzeniem) kształtow ała się poniżej norm y B, stanow iąc tym samym zaledwie 70—85% norm y D.
N orm y w yżyw ieniow e zakładają bardzo w ysoki udział mleka w procesie odżyw iania (379,2 kg). Polska ze wskaźnikiem spożycia 271 kg rocznie na osobę, co odpow iada zaledwie polskiej normie B, w ysu-nęła się na jedno z czołowych miejsc w świecie.
T a b e l a 4
R oczne sp o ży cie p o d sta w o w y c h a rty k u łó w k o n su m p c y jn y c h na 1 m ieszk ań ca w la ta c h 1975— 1976 w sto su n k u do p o lsk ie j n o rm y D
W y szcze- M ięso M leko O w oce W a rz y w a Z iem niaki Zboże
gó ln ien ie > kg % kg Vo kg '/o kg % kg •/. kg N orm a D 47 100 379 100 64 100 199 100 140 100 123 100 P olska 70 149 271 71 29 45 87 44 173 124 125 102 B ułgaria 58 123 147 39 82 128 127 64 23 16 162 132 C zech o sło -w a c ja 81,0 172 208 55 50 78 70 35 100 71 108 88 NRD 81 172 • • 69 107 84 42 144 103 95 77 W ę g ry 70 149 135 36 74 116 85 43 64 46 120 98 ZSRR 51 108 187 49 37 58 85 43 119 85 142 115 F ran cja 97 206 230 60 87 136 110 55 94 67 76 62 RFN 83 176 207 55 111 173 70 35 87 62 69 56 W ielk a B ry tan ia 78 166 216 57 57 89 74 37 99 70 75 61 USA 114 242 251 66 101 158 103 52 55 39 63 51 Ź r ó d ł o : O b l i c z e n i a w ł a s n e n a p o d s t a w i e d a n y c h z R o c z n i k a s t a t y a l y c 7 n e g o 197 5 , C U S , W a r s z a w a 1977, i . 472.
Zachodzące zmiany w strukturze żywności w latach 1960— 1977, po- legające na w yraźnym zm niejszaniu spożycia zbóż i ziemniaków na rzecz w zrostu innych artykułów konsum pcyjnych, należy ocenić jako zjawisko pozytywne. Przeprowadzona analiza norm w yżyw ieniow ych w kontekście rzeczywistego spożycia w Polsce i w innych krajach w skazuje na zawyżenie wielkości norm atyw nych mleka, warzyw, ziem-niaków oraz zaniżenie norm y mięsa i cukru.
Podstawowym problem em w zmianie strukturalnej racji pokarm o-w ej staje się zapotrzeboo-wanie na produkty dostarczające białka zo-wie- zwie-rzęcego. Analiza zmian strukturalnych w spożyciu produktów białko-w ych białko-w krajach białko-w ysoko rozbiałko-winiętych, które osiągnęły pełne zaspoko-jenie potrzeb kalorycznych, w skazuje, że po przekroczeniu poziomu 90 g białka na osobę następuje jego stabilizacja, przy zachodzących poważnych przesunięciach strukturalnych w ew nątrz grupy produktów białkowych. W zrost spożycia białka zwierzęcego doprowadza do zmian w relacjach między białkiem zwierzęcym i roślinnym. Analogiczne zmiany zachodzą również w strukturze spożycia białka zwierzęcego, polegające na wzroście białka dostarczanego z mięsa, kosztem zm niej-szania się konsumpcji mleka i niekiedy ryb. Zachodzące zmiany w re-lacjach pomiędzy zapotrzebowaniem na poszczególne produkty pocho-dzenia zwierzęcego, zarów no w kraju, jak i w państw ach w ysoko
rozwi-niętyoh mogą służyć z jednej strony jako przesłanki do przerekonsitruo- wania norm wyżywieniowych, z drugiej zaś jako pewne wskazówki do w ykorzystania w polityce gospodarczej naszego kraju.
