Medycyna Wet. 2007, 63 (10) 1258
Praca oryginalna Original paper
Wycigi koni ras gor¹cokrwistych organizowane s¹ m.in. w celu wyselekcjonowania najlepszych osobni-ków do dalszej hodowli. Bior¹ce w nich udzia³ konie powinny wykazaæ siê maksymaln¹ szybkoci¹ i wy-trzyma³oci¹, dlatego start w gonitwie poprzedzony jest wielomiesiêcznym, systematycznie prowadzonym tre-ningiem. Stale poszukuje siê nowych rozwi¹zañ po-zwalaj¹cych szybciej i sprawniej osi¹gaæ maksymal-n¹ wydolnoæ organizmu. Do programu szkolenia bie-gaczy wprowadzono metodê treningu przerywanego (interwa³owego), polegaj¹c¹ na naprzemiennym wy-konywaniu pracy o du¿ym nasileniu i stosowaniu od-poczynku w ruchu, co wyd³u¿a czas pracy w warun-kach tlenowych i opónia wyst¹pienie objawów zmê-czenia. Zastosowanie tego rodzaju treningu pozwoli-³o wydatnie zwiêkszyæ wydolnoæ organizmu ludzkie-go, jednak nie zosta³o powszechnie zaakceptowane w pracy z koñmi na torach wycigowych. W przepro-wadzonych badaniach wykazano pozytywny wp³yw treningu interwa³owego na podstawowe parametry wy-dolnoci fizycznej k³usaków. Obserwowano
obni¿e-nie liczby uderzeñ serca na minutê (HR) i stê¿enia kwasu mlekowego (LA) we krwi koni poddanych tego typu szkoleniu (5). Odnotowano jednak przy tym zwiêkszon¹ liczbê urazów i dodatkowe obci¹¿enie pracy serca (1, 20). W dostêpnym pimiennictwie brak jest informacji na temat zastosowania testów bioche-micznych w monitorowaniu przebiegu tego rodzaju wysi³ku. Wiadomo, ¿e kierunek i zakres zmian war-toci poszczególnych wskaników krwi jest zwi¹zany z intensywnoci¹ i czasem trwania pracy. Próby o cha-rakterze wytrzyma³ociowym wywo³uj¹ odmienn¹ re-akcjê organizmu konia ni¿ intensywny k³us lub galop (10).
Celem niniejszego opracowania by³o porównanie wp³ywu dwóch rodzajów treningu: wytrzyma³ocio-wego i interwa³owytrzyma³ocio-wego na wartoæ HR, hemoglobiny (Hb) oraz wybranych wskaników biochemicznych krwi k³usaków i wyselekcjonowanie testów bio-chemicznych wykazuj¹cych najwiêksz¹ przydatnoæ w monitorowaniu oddzia³ywania tego typu wysi³ku na organizm konia.
Wp³yw treningu typu interwa³owego
i wytrzyma³ociowego na wielkoæ wybranych
wskaników krwi i czêstoæ skurczów serca k³usaków
WITOLD KÊDZIERSKI, SYLWESTER KOWALIK, IWONA JANCZAREK*
Katedra Biochemii i Fizjologii Zwierz¹t Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, ul. Akademicka 12, 20-033 Lublin *Katedra Hodowli i U¿ytkowania Koni Wydzia³u Biologii i Hodowli Zwierz¹t AR, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin
Kêdzierski W., Kowalik S., Janczarek I.
Influence of interval and endurance training on the level of chosen blood parameters and heart rates in trotters
Summary
The aim of this study was to compare the effects of types of training: interval versus endurance on heart rates (HR) and the levels of chosen blood parameters in 28 Standard bred trotters, 2-3-years-old, trained for racing. The horses were divided into groups according to type of work. Three jugular venous blood samples were taken from each horse: at rest, just after the end of the training session and after 30 min rest. Hemo-globin (Hb) and lactic acid (LA) blood concentrations were determined as well as the plasma levels of glucose (Glc), glycerol, uric acid (UA), total plasma proteins and the activity of lactate dehydrogenase (LDH). Speed and HR during the training sessions were recorded by Polar speed and heart-rate telemeters.
