Formy internacjonalizacji działalności gospodarczej polskich przedsiębiorstw na przykładzie spółek debiutujących na GPW SA w latach 2003-2004

Pełen tekst

(1)Zesz yty Naukowe nr. 686. 2005. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Tomasz Tylec Katedra Mikroekonomii. Formy internacjonalizacji dzia∏alnoÊci gospodarczej polskich przedsi´biorstw na przyk∏adzie spó∏ek debiutujàcych na GPW SA w latach 2003–2004 1. Wprowadzenie Jednym z wa˝niejszych procesów zachodzàcych we wspó∏czesnym Êwiecie jest proces globalizacji gospodarki Êwiatowej oraz towarzyszàcy mu proces internacjonalizacji przedsi´biorstw, który obejmuje ró˝ne formy zaanga˝owania przedsi´biorstwa na zagranicznych rynkach i charakteryzuje si´ ich fazowym uk∏adem. Oznacza to, ˝e formy te, uj´te cz´sto w postaci modelowej, pozostajà w quasi-przyczynowym zwiàzku, tzn. przyjmuje si´, ˝e osiàgnićie jednej formy warunkuje w pewnym stopniu przejÊcie do nast´pnej. W rzeczywistoÊci przedsi´biorstwo nie musi przechodziç stopniowo przez wszystkie te formy1. Przez pojćie internacjonalizacji najcz´Êciej rozumie si´ ka˝dy rodzaj dzia∏alnoÊci podejmowanej przez przedsi´biorstwo za granicà2. To rozumienie internacjonalizacji mo˝na uto˝samiaç z pojćiem zagranicznej ekspansji przedsi´biorstwa. Niekiedy jednak internacjonalizacja traktowana jest szerzej – zalicza si´ do niej zarówno aktywne, jak i bierne formy wspó∏pracy z partnerami zagranicznymi, wyró˝niajàc odpowiednio internacjonalizacj´ czynnà (to ekspansja zagraniczna w ró˝nych mo˝liwych formach) i internacjonalizacj´ biernà (to wchodzenie w ró˝ne zwiàzki gospodarcze z partnerami zagraniczny-. 1 2. J. Rymarczyk, Internacjonalizacja przedsi´biorstwa, PWE, Warszawa 1996, s. 18. Ibidem, s. 17..

(2) 32. Tomasz Tylec. mi bez wychodzenia z dzia∏alnoÊcià gospodarczà poza granice kraju lokalizacji danej firmy)3. Do g∏ównych form internacjonalizacji (biernej i czynnej) zalicza si´4: – eksport i import, – kooperacje z zagranicznymi partnerami w kraju i zagranicà (kooperacja niekapita∏owa, kooperacja kapita∏owa, sojusze strategiczne), – utworzenie filii lub oddzia∏ów jako efekt zagranicznych inwestycji bezpoÊrednich. W artykule pojćie internacjonalizacji odnosiç si´ b´dzie do internacjonalizacji czynnej, czyli do zagranicznej ekspansji przedsi´biorstw. Pojćie formy internacjonalizacji dotyczy zarówno sposobu wejÊcia, jak i sposobu dzia∏ania na rynkach zagranicznych. Dlatego te˝ spotyka si´ pojćia szersze, takie jak strategia wejÊcia przedsi´biorstwa na rynki zagraniczne i jego rozwój lub strategia obs∏ugi rynku zagranicznego5.. 