• Nie Znaleziono Wyników

"Hermeneutyka – nauka o rozumieniu czyli Schleiermachr odrodzony", Hans Georg Gadamer, Kraków 1993 : [recenzja]

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share ""Hermeneutyka – nauka o rozumieniu czyli Schleiermachr odrodzony", Hans Georg Gadamer, Kraków 1993 : [recenzja]"

Copied!
5
0
0

Pełen tekst

(1)

Zbigniew Czarnuch

"Hermeneutyka – nauka o

rozumieniu czyli Schleiermachr

odrodzony", Hans Georg Gadamer,

Kraków 1993 : [recenzja]

Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny nr 2, 259-262

(2)

Hermeneutyka - nauka o rozumieniu czyli

Schleiermacher odrodzony.

H a n s G e o r g G a d a m e r , P r a w d a i m e t o d a . Z a r y s h e r m e n e t y k i f ilo z o fic z n e j

Kraków 1993, s. 511

H erm eneutyka, to dziś je d n o z najm odniejszych w hum an isty ce po- jęć, z k tó ry m wiąże się nadzieję n a możliwość w zajem nego porozu­ m ienia się ludzi w ich skom plikow anym świecie. Do o d k u rzen ia i w zboga­ cenia o nowe aspekty tej dyscypliny przyczynił się H ans G eorg G ad am er, a u to r rozpraw y pod ty tu łe m „Prawda i m etoda”. N a okładce książki, k tó ra w języku polskim u k a zała się w 1993 roku czytam y: „H. G. Ga­ damer (ur. 1900 r.) jest je d n y m z kilku niemieckich filozofów, którzy de­ cydująco wpłynęli na postać współczesnej światowej filozofi, a »Prawda i metoda« to jego opus vitae, kanon literatury filozoficznej drugiej połowy X X wieku.”

G adam er przyczynił się do o d rodzenia myśli F ryderyka E rn s ta D a­ niela Schleierm achera, teologa i m yśliciela niem ieckiego żyjącego n a prze­ łom ie X V III-X IX wieku, w którego życiorysie z n ajd u je się także epizod gorzowski. A utor „Prawdy i m e to d y ” zasugerow ał był przed laty swym współpracow nikom , by opracow ali i w ydali rękopisy S chleierm achera do­ tą d nie opublikow ane. G d y to się s ta ło w 1959 roku, Schleierm acher uka­ zał się w ich św ietle nie tylko w ybitnym teologiem i filozofem swej epoki, lecz także prekursorem nowoczesnej herm eneutyki.

B yła herm eneutyka d o tą d zn an a raczej teologom i filologom. W słow­ niku Kopalińskiego zn ajd u jem y w yjaśnienie, że je s t to dyscyplina z ajm u ­ ją c a się badaniem i in terp reto w an iem źródeł pisanych oraz u stalan iem

ich popraw nego tek stu . P rzed Schleierm acherem Spinoza, C ladenius i inni myśliciele stosow ali j ą w ty m zakresie. Schleierm acher n a d a ł jej uni­ wersalny w ym iar przez w prow adzenie czynnika psychologicznego i

(3)

połą-260

Zbigniew Czarnuch

czenie z dialektyką. Ze sztu k i u n ik an ia n i e z r o z u m i e n i a zaaw ansow ała herm eneutyka, za jego spraw ą, do sztuki unikania n i e p o r o z u m i e n i a , s ta ją c się także narzędziem badaw czym , które nie o granicza się do tek­ stów pisanych, lecz także odnosi się do rozmów, przez co s ta ła się dys­ cy p lin ą hum anistyki w ogóle.

T ekst (zwłaszcza ty p u artystycznego, choć nie tylko) a tak że wypo­ wiedź u stn a jest, zdaniem Schleierm achera, w ytw orem określonej indy­ w idualności, posiadającej psychikę, w której zawsze z n a jd u ją sią skrajne elem enty tego co „zażyłe” z ty m co „obce” . E lem enty zażyłe, czyli to co w spólne z innym i, dostępne percep cji w prost, b a d a się przez porów na­ nie. E lem enty obcości, a więc to co jednostkow e i n iepow tarzalne, badać m oża tylko przez dom ysł, przeczucie. Przez w prow adzenie teg o co je d ­ nostkow e, wniósł Schleierm acher do herm eneutyki orientację personali- styczną, k tó ra przez swój psychologiczny aspekt skom plikow ała proces dociekania prawdy.

T w órca uniwersalnej h erm en eu ty k i sform ułow ał szereg dyrektyw me­ todologicznych, które z o stały n astęp n ie rozbudow ane przez k o n ty n u ato ­ rów, m iędzy innym i takie:

- Nieporozum ienie p o w staje sam o z siebie. Z rozum ienia musimy w każdym punkcie p ożądać i poszukiw ać.

- Proces rozum ienia w ypow iedzi m a cechy prow izoryczności, czegoś nie zakończonego, ja k o że po zn an ie tego co indyw idualne graniczy z tajem nicą.

- P rzystępując do analizy te k s tu należy identyfikow ać się z pier­ w otnym ad resatem , do któ reg o był adresowany, poniew aż ludzie wychowani w jed n ej określonej trad y cji językowej i k u ltu raln ej wi­ dzą św iat inaczej niż należący do innej tra d y cji. N astępujące po sobie „światy” ró żn ią się od siebie językiem i s tr u k tu r ą elem en­ tów tego co sta łe w k u ltu rz e i tego co zm ienne. T a identyfikacja z pierw otnym czytelnikiem nie w yklucza je d n a k możliwości od­ czy tan ia sensu przez p ry z m a t późniejszych dośw iadczeń, ja k o że każda epoka n a nowo o d czy tu je sensy źródeł.

