3
W SPRAWIE KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH…Nowelizacja nikogo niczego nie pozbawia, bowiem przez dwa lata daje szanse kształcenia nowym i starym trybem.
Rozmowa z Krzysztofem Brzózką – dyrektorem Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
4
KOBIECE PUŁAPKI ALKOHOLIZMU Lucyna GolińskaKobiety uzależniają się od alkoholu z nieco innych powodów niż mężczyźni. Ma na to wpływ zarówno konstrukcja fi zyczna, jak i cechy osobowości. Ważna jest sytuacja życiowa i sposób spędzania wolnego czasu.
6
POMOC AMBULATORYJNA Elżbieta RachowskaZastanawiając się nad tym, czy możemy przyjąć osobę uzależnioną do programu, powinniśmy rozważyć, czy nasza oferta odpowiada potrzebom pacjenta. Dla wielu pacjentów bardzo pomocną formą leczenia może być profesjonalne ambulatorium.
9
EWALUACJA TERAPIITomasz Głowik
Uczciwość wobec pacjentów, wspieranie programów bardziej skutecznych niż inne, oszczędność funduszy publicznych, kontrola efektywności programów terapeutycznych w obliczu zwiększającej się nieustannie oferty terapeutycznej1 to tylko niektóre argumenty za tym, aby przeprowadzać ewaluację oddziaływań terapeutycznych.
Spis treści
Numer, który oddajemy do rąk Czytelników, jest w większości poświęco-ny problemom certyfi kacji i egzaminów, zmian w zakresie szkolenia te-rapeutów uzależnień. Wprowadzenie tych zmian uzasadnia w rozmowie otwierającej numer dyrektor PARPA – Krzysztof Brzózka. Tej problematy-ce poświęcone było styczniowe seminarium z udziałem ekspertów lecz-nictwa odwykowego i przedstawicieli szkół psychoterapii. Wydaje się, że rozpoczęta wtedy dyskusja na temat obecnego programu trwała będzie nadal. Niektóre zmiany mają bowiem zasadniczy charakter dla całego procesu szkoleniowego. Najważniejsze treści znaleźć można na stronach internetowych PARPA, jednak publikujemy je także na naszych ła-mach wraz z „przewodnikiem”, przygotowanym przez Jagodę Fudałę. Wszystko razem zapewne ułatwi osobom zainteresowanym przygotowywanie się do procesu certyfi kowania i egzaminów. O przebiegu ostatnich, a także wnioskach, jakie nasuwają się po kolejnych sesjach, mówi koor-dynująca pracę komisji Dorota Reguła. Swoje zdanie i praktyczne uwagi dla zdających prezen-tują także inni przedstawiciele komisji egzaminacyjnej. Problematykę standardów w lecznictwie odwykowym odnajdujemy również w publikacji Tomasza Głowika, który przybliża kwestie ewa-luacji psychoterapii uzależnienia i jej znaczenie dla pracy z pacjentem. Problem jakości w pracy terapeutycznej – tym razem omawiając znaczenie superwizji – rozpatruje Bogdan Ratajczak. W numerze prezentujemy ponadto kilka tekstów z obszaru praktyki zawodowej. Przede wszyst-kim zwracam uwagę na zbyt rzadko jednak goszczącą na naszych łamach kwestię alkoholizmu kobiet, którą podejmuje Lucyna Golińska. O specyfi ce leczenia ambulatoryjnego pisze Elżbieta Rachowska. Kontynuujemy również w ostatniej teraz odsłonie temat uzależnionych osób nie-pełnosprawnych. Metody i specyfi kę pracy z tymi pacjentami prezentuje na podstawie swoich amerykańskich doświadczeń Anna Maria Węgierek. Staramy się w ten sposób łączyć publikacje interesujące z punktu widzenia terapeuty uzależnień z informacjami istotnymi dla funkcjonowa-nia całego lecznictwa odwykowego. Zapraszam do lektury i dalszej merytorycznej dyskusji.
12
Program uzyskiwania kwalifi kacji zawodowych przez osoby prowadzące terapię uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia w zakładach lecznictwaodwykowego (znowelizowany dnia 12.02.2008 roku).
17
Przewodnik do zmian w programie uzyskiwania kwalifi kacji zawodowych przez osoby prowadzące terapię uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia w zakładach lecznictwa odwykowego.19
Informator dla kandydatów ubiegających się o uzyskanie certyfi katu specjalisty psychoterapii uzależnień lub instruktora terapii uzależnień na rok 2008.22
EGZAMINY, TERAŹNIEJSZOŚĆ I PRZYSZŁOŚĆ.Rozmowa z Dorotą Regułą, koordynującą prace Komisji Egzaminacyjnej.
25
W DRODZE DO CERTYFIKATU – Superwizja kliniczna dla celów szkoleniowychpracowników zakładów lecznictwa odwykowego Bogdan Ratajczak
Czas superwizji ułatwia: zastanawianie się nad źródłami trudności, poszukiwanie istoty problemów zgłaszanych przez pacjenta, dochodzenie do nowych rozwiązań...
27
DOŚWIADCZENIE, KLIMAT, WSPÓŁPRACA… Rozmowa z Joanną Mikułądyrektorem Polsko – Niemieckiego Instytutu Terapii Uzależnień
28
CHOROBA GODNOŚCI – niepijący alkoholicy w AA Ireneusz KaczmarczykW poprzednim artykule przedstawiłem teoretyczny model wyjaśniający zmiany zachowania osób uzależnionych. W tym analizuję zjawiska zachodzące w ruchu AA i wnioski związane z warunkami trwałej zmiany w procesie trzeźwienia.
33
NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ A UZALEŻNIENIAAnna Maria Węgierek
Uzależnienie od alkoholu u osób niepełnosprawnych wygląda inaczej niż u zdro-wych – inne są okoliczności i uwarunkowania choroby alkoholowej, inne wymaga-nia dotyczące leczewymaga-nia. Specyfi czne problemy mają osoby uzależnione, cierpiące również na chroniczne bóle oraz urazy mózgu, niezależnie od tego, czy alkohol jest w ich życiu przyczyną czy skutkiem niepełnosprawności.
36
ĆWIERĆ WIEKU ZA NAMIOddział detoksykacyjny dla osób uzależnionych od narkotyków w warszawskim Instytucie Psychiatrii i Neurologii to jedna z pierwszych placówek tego typu w Polsce. Pracownicy „detoksu”, autorzy wielu prac naukowych, tworzyli nowatorskie programy lecznicze, a w tym roku świętują jubileusz placówki. 38 Propozycje czytelnicze, Informacje – Z Działu Lecznictwa PARPA
Pismo dostępne w prenumeracie. Zamówienia można składać na adres redak-cji. Zastrzegamy sobie prawo do redagowania, skracania otrzymanych tek-stów. Materiałów niezamówionych nie zwracamy.
Wydawcy: Redakcja:
dr Ireneusz Kaczmarczyk – redaktor naczelny Dariusz Dybek, Ewa Grzesiak, Katarzyna Burda, Joanna Wawerska–Kus – stała wpółpraca Agnieszka Illinicz–Kiełkiewicz – ilustracje
Adres redakcji: 97–400 Bełchatów, ul. Czapliniecka 44/8, skr. poczt. 45, tel./ fax 044 635 08 79,
e–mail: info@tuiw.pl, http://www.tuiw.pl, kolportaż: kolportaz@tuiw.pl druk: www.drukarniags.com Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Fundacja „Zdrowie–Trzeźwość”
– W styczniu odbyło się w Mi-nisterstwie Zdrowia seminarium z udzia-łem ekspertów, przedstawicieli szkół te-rapii, które dotyczyło Programu uzyskiwa-nia kwalifi kacji zawodowych przez osoby prowadzące terapię uzależnienia od al-koholu i współuzależnienia. Jego celem było poszukanie odpowiedzi na pytania dotyczące efektywności programu, co ma przecież związek ze standardami pracy placówek odwykowych. Spora część tego numeru pisma poświęcona jest aktualnym zmianom w tym programie. Co spowodo-wało, że zostają wprowadzane?
Krzysztof Brzózka – Można wymie-nić kilka przyczyn. Najistotniejszą z nich jest wynik ewaluacji, przeprowadzonej przez Agencję, Programu szkoleniowego, a zwłaszcza spory odsetek osób, które nie zdały egzaminu certyfi kacyjnego i nie zdobyły uprawnień specjalisty psychote-rapii uzależnień. Dlatego zdecydowali-śmy się dopracować wymagania stawia-ne na egzaminie oraz tak zorganizować proces szkolenia, aby osoby w programie były lepiej przygotowane do sprostania wymaganiom egzaminacyjnym. Aktu-alnie do lecznictwa odwykowego, a za-tem i do szkolenia, trafi a coraz więcej młodych ludzi, którzy nie mają bogatych doświadczeń w pracy z osobami uzależ-nionymi. Ci młodzi adepci wymagają dłuższej opieki szkoleniowej, superwizji własnego rozwoju zawodowego, potrze-bują czasu, by nabrać doświadczeń. Stąd pomysł na połączenie dotychczasowego I oraz II etapu szkolenia i powrót do
daw-nej ilości godzin dydaktycznych (kilka lat temu I etap obejmował 250, a drugi 400 godzin). Aktualny system kształcenia (co do struktury oraz ilości godzin) staje się w ten sposób bardziej zbliżony do pro-gramów szkoleniowych w psychoterapii (zakładających 1200 godzin szkolenio-wych, w tym terapię własną). Mam na-dzieję, że w przyszłości pomoże to oso-bom zainteresowanym dalszym rozwojem zawodowym łatwiej zdobyć licencje psy-choterapeutyczne.
– Ale chyba nie wszystkim?...
– Nowelizacja rozszerzyła listę zawodów uprawnionych do zdobycia tytułu specja-listy psychoterapii uzależnień. Umożliwi to części pracowników lecznictwa zmianę ścieżki nauki z instruktorskiej na specjali-styczną. Nie zadowoli to wszystkich chęt-nych (np. biologów czy mgr zarządzania), ale tę zmianę musieliśmy akurat uzgodnić z Krajowym Biurem ds. Przeciwdziałania Narkomanii i taki uzyskaliśmy konsensus.
