View of The Ukrainian Baroque in Professor Ryszard Łużny's Research
8
0
0
Pełen tekst
(2) 100. MIROSAWA KAWECKA. W badaniach prof. unego nad barokiem ukrai skim, naley to podkreli , wszystkie wspominane powyej kwestie znalazy swoje miejsce, stajc si przedmiotem pogbionych analiz. Szczególnie istotne byo powizanie ukrai skiego dyskursu barokowego z Europ Zachodni, w tym przede wszystkim z Polsk i uwzgldnienie, niemale nieobecnych wczeniej w badaniach ukrai skich, tekstów polskojzycznych, napisanych przez autorów ukrai skich. Obiektem docieka naukowych Profesora stay si wic kwestie zwizane z rol jzyka polskiego w procesie nauczania oraz w oryginalnej twórczoci autorów barokowych na Ukrainie, zwizki ukrai skich rodowisk twórczych z polsk tradycj kulturaln (w tym lektury twórców ukrai skich), religijny aspekt dzie twórców baroku ukrai skiego, analiza i prezentacja pomijanej polskojzycznej twórczoci autorów ukrai skich. W 1974 roku badacz emigracyjny Bohdan Kravciv zauway, e fakt wielojzycznoci ukrai skiej literatury barokowej traktowany jest na Ukrainie radzieckiej wrcz wstydliwie. Zalicza si do niej teksty napisane w jzyku starocerkiewno-sowia skim lub staroukrai skim, za teksty polsko- czy aci sko-jzyczne, cho niekiedy przypominane, to jednak pozostaj poza oficjalnie uznawanym dorobkiem tej epoki1. Zmiana podejcia w tym wzgldzie nastpia dopiero w latach osiemdziesitych XX wieku (cho pierwsze sygnay pojawiy si na pocztku lat 70.), wówczas to niektórzy uczeni w krg ukrai skiej literatury barokowej wcza zaczli take dziea napisane w jzyku polskim i aci skim przez twórców takich, jak np. azarz Baranowicz czy Tymoteusz Szczurowski2. Takie podejcie, jak zauwaa prof. Ola Hnatiuk, zmieniao zasadniczo dotychczasow koncepcj dziejów literatury ukrai skiej, bowiem uwzgldniao cao tekstów stworzonych przez twórców baroku ukrai skiego, a przez to dziedzictwo kulturalne Rzeczypospolitej Obojga Narodów stawao si czciowo równie dziedzictwem ukrai skim3. Podkreli naley jednak, e nastpio to dopiero w latach 80. XX wieku. Tymczasem badania prof. Ryszarda unego nad barokiem ukrai skim ju w poowie lat 60., czyli na dugo przed przedstawionym powyej stanowiskiem badaczy ukrai skich, tak wanie formuoway koncepcj baroku. 1. &!! 4 *%4% >64, „~v|q|Q}”, ?/^/|/q} 1974, . 9, s. 43 Postulat ten dotyczy take tekstów w jzyku rosyjskim, lub zblionym do rosyjskiego. Zob. A. H n a t i u k, Polsko-ukraiskie pogranicze w literaturze renesansu i baroku, „Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze. 2. Spotkania polsko-ukrai skie. Studia Ucrainica”, red. S. Kozak, Warszawa 1994, s. 137-138. 3 H n a t i u k, dz. cyt., s. 138. 2.
