WSTĘP
Niniejszy zeszyt jest zbiorem arty k u łó w prezentujących now e osiągnięcia nauko w e K a te d r Polityki Ekonom icznej szkół wyższych w Polsce i Słowacji. U kazuje on bardzo szeroki zakres zainteresow ań badaw czych, k tó re pozostają w zw iązku z w ielością p rob lem ó w teorii i p ra k ty k i d z ia ła n ia p olity k i ekonom icznej. Pom im o rozległości tem atycznej, u dało się w y od ręb nić cztery bloki, k tó re nazwaliśm y: Polityka ekonomiczna, Integracja z Unią Europejską,
P olityka regionalna i R yn e k pracy, o ra z część za w iera ją cą k o m u n ik a ty
naukow e.
T y tu ł P olityka ekonom iczna w okresie zm ian system ow ych; teoria, badania
i interpretacje jest wyjątkowym odstępstwem od tradycji op atry w an ia zeszytów
naukow ych K a te d ry Polityki Ekonom icznej U niw ersytetu Ł ód zkiego nazw ą
R ynek pracy i bezrobocie. Sądzim y, iż szczególny c h a ra k te r tej publikacji
w pełni u zasadnia zm ianę.
A utorzy opraco w ań reprezentują nieom al w szystkie K a te d ry Polityki Ekonom icznej w Polsce oraz K ated ry U niw ersytetu E konom icznego w B raty sławie. W ich gronie znalazły się osoby o znanych nazw iskach i u g ru n tow anych pozycjach w środow isku naukow ym , ja k i osoby, k tó re d o p iero rozpoczęły karierę naukow ą. Z n atu ry rzeczy więc: opcje d o k try n aln e , wnikliw ość spojrzenia, dociekliw ość, dośw iadczenie badaw cze o ra z arg u m e n tacja są zróżnicow ane. U w ażam y, iż stanow i to szczególną w arto ść niniejszej publikacji i wiążem y ją z m ożliw ością zaciekaw ienia szero k ieg o kręgu czytelników interesujących się teo rią i rzeczyw istością g o sp o d arczą Polski i Słowacji, kraju, który p odobnie jak nasz, podejm uje w yzw ania głębokich zm ian strukturalno-system ow ych.
N a treść publikacji złożyło się 16 artykułów i 10 o p raco w ań o ch arakterze przyczynkarskim. W pierwszym artykule rozdz. Polityka ekonomiczna zw rócono uwagę n a rangę polityki w zrostu gospodarczego w system ie polityki gos po d arczej p ań stw a . W w iększości p ań stw staje się o n a c o ra z częściej p olity ką p riorytetow ą. W Polsce w latach dziew ięćdziesiątych, zdaniem A utora, nie obserwuje się podobnych tendenq'i. O becnie w krajow ej literaturze ekonom icznej uw aga sk upiona jest na p roblem atyce polityki stabilizacyjnej. Z agad n ien ia w zrostu g ospodarki krajow ej, tak od stro n y teorii ja k i polityki nie są ujęte w sposób zadow alający w p ro g ram ach studiów ekonom icznych.
W kolejnym artykule A u to r dow odzi tezę o zależnościach procesów cyklicznego ro z w o ju g o sp o d a rk i n a ro d o w e j, w y stęp u jąc y ch w P olsce,
a k o m p lek so w ą re stru k tu ry z a c ją p o d m io to w ą , k a p ita ło w ą i gałęziow ą. A n a liz a cykliczności p rzebiegu p ro c esó w tra n s fo rm a c ji o b e jm u je la ta
1985-1995.
Ściśle zw iązany tem atycznie z p ro b lem a ty k ą rozw oju g osp od arczego jest także trzeci artykuł, chociaż ukazuje on sytuację w Słowacji. A u to r przedstaw ia cechy charakterystyczne stru k tu ry g ospodarki tego pań stw a p o ró w n u jąc ją d o stru k tu r gospodarek Unii Europejskiej. W sk azan o ułom ności stru k tu ry gospodarczej Słowacji, k tó re m o żn a dostrzec także w większości go sp od arek E uropy Środkow o-W schodniej.