– Czy wprowadzenie zmian nie wpłynie na proces certyfi kowania osób, które aktual-nie się w nim znajdują?
– Nowelizacja nikogo niczego nie po-zbawia, bowiem przez dwa lata daje szanse kształcenia nowym i starym try-bem (a więc przejście będzie łagodne) oraz uznaje prawa nabyte osób będą-cych w Programie szkoleniowym. Daje też większe pole manewru nowym szko-łom, które będą zwalniały absolwentów I etapu Programu szkoleniowego z czę-ści zajęć, bo mają prawo rozłożyć pro-ces szkoleniowy według własnej koncep-cji nauczania i będą tak szkoliły swoich studentów, aby sprostali oni wymaga-niom stawianym specjalistom psycho-terapii uzależnień i instruktorom psycho-terapii uzależnień.
– A najbliższe egzaminy?
– Agencja zwróciła się do wszystkich szkół z prośbą o przygotowanie nowej puli py-tań egzaminacyjnych, z których komisja egzaminacyjna wybierze około 150. Te
pytania zostaną opublikowane na stronie PARPA i z tego zestawu będą wybierane do egzaminu. Zmiana ta zacznie obowią-zywać od połowy roku, czyli od sesji zi-mowej. Do sesji czerwcowej obowiązują stare zakresy tematów egzaminacyjnych.
– Nie wszystkie zmiany dotyczą terapeu-tów…
– Tak, pozostałe to zmiany w zakresie wa-runków akredytacji podmiotów szkolą-cych, placówek stażowych oraz osób wpi-sanych na listę uprawnionych do prowa-dzenia superwizji klinicznej w Programie szkoleniowym.
– Jakich zmian możemy się spodziewać jeszcze w tym roku?
– W lecznictwie przed nami w tym roku nowelizacja ustawy i kilku ważnych roz-porządzeń: między innymi o programie szkoleniowym, nadzorze, organizacji lecznictwa odwykowego, standardach świadczeń w zakładach lecznictwa od-wykowego. Systematycznie spotyka się zespół ekspertów ds. lecznictwa odwyko-wego. Podejmuje istotne kwestie dotyczą-ce funkcjonowania i standardów lecznic-twa. Na początku tego roku pracował na przykład nad korzyściami i przeciwwska-zaniami stosowania procedury sądowe-go zobowiązania do podjęcia leczenia odwykowego, a także nad standardami dla placówek leczących zaburzenia spo-wodowane używaniem substancji psy-choaktywnych dla dzieci i młodzieży….O wszystkich ważnych sprawach informuje-my w ogłoszeniach na naszej stronie in-ternetowej www.parpa.pl i zachęcamy aby aktywnie ją oglądać, jak również aby śledzić FORUM na stronie Agencji. Na stronie informujemy też o ważnych szko-leniach, konferencjach, organizowanych zarówno przez PARPA, jak i inne, współ-pracujące z Agencją instytucje i stowa-rzyszenia.
– Dziękuję za rozmowę.
rozm. I. K.
n a s z g o ś ć
Rozmowa z Krzysztofem Brzózką – dyrektorem Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
W SPRAWIE KWALIFIKACJI
W SPRAWIE KWALIFIKACJI
ZAWODOWYCH…
ZAWODOWYCH…
Nowelizacja nikogo niczego nie pozbawia, bowiem przez dwa lata daje szanse kształcenia nowym i starym
trybem
w a ż n e d l a
p r o f e s j o n a l i s t y
O uzależnieniu można mówić wówczas, gdy pojawia się wewnętrzny przymus do używania pewnych substancji lub podej-mowania pewnych zachowań. Patrząc na to z drugiej strony, uzależnienie oznacza utratę kontroli nad wybraną sferą wła-snej aktywności – to, co się dzieje w ży-ciu, przestaje zależeć od woli i decyzji człowieka.
W poniższych rozważaniach skoncen-truję się na uzależnieniu od alkoholu, aczkolwiek mechanizmy uaktywniania uzależnienia są podobne niezależnie od ich kategorii. Pogląd, że nadużywanie środków psychoaktywnych oraz uzależ-nienie od nich to choroba, nie oznacza, że osoba uzależniona jest biernym uczestni-kiem procesu popadania w nałóg. Cechy osobowości i styl życia odgrywają w tym istotną rolę. Nie bez powodu zaznaczy-łam w tytule, że chcę pisać o pewnej od-mienności kobiet w porównaniu z męż-czyznami i wynikających stąd innych czynnikach ryzyka uzależnienia.
Najważniejsze powody kobiecych „dróg” uzależniania się to odmienność
związana z:
• biologiczną reakcją na alkohol, • emocjonalnością,
• ryzykiem okresów przełomowych, • predyspozycjami osobowościowymi.
Reakcja biologiczna
W każdym okresie życia uzależnienie ko-biet postępuje szybciej niż mężczyzn. Wy-nika to z predyspozycji fizycznych. Mniej-sza zawartość wody w organizmie kobiet przyspiesza przenikanie alkoholu do krwi, a większa zawartość tłuszczu utrudnia roz-kład alkoholu, sprzyjając dłuższemu utrzy-mywaniu się go w organizmie.
Dlaczego emocjonalność?
Doświadczenia emocjonalne kobiet i męż-czyzn są identyczne w jakości, jednakże można stwierdzić istotne różnice w czyn-nikach wyzwalających emocje. Kobiety w większym stopniu niż mężczyźni kon-centrują się na relacjach z innymi ludźmi,
a żaden inny obiekt (fakt, zdarzenie, idea) nie jest tak silnie emocjonujący jak związ-ki z innymi ludźmi. Dla kobiet analiza i do-świadczanie interakcji z rodziną, przyjaciół-mi, przełożonymi mają bardzo istotne zna-czenie, stąd też są one bardziej wyczulone na zmiany w tych relacjach i reagują na nie czujniej i silniej. Kobiety miewają też ten-dencje do „przeżuwania” relacji, zwłaszcza gdy powodują one żal, lęk, niepokój.
Wiadomo też, że subiektywny odbiór wpływu alkoholu jest różny w odczuciu kobiet i mężczyzn. W ocenie subiektywnej kobiet (Fillmore, 2004) alkohol je uspoka-ja, natomiast przez mężczyzn jest odbie-rany jako czynnik pobudzający. Z pewną przesadą można uznać, że kobieta pije, by się uspokoić, zaś mężczyzna pije, by dodać sobie energii, animuszu.
W sytuacji często doświadczanych i in-tensywnych uczuć żalu, smutku, rozczaro-wania, niepokoju, a także często drastycz-nych przedmenstrualdrastycz-nych zmian nastroju uspokajający wpływ alkoholu wydaje się szczególnie cenny. Kobiety mają iluzo-ryczne poczucie, że znalazły właściwy lek, tyle że często używany alkohol coraz mniej skutecznie uspokaja, natomiast w coraz większym stopniu zwiększa zapotrzebo-wanie na picie.
Tryb życia sprzyjający uzależnieniu
Wzmożone ryzyko uzależnienia niesie także sytuacja „singielek”. Ostatnio bar-dzo wzrasta liczba młodych, ambitnych, świetnie wykształconych kobiet, które postawiły na samorozwój i realizują sku-tecznie i z sukcesem karierę zawodową, osiągając coraz bardziej prestiżowe i ma-terialnie atrakcyjne stanowiska, ale też kosztem coraz większego braku czasu na inne sprawy poza pracą. Taka sytu-acja nie sprzyja zobowiązaniom emocjo-nalnym. Część z tych młodych kobiet w wieku od 28 do 35 lat ma poczucie, że sytuacja, w której się znajdują, jest efek-tem ich wyboru; chcą być niezależne, bez zobowiązań emocjonalnych, doceniane
jako osoby kompetentne, profesjonalne, wyjątkowe, co niesie ogromną satysfak-cję, ale także ryzyko pustki emocjonal-nej (Golińska, 2008). Popularne są wśród nich weekendowe spotkania, odbywa-jące się przy dużych dawkach alkoholo-wych „rozluźniaczy” lub uspokajanie się alkoholem po całodziennym intensyw-nym stresie. Niesie to ze sobą poważne ryzyko szybkiego uzależnienia.
Ryzyko okresów przełomowych
Podatność kobiet na uzależnienia szcze-gólnie wzrasta w fazie klimakterium. Wią-że się to ze zmianami biologicznymi, ale także z sytuacją życiową. Zmiany biolo-giczne to nie tylko nieprzyjemne, nie-kontrolowane uderzenia gorąca, ale tak-że, a nawet (myślę, że przede wszystkim) skłonność do pojawienia się stanów de-presyjnych. Podstawowym ich źródłem są zmiany hormonalne, za czym przemawia fakt, iż znikają pod wpływem zastępczej kuracji hormonalnej. Jednakże konse-kwencją nastrojów depresyjnych jest nad-miernie krytyczna ocena własnej sytuacji życiowej, poczucie bezradności i nad-mierna koncentracja na własnym zdrowiu i wtedy cudownym środkiem na te nie-przyjemne uczucia staje się alkohol.
Szczególnie trudnym doświadczeniem dla wielu kobiet bywa tzw. syndrom pu-stego gniazda. Puste gniazdo – opuszcze-nie domu przez dzieci oraz ich usamo-dzielnienie się czasami bywa źródłem poczucia własnej nieprzydatności. Pró-ba utrzymania swej pozycji w życiu już dorosłego dziecka powoduje, że wiele kobiet chce dalej ingerować w jego ży-cie. Trudność w przystopowaniu tych tendencji sprzyja nasilonym konfliktom z dorosłym synem lub córką i ich życio-wymi partnerami. Z perspektywy matki bywa to odbierane jako odrzucenie, nie-wdzięczność, krzywda i budzi wiele trud-nych myśli i odczuć.
Alkohol na emeryturze
Wiek późnej dorosłości (po
sześćdzie-Kobiety uzależniają się od alkoholu z nieco innych powodów niż mężczyźni. Ma na to wpływ zarówno
konstrukcja fizyczna, jak i cechy osobowości. Ważna jest sytuacja życiowa i sposób spędzania wolnego
czasu...