Zachodzące zmiany w strukturze w ew nętrznej faktycznego spożycia w arunkują przem iany społeczno-ekonomiczne będące wynikiem działal-ności wielu różnorodnych czynników w pływ ających n a konsumpcję dóbr w ogóle, w tym na spożycie żywności szczególnie.
Do najw ażniejszych czynników w pływ ających n a volum en środków żywnościowych i dynam ikę popytu zalicza się liczbę i strukturę demo-graficzną ludności, tempo przyrostu naturalnego, poziom i dynamikę dochodów indyw idualnych, m igracje ze wsi do miasta, zmiany w p ro -cesie urbanizacji, podaż żywności i poziom relacji cen.
Przyrost naturalny, zaliczany w skali światow ej do podstaw ow ych czynników określających zapotrzebow anie na żywność, spełniał w w a-runkach polskich w pierwszych dziesięcioleciach pow ojennych istotną rolę w popycie na żywność. U trzym ująca się od drugiej połowy lat pięćdziesiątych do 1965 r. tendencja spadkowa przyrostu naturalnego osłabiła jego znaczenie. W następnych latach przyrost natu ralny wzrósł i uległ stabilizacji, przyjm ując w artości zbliżone do 10%o. O becny p rzy-rost naturalny przy zachowaniu stabilnego poziomu spożycia żywności wymaga w zrostu produkcji środków konsum pcji średnio rocznie o 1% w stosunku do roku poprzedniego.
Bardzo ważną rolę w kształtow aniu faktycznego modelu spożycia, jak i popytu na żywność odgryw ają wielkości dochodów ludności i p ro -dukcji środków spożywczych. U kładająca się nierów nom iernie propor-cja w zrostu tych czynników pow oduje na rynku zachwianie rów now a-gi m iędzy popytem a podażą. Utrzym ująca się tego rodzaju sytuacja może doprowadzić do ostrych spięć społecznych. W naszym kraju szczególnie dają się odczuć zachwiania równowagi cząstkowej, przede wszystkim dotyczy to rynku mięsnego. Podejm owane kroki w celu do-prow adzenia do równowagi rynkow ej przez podwyższanie cen na pdukty m ięsne działały ograniczająco na popyt co najw yżej jednego ro-ku. Z pozostałych dwu przyjm ow anych rozwiązań, stosow anych w tego rodzaju sytuacjach, zwiększania importu lub produkcji rolnej, pozositaje tylko druga alternatyw a.
M igracje ze wsi do miast oraz postępująca unbanizacja wsi ma istot-ny w pływ nie tyle na ogólistot-ny volum en produktów żywnościowych, co na samą strukturę modelu spożycia. Ludność przechodząca ze wsi do ośrodków bardziej zurbanizow anych oraz z rolnictw a do zawodów po-zarolniczych przyjm uje inny wzorzec odżyw iania się. Rezygnuje z węglow odanów nu rzecz zwiększenia udziału produktów białkowych
pochodzenia zwierzęcego, głównie mięsa oraz w arzyw i owoców. Postę-pująca urbanizacja wsi w coraz większym stopniu wpływa na zm niej-szenie się rozpiętości w strukturze spożycia między ludnością w iejską a m iejską. Ludność w iejska cora.z częściej przyjm uje w sposobie odży-wiania się wzorzec miejski, spożyw ając m. in. w iększą ilość produktów charakteryzujących się znacznym stopniem przetwórstw a. Przeprow a-dzone przez J. Dietla i B. G regora [3) badania w skazują jednak na czynniki ograniczające pozytyw ną tendencję denaturalizacji spożycia, do którycih zaliczają niedostateczne zaopatrzenie wsi w żywność oraz niepraw idłow e relacje między cenami skupu płodów rolnych a cenami detalicznymi produktów żywnościowych, jak i innymi towarami kon-sumpcyjnymi.