The interval training induced the increase in blood LA and Hb levels and plasma UA concentration directly proportional to the speed of trotting. A significant rise in the plasma level of glycerol determined immediately after exercise and 30 min later were observed during the intensity interval training session. These changes correlated positively with blood LA level and plasma Glc and correlated negatively with total plasma proteins concentration. The determination of plasma glycerol after exercise in trotters can be a good biochemical marker for assessing the process of interval training.
Medycyna Wet. 2007, 63 (10) 1259 Materia³ i metody
Badaniami objêto 28 koni rasy Standardbred (13 ogie-rów i 15 klaczy) w wieku 2-3 lat przebywaj¹cych w cen-trum treningowym wyspecjalizowanym w przygotowywa-niu koni do udzia³u w gonitwach k³usaków. W orodku tym konie trenowa³y codziennie lub co drugi dzieñ, realizuj¹c na zmianê program treningu typu wytrzyma³ociowego lub interwa³owego. Badania przeprowadzono w ci¹gu dwóch kolejnych dni w sezonie letnim, przy temp. zewn. ok. +20°C, wilgotnoci powietrza w granicach 40-85% i prêdkoci wiatru 4-5 m/s.
Podczas treningu typu wytrzyma³ociowego konie za-przêgniête do lekkiego wózka zwanego sulkami porusza³y siê po torze treningowym i po lenych, piaszczystych dro-gach wy³¹cznie k³usem ze sta³¹ prêdkoci¹
w granicach 4-6 m/s przez ok. 45 min. Program treningu interwa³owego sk³ada³ siê z rozgrzewki w k³usie trwaj¹cej 15-20 min., trzykrotnego pokonywania wytyczonego od-cinka toru treningowego z prêdkoci¹ docho-dz¹c¹ do 10 m/s z wystêpuj¹c¹ w miêdzycza-sie faz¹ odpoczynku w stêpie i koñcowego etapu w k³usie trwaj¹cego do 10 min.
Ze wzglêdu na realizowany program tre-ningu badane k³usaki podzielono na trzy grupy: 10 koni odby³o trening o charakterze wytrzyma³ociowym (Wtm), 8 kolejnych trening przerywany (Int. 1), a 10 zwierz¹t pod-dano programowi interwa³owemu o znacznej intensywnoci (Int. 2).
HR rejestrowano przy u¿yciu telemetrycz-nych urz¹dzeñ typu Polar S810 i S610, za do pomiaru prêdkoci sulek (V) wykorzystano Polar S725 z sensorem prêdkoci w zestawie. Od ka¿dego konia krew do badañ pobierano z ¿y³y szyjnej zewnêtrznej trzykrotnie: w spo-czynku (S), tu¿ po powrocie koni z treningu (T) i 30 min. póniej (O). W krwi pe³nej ozna-czano stê¿enie Hb metod¹ cyjanmethemo-globinow¹ i LA kuwetowym testem enzyma-tycznym firmy Dr Lange (Berlin, Niemcy). W osoczu po EDTA oznaczano stê¿enie glukozy (Glc), bia³ka ca³kowitego, kwasu mo-czowego (UA) i aktywnoæ dehydrogenazy mleczanowej (LDH) testami firmy Cormay (Lublin, Polska), oraz poziom glicerolu, sto-suj¹c zestaw diagnostyczny firmy Boehringer--Manheim (Darmstadt, Niemcy).
Wyniki badañ poddano analizie statystycz-nej i przedstawiono w postaci rednich i od-chyleñ standardowych. Ró¿nice miêdzy wynikami uzyskanymi w kolejnych czasach pobierania krwi porównywano testem t-Stu-denta dla zmiennych po³¹czonych, a wp³yw rodzaju zastosowanego treningu przy zasto-sowaniu testu t-Studenta dla ró¿nicy rednich i analizy wariancji na ró¿nicach (Microsoft Excel XP).