Lucyna Golińska
KOBIECE PUŁAPKI ALKOHOLIZMU
w a ż n e d l a
p r o f e s j o n a l i s t y
siątym roku życia) jest szczególnie trud-ny dla kobiet. W odbiorze społecztrud-nym sześćdziesięcioletni mężczyzna może być uznany za bardzo atrakcyjnego, mą-drego życiowo i doświadczonego part-nera, zwłaszcza gdy „urody” dodaje mu znacząca pozycja zawodowa. Natomiast kobieta w tym wieku traktowana jest jako starzejąca się osoba, zaś jej próby utrzymania własnej atrakcyjności często spotykają się z ironiczną oceną.
Najważniejsze przyczyny sprzyjające sięganiu po alkohol przez kobiety po 59 roku życia to:
• Zdarzenia życiowe, w tym przede wszystkim wejście w okres emerytal-ny, co dla niektórych kobiet oznacza pustkę. Przejście w wiek emerytalny jest także dla kobiet doświadczeniem bardziej stresującym i negatywnym niż dla mężczyzn.
• Strata partnera. To kobiety częściej niż ich partnerzy pozostają samotne. Wię-cej jest wdów niż wdowców, ale dużo bardziej bolesne bywają odejścia wie-loletniego partnera do innej kobiety. • Kłopoty finansowe. Dla licznej grupy
kobiet przejście na emeryturę lub utrata pracy oznacza drastyczne pogor-szenie się sytuacji finansowej. • Problemy zdrowotne. Istnieje dość
ści-sły związek między wiekiem i spraw-nością zdrowotną. Pogarszająca się sprawność fizyczna w konsekwencji bywa źródłem długotrwałych nega-tywnych stanów. Czasami alkoholizm zaczyna się niewinnie jako efekt zaleceń lekarskich (mały koniak na podwyższenie ciśnienia).
Kobiety rzadziej przywodzą na myśl le-karzom, do których zgłaszają się z powo-du dolegliwości somatycznych lub psy-chicznych, że źródłem zgłaszanych przez nie problemów może być problem alko-holowy. Z badań amerykańskich wynika, że 1/4 kobiet alkoholiczek uzależniła się po sześćdziesiątym roku życia.
Podsumowując, okres przejścia w doj-rzałą dorosłość niesie ze sobą – zwłaszcza dla kobiet – wiele dodatkowych trud-nych sytuacji i trudtrud-nych emocji. Z ba-dań wynika, że kobiety dużo częściej niż mężczyźni radzą sobie z negatywnymi emocjami, sięgając po alkohol. Negatyw-ne emocje odgrywają większą rolę w roz-woju alkoholizmu kobiet niż mężczyzn. (Locke i Newcomb za Taylor, 2005).
Ojcowie i mężowie
Mówiąc o specyfice funkcjonowania ko-biet, nie sposób pominąć czynnika, który odgrywa istotną rolę w życiu tych z nich, które zetknęły się w swoich doświadcze-niach życiowych z alkoholizmem bądź to będąc w roli dziecka wychowywanego w rodzinie z takim problemem, bądź do-świadczając tego jako partnerka alkoho-lika. Nierzadko stają się one kolejnymi ofiarami alkoholu. Dlaczego tak się dzie-je? Jest kilka równoległych dróg, które do tego mogą doprowadzić. Po pierwsze, córki alkoholików nauczone brania odpo-wiedzialności za innych w relacjach z pi-jącym rodzicem, stają się atrakcyjnymi kandydatkami dla mężczyzn z problema-mi. Także dla nich kontakt z kimś wyma-gającym opieki i pomocy jest nagradzają-cy: czują się potrzebne, skuteczne, ważne.
Zazwyczaj są przekonane, że nie powtórzą doświadczeń własnych matek, ale często tak bywa, że powtarzają utrwalone wzorce walki o kontrolę nad piciem mężów, mimo że taka kontrola jest niemożliwa.
Jedną z popularnych strategii „przej-mowania kontroli” nad piciem partnera jest towarzyszenie mu w piciu, co nigdy nie prowadzi do zamierzonego efektu, ale często prowadzi do uzależnienia się kobiet. Zagrożenie dla córek z rodzin z problemem alkoholowym wynika też z predyspozycji do uzależnienia, którą dziecko alkoholika może dostać w wypo-sażeniu genetycznym.
Osobowościowe predyspozycje do alkoholizmu
Pojawia się bardzo oczywiste pytanie, dlaczego spośród kobiet będących w po-zornie analogicznych sytuacjach życio-wych niektóre się uzależniają, a inne nie. Odpowiedź jest oczywista – decydują o tym różnice osobowościowe. Osobo-wość to efekt interakcji predyspozycji wrodzonych i doświadczeń życiowych (szczególnie ważne są doświadczenia wczesnodziecięce), która w efekcie decy-duje – między innymi – o tym, jak ludzie odbierają, dostrzegają i przeżywają sytu-acje stresowe oraz jak sobie z nimi radzą. Szczególnie istotnym wymiarem osobo-wości wpływającym na percepcję sytuacji stresowych i radzenie sobie ze stresem jest poziom neurotyczności. Decyduje on o podatności do doświadczania emo-cji (takich jak lęk, gniew, smutek) oraz o impulsywności. W licznych badaniach stwierdzono, że osoby o wysokiej neuro-tyczności, czyli takie, które doświadczają powyższych emocji, łatwo i zdecydowa-nie silzdecydowa-niej odczuwają stres. Jeżeli towa-rzyszy temu (a zazwyczaj towatowa-rzyszy) wysoka impulsywność, czyli trudno im odwlec reakcję i czują przymus szybkiej redukcji negatywnego napięcia, to osoby takie są szczególnie podatne do redukcji tego napięcia poprzez wykorzystywa-nie szybkiego „uspokajacza” – alkoholu. W konsekwencji zwiększa to zagrożenie uzależnieniem.
Drugim wymiarem osobowości, który sprzyja uzależnieniu, jest niski poziom sumienności. Ten wymiar zależy w du-żej mierze od treningu wychowawczego. Niska sumienność przejawia się jako ni-ski poziom wytrwałości, odpowiedzialno-ści, ambicji. To zdawanie się na potrzeby chwili, co czasami bywa traktowane jako pozytywna spontaniczność, ale często
w a ż n e d l a
p r o f e s j o n a l i s t y
Mimo wieloletnich działań w zakresie terapii i rehabilitacji osób uzależnionych system leczenia i opieki nad osobami uzależnionymi od narkotyków wymaga wprowadzania dalszych kompleksowych rozwiązań, w szczególności polegających na rozwijaniu ambulatoryjnych form pomocy. Mając do czynienia z osobą zażywającą substancje psychoaktywne i planując dla niej odpowiednie formy pomocy, musimy mieć świadomość ist-nienia całego spektrum sposobów uży-wania substancji – od nadużyuży-wania, po-przez szkodliwe używanie, do zespołu uzależnienia.
Oferta dostosowana do pacjenta
Osoby zażywające narkotyków stano-wią bardzo zróżnicowaną grupę pod względem rodzaju przyjmowanego środ-ka psychoaktywnego, wieku, nasilenia problemów związanych z zażywaniem, sytuacją życiową, czynników psycholo-gicznych i społecznych. Oferta pomocy tym osobom powinna być zróżnicowana i dostosowana do potrzeb oraz możliwo-ści pacjenta.
Pierwsze kontakty w trakcie poszu-kiwania pomocy przez osoby mające problemy z narkotykami mają miejsce w ambulatoriach – poradniach leczenia uzależnień, punktach konsultacyjnych i poradniach zdrowia psychicznego.
Zastanawiając się nad tym, czy może-my przyjąć osobę uzależnioną do pro-gramu, powinniśmy rozważyć, czy nasza oferta odpowiada potrzebom pacjenta. Czy metody przez nas stosowane, czas terapii, pozwolą na osiągnięcie celu, zdo-bycie umiejętności do zatrzymania roz-woju uzależnienia, ograniczenia szkód z powodu zażywania czy życia w trzeź-wości? Pomocne w ustaleniu potrzeb
te-rapeutycznych pacjenta mogą być nastę-pujące kryteria:
• Ekstensywność używanego środka odu-rzającego tzn. rodzaj środka, dawki i czę-stotliwość używania, długość trwania kontaktu z narkotykami (miesiące, lata); • Stopień kontroli nad zachowaniem, czy
pacjent wykonuje wyznaczone obowiąz-ki domowe, zawodowe, szkolne, czy robi to, o co jest proszony, czy przestrzega reguł panujących w środowisku;
• Chęć współpracy;
• Zaprzeczenie, które determinuje chęć nawiązania współpracy.
Na całościową ocenę powinny składać się wszystkie cztery czynniki. Poza tym ważna jest ocena aktualnego stosunku pacjenta do substancji psychoaktywnej. Można ulokować ten stosunek na czte-rech poziomach – osoby, które:
• zażywają duże ilości narkotyków i mi-mo konsekwencji, nie decydują się na podjęcie abstynencji,
• od czasu do czasu myślą o zreduko-waniu ilości zażywanej substancji, pojawiają się u nich wyrzuty sumienia i niepokój przy kontynuowaniu takie-go stylu życia,
• podejmują energiczne kroki w kierun-ku zerwania z nałogiem,
• utrzymują abstynencję od jakiegoś cza-su i chcą przedłużyć taki stan.
Istotą tej klasyfikacji jest uświadomie-nie, że interwencja terapeutyczna powin-na odnosić się do poziomu, powin-na jakim dapowin-na osoba się znajduje. Nakłanianie osób z poziomu pierwszego do rozstania się z narkotykiem w krótkim czasie może być dla nich decyzją zbyt trudną i skazać nasze oddziaływanie na niepowodzenie. Być może propozycje związane z od-działywaniem dotyczącym ograniczenia szkód pozwolą im na osiągnięcie drugie-go poziomu.
Z
astanawiając się nad tym, czy możemy przyjąć osobę uzależnioną do
programu, powinniśmy rozważyć, czy nasza oferta odpowiada potrzebom
pacjenta. Dla wielu pacjentów bardzo pomocną formą leczenia może być
profesjonalne ambulatorium
Elżbieta Rachowska
POMOC
POMOC
AMBULATORYJNA
AMBULATORYJNA
przejawia się w postaci braku refleksji nad konsekwencjami podjętych działań. Pre-dykaty problemu alkoholowego to wysoka neurotyczność i niska sumienność.
