284 Recenzje
Zenobiusz Michał B e d n a r s k i : Polacy na Wydziale Lekarskim Uniwer sytetu Dorpackiego w latach 1802-1889. Olsztyn 2002, Ośrodek Badań Nauko wych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, 8°, 174 s., ilustr. Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olszty nie nr 207.
Tematyka prezentowanej publikacji była przedmiotem rozprawy doktorskiej Zenobiusza M. Bednarskiego, obronionej w 1975 r. Szukając możliwości ogło szenia jej drukiem Autor stale uzupełniał ją i udoskonalał. Dotyczyło to zwłasz cza tej grupy medyków, o których przebiegu studiów i ich ukończeniu brakowa ło informacji w drukowanych albumach akademickich Uniwersytetu Dorpackiego. Autor uzyskał również pisemne informacje z Estońskiego Archi wum Historycznego odnośnie tytułów 35 dysertacji, których nie wymienił Sta nisław Konopka w Polskiej bibliografii lekarskiej dziewiętnastego wieku.
Praca Autora składa się z dwóch części: historycznej i biograficznej. Pierw sza część liczy niecałe 40 stronic, dotyczy dziejów Uniwersytetu Dorpackiego, jego Wydziału Lekarskiego z kadrą profesorską włącznie, polskiej społeczności akademickiej w Dorpacie, wreszcie charakterystyki grupy Polaków studiujących tam medycynę w omawianym okresie czasu. Jest opracowana na podstawie pub likacji polsko-, niemiecko-, rosyjskojęzycznych i zawiera 186 przypisów biblio graficznych.
Część druga w objętości około 100 stronic zawiera krótkie noty biograficz ne 574 Polaków, studentów medycyny w latach 1802-1889, z załączeniem bibliografii. Nazwiska ich Autor wyłowił z drukowanych albumów akademic kich Uniwersytetu Dorpackiego i pozostającego w maszynopisie albumu Po laków na tymże Uniwersytecie, członków Konwentu „Polonia”.
Inflanty, na terenie których znajdował się Dorpat, obecnie zwany Tartu (Estonia), miały okres niemiecki, szwedzko-polski i rosyjski. Król Gustaw II Adolf w 1630 r. założył w Dorpacie gimnazjum, które w 1632 r. podniósł do rangi wszechnicy: Universitas Gustaviana, organizowanej na wzór uniwersytetu w Up- psali. Istniała ona 25 lat, miała cztery wydziały, profesorami byli Niemcy i Szwe dzi, a słuchaczami głównie przedstawiciele tychże narodowości. Za Karola XI reaktywowano uczelnię pod nazwą Universitas Gustaviana-Carolina. Tym ra zem działała ona przez 20 lat, tj. w latach 1690-1710 i również gromadziła spo łeczność niemiecką i szwedzką.
Po raz trzeci Uniwersytet został otwarty w 1802 r. za rządów Aleksandra I i miał za zadanie przyswojenie cesarstwu rosyjskiemu cywilizacji zachodnioeuro pejskiej. Przy jego organizowaniu wzorowano się na uniwersytetach niemieckich, na profesorów powoływano głównie obywateli niemieckich, niemiecki był też językiem wykładowym. Uczelnię przeznaczono dla rycerstwa i książąt Inflant, studentów zagranicznych, a także obywateli całej Rosji. Otrzymała ona specjalne
Recenzje 285 p ra w a i p o sia d a ła pięć w ydziałów . W ydział L ek arsk i szy b k o się ro z w in ą ł i stał się n aw ięk sz y m w y d ziałe m d o rp ack im , cen io n y m w skali eu ro p ejsk iej.