(3) BAROK UKRAI SKI W BADANIACH PROFESORA RYSZARDA UNEGO. 101. ukrai skiego, z uwzgldnieniem jego wielojzycznoci i otwartoci na inne, ni wasny (ruski, prawosawny) tekst kulturowy. Warto zaznaczy , e stanowisko uczonego w tym zakresie rónio si take od pozycji wielu badaczy polskich i zachodnich, którzy problemu przynalenoci powstaych XVII i XVIII wieku na Ukrainie dzie polskojzycznych w zasadzie nie podejmowali, zaliczajc takie utwory z racji jzyka automatycznie do literatury polskiej (m.in. Andrzej Vincenz4). Ryszard uny by jednym z pierwszych uczonych w sowianoznawstwie polskim, ale take wiatowym, ujmujcych ten problem w kategoriach polsko-ukrai skich powiza kulturowych i oddziaywania kultury polskiej (w sensie jzyka, idei, poetyki) na literatur Ukrainy. Pogldy takie zaprezentowa ju w swojej pierwszej pracy ukrainoznawczej, z roku 1965, powiconej Teofanowi Prokopowiczowi5. W fundamentalnej pracy Pisarze krgu Akademii Kijowsko-Mohylaskiej a literatura polska. Z dziejów zwi zków kulturalnych polsko-wschodniosowiaskich XVII-XVIII wieku6, uny stwierdza, i ziemie Rusi Jagiello skiej przez dugi okres pozostaway pod wpywem kultury polskiej, a proces ten, cho szczególnie nasilony w okresie bezporednich zwizków tego obszaru z Rzeczpospolit, nie zosta przerwany take w wieku XVIII, po oderwaniu Ukrainy lewobrzenej. Wród rónorakich form tego oddziaywania, które zreszt spotykao si i uzupeniao z rozwijajcym si ze zmiennym nateniem take procesem odwrotnym (silnym np. zwaszcza w okresie romantyzmu), szczególnie wane znaczenie mia jzyk polski, do wieku XVII jzyk urzdu i administracji, w pewnych okresach zastpujcy jzyk literacki Ukrai ców, w innych za stanowicy jakby drug mow ojczyst warstw wyksztaconych na tym terytorium7.. Uczony podkrela, e to wanie powszechna znajomo jzyka polskiego na Ukrainie umoliwiaa bezporedni kontakt z dziedzictwem kulturowym Polski i stanowia jeden z waniejszych czynników okcydentalizacji Ukrainy. Pomimo toczcych si, zwaszcza w XVII wieku, ostrych sporów polsko-ukrai skich, polszczyzna nie staa si problemem politycznym czy wyznaniowym, a nawet –. 4. S. V i n c e n z, Helikon sarmacki. W tki i tematy polskiej poezji barokowej, wybór tekstów, wstp i komentarze A. Vincenz, Wrocaw–Warszawa–Kraków–Gda sk–od : Zakad Narodowy Imienia Ossoli skich 1989, s. III-CXIV. 5 Teofan Prokopowicz a literatura polska. Z dziejów zwi zków literackich polsko-ruskich na przeomie XVII i XVIII wieku, „Slavia Orientalis” 1965, nr 5, s. 331-345. 6 Kraków: Nakadem Uniwersytetu Jagiello skiego 1966, s. 9. 7 Tame..