W świetle przeprowadzonych badań (Ruis, Pincus, Dickenson, 2003) jawi się osobowościowy profil związany z piciem. To osoba rozhamowana, czyli taka, którą charakteryzuje niski poziom sumienności i wysoki poziom impulsywności, zaanga-żowana interpersonalnie (podwyższony poziom zapotrzebowania na doznania i towarzyskość), ale z tendencjami do traktowania innych w manipulacyjny sposób (niska prostolinijność i wrażli-wość) oraz mająca tendencje do doświad-czania negatywnych uczuć w relacjach interpersonalnych („wrażliwe” poczucie Ja i podatność na zranienia).
Powodem, dla którego relacje z in-nymi osobami, aczkolwiek ważne, stają się raczej źródłem negatywnych uczuć (krzywdy, żalu, złości za złe potraktowa-nie, poczucie bycia lekceważonym) jest niestabilne poczucie własnej wartości i ważności. To powoduje, że w sytuacji niejednoznacznie pozytywnej reakcji na nas odbieramy to jako niesprawiedliwą i nieuzasadnioną krytykę. Czujemy się zranieni i skrzywdzeni tym boleśniej, im ważniejsze w nas dla nas było to, co zo-stało skrytykowane. Ta nadwrażliwość na siebie i nadmierna patologiczna czujność na przejawy dezaprobaty, czyli „wrażli-we” poczucie Ja i podatność na zranienia, może być niewyczerpanym źródłem ne-gatywnych odczuć.
Predykaty osobowościowe uzależnień są podobne dla kobiet i mężczyzn, jed-nakże wszystkie wyżej wymienione do-datkowe czynniki specyficzne dla kobiet mogą być źródłem dodatkowych dróg prowadzących do uzależnienia.
Bibliografia
Ruiz M., Pincus A., Dickinson K., (2003) NEO PI-R Predictors of Alcohol Use and alcohol – Related Problems . Journal of Personality
Asses-sment 81 (3) 226-236
Taylor J., (2005) Substance use disorders and cluster B personality disorders physiological, co-gnitive, and environmental correlates in a college sample
The American Journal of Drug and Alcohol Abuse, 31
Lucyna Golińska
profesor UŁ kierownik Zakładu Psychologii Osobowości i Różnic Indywidualnych w Instytucie Psychologii. Superwizor PTP, superwizor zachowań asertywnych, trener NLP w zakresie psychoterapii.
a kc e n t
Profesjonalny program obok doraźnego wsparcia
Mimo, że leczenie ambulatoryjne należy uznać za tańsze i najbardziej powszechne, bo korzysta z tego rodzaju pomocy naj-większa liczba osób mających problemy z narkotykami, zdecydowanie jest to for-ma niedostatecznie rozwinięta w naszym kraju. Rozkład wieku pacjentów poradni jest najbardziej spłaszczony. Poradnia wydaje się być instytucją najbardziej uni-wersalną, która musi sprostać w podob-nym stopniu potrzebom zarówno mło-docianych pacjentów jak i osób w wieku dojrzałym. Najczęściej reprezentowana kategoria wieku to osoby mające od 19 do 29 lat.
Większość poradni nie ma żadnego programu o zdefiniowanej długości i ra-czej oferuje doraźne wsparcie i pomoc w znalezieniu leczenia detoksykacyjne-go lub rehabilitacyjnedetoksykacyjne-go.
Tymczasem poradnie powinny ofe-rować świadczenia w zakresie diagnozy uzależnienia, kompleksowej diagnozy zdrowia psychicznego oraz umożliwiać przeprowadzenie badań testowych na zakażenia chorobami infekcyjnymi HCV i HIV. Oferta terapeutyczna powinna obejmować poradnictwo, terapię
indywi-dualną i grupową oraz terapię rodzinną. Poradnie powinny zapewniać dużą do-stępność związaną z:
• lokalizacją, możliwie blisko miejsca zamieszkania pacjentów,
• dobrym połączeniem komunikacji miej-skiej,
• umieszczeniem informacji w innych placówkach ochrony zdrowia,
• dobrym oznakowaniem placówki, • godzinami otwarcia dostosowanymi do
potrzeb pacjentów.
Istotnym elementem pomocy osobom używającym narkotyków jest szeroka współpraca z instytucjami np. opieki spo-łecznej, powiatowymi centrami pomocy rodzinie, centrami integracji społecznej, instytucjami oświatowymi i wychowaw-czymi, kuratorami sądowymi, policją, ośrodkami leczenia stacjonarnego, re-jonowym biurem pracy, itp. Ważne jest także stworzenie systemu opieki wspól-nie z innymi instytucjami, które gwa-rantowałyby pacjentowi w miarę pełne zaspokojenie jego potrzeb w kwestii: opieki terapeutycznej, psychiatrycznej, opieki w przypadku problemów ze zdro-wiem somatycznym, oferty postrehabili-tacyjnej.
Wymaga to jasno określonych celów
te-rapii, jej modelu i stosowanych procedur terapeutycznych. Wiąże się z konieczno-ścią prowadzenia dokumentacji opisują-cej stosowane w terapii procedury, cele i etapy pracy z pacjentem. Przy przyjęciu pacjent powinien być:
• pytany o oczekiwania wobec leczenia, • zapoznany z tym, co placówka ma do
zaoferowania,
• poinstruowany o obowiązkach, ale i pra-wach, jakie posiada,
• informowany na temat terapii (na czym polega, ile czasu trwa).
Ważne jest, aby placówki ambulatoryj-ne wnikliwie dopytywały pacjentów, ja-kie są ich oczekiwania związane z lecze-niem i upewniały się, że osoba zgłasza-jąca się do leczenia uzyskuje dostęp do świadczenia, które jest w stanie realizo-wać, a cele terapii są zgodne z aspiracjami pacjenta. Cele terapii najogólniej można ująć w następujących kategoriach: absty-nencja, ograniczenie używania, zmiana wzoru zażywania, poprawa jakości życia.
Z badań przeprowadzonych w latach 2001-2002 na tysiącu nowo zgłaszających się pacjentach (Szkocja) wynika, że 56% oczekuje, że efektem leczenia będzie abstynencja od narkotyku; 7,1% zmniej-szenie używania narkotyku; 2,4%
stabi-a kc e n t
lizacja życiowa; 4,1% nie deklaruje żad-nych celów; 24% badażad-nych wymieniło więcej niż jeden oczekiwany cel, w tym 81% spośród nich wymieniło m. in. abs-tynencję.
Od wywiadu motywacyjnego po interwencje
W pomocy ambulatoryjnej najważniej-sze jest właściwe poradnictwo. Dobry doradca potrafi słuchać, umie wzbudzić zaufanie i nawiązać kontakt. Powinien umieć pomóc w rozwiązaniu problemów pacjenta, nie ograniczając jego autono-mii. Z badań wynika, że wzbogacenie poradnictwa o terapię poznawczo-be-hawioralną i psychoterapię wspierająco-ekspresywną daje lepsze rezultaty niż samo poradnictwo. Zbyt mało także wy-korzystywany jest wywiad motywacyjny, który polega na zmobilizowaniu pacjenta do przejęcia inicjatywy i wzięcia pełnej odpowiedzialności za swoje czyny oraz ich konsekwencje. Rola terapeuty spro-wadza się do umacniania wiary pacjen-ta w możliwość kszpacjen-tałtowania własnego losu i pomagania mu w osiąganiu poczu-cia pewności siebie. Terapeuta na różne sposoby próbuje podnieść samoocenę i pewność siebie pacjenta, oczekując, że lepsze samopoczucie coraz częściej będzie trudne do pogodzenia z autode-strukcyjnym zachowaniem. Celem wy-wiadu motywacyjnego jest zainicjowanie zmiany poprzez uświadomienie pacjen-towi jego ambiwalentnego nastawienia dotyczącego zmiany i pomoc w poradze-niu sobie z nim. Wywiad motywacyjny może być stosowany w różnych celach – po to, by zbudować motywację do
zmia-ny problemowego zachowania, ale rów-nież by zmotywować pacjenta do podję-cia leczenia.
Inne metody związane są z terapią po-znawczo-behawioralną. Punktem wyjścia dla tej metody jest samo zidentyfikowa-nie destrukcyjnych schematów myślenia pacjenta, które prawdopodobnie leżą u podstaw depresji, niepokoju i poczu-cia winy. Terapeuta stosujący tę metodę przeanalizuje wraz z pacjentem schema-ty myślowe, które mają wpływ na zacho-wanie pacjenta w celu uświadomienia mu, które z nich są pomocne i podnoszą wartość życia, a które stanowią przeszko-dę w osiągnięciu satysfakcji z życia.
Poza tym warto wykorzystywać meto-dę interwencji. Proces interwencji ozna-cza serię działań podejmowanych przez rodzinę i prowadzących do przemiany
w sposobach funkcjonowania osoby za-żywającej narkotyki. W tym podejściu podkreśla się, że metoda interwencji przyspiesza kryzys, który jest katalizato-rem wielu zmian dokonujących się w ży-ciu człowieka. Procedura interwencji związana jest z następującymi krokami: ocena sytuacji, edukacja rodziny w za-kresie uzależnienia, współuzależnienia i interwencji, przećwiczenie interwencji, zebranie niezbędnych informacji do pod-jęcia interwencji, zbadanie alternatyw-nych wobec interwencji możliwości oraz przeprowadzenie interwencji. Terapeuta zapewnia, by wszyscy uczestnicy inter-wencji koncentrowali się na problemie i sposobach jego rozwiązania, powstrzy-mując wszelkie próby zakłócenia tego procesu. Metoda ta w wielu sytuacjach odznacza się dużą skutecznością.
Inną metodą pomocną w pracy z pa-cjentem niezmotywowanym do leczenia jest metoda prowadzonego samolecze-nia, czyli krótka interwencja behawioral-no-poznawcza. To kombinacja wywiadu motywacyjnego i elementów terapii be-hawioralno-poznawczej. Leczenie takie skierowane jest do osób, które podej-mują zachowania problemowe, ale nie są poważnie uzależnione. Pacjent moni-toruje swoje zachowania wysokiego ryzy-ka, opracowuje własny plan zmiany oraz wybiera cel terapii, którym nie musi być abstynencja. Pacjent wykonuje między innymi ćwiczenia, które pozwalają mu na uświadomienie sobie korzyści i kosz-tów wynikających ze zmiany zachowania. Metoda ta może być pomocna dla tych osób, które z różnych względów nie po-dejmują leczenia.