- Badaczowi nie wolno identyfikow ać się ze stro n a m i dialogu, który chce zrozum ieć. Należy „w yłączyć się z gry” , co je s t niezbędnym w arunkiem zachow ania herm eneutycznego dystansu.

(4)

W edług G ad am era h erm en eu ty k a w rozum ieniu zapoczątkow anym przez Schleierm achera je s t nie tylko p o d sta w ą n au k hum anistycznych, lecz także aspektem filozofii. Dziś „fenom en dośw iadczenia herm eneu- tycznego” to nie rostrzyganie o prawdzie z pozycji w łasnej w yższej wiedzy, lecz spotkanie z czym ś co chce być p r a w d ą Naw et m istrzow ie m eto d y historycznej - pisze G a d am e r - nie m ogą się uwolnić od uprzedzeń swojej epoki, swego społecznego otoczenia, narodow ego pochodzenia i ta k dalej. T rzeba mieć n a uwadze wskazówkę D iltheya: być św iadom ym własnego uwarunkowania. U przedzenia jed n o stk i są o wiele bardziej dziejow ą rze­ czyw istością b y tu niż sądy w ypow iadane przez nią.

H erm eneutyka ja k o dziedzina m etodologii historii rzadko m a swoje wyodrębnione miejsce w podręcznikach. W praw dzie ju ż w 1957 r. G erard L ab u d a w swej rozpraw ie w ydrukow anej w „S tu d iach źrodłoznaw czych” , poświęconej system atyce źródeł, zn ajd u je d la niej m iejsce w dziale kry­ tyki źródeł, odnosząc j ą do kry ty k i w ew nętrznej, ale u późniejszych au­ torów o niej niewiele. Nie w spom ina jej z nazw y Jerzy T opolski w swej „Metodologii h isto rii”, ani Benon Miśkiewicz we „W stępie do badań hi- storyczngch”. Topolski jej założenia om ówił w dziale pośw ięconym ro­ zum ieniu i w yjaśnianiu źródeł. O p arł się n a k o n ty n u ato ra ch Schleierm a­ chera: Collingwoodzie, D ilth ey u , M arrou, B utterfieldzie i innych. T opol­ ski docenia wagę intuicji i psychologicznego w czuw ania się, ale w ogra­ niczonym zakresie. „Dopóki historia będzie tak daleko od psychologii ja k dotąd - pisze - to znaczy dopóki nie pow stanie swego rodzaju psychologia historyczna, dająca historykow i m odyfikatory, które pozwoliłyby własne przeżycia „rzutow ać” na danych ludzi, dopóty program h isto rii „rozum ie­ ją c e j” oznaczać m usiałby powrót do koncepcji n iezm ien n e j n a tu ry ludz­

k ie j”.

Za p o trz e b ą takich b a d a ń historyczno-psychologicznych opow iadał się także W itold K ula w „Rozważaniach o h isto rii”. Zwolennikiem hu m a­ nistyki „rozum iejącej” był S tanisław Ossowski, k tó ry w „Osobliwościach nauk społecznych ”, doceniając wagę zdobyczy psychologii skłonny był jej zakres stosowalności rozszerzyć.

W spom niałem n a w stępie o gorzow skim epizodzie życia Schleierm a­ chera. Ponieważ zam ieszczam y w „R oczniku” a rty k u ł O tto K aplicka n a jego te m a t, ograniczę się do stw ierdzenia, że m ło d ziu tk i teolog Fryderyk E rnst D aniel Schleierm acher przebyw ał ja k o k ap łan w G orzowie w ko­ ściele Zgody w latach 1794-1795. L andsberczanie, d um ni z tego fa k tu , w otoczeniu tego kościoła w ystaw ili paw ilon parkow y z jeg o popiersiem .

(5)

262

Zbigniew Czarnuch

Paw ilon p rzetrw ał wojnę, a zo stał zburzony w la ta c h późniejszych, pod­ czas p rac budow lanych prow adzonych n a jego terenie.

Sw ym dziełem życia Schleierm acher dow iódł, że m oże zająć poczesne m iejsce tak że w św iadom ści polskich mieszkańców G orzow a - ja k o je d n a z postaci znaczących w tra d y c ji m iasta .

Cytaty

Powiązane dokumenty

26W. Searle, Umysł, język, społeczeństwo, tłum. Cieśla, Warszawa 1999, szczególnie rozdz. Edelman, Przenikliwe powietrze, jasny ogień.. Jednak to my lokalizujemy myśli w naszej

Othlon gardera de son passage à Tegernsee un souvenir reconnaissant. Par là, sans doute, s’explique cette mention des annales du monastère: Quidam clericus, sub

Temperatura topnienia dla efektyw- nego startera obliczona na podsta- wie wzoru podanego przez Maniatisa i wsp .24 powinna mieścić się w

likwidowanie urzędów (rosyjskich) Królestwa, przygotowanie materiałów do rozrachunków gospodarczych miedzy Polską a Rosją, a z czasem przekształciła się w

Na zakończenie swego przemówienia Dziekan podziękował za udział w uro- czystościach wszystkim gościom, adwokatom i aplikantom adwokackim, obecnym seniorom, podziękował

This is the middle class that reveals most active interest in saving money and investing, As representatives of this class own their everyday requirements satisfaction outlets

Dobrym przykładem realizacji polityki rozwoju miasta zgodnie z polityką spójności oraz w sposób zintegrowany jest rewitalizacja (rozumiana zgodnie z definicją – co nie zawsze jest

Therefore, fractional order lead filter is a conservative choice to obtain the higher robust bandwidth that is a trade o↵ between higher phase margin, higher modulus margin and