(4) 102. MIROSAWA KAWECKA. pomimo tych sporów – zachowaa swoj pozycj. Oczywicie, sam fakt aktywnego uytkowania polszczyzny w baroku ukrai skim by obecny w wiadomoci badaczy ukrai skich (wystarczy wspomnie o pracach Dmytra Czyewskiego)8, jednak to wanie Ryszard uny jako jeden z pierwszych tak wyra nie zwerbalizowa i nawietli t kwesti. Ogromne zasugi pooy uczony w przywracaniu wiadomoci czytelniczej tekstów baroku ukrai skiego napisanych w jzyku polskim, w tym zwaszcza Teofana Prokopowicza, Symeona Poockiego, azarza Baranowicza. uny stwierdza, e uczeni, w szczególnoci wykadowcy Akademii Kijowsko-Mohyla skiej korzystali z szerokich moliwoci bezporedniego kontaktu z jzykiem i literatur polsk, e zarówno w pocztkowych okresach istnienia uczelni, jak i jeszcze w XVIII wieku znajdowali si jakby pod staym cinieniem polszczyzny i ulegali mu w rónorodny sposób, [...] [a] dzieje uczelni kijowskiej stanowi jeden z najciekawszych, zarazem jeden z najbardziej oczywistych przejawów swoistego i wielostronnego procesu ksztatowania si na wschodzie Europy midzysowia skich powiza kulturowych oraz dominujcej w nim roli ywiou polskiego pod koniec staropolszczyzny9.. Uczony bynajmniej nie kwalifikowa tekstów polskojzycznych pisarzy ukrai skich jako jednoznacznie przynalenych do literatury polskiej, lecz traktujc je jako cz literatury ukrai skiej, sugerowa jedynie, aby w okrelonym stopniu wczy je take w domen zainteresowa historii literatury staropolskiej10, co uzasadnia m.in. tym, i „tradycyjnie zarówno historycy literatury ukrai skiej, jak i rosyjskiej (a tych pierwszych zjawiska te interesowa winny przede wszystkim) fakty literackie z tego zakresu niemal z zasady ju pomijaj. Nie zawsze uwzgldniaj je nawet zestawienia typu bibliograficznego [...]”11. Badacz podkrela, e np. wydana w Moskwie w 1962 r. bibliografia literatury rosyjskiej, ukrai skiej, biaoruskiej do XVIII wieku, przy nazwisku azarza Baranowicza wymienia wycznie jego teksty napisane po rusku, co wedug Profesora „cakowicie wypacza obraz dziaalnoci literackiej tego niezwykle podnego pisarza”. W rozprawie powiconej Akademii Kijowsko-Mohyla skiej Profesor nie tylko omawia polskojzyczn twórczo wybranych pisarzy, ale take wcza do swej pracy, w formie dodatku najbardziej udane literacko egzemplifikacje tej. 8 Zob. . & ` / ? | } ` {, !
(5) 4 *6!'
(6) 6 4*. ^4$
(7) 4 $
(8) $
(9) q 4%*, !}=-$\^: ^vq|}v }qv v/> !v~ ~ 1956, s. 312-313. 9 Pisarze krgu Akademii Kijowsko-Mohylaskiej, s. 108. 10 Tame. 11 Tame..
(10) BAROK UKRAI SKI W BADANIACH PROFESORA RYSZARDA UNEGO. 103. twórczoci (Poockiego, Baranowicza, czy Prokopowicza), stwierdzajc przy tym, e rola, jak odegrao pimiennictwo polskie take w twórczoci ruskiej tych autorów, to problem nie tylko do ko ca niezbadany, ale nawet nienaleycie stawiany12, e w badaniach nad barokiem ukrai skim nie mona pomin faktu, i dobra znajomo jzyka polskiego, stae a bezporednie korzystanie z dorobku pimienniczego w tym jzyku tworzonego zarówno w okresie edukacji szkolnej, jak i dalszej dziaalnoci, szerokie wreszcie uywanie polszczyzny w twórczoci wasnej – oto przesanki, które przesdzay o tym, e równie niektóre ich utwory oryginalne, pisane ju w jzyku rodzimym, powstaway w wyniku mniej lub bardziej wyra nego oddziaywania literatury polskiej13.. Dlatego te za bardzo istotny czynnik, wpywajcy na ksztat baroku ukrai skiego, a take twórczo poszczególnych pisarzy, uznawa jako i rodzaj lektury, która ksztatowaa wiatopogld barokowych twórców ukrai skich, bowiem uwaa, e kwestia ta miaa kardynalne znaczenie dla formacji twórczej tych autorów. W rozprawie Pisarze krgu Akademii Kijowsko-Mohylaskiej