Wyniki i omówienie
Specyfika treningu interwa³owego powodowa³a, ¿e na okrelonym odcinku konie porusza³y siê z prêdko-ci¹ przekraczaj¹c¹ 9 m/s, osi¹gaj¹c przy tym wzrost HR ponad 200 sk./min. Podczas fazy odpoczynku V wynosi³a rednio 2 m/s, a wartoæ HR spada³a do po-ziomu 124 sk./min. St¹d rednie wartoci V i HR wyliczone z ca³ej sesji treningu interwa³owego i wy-trzyma³ociowego by³y niemal jednakowe. Z tego po-wodu w przedstawionej pracy uwzglêdniono wartoci V i HR wyliczone na podstawie pomiarów z trzech najszybciej pokonanych odcinków. Stê¿enie LA ozna-czane we krwi koni realizuj¹cych program treningu interwa³owego mieci³o siê w szerokich granicach od
a k s W kni Próbka u g n i n e rt j a z d o R y w o i c o ³ a m y z rt y w 0 1 = n internwa=³o8wy1 internw=a³1o0wy2 ) s / m ( V 4,88±0,28X 9,24±0,43Y 9,11±0,57Y ). n i m /. k s ( R H 136±13,5X 203±10,9Y 208±8,11Y )l /l o m m ( A L T 0,91±0,09X 1,32±0,26Y 3,10±1,90Z )l /l o m m ( b H S 7,35±0,64A 7,84±0,67A 7,63±0,56A T 8,79±0,65B 8,95±0,66B 8,96±0,57B O 7,02±0,43A 7,78±0,71A 7,64±0,78A )l /l o m m ( c l G S 6,10±0,73 6,18±0,48yY 6,16±0,29A T 5,79±0,83 6,66±1,23yY 8,89±1,68B O 6,39±0,92 6,15±0,53yY 6,91±1,50A D 0,31±0,82x 0,48±1,00yY 2,73±1,83Z )l /l o m m ( l o r e c il g S 0,03±0,01AX 0,02±0,01AA 0,03±0,01AX T 0,13±0,06BX 0,10±0,03BX 0,28±0,15BY O 0,03±0,01AX 0,02±0,01AX 0,07±0,03CY D 0,10±0,06XA 0,08±0,03XA 0,24±0,15YX )l /l o m µ ( A U S 28,6±11,2A 24,7±12,1A 16,6±8,92A T 43,4±17,7B 44,3±20,7B 32,9±20,5B O 31,3±13,7A 35,7±19,4C 27,0±15,5C D 14,9±11,2A 19,6±12,4A 16,3±15,3A e ti w o k ³ a c o k ³ a i B )l / g ( S 62,3±4,17xy 64,7±3,13a 65,9±3,93 T 63,4±5,85xy 66,6±4,02b 64,7±3,69 O 62,8±5,12xy 65,4±4,18a 65,1±2,85 D 1,08±3,49xy 1,94±2,75x 1,27±4,87y )l / U ( H D L S 779±137a 542±102a 615±122a T 809±156b 601±122b 661±108b O 819±143b 585±97,1b 694±78,7b
Tab. 1. rednie wartoci badanych wskaników oraz ró¿nice miêdzy wyni-kami uzyskanymi po wysi³ku i w spoczynku (D) podczas sesji treningowej k³usaków (x ± s)
Objanienia: dla V i HR podano rednie wartoci osi¹gane podczas najszybciej pokonywanych odcinków; sk. skurcz; S próbki pobierane w spoczynku; T po zakoñczeniu treningu; O po 30 min. odpoczynku; rednie oznaczone ró¿ny-mi literaró¿ny-mi porównywane w pionie ró¿ni¹ siê istotnie: a, b, c przy p £ 0,05; A, B, C przy p £ 0,01 i poziomo: x, y, z p £ 0,05; X, Y, Z przy p £ 0,01
Medycyna Wet. 2007, 63 (10) 1260
0,98 do 7,23 mmol/l. Wskanik ten jest powszechnie wykorzystywany w ocenie wzglêdnej intensywnoci wysi³ku i jego wielkoæ odzwierciedla stopieñ przy-gotowania badanych koni do wykonywanej pracy (13). Z tego wzglêdu stawkê k³usaków poddanych trenin-gowi o charakterze przerywanym podzielono na dwie podgrupy: Int.1 obejmuj¹c¹ konie, u których poziom LA po wysi³ku mieci³ siê w przedziale 0,98-1,60 mmol/l i Int.2, w sk³ad której w³¹czono zwierzêta od-znaczaj¹ce siê stê¿eniem LA we krwi przekraczaj¹-cym wartoæ 1,65 mmol/l.