Na kształtow anie się modelu konsumpcji w ogóle w pływ ają ceny i relacje między nimi, spełniając podstawowe funkcje w przekształca-niu kierunków zarów no spożycia, jak i popytu. W ydaje się jednak, że w obecnych w arunkach ceny nie w pływ ają na kształtow anie się racjo-nalnej struktury spożycia. Relatyw na 'taniość podstaw ow ych produktów żywnościowych w sitosunku do ich subsitytutów nie utrw ala stru ktu ry spożycia dostosow anej do możliwości produkcji gospodarki żywnościo-wej. Przeprow adzone badania przez L. Beskid [1] poświęcone określe-niu w pływ u ceny na wielkość i strukturę spożycia produktów żyw noś-ciowych w skazują, że w sytuacji braku tow arów spożywczych czynni-kiem w yznaczającym granice w zrostu popytu staje się podaż.
W ciąż dużą zależność, w naszych w arunkach, obserw uje się między spożyciem a wielkością dochodu i warunkam i społecznymi. W edług d a -nych budżetów domowych [8] we w szystkich typach 'gospodarstw : pra-cowniczych, robotniczo-chłopskich i chłopsikidh, z w yjątkiem gospo-darstw rencistów i em erytów, w raz ze zwiększającym się dochodem rośnie spożycie praw ie w szystkich artykułów żywnościowych. Jedynie w gospodarstw ach rencistów i em erytów układa się odw rotna zależność spożycia produktów skrobiow ych i tłuszczów zw ierzęcych (bez masła) od wielkości dochodów. Z analizy danych budżetów domowych nie w ynikają zasadnicze zmiany w strukturze diety w zależności od wieil- kości dochodów. Silniejsze kryterium różnicujące spożycie żywności pod względem jakości stanow ią w arunki społeczne.
Bogactwo i różnorodność czynników kształtujących zarówno popyt na żywność, jak i faktyczny model spożycia w raz z preferencjam i konsum entów oraz modelem fizjologicznego spożycia w inny stanowić główne elem enty brane pod uw agę przy konstrukcji optym alnego modelu konsumpcji żywności w danych w arunkach społeczno-ekono- micznych.
iejskie-go łódzkieiejskie-go opracow ano w oparciu o zalecenia nauki żywienia oraz śreidni poziom rzeczywistego spożycia żywności w kraju.
T a b e l a 5
Z a p o trz e b o w a n ie n a ży w n o ść w ob szarze stre fy ż y w ic ie lsk ie j w 1976 i 1990 r. w g n o rm y D
A rty k u ły ży w n o ścio w e 1976 1990
P ro d u k ty zbożow e (w tys. t) 379,4 417,0 M leko (w m in 1) 1 165,8 1 282,0 J a ja (w min szt.) 1 004,7 1 110,8 M ięso (w tyis. t) 144,2 158,6 R yby (w tys. t) 41,5 45,6 M asło (w tys. t) 37,2 40,9
In n e tłu szcze (w tys. t) 25,5 28,0
Z iem n iak i (w ty s. t) 432,7 429,5
W a rz y w a (w ty s. t) 611,5 672,6
O w oce (w tys. t) 196,1 215,7
C u k ie r (w ty s.' t) 80,8 88,8
S trączk o w e (w ty s. t) 4,6 5,0
2 r ó d ł o: Na podstawie danych z tab. 1 oraz danych z Ludność wed-
ług płci, wieku, województw, miast I gmin w 1976 r. GUS, W arszaw a 1977}
Prognoza ludności w 1990 r. Tabulogramy GUS, W f#?awa 1978.
Przyjm ując założenie, że polskie norm y w yżywieniowe mogą służyć do modelowania spożycia żywności, należy wówczas podkreślić, że przy określaniu potrzeb żywnościowych w mikroskali, np. stołówki, należy posługiwać się dziennymi normami opracow anym i dla poszcze-gólnych grup ludności, zróżnicowanym kryterium wieku, płci oraz do-datkowo stopniem intensywności w ykonyw anej pracy [10]. Przy okreś-laniu zapotrzebowania w makroskali, np. województwa, regionu, ko-rzysta się z rocznych norm w yżyw ieniow ych (tab. 3), Przeprowadzona analiza porównawcza potrzeb, obliczonych przez autorów niniejszego opracow ania na podstawie dziennych i rocznych racji pokarmowych, w ykazała, że zaistniałe różnice w ynoszą od + 5 do —5% i mieszczą w granicach błędu rachunkow ego [2].