2. Analiza przypadku Analizie podano siedem spó∏ek debiutujàcych w latach 2003 i 2004 na Gie∏dzie Papierów WartoÊciowych SA w Warszawie. Analizowane sà przedsi´biorstwa, których podstawà wyodr´bnienia jest wi´kszoÊciowy udzia∏ kapita∏u polskiego w strukturze w∏asnoÊci oraz podjćie dzia∏alnoÊci na rynkach zagranicznych. Na podstawie za∏o˝onych kryteriów wyodr´bniono spó∏ki debiutujàce na GPW w latach 2003–2004 (luty). Sà nimi: ATM Grupa SA, Hoop SA, Impel SA, Redan SA, Ânie˝ka SA, Plast–Box SA, Betacom SA. Spó∏ki te zosta∏y poddane opisowi w charakterze studium przypadku. Analizie poddano formy i proces internacjonalizacji tych przedsi´biorstw w celu okreÊlenia jego podstawowych cech. Szczególnie ciekawy i najbardziej zaawansowany wydaje si´ proces internacjonalizacji spó∏ek Hoop SA, Ânie˝ka SA i Plast-Box SA. Rozpoznania sytuacji rynkowej przedsi´biorstw autor dokona∏ za pomocà analizy danych zawartych w publicznie og∏aszanych prospektach emisyjnych, prezentacjach i raportach analitycznych6. 3 Strategie przedsi´biorstw w biznesie mi´dzynarodowym, K. Fonfara, M. Gorynia, E. Najlepszy, J. Schroeder, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznaƒ, 2000, s. 16. 4 Ibidem, s. 50. 5 Ibidem, s. 50, za: International Market Entry and Development, S. Young, J. Hamilton, C. Wheeler, J. R. Davies, Harvester Wheatsheaf, Prentice Hall, Englewood Cliffs 1989, s. 3. 6 ATM Grupa SA, Raport analityczny BDM, www.bdm.pkobp.pl; Duda SA, Raport analityczny BDM, www.bdm.pkobp.pl; Ekspansja Impela, „˚ycie Warszawy”, 28 lutego 2004; Hoop SA, Raport analityczny BDM, www.bdm.pkobp.pl; Impel SA, Raport analityczny BDM, www.bdm.pkobp.pl; Na celowniku Niemcy i Ukraina, „Rzeczpospolita”, 28 lutego 2004; Plast-Box SA, Raport analityczny BDM, www.bdm.pkobp.pl; Prospekt emisyjny akcji – „ATM Grupa” Spó∏ka Akcyjna; Prospekt emisyjny akcji – „Duda” Spó∏ka Akcyjna; Prospekt emisyjny akcji – „Hoop” Spó∏ka Akcyjna; Prospekt emisyjny akcji – „Impel” Spó∏ka Akcyjna; Prospekt emisyjny akcji „Plast-Box” Spó∏ka Akcyjna; Prospekt emisyjny akcji – „Redan” Spó∏ka Akcyjna; Prospekt.

(3) Formy internacjonalizacji dzia∏alnoÊci gospodarczej.... 33. ATM Grupa SA. Podstawowym obszarem dzia∏alnoÊci spó∏ki jest produkcja telewizyjna i filmowa. Spó∏ka realizuje sprzeda˝, prawie wy∏àcznie opierajàc si´ na rynku krajowym. W 2002 r. rozpocz´to sprzeda˝ eksportowà, która wiàza∏a si´ z us∏ugami realizatorskimi, wykonanymi poza granicami Polski (ok. 0,1% sprzeda˝y). Strategia spó∏ki zak∏ada ekspansj´ na rynki Europy Zachodniej. Celem emisji akcji jest, m.in. zdobycie kapita∏u na stworzenie filii zagranicznych w Niemczech i Holandii (1 mln z∏) w celu wejÊcia z produkcjà na rynki europejskie. Budowa filii zagranicznych obejmowaç b´dzie zakup lub wynajćie powierzchni biurowych oraz zabezpieczenie Êrodków finansowych na bie˝àcà dzia∏alnoÊç w poczàtkowym okresie funkcjonowania. Hoop SA. Hoop SA koncentruje si´ na produkcji napojów gazowanych oraz niegazowanych, a tak˝e wody mineralnej. W ca∏ym okresie dzia∏ania spó∏ki 99,7% wartoÊci sprzeda˝y pochodzi∏o z rynku krajowego, w którym udzia∏ rynkowy w ujćiu iloÊciowym wynosi ok. 13% (trzecie miejsce na rynku po Coca-Coli i PepsiCo). Strategia spó∏ki zak∏ada ekspansj´ na rynki zagraniczne. Eksport skierowany jest przede