Uzyskane wartoci V i HR, stê¿enie LA we krwi po zakoñczeniu wysi³ku oraz poziom Hb, Glc, UA, gli-cerolu, bia³ka ca³kowitego i aktywnoæ LDH podczas sesji treningowych przedstawiono w tab. 1. Uzyskane wyniki porównano przy u¿yciu wspó³czynnika kore-lacji i w tab. 2 uwidoczniono najbardziej istotne sta-tystycznie zale¿noci, dlatego dla LA i Hb wziêto wy-niki uzyskane tu¿ po wysi³ku (T), a dla pozosta³ych parametrów ró¿nicê miêdzy danymi uzyskanymi po za-koñczeniu treningu i w spoczynku (D).
rednie wartoci V i HR mierzone podczas najszyb-ciej pokonywanych odcinków w trakcie treningu in-terwa³owego ró¿ni³y siê istotnie w porównaniu z red-nimi osi¹ganymi podczas treningu wytrzyma³ociowe-go (p £ 0,001). Stê¿enie LA we krwi w badanych gru-pach tak¿e ró¿ni³o siê istotnie, osi¹gaj¹c najwy¿sz¹ wartoæ u koni koñcz¹cych sesjê treningu interwa³o-wego o znacznej intensywnoci. Stê¿enie Hb we krwi koni we wszystkich badanych grupach wzrasta³o po wysi³ku i powraca³o do wartoci wyjciowych w ci¹-gu 30 min. odpoczynku. Wielkoæ Hb oznaczona tu¿ po zakoñczeniu treningu interwa³owego (Hb (T) w grupach Int. 1 i Int. 2) by³a wprost proporcjonalna do V na torze. Aktywnoæ LDH w osoczu krwi ros³a
w jednakowym stopniu we wszystkich badanych gru-pach koni. Stê¿enie Glc w osoczu krwi istotnie wzras-ta³o tylko podczas treningu grupy Int. 2. Jednak wiel-koæ ró¿nic miêdzy wartociami otrzymanymi tu¿ po wysi³ku i w spoczynku (D) by³a uzale¿niona od ro-dzaju wykonanej pracy. Wysi³ek o charakterze wytrzy-ma³ociowym prowadzi³ do przejciowego obni¿enia siê wielkoci tego wskanika, podczas gdy trening in-terwa³owy powodowa³ wzrost stê¿enia Glc w osoczu krwi proporcjonalny do jego intensywnoci, co po-twierdza wysoki wspó³czynnik korelacji Glc (D) i V, HR oraz LA (T). Wystêpowanie zmian w poziomie HR, LA, Hb, Glc i LDH w zale¿noci od stopnia in-tensywnoci wysi³ku jest zgodne z aktualn¹ wiedz¹ na ten temat (4, 6, 8, 11, 12, 14-16, 21, 22).