W kolejnym artykule przedstaw iono niezwykle a k tu aln y i w ażny problem reform y ubezpieczenia em erytalnego. S charakteryzow ano system y ubezpieczeń em erytalnych w w ysoko rozw iniętych p aństw ach E u ro p y Z ach od niej o raz kierunki ich ewolucji. D o k o n u jąc oceny rozw oju ubezpieczeń em erytalnych w Polsce, A u to rk a stw ierdza w ystępow anie sprzeczności, pod tym względem , z tendencjam i i stan d ard am i U nii Europejskiej.
R acja stanu jak o kategoria ekonom iczna to przedm iot rozw ażań podjętych w następnym artykule. A u to r poddaje analizie znaczenie przesłanek poli tycznych i ideow ych w kształtow aniu polityki ekonom icznej. R o zp atry w an e są aspekty podm iotow e i przedm iotow e procesów gospod arczych z o d w ołaniam i d o poglądów teoretyków ekonom ii.
W części drugiej, pt. Integracja z Unią Europejską, zg ro m a d zo n o tek s ty odnoszące się głównie d o problem ów zw iązanych z przystępow aniem Polski do U nii. Tym niem niej, w wielu innych o p raco w an iach w niniej szym zeszycie rów nież znaleźć m o żna w ątki naw iązujące d o om aw ianego procesu.
Część d ru g ą rozpoczyna arty k u ł ukazujący następstw a i u w a ru n k o w an ia wejścia Polski d o Unii w odniesieniu do rozw oju regionalnego kraju. W śród wielu w ażnych wypowiedzi, z p u n k tu w idzenia podjętego tem atu , uwagę zw raca apel A u to rk i o przyjęcie przez Polskę aktyw nej postaw y w zakresie polityki regionalnej, d o k o n an ia reform instytucjonalnych w układzie regional nym , zw iększenia w ydatków finansow ych n a d ziałanie regionalne i zdecy dow ane polepszenie efektywności ich w ykorzystania.
Problem y dem ograficzne Unii E uropejskiej, w najw iększym skupisku ludnościow ym w E uropie i sąsiedztwie Polski są przedm iotem b a d a ń w kolej nym arty k u le . O p isan o zaludnienie, asp e k ty s tru k tu ry d em o g raficzn ej, postępy urbanizacji, przyrost dem ograficzny i m igracyjny, zw racając uwagę na konsekw encje dla Polski.
Z kolei d y sk u to w an e są konieczne d o sto so w a n ia po lsk ieg o system u po datkow ego do stan d ard ó w Unii E uropejskiej. A u to r p o d d aje analizie dyrektyw y p o d a tk o w e U E, system y p o d a tk o w e k rajó w czło n k o w sk ich , zapisy „Białej Księgi z 1995 r., biorąc pod rozw agę p o d atk i o najw iększym znaczeniu w obrębie system u podatkow ego.
W części trzeciej znalazły się prace naukow e, k tó ry ch tem aty k a zw iązana jest z um iejscowieniem problem ów i zdarzeń, a tak że zw iązanej z nimi
polityki. Dotyczy więc takich jedn ostek ja k region, gm ina, m iasto itp. W pierwszym artykule uwagę skierow ano n a aktyw izację g o sp od arczą gm iny ja k o przedm iot zainteresow ania sam orząd u lokalnego. Z w ró con o uwagę na w ieloznaczność przyczyn, skutków i znaczenia rozw oju lokalnego i krajow ego. P ostaw iono tezę, iż stru k tu rę p roblem ów krajow ych należy ściśle wiązać ze stru k tu rą m ikroproblem ów . A u to rk a p o d d aje wnikliwej analizie pojęcie rozw oju, jego celu i czynników w odniesieniu d o gm iny. S form ułow ano także kilka praktycznych w niosków d otyczących aktyw izacji gospodarczej gm iny zw iązanych z diagnozow aniem , p ro m o cją i strategią.
W drugim artykule om aw ianej części są opisyw ane problem y polityki region aln ej w Polsce. A u to rz y skupili uw agę n a trzech za g ad n ien iach :
1) przesłankach i za daniach polityki regionalnej p ań stw a w k ształto w an iu gospo darki rynkow ej, 2) uw arunkow aniach w ew nętrznych i zew nętrznych procesów rozw oju regionalnego w Polsce, 3) u w a ru n k o w an iach i za daniach polityki interregionalnej w Polsce oraz 4) działaniach sam orządu terytorialnego ja k o p od m io tu w stosunkach cyw ilno-praw nych.