wszystkim do Szwecji. Cz´Êç produktów spó∏ki trafia równie˝ na rynki Niemiec, USA oraz Rosji. Firma prowadzi badania nad mo˝liwoÊcià wejÊcia ze swoimi produktami na rynki paƒstw sàsiednich (S∏owacji, Czech, i innych). Spó∏ka posiada certyfikat HACCP, który potwierdza jakoÊç produkowanych wyrobów zgodnà z normami europejskimi. Przedsi´biorstwo od poczàtku swojej dzia∏alnoÊci (1997 r.) eksportowa∏o swoje produkty na rynek rosyjski. Da∏o mu to mo˝liwoÊç zdobycia doÊwiadczenia oraz poznania potencja∏u tego rynku w zakresie produkcji oraz dystrybucji napojów. W wyniku niekorzystnych zmian przepisów celnych i rosnàcych kosztów transportowych, w drugiej po∏owie lat 90. eksport produktów za∏ama∏ si´. W zwiàzku z tym spó∏ka rozpocz´∏a poszukiwanie innych mo˝liwoÊci zaistnienia, m.in. na rynku rosyjskim. Pierwszym krokiem w tym kierunku by∏o nabycie w czerwcu 2002 r. 50% udzia∏ów firmy Dom Handlowy Megapak sp. z o.o. zajmujàcej si´ dystrybucjà napojów alkoholowych oraz bezalkoholowych, a nast´pnie podjćie wspó∏pracy z drugim udzia∏owcem DH Megapak, firmà Megapak Sp. z o.o. Skala dzia∏alnoÊci DH Megapak w 2002 r. by∏a niewielka i nie wp∏ywa∏a na wyniki osiàgane przez Hoop SA. Celem nowej emisji spó∏ki (sierpieƒ 2003 r.) by∏o zgromadzenie Êrodków finansowych (60–80 mln PLN) na planowane zagraniczne inwestycje bezpoÊrednie. Jednà z g∏ównych inwestycji ma byç zakup 50% udzia∏ów w spó∏ce Megapak Sp. z o.o. z siedzibà w Widnoje (obwód moskiewski), której dzia∏alnoÊç koncentruje si´ na us∏ugowej produkcji napojów bezalkoholowych na zlecenie takich koncernów, jak PepsiCo, oraz na produkcji napojów alkoholowych na zlecenie m.in. Cors (pod markà Hooch). emisyjny akcji – Systemy Komputerowe „Betacom” Spó∏ka Akcyjna; Prospekt emisyjny akcji – „Ânie˝ka” Spó∏ka Akcyjna; Redan SA, Raport analityczny BDM, www.bdm.pkobp.pl; Ânie˝ka SA. Prezentacja dla inwestorów. Listopad 2003; Ânie˝ka SA, Raport analityczny BDM, www.bdm.pkobp.pl.

(4) 34. Tomasz Tylec. Zaanga˝owanie kapita∏owe Hoop SA w Megapak Sp. z o.o. ma zapewniç dost´p do wysoko wydajnych linii produkcyjnych oraz pozwoli na wi´kszà kontrol´ dzia∏alnoÊci DH Megapak. To zaÊ powinno prze∏o˝yç si´ na zaktywizowanie sprzeda˝y produktów spó∏ki na rynku rosyjskim. Impel SA. Grupa kapita∏owa Impel jest grupà spó∏ek us∏ugowych, specjalizuje si´ w outsourcingu us∏ug dla przedsi´biorstw, instytucji finansowych, s∏u˝by zdrowia i opieki spo∏ecznej oraz administracji publicznej. Strategia rozwoju spó∏ki zak∏ada ekspansje na rynki krajów Europy Ârodkowowschodniej, a potem tak˝e Europy Zachodniej. Ekspansj´ zagranicznà, w szczególnoÊci na rynkach krajów Europy Ârodkowowschodniej, spó∏ka chce przeprowadziç przez przejćie na rynkach zagranicznych podmiotów Êwiadczàcych us∏ugi z zakresu dzia∏alnoÊci spó∏ki. Majà to byç podmioty posiadajàce znacznà pozycj´ na rynku i perspektywy rozwoju. Spó∏ka podj´∏a dzia∏ania w tym kierunku i ze Êrodków z emisji we wrzeÊniu 