Zapotrzebow anie na żywność wg norm y D i średni poziom rzeczy-w istego spożycia żyrzeczy-wności rzeczy-w k raju rzeczy-w obszarze strefy żyrzeczy-w icielskiej woj. miejskiego łódzkiego przedstaw ia tab. 6.
N orm atyw ne spożycie żywności w yrażone jest w produktach rynko-wych; by je porów nać z surową produkcją rolną zachodzi konieczność zastosow ania odpowiednich przeliczników sprow adzających produkty rynkow e do produktów surowych. Zapotrzebowanie na produkty
zbożo-B ilans ży w n o śc io w y s t r e f y ż y w ic ie lsk ie j w o j. m ie jsk ie g o łó d zk ieg o w 1976 r. P ro d u k ty ż y w n o śc io w e P ro d u k c jag lo b a ln a w g n o rm y DS p o ży cie U dział s p o -ż y c ia w g n o rm y D w p ro d u k c ji g lo b a ln e j (w •/•) S pożycie n a poziom ie śre d n ie g o k ra jo w e g o U d ział s p o -ży cia na p o zio m ie ś re d n ie g o k ra jo w e g o w p ro d u k c ji g lo b a ln e j (w %>) U d ział s p o ż y c ia k ra -jo w eg o w p ro d u k c ji g lo b a ln e j k r a ju (w •/») S aldo b ila n -so w e Saldo b ila n -so w e 2— 5 1 2 3 4 5 6 7 6 9 Zboże (w tyis. t) 1 849,0 453,4 24,5 462,5 25,0 30,8 1 373.6 1 386,5 M lek o (w m in 1) 1 567,8 2 083,6 132,9 1 479,4 94,3 90,1 — 475,8 88,4 J a ja (w m in szt.) 621,8 1 004,7 161,6 703,3 113,1 91,7 — 382,9 —81,5 M ięso (w ty s . t) 246,6 143,7 58,3 214,1 86,8 93,9 ,102,9 32,5 Z iem n iak i (w ty s. t) 5 798.0 432,7 7,5 536,5 9,3 12,7 5 365,9 5 261,5 W a rz y w a i o w o ce (w ty s . t) 535,0 768,5 143,6 384,3 71,8 • 233,5 150,7 B u rak i c u k ro w e (w ty s. t) 1 446,0 409,5 28,3 683,4 47,3 • 1 035,5 726,6
Ź r ó d ł o : Obliczenia własne w oparciu o tab. 3j Rocznik statystyczny rolnictwa i gospodarki żywnościowej 1978. GUS; Ludność według pici, wieku, w ojew ództw , miast i gmin w 2976 r. GUS, Warszawa 1978. Z a p o tr z e b o w a n ie na ż y w n o ść i b il a n s
we przedstawione w norm ach w mące przeliczono na ziarno przyjm u-jąc, że przeciętnie 80 jedn. mąki pow staje ze 100 jedn. ziarna. Przy zamianie masła na mleko o średniej zaw artości tłuszczu (3,4%) posłu-żono się relacją, wg której ze 100 jedn. mleka otrzym uje się 3,93 jedn. masła, czyli na w yprodukow anie 1 kg masła zużywa się przeciętnie 25,4 kg mleka. Grupę pokarmową — cukier i słodycze — w yrażoną w normach w postaci czystego cukru przeliczono na buraki cukrowe, przyjm ując procentow ą zaw artość cukru w burakach za 18%. Tłuszcze obejm ujące zarów no roślinne, jak i zwierzęce poza masłem podzielono na dw ie równe części, z których jedną dodano do mięsa i przetw orów mięsnych. Po zastosowaniu przedstaw ionych przeliczników, m ających na celu sprow adzenie produktów rynkow ych do produkcji surow ej otrzym ano zapotrzebow anie na żiywność określone w produktach rol-nych (tab. 6, 7). Brak darol-nych o produkcji roślin strączkow ych suchych oraz niedostatek informacji o przetw órstw ie rzepaku i rzepiku na ole-je roślinne, cerez i m argarynę nie pozwolił na przeprow adzenie anali-zy porów nawczej międanali-zy zapotrzebowaniem a produkcją.