a literatura polska, stwierdza: „Bardzo ciekawe wyniki da moe przeledzenie krgu lektury twórców kijowskich i zasobów ich, niekiedy bogatych, bibliotek, stanowicych swoiste laboratoria ich dziaalnoci pisarskiej”14. W pracy powiconej Prokopowiczowi15 dowodzi, e autor Wodzimierza napisa swoje dzieo, pozostajc pod wpywem ruskiego teatru szkolnego, a jednoczenie klasycyzmu europejskiego, bowiem zna i ceni historiografów polskich i twórczo poetyck Jana i Piotra Kochanowskich, co odegrao ogromn rol w powstaniu tragikomedii. Temat lektury pisarzy baroku podejmowa badacz jeszcze w innych pracach16, poruszajc take problematyk podrczników szkolnych, które bez wtpienia odegray ogromn rol w ksztaceniu, a wic take formacji wiatopogldowej, studentów szkoy kijowskiej. Co istotne, przegld tyche podrczników jednoznacznie wskazywa na zachodnioeuropejskie wzorce owiatowe, realizowane w kolegium kijowskim. W okresie, gdy powstaway prace naukowe Ryszarda unego, wnioski takie nie byy oczywiste.. 12. Tame, s. 142. Tame. 14 Tame, s. 7 15 T e n e, Teofan Prokopowicz .... 16 Zob. np.: R. u n y, Pisarze baroku wschodniosowiaskiego oraz ich biblijne lektury, „Roczniki Humanistyczne” 44(1996), z. 7, s. 51-69. 13.
(11) 104. MIROSAWA KAWECKA. Szczególn rol odegray badania Profesora w nawietleniu religijnego charakteru literatury baroku wschodniosowia skiego. W jednym ze swych artykuów Uczony zauway, e oczywistoci jest, i jedn z najistotniejszych waciwoci baroku sowia skiego jest obecno w nim nurtu religijnego, „dostatecznie wielowtkowego i speniajcego wielce zrónicowane funkcje w rónych dziedzinach ycia intelektualnego oraz sztuk piknych”17. Podkrela take, e zdecydowan wikszo twórców tego okresu stanowili ludzie zwizani instytucjonalnie z Cerkwi lub te duchowo z chrzecija stwem, co jednoznacznie ksztatowao charakter caego procesu literackiego, wpywajc na tematyk dzie (treci metafizyczne, zwizki z teologi, dogmatyk, etyk, liturgik itp.) czy na dobór gatunków literackich (hymnografia, homiletyka, hagiografia, itp.). Kwestie podejmowane przez uczonego, jak ju wspomniano, nie mogy by waciwie badane w warunkach literaturoznawstwa radzieckiego, dlatego mona stwierdzi , e dziaalno Profesora na tym polu w owym czasie miaa charakter prekursorski, podobnie jak jego prace zwizane z kategori sacrum w odniesieniu do postaci Hryhorija Skoworody18. Profesor Walentyna Sobol uwaa Ryszarda unego za jednego z najbardziej gbokich badaczy twórczoci tego filozofa19. W znanym artykule powiconym Skoworodzie, opublikowanym w „Znaku” w 1985 roku, Ryszard uny akcentowa niezwykle silny zwizek kultury Ukrainy z chrzecija stwem, wskazujc, e zroso si ono z ni we wszystkich dziedzinach i paszczyznach, szczególnie za w sztuce, literaturze oraz myli filozoficzno-spoecznej20. Jako swoisty wzorzec mentalny wskazywa uczony posta Hryhorija Skoworody, o którym wypowiada si, e waciwie wszystko co napisa, mona okreli jako wypowiedzi sensu largo religijne lub inspirowane Bibli21. Dociekania prof. Ryszarda unego nad barokiem ukrai skim miay charakter wielowtkowy, ale jednoczenie syntezujcy. Pewnym zagadnieniom, jak np. unia brzeska, czy Akademia Kijowsko-Mohyla ska, powici wiele uwagi, innym, jak twórczo poszczególnych autorów (Weyczkowskiego czy Sakowicza), znacznie mniej, ale jego dokonania w dziedzinie bada nad barokiem ukrai skim 17. Tame, s. 51. Zob. t e n e, Grzegorz Skoworoda, czyli sacrum w literaturze Ukraiców, „Znak” 37(1985), nr 367 (6), s. 66-80 19 . \ \ },
(12) 4" Q
(13)
(14)
(15) $ 4 0!' *q!: *
(16) /*= *4/'
(17) 6 $, http://pl.scribd.com 20 Grzegorz Skoworoda....., s. 67. 21 Tame, s. 72. 18.