Stê¿enie glicerolu w osoczu krwi wzrasta³o istotnie podczas sesji treningowej, przy czym najwy¿sze war-toci osi¹gnê³o w grupie Int. 2, dziewiêciokrotnie prze-wy¿szaj¹c wartoci spoczynkowe. Okres 30 min. od-poczynku w tej grupie koni nie pozwala³ na powrót stê¿enia glicerolu do wartoci spoczynkowych. War-toci glicerolu (D i O) wykazywa³y wysok¹ zale¿noæ zarówno wzglêdem siebie, jak i w stosunku do LA (T) i Glc (D). ród³em glicerolu w kr¹¿¹cej krwi jest roz-pad cz¹steczek triacylogliceroli zmagazynowanych g³ównie w tkance t³uszczowej. Podczas wysi³ku gli-cerol nie jest wykorzystywany przez komórki w¹tro-by, jego stê¿enie w osoczu krwi wzrasta, odzwiercied-laj¹c natê¿enie procesu lipolizy (18). Badania prowa-dzone u k³usaków poddanych serii prób wysi³kowych wykaza³y, ¿e stê¿enie glicerolu w osoczu krwi jest pro-porcjonalne do intensywnoci wysi³ku i stopnia zmê-czenia koni (7, 18). Nie wykazano jednak analogicz-nej reakcji u koni galopuj¹cych, u których odnotowa-no niewielkie zmiany stê¿enia glicerolu, mimo i¿ stê-¿enie LA we krwi przekracza³o wartoæ 4 mmol/l (9). Sporód omówionych ras koni wycigo-wych wzrost wielkoci omawia-nego wskanika odzwierciedla intensywnoæ wysi³ku stosowa-nego jedynie w procesie trenin-gu k³usaków. Ponadto, jak wska-zuj¹ wyniki uzyskane w grupie Int. 2, glicerol uwolniony w cza-sie intensywnego wysi³ku utrzy-muje siê na podwy¿szonym po-ziomie we krwi jeszcze 30 min. po zakoñczeniu treningu, wyka-zuj¹c wysoki stopieñ korelacji z wartociami uzyskanymi tu¿ po wysi³ku, a tak¿e z LA (T). Zatem mo¿na wykonaæ oznaczanie stê-¿enia glicerolu w osoczu krwi po-branej w ci¹gu 30 min. po zakoñ-czeniu sesji treningowej i na tej podstawie oceniæ intensywnoæ pracy i stopieñ zmêczenia konia.
8 2 = n ,i n o k h c y n a d a b h c i k t s y z s w d o h c y n a k s y z u w ó k i n y w e i n a n w ó r o P rt e m a r a P HR (LTA) (HTb) G(D)lc gil(D)cerol gil(cOe)rol (D)UA bi(D)a³ko V 0,95* 0,57* 0,19 0,65* 0,38* 0,38* 0,19 0,24 R H 0,54* 0,18 0,63* 0,38* 0,37* 0,09 0,21 ) T ( A L 0,18 0,81* 0,83* 0,83* 0,30 0,47 ( c l G D) 0,02 0,68* 0,71* 0,34 *0,59* ( l o r e c il g D) 0,40 0,86* 0,30 0,29 ) O ( l o r e c il g 0,20 0,25 0,41 8 1 = n , o g e w o ³ a w r e t n i u p y t g n i n e rt h c y c ¹ j u zi l a e r i n o k d o h c y n a k s y z u w ó k i n y w e i n a n w ó r o P V 0,36 0,64* *0,52* 0,44* 0,49* 0,34* *0,54* 0,38 R H 0,47* 0,44 0,28* 0,43* 0,47* 0,05- 0,21 ) T ( A L 0,40 0,78* 0,85* 0,85* 0,33 *0,55* ( l o r e c il g D) 0,44 0,69* 0,88* 0,39 *0,51* ) O ( l o r e c il g 0,29 0,70* 0,03 *0,56*
Tab. 2. Najistotniejsze wartoci wspó³czynnika korelacji miêdzy badanymi para-metrami
Medycyna Wet. 2007, 63 (10) 1261 W pracach innych autorów wykazano analogiczn¹
zale¿noæ miêdzy stê¿eniem LA tu¿ po tecie wysi³-kowym i UA oznaczanym 30 minut póniej (2, 3). W niniejszych badaniach trening interwa³owy wyzwa-la³ wzrost stê¿enia UA w osoczu krwi nieustêpuj¹cy zupe³nie po 30 min. odpoczynku, a wielkoæ tego wzrostu by³a proporcjonalna do V osi¹ganej podczas intensywnej fazy treningu przerywanego. Podwy¿szo-ne stê¿enie UA po wysi³ku jest wynikiem procesu roz-padu ATP w pracuj¹cych miêniach. Wzrost wartoci UA po wysi³ku obserwowany podczas obu typów tre-ningu wskazuje, ¿e zastosowane obci¹¿enia jedynie w nieznacznym stopniu prowadzi³y do rozpadu miê-niowych zasobów nukleotydów purynowych.