Z a A le k san d ra III z m ien io n o nazw ę z C e sa rsk ieg o U n iw ersy tetu D o rp ack ieg o na C esarski U n iw ersy tet Jurjew ski (1893), w p ro w a d zo n o ję z y k w y k ła d o w y ro sy j ski, uczelnię zrusy fik o w an o . Skład n aro d o w o ścio w y studentów , w k tó ry m do
1890 r. przew ażali N iem cy, zm ien ił się na korzy ść R osjan, U k raiń có w i Ż ydów , w zro sła też liczba Polaków . W latach 1 8 9 0 -1 9 1 8 na U n iw ersy tecie Ju rjew sk im stu d io w ało 1238 Polaków , z tego 594 n a W ydziale L ekarskim . P o u tw o rzen iu E stonii, n a m iejsce U n iw ersy tetu D orpackiego p o w stał U n iw ersy tet Tartuski.
W U n iw e rsy te c ie D o rp ack im n au k a o d b y w a ła się w ję z y k u innym n iż ro s y j ski, p a n o w a ł lib eralizm , m ło d z ie ż m o g ła się z rz e sz ać w k o rp o ra cje. To p rz y c ią g a ło P o lak ó w , p rzy szły ch studentów . Z w ła sz c z a w ielu z nich p rz y b y ło na stu d ia po z a m k n ię c iu u n iw e rsy te tó w w W ilnie (1 8 3 2 ) i w W arszaw ie (1 8 3 1 ) o ra z po p o w sta n ia c h w 1831 r. i w 1863 r. C zę sto z a p isy w a li się oni n a W y d ział L e k a r ski, k tó ry m ia ł b a rd zo d o b rą o p in ię. Z aw ią zali te ż w ła sn e k o rp o rac je: „ P o lo n ię ” (1 8 2 8 -1 8 3 2 ) i „K o n w e n t P o lsk i” (1 8 6 1 -1 9 1 8 ).
D ru k o w a n e alb u m y a k a d e m ic k ie z a w ie ra ją p o n ad 14 ty się c y n a z w isk stu d e n tó w w latach 1 8 0 2 -1 8 8 9 . W śró d 22 6 0 lekarzy, k tó rzy w ty m o k re sie u k o ń czyli nauki lek arsk ie, P o lacy stan o w ili 2 5 % . A u to r ro z p o z n a w a ł ich n a p o d sta w ie n a z w isk a , m iejsca u ro d zen ia, sz c z e g ó łó w b io g ra fic z n y ch , d z ia ła ln o śc i za w o d o w ej i n au k o w ej o raz m ie jsc a z am ie sz k a n ia . D o P o la k ó w z a lic z y ł ró w n ież liczn y ch lek arzy p o ch o d z e n ia ż y d o w sk ie g o , k tó rzy sp rzy jali śro d o w isk u p o lsk iem u i m ieszk ali w P olsce.
O p o z io m ie n a u cz an ia na d o rp ack im W y d ziale L e k arsk im w latach 1802— 1889 m o że św ia d c z y ć to, że w śró d je g o a b so lw e n tó w byli p ó źn iejsi p ro fe s o ro w ie u n iw ersy te ccy : F ry d ery k W ilhelm A lb re c h t, Ig n acy B a ran o w sk i, T ytus C h a łu b iń sk i, B e n e d y k t T ad eu sz D y b o w sk i, H erm an F u d ak o w sk i, S ta n isła w J a n i k o w sk i, W itold N a rk ie w ic z -J o d k o , B ro n isła w K a d e r-K a d ara s, K arol K ieck i, L u d w ik A d o lf N e u g e b a u e r i R o m u ald P lą sk o w sk i.