(18) BAROK UKRAI SKI W BADANIACH PROFESORA RYSZARDA UNEGO. 105. skadaj si w pewien caociowy obraz, kwestie omówione powyszej zajmuj szczególnie eksponowane miejsce. Waciwie dokonania naukowe Profesora w tym zakresie nadal oczekuj na pen i syntezujc ocen, bowiem tutaj jedynie zasygnalizowalimy pewne wtki. Cho powstao wiele artykuów, w których omawiano ukrainistyczne badania Ryszarda unego, wanie studia Profesora nad barokiem ukrai skim warto rozpatrywa w odniesieniu do caoci bada barokoznawczych na Ukrainie i na wiecie. Prace unego, cho w wielu kwestiach miay charakter prekursorki, za jego ycia nie mogy odegra tej roli, na któr zasuyy, co spowodowane byo przede wszystkim barierami ideologicznymi, obecnymi w okresie, w którym powstaway. Warto w tym miejscu przypomnie , e np. o Akademii Kijowsko-Mohyla skiej tak gruntownie i szeroko przed Ryszardem unym pisa Jabonowski pod koniec XIX wieku, czy Wysznewski na pocztku wieku XX. Wybitna praca Czyewskiego, cho podejmowaa w latach 50. XX wieku kwestie Kolegium, to jednak w do wskim zakresie, na tyle, na ile pozwala wykad historii literatury. Mona wic z ca stanowczoci stwierdzi , e te badania Profesora miay w okresie, w którym powstay, absolutnie nowatorski charakter. Ryszard uny nie doczeka za ycia waciwej oceny swego ukrainistycznego dorobku w literaturoznawstwie ukrai skim, jednak – jak si wydaje – nadszed czas, aby Ukrai cy docenili jego badania. Sprzyja temu z jednej strony niezwyka popularno studiów nad barokiem, z drugiej ich gruntowno , a take pene zrozumienie dla roli kultury polskiej w rozwoju baroku ukrai skiego. Jzyk polski, w którym napisana zostaa wikszo prac Profesora, nie stanowi ju dzisiaj tej przeszkody, jak by wczeniej. Przegldajc róne prace barokoznawcze, powstajce na Ukrainie, mona zauway , e Ryszard uny, jako znawca epoki, jest dzi coraz czciej doceniany na równi z innymi badaczami, czy to emigracyjnymi, czy te rodzimymi22. Suszny wic wydaje si postulat, aby cao ukrainoznawczego dorobku Profesora zebrana zostaa w jednym tomie i przetumaczona na jzyk ukrai ski, by uczyni j szerzej dostpn ukrai skiemu rodowisku badawczemu.. 22. Zob. np: . ~ v ^ ? v, *$
(19) 3'
(20) -!" 4'
(21) '!'
(22) %
(23)
(24) 6 $ %
(25) %4
(26)
(27) $!*!* XVII!
(28) 4, !! >. /| ^vq`, nr 12(237), ~© 2012, s. 142145; . ^ \ / ^ \ , 4!*
(29) *6!'
(30)
(31) 4*
(32)
(33) q
(34)
(35) , „ ^vq|}`{ ~>vqQv^q`{ \”, ?`_~| 16-17 (2012)..