2003 r. naby∏a wi´kszoÊciowe udzia∏y w ∏otewskiej firmie Serviks Riga, zajmujàcej si´ Êwiadczeniem us∏ug w zakresie sprzàtania. Redan SA. Redan SA jest dynamicznie rozwijajàcym si´ przedsi´biorstwem zajmujàcym si´ projektowaniem odzie˝y, zlecaniem i kontrolà jej produkcji (g∏ównie w Chinach i Indiach) oraz jej sprzeda˝à pod w∏asnymi markami handlowymi poprzez detaliczne i hurtowe kana∏y dystrybucji zarówno w Polsce, jak i na zagranicznych rynkach zbytu. Wi´kszoÊç produkcji spó∏ka lokuje na rynku krajowym. Udzia∏ sprzeda˝y eksportowej w ca∏oÊci sprzeda˝y w okresie 2000 – I pó∏rocze 2003 r. waha∏ si´ mi´dzy 6–12% w ujćiu wartoÊciowym. Sprzeda˝ eksportowa kierowana jest do Rosji (ok. 20% ca∏oÊci eksportu w po∏owie 2003 r.), Czech (ok. 15%), na Litw´ (ok. 13%), Ukrain´ (ok. 10%), do USA (ok. 17%), Wielkiej Brytanii (ok. 14%), na ¸otw´ (ok. 6%), S∏owacj´ (ok. 3%), do Estonii (ok. 1,5%), Rumunii, Mo∏dawii i na Bia∏oruÊ. W ostatnich latach widoczne jest systematyczne zdobywanie nowych zagranicznych rynków zbytu. Redan SA stara si´ konsekwentnie rozbudowywaç struktur´ przedstawicieli zagranicznych na terenie krajów Europy Ârodkowowschodniej. Poczàwszy od 2004 r. planowane jest otwieranie sklepów Top Secret w takich krajach, jak Litwa, ¸otwa, Estonia, Ukraina, Czechy, S∏owacja i Niemcy oraz sklepów Textil Market na Litwie, Ukrainie, w Czechach i na S∏owacji. Ârodki na sfinansowanie tych przedsi´wzi´ç spó∏ka pozyska∏a z emisji akcji w 2003 r. Ânie˝ka SA. Ânie˝ka SA jest jednym z wiodàcych producentów farb i lakierów w Polsce. Podstawowym rynkiem, na którym spó∏ka i jej grupa kapita∏owa sprzedaje swoje wyroby, jest rynek polski. Spó∏ka jest drugim producentem farb i lakierów w Polsce (15% w krajowym rynku farb i lakierów w 2002 r. w ujćiu iloÊciowym) oraz liderem (wraz z Polifarbem Cieszyn Wroc∏aw) w segmencie farb emulsyjnych. D∏ugoterminowa strategia rozwoju Ânie˝ki zak∏ada uzyskanie wiodàcej pozycji na rynku farb i lakierów w Europie Ârodkowowschodniej. Obecnie spó∏ka posiada bardzo silnà pozycj´ na tych rynkach (Ukraina – ok. 15%, Bia∏oruÊ – ok. 10%). Eksport kon-.

(5) Formy internacjonalizacji dzia∏alnoÊci gospodarczej.... 35. centruje si´ przede wszystkim na Europie Wschodniej (Ukraina – 80% sprzeda˝y eksportowej, a tak˝e Bia∏oruÊ, Litwa, Rosja, Mo∏dawia, Kazachstan). W ciàgu trzech ostatnich lat odnotowany zosta∏ znaczny wzrost sprzeda˝y eksportowej spó∏ki (z 10% do 17% w latach 2000–2002). Spó∏ka planuje wejÊcie na rynek s∏owacki, w´gierski i rumuƒski, a tak˝e rynki krajów Unii Europejskiej. DoÊwiadczenie w handlu z partnerami ukraiƒskimi za∏o˝yciele Ânie˝ki zacz´li zdobywaç od 1995 r. Wieloletnia i efektywna wspó∏praca handlowa z partnerami ukraiƒskimi (du˝ymi specjalistycznymi hurtowniami cechujàcymi si´ wiodàcà pozycjà na poszczególnych rynkach lokalnych, du˝ym doÊwiadczeniem rynkowym oraz w∏asnà siecià dystrybucji) sta∏a si´ podstawà do rozpoczćia wspó∏pracy kapita∏owej. W