T a b e l a 7
Bilans ży w n o ścio w y s tre fy ż y w icie lsk iej w oj. m ie jsk ie g o łó d zk ieg o w 1990 r.
P ro d u k ty ży w n o ścio w e T e o re ty c z n e zap o trz e b o w a n ie w g n o rm y D P ro d u k c ja g lo b aln a Saldo Zboże (w tys. t) 507,7 2 781,0 2 273,3 M leko (w m in 1) 2 220,3 2 621,6 401,3 J a ja (w m in szt.) 1 110,8 808,2 302,6 M ięso (w tys. t) 170,6 305,7 136,1
Z iem niaki (w tys. t) 429,5 8 730,0 8 300,5
W a rz y w a i ow oce (w ty s. t) 853,0 894,0 41,0
B uraki c u k ro w e (w tys. t) 476,7 2 765,0 2 288,3
Ź r ó d ł o : FAO p ro duction Yearbook I97B...
Z porów nania produkcji rolnej ze spożyciem na poziomie normy D (tab. 6) wynika, że strefa żyw icielska w 1976 r. była zdolna
zapew-nić spożycie mleka w 75,2%, jaj w 61,8%, w arzyw i owoców w 69% przy nieuwzględnieniu innych kierunków rozchodu produktów rolnych jak np. eksport, wiylęg itp. W pozostałych grapach żywnościowych: zbóż, mięsa, ziemniaków i buraków cukrow ych zapewniała spożycie na poziomie norm y D i pełną realizację innych kierunków rozchodu na poziomie proporcji krajow ych oraz jeszcze dysponow ała nadw yżką
pro-dukcji 5»5% zbóżi 35,6% mięsa, 5,2% ziemniaków oraz znaczną nadw yż-ką w produkcji buraków cukrowych.
Z porów nania produkcji rolnej ze spożyciem w strefie żyw icielskiej woj. miejskiego łódzkiego (tab. 6) określonym w oparciu o średni po-ziom krajow y w yżyw ienia wynika, że strefa w 1976 r. była w stanie zapewnić spożycie podstaw ow ych produktów żywnościowych dla całej ludności zam ieszkującej ten obszar na poziomie średniego krajow ego, siew, spasanie, eksp ort itp. oraz dysponow ała jeiszcze 5% nadw yżką produkcji globalnej zbóż, 7% mięsa, ponad 3% ziemniaków, jak i znacz-nymi nadwyżkami w arzyw , ow oców i buraków cukrowych. Strefa ta nie zapewniała spożycia jaj na poziomie krajowym, dla uzyskania któ-rego brakow ało 81,5 min sz.t. Dla zapew nienia krajow ego poziomu spo-życia jaj oraz przeznaczenia odpow iednich w ielkości na spasanie, wy- lęg i bp. produkcja globalna winna w zrosnąć o ok. 21%. Produkcja m le-ka w ystarczała na spożycie, jednak na pozostałe kierunki rozchodu po-zostaw ało 88,4 min 1, stanow iąc tym samym 57,7% ich pokrycia. Dla całkow itego pokrycia w szystkich potrzeb (spożycie, spasanie itp.) na poziomie krajow ym w 1976 r. brakow ało w strefie 65,8 raln 1 mleka, co stanow iło 4% produkcji globalnej m leka w analizow anym obszarze.
Przeprow adzony bilans żywnościowy, będący zestawieniem surow ej produkcji żywności ze spożyciem obliczonym w oparciu o średnie spo-życie krajow e produktów żywnościowych, potw ierdza przyjęty obszar jako strefę żywicielską woj. m iejskiego łódzkiego. W ystępujące niedo-bory w mleku i jajach rekom pensuje w znacznym stopniu nadw yżka mięsa w wysokości 7,8 tys. t.