P re z e n to w a n a k sią ż k a z a w ie ra P rzed m o w ą , S ło w o w stą p n e, c z ęść h isto ry c z n ą pt. U n iw ersyte t D o ro p a c k i i je g o W ydział L e k a rsk i w la ta c h 1 8 0 2 -1 8 8 9 , C ząść b io g ra fic zn ą (taki w ła śn ie nosi ty tu ł!). W ykaz sk ró tó w (m a on z a stę p o w a ć B ib lio g ra fię , nie w y ja śn ia je d n a k ja k a je s t p ro w ie n ie n c ja m a sz y n o p isu p o zy cji: A lb u m P o lo n o ru m U n iv e rsita tis D o rp aten sis. K o n w en t „ P o lo n ia ”), S u m m a r y (zaw ierające rów nież now e inform acje, nie podane w polskim tekście, dotyczące licz by not biograficznych w publikacji i procentu Polaków w śród lekarzy k o ń czący ch u cz eln ię), In d e k s n a zw isk , In d e k s n a zw g e o g ra fic zn y c h o ra z 12 cz a rn o b ia ły ch rycin na p a p ie rz e k re d o w y m , p rz e d sta w ia jąc y c h w ła d z e u n iw e rsy te c k ie , z a b u d o w a n ia i w y d a w n ic tw a . W sp o m n ia n e n ie d o c ią g n ię cia ja k n iefo rtu n n y ty tu ł, brak p o d a n ia p ro w en ie n cji, u m ie sz c z e n ie isto tn y ch in fo rm acji w S u m m a r y z a m ia st w g łó w n y m te k śc ie , m a ją je d y n ie c h a ra k te r u ste re k re d a k c y jn y c h , nie
286 Recenzje
obniżają wartości merytorycznej monografii i wynikają zapewne z faktu, że Au tor był już zmęczony swoją rozprawą. Trudno się temu dziwić!
Zenobiusz M. Bednarski, z zawodu ftizjatra, ma duże doświadczenie jako autor i jako redaktor. Ogłosił już ponad 200 publikacji. Pisze prace z ftizjatrii i historii medycyny (dzieje Uniwersytetu Dorpackiego), ogłasza bibliografie i sło wniki biograficzne dotyczące lekarzy Warmii i Mazur po II wojnie światowej, redaguje medyczne wydawnictwa Warmii i Mazur.
Okładka kartonowa książki zawiera wizerunek głównego budynku Uniwer sytetu Dorpackiego. Na jej ostatniej stronicy znajduje się fotografia i nota bio graficzna Autora. Publikacja stanowi wspólną edycję Towarzystwa Naukowego i Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie. Wyda no ją przy pomocy finansowej Komitetu Badań Naukowych. Jest ona cennym wkładem do dziejów nauki ze względu na oryginalność podjętego tematu. Nie wątpliwie zainteresuje historyków nauki, a także historyków medycyny
Teresa Ostrowska Warszawa
Joanna N i e z n a n o w s k a : O b ra z o sie m n a sto w ie c zn e j m e d y c y n y eu ro p e js k ie j w k o re sp o n d e n c ji ro d zin y M ozartów . Warszawa 2004, Komitet Historii Nauki i Techniki Polskiej Akademii Nauk, 8°, 313 s., ilustr. Rozprawy z Dziejów Nauki i Techniki Tom 15.
Autorka książki od 1999 r. jest pracownikiem naukowym w Zakładzie Histo rii Medycyny i Etyki Lekarskiej Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie. Interesuje się specjalnie obrazem wiedzy i praktyki lekarskiej XVIII i XIX wie ku w oczach ówczesnych pacjentów, ale również i muzyką klasyczną. Posiada wykształcenie medyczne i muzyczne, uczestniczy w chórach i jest dyrygentem. Stąd wynika wybór tematu pracy pisanej pod auspicjami profesora Tadeusza Brzezińskiego. Publikacja ta reprezentuje etnomedycynę i jako taka w polskim piśmiennictwie naukowym należy do przedsięwzięć pionierskich.
Autorka, aby ją napisać, musiała pokonać wiele trudności: 1) uzyskać dostęp do unikatowych dziś edycji korespondencji rodziny Mozartów, 2) dokonać prze kładu na język polski „medycznych” fragmentów listów pisanych w południo- woniemieckiej gwarze lub w salzburskim dialekcie, których odszyfrowanie sprawia kłopot rodowitym Niemcom, 3) skorygować uzyskane informacje na podstawie dawnych dzieł medycznych i lekospisów obowiązujących na terenach, na których przebywali Mozartowie (Austria, Niemcy, Francja, Anglia, Włochy, Holandia, Morawy, 4) przeprowadzić analizę tych informacji z punktu widze nia dzisiejszej wiedzy lekarskiej. Ponadto podjęła również ryzyko postawienia