Postrehabilitacja i redukcja szkód
Poradnia o zróżnicowanej ofercie może być jednym z najważniejszych miejsc skoncentrowanych na pomaganiu osobie uzależnionej na różnych etapach zdro-wienia.
Obserwuje się zbyt małe zaangażowa-nie poradni w oddziaływania postreha-bilitacyjne, takie jak pomoc w podjęciu nauki (32%), znalezieniu pracy(29%) czy mieszkania (18%). Poradnie jako instytu-cje o charakterze lokalnym mają szansę w znacznym stopniu wziąć na siebie cię-żar opieki postrehabilitacyjnej. Aż 64,7% poradni nie oferuje żadnych świadczeń z zakresu postrehabilitacji.
Poza wymienionymi możliwościami, jakie stoją przed lecznictwem
ambulato-ryjnym, poradnie mogą realizować jesz-cze inne świadjesz-czenia, takie jak:
• wymiana igieł i strzykawek – 27% po-radni,
• opieka nad zdrowiem somatycznym – 15% poradni,
• opieka nad dziećmi pacjentów – 12%. Zdecydowanie brakuje w poradniach programów dalszej pomocy dla pacjen-tów, którzy ukończyli terapię w ośrod-kach stacjonarnych lub przerwali ją i utrzymują abstynencję. Niezbędnym byłoby stworzenie oferty after care, za-wierającej pomoc związaną z zapobiega-niem nawrotom, monitorowazapobiega-niem i po-mocą w dalszym zdrowieniu.
Leczenie profilowane (nastawione na określony cel) może prowadzić do po-prawy wyników leczenia w zakresie za-żywania substancji. W Europie Van den Brik (1997) dokonał przeglądu skutecz-ności różnorodnych form psychoterapii uzależnienia. Jako skuteczne wymienia następujące:
• trening umiejętności społecznych, • krótką interwencję,
• zwiększenie motywacji,
• strategie zapobiegania nawrotom, • grupy samopomocowe,
• terapię poznawczą, • terapię behawioralną.
W ofercie leczniczej i rehabilitacyjnej muszą być programy ukierunkowane na utrzymywanie abstynencji, programy adresowane do młodych osób oraz pro-gramy redukcji konsekwencji medycz-nych i społeczmedycz-nych przeznaczone przede wszystkim dla populacji, w przypadku której niepowodzeniem zakończyły się programy nastawione na abstynencję.
Bibliografia
1. Dąbrowska K., Wywiad motywacyjny i prowadzone samoleczenie wg Lindy i Marka Sobellów, Serwis Informacyjny Narkomania nr 3/2006
2. Journal of Psychopharmacology 18 (3) 2004 British Association for Psychopharmacology SAGE Publications Ltd, Londyn.
3. Sprawozdanie roczne 2004: Stanu problem narkotykowego Unii Europejskiej i Norwegii EMCDDA 2004
4. Raport nt. modelu zaspokajania potrzeb leczniczych osób uzależnionych od nielegalnych substancji psychoaktywnych w Polsce na zlecenie KBdsPN
Elżbieta Rachowska psycholog kliniczny, certyfi kowany specjalista psychoterapii uzależnień, superwizor psychoterapii uzależnień. Kierownik Szkoły Terapii Uzależnienia od Narkotyków.
t e o r i a d l a p r a k t y k i
Ewaluacja terapii – określenie to wydaje się być zrozumiałe i czytelne. Przypusz-czalnie właśnie z tego powodu rzadko kto zastanawia się, co ono dokładnie oznacza i jaki jest zakres tego pojęcia. Wpływ na skuteczność oddziaływań ma osobowość terapeuty i jego umiejętności, osobowość pacjenta i ewentualnie stopień jego za-burzeń oraz wzajemna relacja pomię-dzy terapeutą i pacjentem. Wszystkie te stwierdzenia są prawdziwe, jednak o sku-teczności terapii, a w szczególności takiej, która nabrała instytucjonalnego charakte-ru, decyduje jeszcze wiele innych czynni-ków, które dalece wykraczają poza relację terapeutyczną oraz osobowość pacjenta i terapeuty. Ewaluacja w kontekście te-rapii jest bardzo istotna, ponieważ zmu-sza do postawienia kilku ważnych pytań, takich jak:
• Czy psychoterapia jest w ogóle skutecz-na, to znaczy czy za jej pomocą można zmieniać myślenie, emocje, postawy i zachowania osób uzależnionych? • Jakie elementy procesu terapii są
lecz-nicze?
• Jaka jest skuteczność psychoterapii? • Jakie modele i podejścia terapeutyczne
można uznać za najbardziej skuteczne?2 Czym jest ewaluacja?
Ewaluacja to systematyczne i metodolo-gicznie poprawne gromadzenie oraz ana-lizowanie danych związanych z wdroże-niem programu w celu oszacowania jego efektywności i skuteczności3. Ewaluacja
leczenia jest informacją zwrotną na te-mat realizowanych programów lub na-wet całej ich serii. Zawiera informacje na temat metod, skuteczności oraz kosztów programu4.
Mats Fridell wymienia i rozróżnia trzy bardzo ważne terminy, które mają istotne znaczenie dla zrozumienia skuteczności terapii5. Są to:
• Produktywność – relacja pomiędzy wy-nikami a zasobami.
• Efektywność – relacja pomiędzy efek-tami/ sukcesami a zasobami.
• Jakość – relacja pomiędzy aktualnym a oczekiwanym poziomem usług. Liczba osób zainteresowanych bezpo-średnio skutecznością terapii jest spora. Należą do nich przede wszystkim pa-cjenci i terapeuci. Ci pierwsi chcą mieć poczucie, że leczenie, któremu się pod-dają, jest skuteczne i daje szansę na prawę zdrowia. Ci drudzy chcą mieć po-czucie, że są dobrymi fachowcami i że to dzięki ich umiejętnościom dokonują się korzystne zmiany w pacjentach. Ale ist-nieje jeszcze cała grupa innych osób i in-stytucji, dla których leczenie zakończone niepowodzeniem staje się życiowym dra-matem bądź też ogromnym problemem. To rodziny pacjentów i ich bliscy, praco-dawcy, wymiar sprawiedliwości, służba zdrowia, ZUS oraz lokalna społeczność, w której żyje osoba uzależniona.
Większość osób uzależnionych ma w swoim życiorysie poza okresami inten-sywnego picia mniej lub bardziej spokoj-ne i bezpieczspokoj-ne okresy zażywania oraz abstynencji. Te okresy poprawy w życiu osób uzależnionych są czymś naturalnym i nie wynikają (bo nie muszą) z podej-mowanych interwencji terapeutycznych. Ludzie zmieniają swoje zachowania z wielu powodów. Te zmiany w sposo-bie funkcjonowania osób uzależnionych mogą przecież wynikać z rytmu, jaki wy-znacza choroba, przypadkowych życio-wych zdarzeń i innych sytuacji. Istnieją badania wskazujące na to, że na skutecz-ność terapii mają wpływ również czynni-ki pozaterapeutyczne6. Istotą ewaluacji
jest natomiast pokazanie, na ile zmia-ny, jakie zaszły w życiu osób uzależnio-nych, są wynikiem czynników tkwiących w programie leczenia bądź w programie instytucji.
Badania ewaluacyjne obejmują szereg różniących się od siebie działań. Mogą dotyczyć organizowanych na wielką skalę
programów ewaluacyjnych całego syste-mu lecznictwa odwykowego, np.: Drug
Abuse Reporting Program (DARP) i Tre-atment Outcome Prospective Study (TOPS)
w Stanach Zjednoczonych, National
Tre-atment Outcome Research Study (NTORS)
w Wielkiej Brytanii, Substance Abuse
Treatment and Rehabilitation w Kanadzie.
Mogą też badać skuteczność pracy tera-peutycznej niewielkich placówek odwy-kowych, bądź jednego terapeuty i jednej metody.
Poziomy ewaluacji
WHO (World Health Organization), UN-CDP (United Nations International Drug
Control Programme) oraz EMCDAA (Eu-ropean Monitoring Center of Drugs and Drug Addiction)7 opracowały wspólnie
wytycz-ne do prowadzenia badań ewaluacyjnych w lecznictwie odwykowym i wymieniają sześć poziomów ewaluacji.8
Oto one:
• single case – ewaluacja pojedynczych przy-padków, dotyczy problemu, na ile oferta terapeutyczna jest dostosowana do kon-kretnego pacjenta i jego problemów, • treatment activity – (ewaluacja metod/
działań) dotyczy metod leczenia i ich skuteczności,
• treatment service – (ewaluacja oferty) do-tyczy tego, na ile skuteczne są progra-my terapeutyczne w lecznictwie odwy-kowym,
• treatment agency – (ewaluacja placówki leczniczej) – odnosi się do całości pracy placówki,
• treatment system (ewaluacja systemu) – dotyczy systemu lecznictwa.
Powyższe poziomy ewaluacji wskazują na złożoność, jakim jest pojęcie skutecz-ności terapii, ponieważ zwracają uwagę na inne, niż metody i techniki pracy tera-peutycznej, kryteria. Zaliczyć można do nich takie zmienne, jak kwalifikowanie do terapii, rodzaje i dostępność do tera-pii uzależnień, sposób jej finansowania
Uczciwość wobec pacjentów, wspieranie programów bardziej skutecznych niż inne, oszczędność funduszy
publicznych, kontrola efektywności programów terapeutycznych w obliczu zwiększającej się nieustannie
oferty terapeutycznej
1to tylko niektóre argumenty za tym, aby przeprowadzać ewaluację oddziaływań
terapeutycznych
Tomasz Głowik
EWALUACJA TERAPII
t e o r i a d l a p r a k t y k i
i wiele innych. Możemy np. dyspono-wać danymi empirycznymi świadczącymi o skuteczności metod terapeutycznych we wszystkich krajach, gdzie się je sto-suje. Jeśli jednak nie są one wspierane przez system leczenia, spadnie też ich skuteczność. Stąd informacja o skutecz-ności terapii odwykowej i jej porówny-wanie ze skutecznością w innych krajach jest raczej informacją na temat funkcjo-nowania całego systemu lecznictwa, niż jedynie metod i technik oddziaływania.