Część pośw ięconą rynkow i pracy rozpoczyna arty k u ł, w k tó ry m prezen tow ane są opinie pracodaw ców n a tem at w ybranych kwestii ry n k u pracy i bezrobocia na podstaw ie badań ankietow ych (93 p y ta n ia skierow ane do 1054 respondentów ). B adania doprow adziły A u to ra do wielu b ardzo ważnych konkluzji, wśród których znalazły się i takie, k tó re przeczą tezom wysuwanym przez tzw. „n eutralnych analityków ry nku p ra cy ” .
W następnym opracow aniu om aw iane są d eterm in a n ty p o p y tu na p racę w w ybranym regionie. A u to rk a zbadała i opisała d eterm in a n ty p o p y tu na pracę w regionie wysokiego bezrobocia (w w ojew ództw ie łódzkim ). A nalizę przeprow adzono z uwzględnieniem aspektów m ak roek on om iczny ch, reg io n al nych i m ikroekonom icznych, dzieląc czynniki p o p y tu n a p racę na: gos podarcze, instytucjonalne oraz aktyw ność go sp o d arczą m ieszkańców .
W bad an iach prow adzonych w E konom icznym U niw ersytecie w B raty sław ie sp o ro uw agi k ieru je się n a sp ra w y ry n k u p ra cy w k o n te k śc ie procesów transform acji systemowej oraz nowej delimitacji regionów ekonom icz nych. Ze względu na duże podobieństw o problem ów przebudow y gospodarek P olski i Słow acji o ra z w ieloletnią w spółpracę U n iw e rsy tetu Ł ó dzk ieg o i U niw ersytetu w B ratysław ie stało się m ożliw e podjęcie w spólnego tem atu badaw czego „R ynek pracy w Polsce i Słowacji w okresie tran sfo rm acji systemowej (z uwzględnieniem aspektów regionalnych)” . T rzy kolejne artykuły p rz ed staw iają analizy ry n k u pracy w Słow acji przy przyjęciu ró żn y ch aspektów i tez owych analiz.
W pierwszym z nich podjęto p ro blem aty kę lo kalnych ryn kó w pracy w Słowacji. N aw iązano d o regionalizacji w Słowacji, d o w yodrębnionych
ośm iu regio nów i 79 lokalnych rynków pracy. S tw ierd zo n o , iż n ow o w ydzielone regiony m ają podstaw ę do reprezentacji właściwego im szczcba ze względu na: obszar (odpow iadający wielkością regionów w Unii E u ro p e j skiej), zasoby gw arantujące autonom ię rozwoju oraz funkcjonow anie instytucji regionalnych.
Bezrobocie w R epublice Słowackiej i jeg o wpływ n a zasoby pracy jest p rzedm iotem dru g ieg o z trzech w ym ienionych arty k u łó w . R o z p a tru ją c wpływ procesów transform acji stw ierdzono w ystępow anie wielu pozytyw nych, ale także negatyw nych następstw , w śród k tórych wym ienia się m. in. w zrost przestępczości o raz wzrost narkom anii. W trzecim z w ym ienionych tekstów opisano sytuację ekonom iczną nowych regionów Słowacji z uwzględnieniem rynków pracy. W wyniku przeprow adzonych obliczeń A u to rk a ustaliła ranking regionów pod względem ich sytuacji gospodarczej.
O pracow anie zam ykające część czw artą tom u ukazuje sytuację k o biet na rynku pracy. A u to rk a , specjalizująca się od wielu lat w p ro b lem a ty c e aktyw ności zaw odow ej kobiet, podjęła się tym razem oceny pozycji kobiet na rynku pracy (opierając analizę n a w ynikach B adania A ktyw ności Z aw o dowej L udności). W ykazuje upośledzenie kobiet na tle pozycji rynkow ej m ężczyzn. G o rsz a sytuacja k obiet n a rynku pracy jest zjaw iskiem dość powszechnym n a świecie, jednakże zm iany system owe w Polsce spow odow ały jego nasilenie.
S ądzim y, iż publikacje tego ro d z aju , w inny ukazyw ać się ze stałą częstotliw ością. Stanow ić bowiem m ogą płaszczyznę k om unikacji i poprzez to identyfikacji obszarów badaw czych, w których m ożliwy i po trzeb n y jest połączony wysiłek intelektualny.