Stê¿enie bia³ka ca³kowitego w osoczu krwi istotnie wzrasta³o podczas treningu jedynie w grupie Int. 1. Natomiast intensywny trening interwa³owy, jaki zasto-sowano w grupie Int. 2, powodowa³ nieznaczny spa-dek stê¿enia bia³ka w osoczu, w rezultacie ró¿nica miêdzy wartociami oznaczanymi po wysi³ku i w spo-czynku by³a istotnie wy¿sza w grupie Int. 1 ni¿ w Int. 2, ponadto by³a odwrotnie proporcjonalna do LA (T) i wartoci glicerolu (O) i (D). Wzrost stê¿enia bia³ka ca³kowitego w osoczu krwi podczas pracy jest wyni-kiem przenikania wody do przestrzeni pozanaczynio-wych i jej utraty z potem. U koni galopuj¹cych wzrost wielkoci tego parametru jest proporcjonalny do in-tensywnoci wysi³ku (17). Odwrotnie proporcjonalna zale¿noæ stwierdzona podczas prezentowanych badañ mo¿e znaleæ wyjanienie w wysokim wzrocie stê¿enia glicerolu, zwi¹zku silnie higroskopijnego, stosowanego niekiedy w wlewach do¿ylnych jako rodek przeciwdzia³aj¹cy odwodnieniu organizmu (19). Mo¿na zatem przyj¹æ, ¿e w przypadku treningu interwa³owego o intensywnym przebiegu stê¿enie en-dogennego glicerolu osi¹ga poziom wystarczaj¹cy do zrównowa¿enia si³ kieruj¹cych wodê poza wiat³o na-czyñ krwiononych.
W podsumowaniu mo¿na stwierdziæ, ¿e realizacja programu treningu interwa³owego nie wywo³ywa³a znacznych zmian w wartoci badanych wskaników biochemicznych krwi, zatem samo wprowadzenie ele-mentów wysi³ku przerywanego do programu szkole-nia k³usaków nie prowadzi do nadmiernego obci¹¿e-nia metabolicznego. Wiêksze znaczenie mia³a wiel-koæ stosowanego obci¹¿enia, wyzwalaj¹ca zmiany stê¿enia glicerolu i bia³ka w osoczu krwi charakterys-tyczne wy³¹cznie dla treningu interwa³owego. Dobrym wskanikiem odzwierciedlaj¹cym wzglêdn¹ intensyw-noæ wysi³ku o charakterze przerywanym jest stê¿enie glicerolu oznaczane zarówno tu¿ po wysi³ku, jak i w czasie 30 min. po zakoñczeniu sesji treningowej.
Pimiennictwo
1.Cottin F., Medigue C., Lopes P., Petit E., Papelier Y., Billat V. L.: Effect of exercise intensity and repetition on heart rate variability during training in elite trotting horse. Int. J. Sports Med. 2005, 26, 859-867.
2.Essen-Gustavsson B., Gottlieb-Vedi M., Lindholm A.: Muscle adenine nucleotide degradation during submaximal treadmill exercise to fatigue. Equine Vet. J. Suppl. 1999, 30, 298-302.
3.Evans D. L., Priddle T. L., Davie A. J.: Plasma lactate and uric acid respon-ses to racing in pacing Standardbreds and relationships with performance. Equine Vet. J. Suppl. 2002, 34, 131-134.
4.Gill J.: Fizjologia konia. Tom 1. Wydawnictwo Sport, Warszawa 2003, s. 159-186.
5.Gottlieb-Vedi M., Person S., Erickson H., Korbutiak E.: Cardiovascular, respiratory and metabolic effects of interval training at VLA4. Zntbl. Vete-med. A 1995, 42, 165-175.