Badania lecznictwa odwykowego mogą zatem dotyczyć bardzo wielu wymiarów, stąd też ich interdyscyplinarny charakter. Mogą bowiem koncentrować się na spo-sobach finansowania, strukturze organiza-cyjnej, strategii zarządzania, środowisku społecznym jako naturalnym wsparciu po terapii oraz samym procesie terapii i jego efektywności. Dotyczą dostępności do le-czenia, jego kosztów oraz rezultatów kli-nicznych krótko- i długofalowych. Mogą też zwracać uwagę na ocenę świadczeń przez pacjentów, a co za tym idzie ich su-biektywny osąd programu i jego związek z poprawą funkcjonowania po terapii9.
Przykładowo, struktura organizacyj-na lecznictwa oraz strategie zarządzania mają ogromny wpływ na dostępność do leczenia. Pytania o to, czy lecznictwo od-wykowe jest dostępne w równej mierze dla mieszkańców wsi i miast, czy w swo-jej ofercie uwzględnia specyficzne grupy osób uzależnionych, jak np. młodzież, osoby starsze, kobiety ciężarne, osoby z podwójną diagnozą itp., to też pytania o skuteczność oddziaływań, o dopasowa-nie oferty terapeutycznej do populacji pacjentów. Badania dotyczące rodzaju prowadzonej terapii, optymalnego czasu jej trwania służą również podniesieniu skuteczności leczenia, ale dotyczą me-rytorycznie i metodologicznie zupełnie innych problemów – odmienna zatem będzie tutaj procedura ewaluacyjna. In-nym przykładem jest kwestia kierowa-nia pacjentów do leczekierowa-nia. Czy lecznic-two odwykowe posiada skuteczną ofertę dla wszystkich uzależnionych, czy też jedynie dla pewnej spełniającej określo-ne kryteria grupy? Jeżeli tak, to jakie są wskazania do terapii w ogóle? Kiedy po-winna to być terapia ambulatoryjna, a kie-dy stacjonarna?
Kwalifikowanie do terapii to pewne-go rodzaju proces, a decyzje w tym za-kresie muszą być podejmowane stale. Zaczyna się już od pytania, czy terapia jest w ogóle potrzebna, czy też nie.
Je-żeli tak, to pojawiają się kolejne pytania o ofertę terapeutyczną i czas jej trwania. Istotnym jest również pytanie, czy nale-ży poszukiwać pacjenta do oferty, czy też oferty dla pacjenta, a odpowiedź na to pytanie może zależeć od odpowiedzi na pytanie, co i w jakim czasie jest właściwe dla uzależnionego. W idealnej sytuacji10
w pierwszym rzędzie należy poinformo-wać pacjenta o możliwościach leczenia. Następnie należy rozważyć całą jego ży-ciową sytuację. W trzecim kroku należy zbadać jego doświadczenia z abstynencją, gotowość do współpracy i zdolność do na-wiązania relacji terapeutycznej.
Kierując pacjenta na leczenie, należy postawić sobie zatem kilka ważnych py-tań, na przykład jaka forma terapii jest wskazana (oddział zamknięty, poradnia), jak długo powinna trwać terapia, jaki rodzaj terapii będzie dla pacjenta najbar-dziej skuteczny, czy wymagana jest opie-ka poszpitalna (after care) itp.11
Rodzaje ewaluacji
Ewaluacji można poddawać wiele działań, które są zawarte w systemie lecznictwa odwykowego. Wytyczne WHO, UNCDP oraz EMCDAA wymieniają sześć głów-nych rodzajów ewaluacji12, które mogą
być planowane i wdrażane w obrębie metod, usług oraz systemu lecznictwa: • needs assessment evaluation /ewaluacja
potrzeb – polega na zdefiniowaniu sy-tuacji obecnej i oczekiwanej. Ten rodzaj ewaluacji dotyczy celów lecznictwa od-wykowego, jego standardów, ilości ofert i pacjentów, którzy powinni być leczeni w placówkach odwykowych itp. Ewa-luacja potrzeb jest jednocześnie pyta-niem o braki w lecznictwie odwykowym. Obejmuje ona dwa procesy – identyfi-kację potrzeb oraz ich hierarchizację, nieważ nie można wszystkich celów i po-trzeb realizować jednocześnie, należy po ich zdefiniowaniu określić kolejność ich realizacji.
t e o r i a d l a p r a k t y k i
• process evaluation / ewaluacja procesu – dotyczy określenia stopnia realizacji
programów, tzn. stopnia zgodności pla-nów z ich wykonaniem. W trakcie ewalu-acji procesu określa się, co wydarzyło się w trakcie jego realizacji. Określa się rów-nież, czy klienci mieli trudności z jego realizacją, co robili w trakcie oczekiwania na wejście do programu itp.
• cost evaluation / ewaluacja kosztów – do-tyczy bardzo prostego pytania o koszty leczenia i tego, czy są inne programy, które kosztują mniej i są przy tym sku-teczne.
• client satisfaction evaluation / ewaluacja zadowolenia klienta – dotyczy oceny leczenia przez klienta. To cenna meto-da dotycząca informacji na temat tego, w jakim stopniu metody leczenia odpo-wiadają oczekiwaniom klienta oraz w jaki sposób ocenia on jakość leczenia. Istnie-je bowiem statystyczna zależność pomię-dzy oczekiwaniami klienta a skuteczno-ścią prowadzonego leczenia.
• outcome evaluation / ewaluacja skutecz-ności terapii – dotyczy oceny zmian (krótko- i długoterminowych), jakie za-szły w kliencie i jego życiowej sytuacji oraz związku tych zmian z terapią. Ewa-luacja skuteczności to pytania o rodzaje zmian, redukcję zażywania itp.
• economic evaluation / ewaluacja ekono-miczności programów – dotyczy tego, która oferta zyskuje najlepszą ocenę przy obecnych środkach, na ile jest warto-ściowa, na ile lepsza od innych, alterna-tywnych do niej ofert. Przy tym rodzaju ewaluacji ważne są: ocena programów oraz porównanie ich kosztów oraz sku-teczności.
Ewaluacja może przybierać zatem róż-norodne formy. Może dotyczyć warun-ków, w jakich zachodzi proces terapii, samego procesu bądź też jego wyników. Ewaluacja zasobów pozwala na określe-nie określe-niezbędnych standardów formalnych istotnych przy prowadzeniu terapii. Ewa-luacja procesu terapii dokonywana jest w trakcie terapii i dotyczy systematycz-nego monitorowania przebiegu procesu realizacji i zmian, jakie w tym procesie zachodzą. Pozwala też na wprowadzanie niezbędnych zmian i korekt. Może mieć formę bezpośrednią – efekty terapii są mierzone zaraz po jej zakończeniu. Może mieć też formę odroczoną – jej efekty mierzy się po jakimś czasie od zakończe-nia programu i służą one ocenie trwałości zmian, które nastąpiły w wyniku podję-tych oddziaływań.
Podczas gdy badanie zasobów nie sprawia trudności, to badanie proce-su terapii jest dosyć skomplikowanym przedsięwzięciem, ponieważ ma związek ze złożonością zmiennych, jakie należy uwzględnić. Chodzi tutaj przede wszyst-kim o takie zmienne jak: osobowość pa-cjenta, osobowość i umiejętności tera-peuty, rodzaj relacji pomiędzy terapeutą a pacjentem, stosowane techniki pracy terapeutycznej oraz warunki, w jakich odbywa się terapia itp.13 Nie inaczej jest
również w przypadku oceny bezpośred-nich i odroczonych skutków oddziaływań terapeutycznych oraz samej definicji suk-cesu w przypadku terapii uzależnienia.
Miller i Sanchez-Craig14 dosyć
prze-kornie opisują, jak uzyskiwać tylko dobre wyniki w ewaluacji i zwracają tym sa-mym uwagę na ważne dla badań ewalu-acyjnych kryteria. Wyniki ewaluacji będą zawsze zafałszowane, gdy:
• wybiera się do ewaluacji tylko osoby z pozytywną prognozą,
• skraca się okresy badań ewaluacyjnych, • polega się zupełnie na badaniach
wła-snych,
• ostrożnie wybiera się kryteria skutecz-ności, używając przy tym bardzo libe-ralnych definicji sukcesu,
• rezygnuje się z badania grup porów-nawczych albo kontrolnych,
• wszem i wobec ogłasza się sukces tera-peutyczny.
Przeprowadzenie badań według po-wyższych „błędów metodologicznych” przyczyniłoby się zapewne do powsta-nia bardzo efektownego raportu na te-mat efektywności terapii. Jednak celem ewaluacji nie jest uzyskiwanie wyłącznie dobrych wyników oddziaływań terapeu-tycznych. W programach oraz ich ocenie kierowano się w przeszłości niejedno-krotnie osobistymi doświadczeniami i przekonaniami, a nie wynikami badań ewaluacyjnych. Współcześnie wiele kra-jów podejmuje reformę służby zdrowia i opieki społecznej. Dla tych reform za najbardziej istotne należy uznać infor-macje na temat tego, jakie programy są, a jakie nie są skuteczne.
Jeszcze w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia Urząd ds. Naduży-wania Alkoholu i Substancji Psychoak-tywnych oraz Chorób Psychicznych USA nałożył na Krajowy Instytut ds. Naduży-wania Alkoholu i Alkoholizmu (NIAAA) obowiązek przeznaczania 15% zasobów badawczych na badania nad świadcze-niami zdrowotnymi w celu ich
optymali-zacji15. Fakt ten ukazuje, jak istotną i
nie-odłączną częścią oddziaływań leczniczych jest ocena ich skuteczności. Wszelkie prace profilaktyczne, jak i terapeutyczne mają sens tylko wtedy, gdy są połączone z ewaluacją prowadzonych działań.16
1 por. Framework Workbook, WHO 2000,
str. 11.