Zapotrzebow anie na żywność w strefie żyw icielskiej woj. m iejskie-go łódzkieiejskie-go o p arte o norm y w 1990 r. będzie zwiększone w stosunku do 1976 r. o ilość żywności w ynikającej ze w zrostu liczby ludności (tab. 7).
Gwałtowne załamanie się produkcji rolnej, głów nie zwierzęcej, w 1980 t. przemawia za utrzym aniem poziomu spożycia krajow ego rze-czyw istego z 1976 r. jako docelowego na najbliższe lata.
LITERATURA [ lj Badania nad w zo rca m i k o n su m p c ji, W ro cław 1977.
[21 B e r n a c k a - B a r a n o w a J., K o ł a t e k N., Z a p o trze b o w a n ie na ży w n o ść i b ilans ż y w n o ś c io w y , [w:] S treia ż y w ic ie ls k ą w o je w ó d z tw a m ie js k ie g o łó d zk ie g o ,
cz. 1, Łódź 1978 (m aszynopis w I n s ty tu c je P o lity k i R eg io n aln ej UŁ).
|3] D i e t l J., G r e g o r B., P ro d u kcyjn a i k o n s u m p c y jn a o b słu g a w si ja k o c z y n n ik
a k ty w iz a c ji sp o łe c zn o e k o n o m ic z n e j, Łódź 1974 (m aszynopis p o w ielo n y w In s ty tu
[4] F AO P roduction Y ea rb o o k, voJ. 32, Rom a 1979.
[5] L udność w e d łu g pici, w ie k u , w o je w ó d ztw , m iast I gm in w 1976 r. GUS, W a r-szaw a 1978.
[6] P rognoza lu d n o ści w 1990 r. T a b u lo g ra m y GUS, W a rsz a w a 1978. [7] R o czn ik s ta ty s ty c z n y w o je w ó d z tw 1977, GUS, W a rszaw a 1977.
[8] R ocznik s ta ty s ty c z n y ro ln ictw a i go sp o d a rki ż y w n o ś c io w e j 1978. GUS, W a r-szaw a 1978.
[9] S p o ży c ie i g o spodarka ży w n o śc io w a , W arszaw a 1975.
[10] S z c z y g i e ł A., S i c z k ó w n a J., N o w i c k a L., N o rm y w y ż y w ie n io w e dla
o siem n a stu g rup ludności, W a rs z a w a 1970.
Janina B ernacka-B aranow a, N ina K o ła tek
FO OD DEM AND AND FOOD BAL ANCE IN FOOD ZONE O F ŁODZ URBAN ADM INISTRATIVE PROV INCE
T he a rtic le begins w ith a s h o rt d e sc rip tio n of n o u rish m en t norm s and tren d s in re a l food co nsum ption in P o lan d follow ed by d efin itio n of d em an d for food in the food zone of Łódź a d m in is tra tiv e p ro v in c e b ain g b e se d on n a u rish m e n t no rm D a n d a v e ra g e n a tio n a l co n su m p tio n level. T he p erfo rm ed fo o d b a la n c e being a co m p a n so n b e tw e e n raw a g ric u ltu ra l p ro d u c tio n a n d d em an d fo r food re v e a le d th a t in th e late se v e n tie s this zone w as a b le to e n su re th e co n su m p tio n of sta p le foodstuffs for th e e n tire p o p u latio n in h ab itin g this a re a b o th a t th e le v e l of n o u rish -m ent nor-m D a n d a t th e a v e ra g e n a tio n a l lev el; to -m e e t also o th e r n eed s such as ex p o rt, re p ro d u c tio n etc. M o re o v e r, it a c c u m u la te d surpluises of g rain , m eat, p o ta to e s, a n d su g a r b eets. O n th e o th e r hand, p ro d u ctio n of eggs an d m ilk was m suffici.ent w ith in th is zone.