6.Guhl A., Lindner A., Von Wittke P.: Use of the relationship between blood lactate and running speed to determine the exercise intensity of horses. Vet. Rec. 1996, 139, 108-110.
7.Hyyppa S., Rasanen L. A., Poso A. R.: Resynthesis of glycogen in skeletal muscle from Standardbred trotters after repeated bouts of exercise. Am. J. Vet. Res. 1997, 58, 162-166.
8.Kaproñ M., Janczarek I., Kaproñ H.: Korelacje miêdzy dystansem i tempem galopu przygotowawczego a wskanikami zaawansowania treningowego koni wycigowych. Mat. Symp. Aktualne kierunki hodowli i u¿ytkowania koni w Europie. Kraków 17-19.09.1999, s. 350-353.
9.Kêdzierski W., Bergero D.: Comparison of plasma biochemical parameters in Thoroughbred and Purebred Arabian horses during the same-intensity exercise. Pol. J. Vet. Sci. 2006, 9, 233-238.
10.Kêdzierski W., Podolak M.: Wp³yw treningu koni rasy arabskiej na poziom parametrów biochemicznych zwi¹zanych z gospodark¹ wêglowodanowo--lipidow¹. Medycyna Wet. 2002, 58, 788-791.
11.Kêdzierski W., Przychodzeñ M.: Aktywnoæ dehydrogenazy mleczanowej (LDH) w osoczu krwi koni rasy arabskiej w ró¿nych fazach treningu. Acta Sci. Pol. Med. Vet. 2002, 1, 107-112.
12.Leleu C., Cortel C., Courouce-Malblanc A.: Relationships between physio-logical variables and race performance in French Standardbred trotters. Vet. Rec. 2005, 156, 339-342.
13.Lindner A.: Use of blood biochemistry for positive performance diagnosis of sport horses in practice. Revue Med. Vet. 2000, 151, 611-618.
14.Malinowski K., Betros C. L., Flora L., Kearns C. F., McKeever K. H.: Effect of training on age related changes in plasma insulin and glucose. Equine Vet. J. Suppl. 2002, 34, 147-153.
15.Munoz A., Riber C., Santisteban R., Lucas R. G., Castejon F. M.: Effect of training duration and exercise on blood-borne substrates, plasma lactate and enzyme concentrations in Andalusian, Anglo-Arabian and Arabian breeds. Equine Vet. J. Suppl. 2002, 34, 245-251.
16.Persson S. G. B.: Heart rate and blood lactate responses to submaximal treadmill exercise in normally performing Standardbred trotter age and sex variations and predictability from the total red blood cell volume. J. Vet. Med. A 1997, 44, 125-132.
17.Podolak M., Kêdzierski W, Janczarek I.: Wp³yw intensywnego treningu na poziom wybranych parametrów biochemicznych krwi i liczbê têtna u koni rasy arabskiej. Medycyna Wet. 2004, 60, 403-406.
18.Poso A. R., Viljanen-Tarifa E., Soveri T., Oksanen H. E.: Exercise-induced transient hyperlipidemia in the racehorse. J. Vet. Med. A 1989, 36, 603-611. 19.Schott II H. C., Patterson K. S., Eberhart S. W.: Glycerol hyperhydration in
resting horses. Vet. J. 2001, 161, 194-204.
20.Sherman J. P., Hamlin M. J., Hopkins W. G.: Effect of tapered normal and interval training on performance of Standardbred pacers. Equine Vet. J. 2002, 34, 395-399.
21.Stopyra A.: Wskaniki gospodarki tlenowej i aktywnoæ wybranych enzy-mów surowicy krwi koni w warunkach ekstremalnego wysi³ku. Medycyna Wet. 2004, 58, 543-548.
22.Szarska E.: Wykorzystanie badañ diagnostycznych krwi do oceny stanu zdro-wia i zaawansowania treningowego koni wyczynowych. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2002.
Adres autora: dr Witold Kêdzierski, ul. Lubartowska 58A, 20-094 Lublin; e-mail: witold.kedzierski@ar.lublin.pl