2 Jakubowska U., w: Grzesiuk L. (red. nauk.),
Psychoterapia. Badania i szkolenie. Pod-ręcznik akademicki. Warszawa 2006, str. 21.
3 Evaluating the Treatment of Drug Abuse in
the European Union, EMCDAA Scientific Monograph Series, Luxembourg 1999.
4 Por. Framework Workbook, WHO 2000,
str. 13.
5 Fridell M, Evaluating Residential and
In-stitutional Treatment, w: Evaluating the Treatment of Drug Abuse in the European Union, EMCDAA Scientific Monograph Series, Luxembourg 1999, str. 29.
6 Asey, T., Lambert, M., Empirische
Argu-mente für die allen Therapien gemeinsa-men Faktoren: Quantitaive Ergebnisse. In: Hubble, M. A., Duncan B.L., Miller, S.D., So wirkt Psychoterapie, Dortmund: Moder-nes Lernen, 2001.
7
http://www.emcdda.europa.eu/index.cfm?fu-seaction=public.Content&nNodeID=5860
8 Za: Framework Workbook, WHO 2000, str.
14-15.
9 VIII Raport Specjalny dla Kongresu USA,
Seria wydawnicza „Alkohol a zdrowie” nr 12, Warszawa 1995, str. 636-637.
10 Steffen, S., Klein, T., Indikationskriterien
für ambulante Behandlung, in: Fachver-band Sucht (Ed.) Indikationsstellung und Therapieplanung bei Suchterkrankungen, Geesthacht: Neuland 2000, str. 141-149.
11 Kulick, B. Warum bewilligen wir genau
das? - Indikationskriterien in der Auswahl von Maßnahmen aus Sicht eines Leistung-strägers. Sucht aktuell, 1, 1999, str. 8-13.
12 Kulick, B. Warum bewilligen wir genau
das? - Indikationskriterien in der Auswahl von Maßnahmen aus Sicht eines Leistung-strägers. Sucht aktuell, 1, 1999, str. 8-13.
13 Jakubowska U., w: Grzesiuk L. (red. nauk.),
Psychoterapia. Badania i szkolenie. Pod-ręcznik akademicki. Warszawa2006, str. 22.
14 Miller W., Sanchez-Craig M., How to hale
a high success rate in treatment: advice for evaluators of alcoholism programmes, Ad-diction 91, 1996, str. 779-785.
15 VIII Raport Specjalny dla Kongresu USA,
Seria wydawnicza „Alkohol a zdrowie” nr 12, Warszawa 1995.
16 Por. Gaś Z., Psychoprofilaktyka, Lublin
2000, str. 48.
Autor jest specjalistą psychoterapii uzależnień, doktorem nauk humanistycznych w dziedzinie psychologii, wykładowcą, wcześniej kierownikiem oddziału terapeutycznego w Areszcie Śledczym w Radomiu, obecnie pracownikiem Centralnego Zarządu Służby Więziennej w Warszawie.
p r a k t y ka z a wo d owa
ROZDZIAŁ I
Cel i zadania Programu
§ 1
1. Program uzyskiwania kwalifikacji zawodowych osób pro-wadzących terapię uzależnienia od alkoholu i współuzależ-nienia w zakładach lecznictwa odwykowego zwany dalej „Programem” określa:
1) system uzyskiwania kwalifikacji zawodowych potwier-dzonych certyfikatyfikatami: specjalisty psychoterapii uzależnień i instruktora terapii uzależnień;
2) zasady akredytacji i realizacji programów szkoleniowych w zakresie terapii uzależnień.
2. Realizacja postanowień Programu sprzyjać ma:
1) podnoszeniu kwalifikacji zawodowych osób prowadzą-cych terapię uzależnienia od alkoholu i współuzależnie-nia w zakładach lecznictwa odwykowego;
2) zwiększeniu dostępności i skuteczności lecznictwa odwy-kowego.
ROZDZIAŁII
Uzyskiwanie kwalifikacji zawodowych w zakresie terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia
§ 2
1. Certyfikaty specjalisty psychoterapii uzależnień i in-struktora terapii uzależnień otrzymuje się po ukończeniu programu uzyskiwania kwalifikacji zawodowych dla osób prowadzących terapię uzależnienia od alkoholu i współuza-leżnienia w zakładach lecznictwa odwykowego zwanego da-lej „programem szkoleniowym” oraz zdaniu egzaminu certy-fikacyjnego.
2. Program szkoleniowy składa się z następujących etapów:
1) Etap Pierwszy: szkolenie w zakresie podstawowych
umiejętności udzielania pomocy psychologicznej oraz nowoczesnych metod diagnozowania i terapii uzależnienia i współuzależnienia w wymiarze nie mniejszym niż 650 godzin zajęć dydaktycznych,
2) Etap Drugi: staż kliniczny w placówce terapii
uza-leżnień w wymiarze nie mniejszym niż 80 godzin roboczych,
3) Etap Trzeci: superwizja kliniczna dla celów
szkolenio-wych w wymiarze nie mniejszym niż 70 godzin zajęć dydaktycznych.
3. Potwierdzeniem ukończenia każdego etapu szkolenia z wynikiem pozytywnym jest uzyskanie odpowiedniego zaświadczenia. Wzory zaświadczeń potwierdzających ukoń-czenie poszczególnych etapów programu szkoleniowego określa załącznik nr 1 do Programu.
4. Etap Trzeci może być realizowany przed lub równocze-śnie z Etapem Drugim.
§ 3
1. Prowadzenie szkolenia, o których mowa w § 2 ust. 2 pkt 1 wymaga uzyskania akredytacji dyrektora Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zwanej dalej „Agencją”.
2. Staże kliniczne, o których mowa w § 2 ust. 2 pkt 2 mogą być prowadzone jedynie w placówkach, które uzyskały akredytację dyrektora Agencji.
3. Superwizję kliniczną, o której mowa w § 2 ust. 2 pkt 3 mogą prowadzić jedynie osoby, które uzyskały wpis na listę osób uprawnionych do prowadzenia superwizji kli-nicznej. Wpisu na listę osób uprawnionych do prowadzenia superwizji klinicznej dla celów szkoleniowych dokonuje dyrektor Agencji. Warunkiem wpisu jest uzyskanie pozy-tywnej opinii Rady do spraw Akredytacji.
§ 4
1. Dyrektor Agencji powołuje Radę do spraw Akredytacji zwaną dalej „Radą”, do zadań której należy:
1) opiniowanie merytoryczne wniosków o akredytację programów szkolenia, o którym mowa w § 2 ust. 2 pkt 1,
2) opiniowanie merytoryczne wniosków o akredytację placó-wek stażowych,
3) opiniowanie wniosków osób ubiegających się o wpis na listę, o której mowa w § 3 ust. 3,
4) wypowiadanie się, na wniosek dyrektora Agencji, w in-nych sprawach z zakresu uzyskiwania kwalifikacji za-wodowych w zakresie terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia.
2. W skład Rady wchodzi Przewodniczący oraz sześciu członków powołanych przez dyrektora Agencji z grona osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem zawodowym w zakresie leczenia uzależnień i dydaktyki.
3. Kadencja Rady trwa 3 lata.
P R O G R A M UZ Y S K I WA N I A K WA LI F I K AC J I
Z AWO D OW YC H P R Z E Z O S O B Y P R OWA DZ ĄC E
TE R A P I Ę UZ A LE Ż N I E N I A O D A LKO H O LU
I W S P Ó Ł UZ A L E Ż N I E N I A
W Z A K Ł A DAC H L E C Z N I C T WA O D W Y KOW E G O
(znowelizowany dnia 12.02.2008 roku)
Program uzyskiwania kwalifikacji zawodowych przez osoby prowadzące terapię uzależnienia od alkoholu
i współuzależnienia w zakładach lecznictwa odwykowego został przyjęty na postawie § 18 ust. 3 rozporządzenia
Ministra Zdrowia z dnia 31 grudnia 1999 r. w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania
i rodzajów zakładów lecznictwa odwykowego oraz udziału innych zakładów opieki zdrowotnej w sprawowaniu
opieki nad osobami uzależnionymi od alkoholu (Dz. U. Nr 3, poz.44 ze zm.).
p r a k t y ka z a wo d owa
4. Rada działa na posiedzeniach.
5. W posiedzeniach Rady mogą na zaproszenie dyrekto-ra Agencji uczestniczyć bez pdyrekto-rawa głosu osoby niebędące członkami Rady.
5a. Rada może dokonywać rozstrzygnięć w trybie obiego-wym.
6. Rozstrzygnięcia merytoryczne Rady zapadają zwykłą większością głosów, w przypadku równej liczby głosów roz-strzyga głos Przewodniczącego Rady.
7. Za udział w posiedzeniach Rady członkom Rady przysłu-guje wynagrodzenie w wysokości 200 zł za posiedzenie. 8. Członkom Rady oraz osobom, o których mowa w ust. 5 przysługuje zwrot kosztów podróży na zasadach określo-nych w przepisach wydaokreślo-nych na podstawie art. 775 Kodek-su pracy.
9. Wydatki, o których mowa w ust. 7 i 8 pokrywane są ze środków Agencji.
§ 5
1. Wnioski, o których mowa w § 4 ust. 1, składa się w 3 eg-zemplarzach w siedzibie Agencji, która niezwłocznie prze-syła je członkom Rady.
2. Przewodniczący Rady wyznacza nie mniej niż dwóch re-cenzentów do rozpatrzenia wniosku, którzy w terminie do 30 dni od dnia otrzymania wniosku, zobowiązani są do wy-rażenia pisemnego stanowiska w sprawie.
3. Przed wydaniem opinii w przedmiocie wniosku, o któ-rym mowa w § 4 ust. 1 pkt 3, Rada wysłuchuje kandydata. 4. (skreślony)
§ 6
1. Wniosek, o którym mowa w § 4 ust. 1 pkt 1 zawiera: 1) imię i nazwisko oraz miejsce zamieszkania i adres albo
nazwę (firmę), siedzibę i adres wnioskodawcy, numer telefonu oraz numer faksu;
2) (skreślony);
3) odpis wpisu wnioskodawcy do rejestru przedsiębiorców, ewidencji działalności gospodarczej albo innego właści-wego rejestru,
4) program szkolenia zawierający:
a) plan zajęć dydaktycznych wraz z ich zakresem godzinowym,
b) konspekty poszczególnych zajęć zawierające cel, treści i metody kształcenia,
c) sposób oceny wiedzy nabytej przez uczestników szkolenia;
4a) informacje na temat kwalifikacji kadry dydaktycznej; 5) informację na temat posiadanej bazy dydaktycznej; 6) informację na temat maksymalnej liczbę osób, które
mogą być jednorazowo objęte szkoleniem; 7) opis sposobu ewaluacji szkolenia.