(36) 106. MIROSAWA KAWECKA. ! ! $ ! # . !" /<=>/ |QvQQ ?`|?Q/q\ _^\/>~ ~^vq\<qv?` <vv?/q} \|/q} _^\. `v^v ~q\\. '/{ _\}|}`{ ?/q`{-|v?|Q <^\`? ?/``{ ?q/|\ ? ^\<?`Q\ ~^vq|}` v^\\<qv?` |Q~{, <\^/>v ? v~< \|/q} _\}|}\>\?q\ _\/< ~^vq|}\\ v^\\, <?‘<? ~^vq|}\\ v^\\ < <vq\?^\_/{|}\=, ? Q\>~ `| _\}|}\=, ~}Q~^\=. !v~\?v }q|Q} _^\. ~q\\ <v`vv| q/_\>/q\= ? ^vq|}{ ^vq, \|}` `v^ ~q`{ vvQ\ ~?v` ? |?\ ^\\Qv _^`? ^/{q`> v|_/Qv> v^\\?\ Q/^vQ~^`. %v^v< \|/qq ^v?|}\\ _^\/|\^v |Qv=Q} ?|/ `^/ \|Q~_q`>` \|q`v> v^\\ ? ^vq.. THE UKRAINIAN BAROQUE IN PROFESSOR RYSZARD UNY'S RESEARCH Summary This article deals with Professor Ryszard uny's interests and research in Ukrainian studies. This Polish Slavist contributed hugely to the development of the Ukrainian studies on Baroque, particularly on the Polish-language Baroque poetry composed in Ukraine; also on the links between the Ukrainian Baroque with Western culture, including the Polish one. Professor uny's research was not recognized in the Soviet Ukraine, since the researcher kept a keen interest in the religious aspects of the Baroque literature. At present, uny's research is winning wide recognition among Ukrainian researchers. Translated by Konrad Klimkowski Sowa kluczowe: Ryszard uny, literaturoznawstwo ukrai skie, barok, literatura polskojzyczna, kultura polska, badania nad barokiem.
(37) : `v^ ~q`{, ~^vq|}/ Q/^vQ~^\<qv?|Q?\, v^\\, _\}|}\>\?qv Q/^vQ~^v, _\}|}v ~}Q~^v, v^\\<qv? \|/qq. Key words: Ryszard uny, Ukrainian literary studies, Baroque, literature in Polish language, Polish culture, Baroque studies..
(38)
Powiązane dokumenty
Obrona republiki była zatem niejako wpisana w szwajcarski kontekst polityczny i trudno się dziwić, że po wybuchu hiszpańskiej wojny domowej, nieco ponad trzy lata po
Cze˛s´ci ˛ a tego, czego mamy sie˛ nau- czyc´ z Veritatis splendor, czy raczej ponownie sie˛ nauczyc´, przynajmniej w za- kresie fundamentalnych i zasadniczych norm prawa
Wydaje sie˛, z˙e zestawione w tej cze˛s´ci artykułu róz˙ne konteksty problemowe, w których uz˙ywa sie˛ terminu "sprze˛z˙enie" z jego rozmaitymi znaczeniami, nie be˛d
Nadmierne korzystanie z bogactwa treści i form humanistyki cyfrowej łączy się z jeszcze jednym zagrożeniem, a mianowicie zjawiskiem „rozluź- nienia” wartości i
1 of the Act on resolution of collective labour disputes, arbirtal proceedings are initiated after a request has been filed by a trade union for the
Biorąc pod uwagę szereg zaniechań i naruszeń ze strony polskich służb ochrony państwa oraz władz, zarówno w czasie pobytu Al Nashiriego i Abu Zubaydaha
Przedm iotem artykułu je s t prasa lokalna ukazująca się na obsza rze Ziemi Rybnicko-W odzisławskiej. Zgodnie z tą klasyfikacją, przedstaw iono p o szcze
Od słynnej publikacji Jed- nego dnia Iwana Denisowicza, która otwierała jego karierę, pisarza prze- śladowała myśl, że startuje późno, że jest już niemłody i będzie