2. Wniosek, o którym mowa w § 4 ust. 1 pkt 2, zawiera: 1) nazwę, adres i siedzibę, numer telefonu
wnioskodaw-cy; 2) (skreślony);
3) odpis wpisu wnioskodawcy do właściwego rejestru; 4) opis programu terapeutycznego realizowanego w
pla-cówce;
5) plan stażu klinicznego;
6) sposób oceny umiejętności uczestników stażu klinicz-nego;
7) informacje o kompetencjach zawodowych pracowników merytorycznych zatrudnionych w placówce;
8) opis sposobu ewaluacji stażu klinicznego.
3. Wniosek, o którym mowa w § 4 ust. 1 pkt 3, zawiera: 1) imię i nazwisko, adres oraz numer telefonu
wniosko-dawcy;
2) opis przebiegu pracy zawodowej;
3) informację o wykształceniu i uzyskanych upraw-nieniach zawodowych wraz z poświadczającymi je dokumentami lub ich poświadczonymi za zgodność kopiami;
4) informację o odbytych szkoleniach z zakresu psychotera-pii, w tym psychoterapii uzależnień z poświadczającymi je dokumentami lub ich poświadczonymi za zgodność kopiami;
5) opis dotychczasowych doświadczeń w zakresie konsul-tacyjno-superwizyjnym;
6) wyciąg z Krajowego Rejestru Karnego. § 7
Podmiot prowadzący szkolenie w ramach programu szkole-niowego zobowiązany jest:
1) zapewnić bazę dydaktyczną o strukturze dostosowanej do liczby uczestników szkolenia, w tym:
a) sale wykładowe,
b) sale do prowadzenia warsztatów, c) środki dydaktyczne;
2) prowadzić rekrutację uczestników szkolenia jedynie wśród osób, które:
a) posiadają tytuł zawodowy lekarza, tytuł zawodowy magistra pielęgniarstwa lub tytuł zawodowy magistra nauk humanistycznych lub nauk społecznych lub pe-dagogiki - w odniesieniu do programu szkoleniowego w zakresie specjalistów psychoterapii uzależnień, b) posiadają wykształcenie średnie - w odniesieniu
do programu szkoleniowego w zakresie instruktorów terapii uzależnień .
c) wykonują świadczenia z zakresu terapii uzależnie-nia od alkoholu lub współuzależnieuzależnie-nia w zakładzie opieki zdrowotnej w wymiarze co najmniej 10 godzin tygodniowo na podstawie umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej lub porozumienia z wolontariuszem lub są pracownikami oddziałów terapeutycznych dla skazanych uzależnionych od alkoholu,
3) dokumentować przebieg rekrutacji;
4) zapewnić kadrę dydaktyczną, w której nie mniej niż 60% osób realizujących program szkolenia posiada certyfikat specjalisty psychoterapii uzależnień oraz co najmniej siedmioletni letni staż pracy w terapii osób uzależnionych, a pozostałe tytuł lekarza psychiatry lub psychologa klinicznego bądź posiadają uprawnienia do prowadzenia treningów psychologicznych lub psycho-terapii;
5) prowadzić ewaluację szkolenia. § 8
Placówka prowadząca staże kliniczne obowiązana jest: 1) realizować kompleksowy program psychoterapii
uzależ-nień;
2) posiadać wykwalifikowaną kadrę, w skład której wcho-dzą osoby posiadające certyfikat specjalisty
psychotera-p r a k t y ka z a wo d owa
pii uzależnień;
3) zapewnić wykonywanie funkcji opiekunów staży kli-nicznych przez osoby posiadające certyfikat specjali-stów psychoterapii uzależnień;
4) prowadzić ewaluację stażu klinicznego;
5) prowadzić rekrutację uczestników stażu wyłącznie wśród osób, które przedstawią zaświadczenia o zali-czeniu szkolenia, o których mowa w § 2 ust. 2 pkt 1; 6) prowadzić dokumentację przebiegu stażu
kliniczne-go zawierającą: a) terminy staży,
b) imiona i nazwiska uczestników. § 9
O wpis na listę osób uprawnionych do prowadzenia super-wizji klinicznej dla celów szkoleniowych może się ubiegać osoba, która:
1) posiada certyfikat specjalisty psychoterapii uzależnień, 2) uzyskała certyfikat psychoterapeuty Polskiego To-warzystwa Psychologicznego lub certyfikat psycho-terapeuty Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego lub ukończyła specjalizację z zakresu psychologii klinicznej lub psychiatrii,
3) posiada minimum siedmioletni staż pracy w terapii osób uzależnionych,
4) posiada minimum dwuletnie doświadczenie w pracy konsultacyjno-superwizyjnej,
5) prezentuje nienaganną postawę etyczną. § 10
1. Przedmiotem superwizji klinicznej jest analiza aktualnie prowadzonej przez osobę poddaną superwizji pracy terapeu-tycznej z pacjentami uzależnionymi i współuzależnionymi. 2. Superwizja kliniczna prowadzona jest w grupach za-mkniętych, liczących od 4 do 6 uczestników.
3. Uczestnikami superwizji klinicznej mogą być jedynie oso-by, które przedstawią zaświadczenia o zaliczeniu szkolenia, o których mowa w § 2 ust. 2 pkt 1.
4. Superwizja kliniczna odbywa się w okresie nie krótszym niż 5 miesięcy.
5. Z przebiegu każdej sesji superwizji klinicznej prowadzi się dokumentację zawierającą:
1) termin sesji,
2) imiona i nazwiska uczestników,
3) obszary tematyczne będące przedmiotem superwizji. § 11
1. Akredytacji, o której mowa w § 3 ust. 1 i 2, udziela się na okres 3 lat.
2. Wpis na listę, o której mowa w § 3 ust. 3, zachowuje waż-ność przez okres 3 lat.
§ 12
Podmiot, który uzyskał akredytację, o której mowa w § 3 ust. 1 i 2, oraz osoby, które uzyskały wpis na listę, o której mowa w § 3 ust. 3, obowiązane są w terminie do 15 grud-nia każdego roku kalendarzowego przedstawić dyrektorowi Agencji informację roczną zawierającą:
1) dane na temat ilości osób które przystąpiły do szkolenia, odbywania stażu klinicznego lub superwizji klinicznej, 2) dane na temat ilości osób które ukończyły szkolenie,
staż kliniczny lub superwizję kliniczną, 3) wyniki przeprowadzonej ewaluacji.
§ 12a
Podmiot prowadzący szkolenie, o którym mowa w § 2 ust. 2 pkt 1, uprawniony jest do zwolnienia osób legitymujących się certyfikatem psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychologicznego lub certyfikatem psychoterapeuty Pol-skiego Towarzystwa Psychiatrycznego z części zajęć dydak-tycznych w zakresie treningów psychologicznych i podsta-wowych umiejętności udzielania pomocy psychologicznej.
§ 13
Wprowadzenie zmian w zakresie danych objętych wnioska-mi, o których mowa w § 6, wymaga uzyskania zgody dyrek-tora Agencji.
§ 14
1. Dyrektor Agencji prowadzi ewaluację programu szkole-niowego.
2. Dyrektor Agencji może przeprowadzać ewaluację realiza-cji poszczególnych etapów programu szkoleniowego. 3. Podmioty, które uzyskały akredytację dyrektora Agencji oraz osoby, które uzyskały wpis na listę osób uprawnionych do prowadzenia superwizji klinicznej dla celów szkolenio-wych zobowiązane są do współdziałania z dyrektorem Agen-cji w zakresie działań, o których mowa w ust. 1 i 2.
§ 15
Dyrektor Agencji może cofnąć akredytację podmiotom, o których mowa w § 3 ust. 1 i 2, oraz skreślić z listy osoby, o których mowa w § 3 ust. 3, w wypadku:
1) nie przedstawienia informacji rocznej, w terminie o któ-rym mowa w § 12,
2) wprowadzenia zmian w zakresie danych, o których mowa w § 7 bez uzyskania zgody dyrektora Agencji, 3) negatywnego wyniku ewaluacji, o której mowa w §
6 ust. 1, 2 lub 3 lub ewaluacji, o której mowa w § 14 ust. 2,
4) nieprzestrzegania warunków rekrutacji uczestników poszczególnych etapów programu szkoleniowego.
§ 16
Zakres przedmiotowy programu szkoleniowego określa za-łącznik nr 2 do Programu.
§ 17
1. Osoba ubiegająca się o certyfikat specjalisty psychoterapii uzależnień lub instruktora terapii uzależnień z chwilą roz-poczęcia pierwszego etapu szkolenia składa do Dyrektora Agencji aplikację o nadanie statusu „Osoby uczestniczącej w programie szkoleniowym w zakresie specjalisty psycho-terapii uzależnień” lub „Osoby uczestniczącej w programie szkoleniowym w zakresie instruktora terapii uzależnień.” Do aplikacji dołącza się dokumenty potwierdzające spełnia-nie wymogów, o których mowa w § 7 pkt 2.
2. Wzory aplikacji o nadanie statusu „Osoby uczestniczącej w programie szkoleniowym w zakresie specjalisty psychote-rapii uzależnień” oraz aplikacji o nadanie statusu „Osoby uczestniczącej w programie szkoleniowym w zakresie in-struktora terapii uzależnień” zawierają załączniki nr 3 i 4 do Programu.
3. Dyrektor PARPA zajmuje stanowisko w sprawie nadania statusu w terminie 30 dni od dnia otrzymania aplikacji. 4. Potwierdzeniem statusu „Osoby uczestniczącej w progra-mie szkoleniowym w zakresie specjalisty psychoterapii uza-leżnień” oraz statusu „Osoby uczestniczącej w programie