zwiàzku z rosnàcym eksportem, a tym samym z umacnianiem si´ pozycji spó∏ki na rynku ukraiƒskim, za∏o˝yciele Ânie˝ki wraz ze swoimi ukraiƒskimi partnerami handlowymi utworzyli w 2001 r. spó∏k´ Ânie˝ka-Ukraina I, produkujàcà g∏ównie na rynek ukraiƒski. Spó∏ka ukraiƒska osiàgn´∏a silnà pozycj´ na rynku, co potwierdzi∏a wysokà dynamikà sprzeda˝y oraz efektywnoÊcià prowadzonej dzia∏alnoÊci. Zauwa˝a si´ te˝ wzrost rentownoÊci ca∏ej Grupy w szczególnoÊci przy uwzgl´dnieniu Ânie˝ki-Ukraina I. Spó∏ka ta w 2003 r. zrealizowa∏a ok. 20% ca∏ego zysku grupy kapita∏owej. Dystrybucja produktów Ânie˝ki-Ukraina I opiera si´ na wspó∏pracy z dystrybutorem ukraiƒskim, b´dàcym równoczeÊnie jej mniejszoÊciowym udzia∏owcem. Dzi´ki takiemu rozwiàzaniu produkty Spó∏ki sà dost´pne we wszystkich regionach kraju, bez koniecznoÊci tworzenia w∏asnej sieci dystrybucji. Pozytywne efekty oraz doÊwiadczenia z inwestycji na Ukrainie sà powielane przy umacnianiu pozycji Ânie˝ki oraz pozyskiwaniu nowych rynków zagranicznych. W tym celu na podobnych zasadach zosta∏y powo∏ane dwie kolejne spó∏ki – Ânie˝ka-Ukraina II oraz Ânie˝ka-Bia∏oruÊ (˚odino ko∏o Miƒska). Spó∏ka planuje zasiliç dodatkowo te inwestycje Êrodkami pochodzàcymi z emisji akcji. Nale˝y zaznaczyç, ˝e, podobnie jak przy poprzednich inwestycjach, udzia∏owcem spó∏ki Ânie˝ka-Bia∏oruÊ jest partner handlowy Ânie˝ki na rynku bia∏oruskim. Nowo powsta∏a spó∏ka charakteryzuje si´ dynamicznie rosnàcymi przychodami i zyskiem. Wysoka rentownoÊç tej spó∏ki wynika z ulgi podatkowej oraz bardzo z niskich kosztów jej funkcjonowania (mar˝a brutto na sprzeda˝y wynosi ponad 50%). Ânie˝ka planuje te˝ docelowo rozwój geograficzny poprzez adaptowanie modelu ukraiƒskiego na nowych rynkach Rosji i Mo∏dawii (ma to stanowiç doskona∏y przyczó∏ek do wejÊcia na rynek rumuƒski). Zwraca uwag´ fakt, ˝e ewentualny eksport do Rosji, realizowany przez spó∏ki ukraiƒskie, nie b´dzie ob∏o˝ony c∏em po wejÊciu Polski do UE. Dzi´ki temu spó∏ka ograniczy obcià˝enia administracyjne i celne. Spó∏ka planuje przeznaczenie dodatkowych Êrodków na rozwój spó∏ek zale˝nych na Ukrainie i Bia∏orusi oraz zasilenie kapita∏u obrotowego, co jest konieczne ze wzgl´du na wysokà sezonowoÊç sprzeda˝y. Plast-Box SA. Podstawowym rodzajem dzia∏alnoÊci Plast-Box SA jest produkcja nowoczesnych opakowaƒ z tworzyw sztucznych – wiader i skrzynek plastikowych dla odbiorców z przemys∏u chemicznego (farb i lakierów) i spo-.

(6) 36. Tomasz Tylec. ˝ywczego. Spó∏ka produkuje przede wszystkim na rynek polski, mimo znacznego i wcià˝ rosnàcego udzia∏u eksportu w ca∏kowitej sprzeda˝y. D∏ugoterminowa strategia rozwoju spó∏ki zak∏ada utrzymanie dotychczasowej pozycji na rynku produktów z tworzyw sztucznych. W tym celu przedsi´biorstwo planuje umacnianie swojej pozycji na rynku krajowym oraz ekspansj´ na rynku ukraiƒskim, a tak˝e pozyskanie odbiorców z nowych segmentów bran˝owych. Spó∏ka posiada certyfikat ISO 9001:2000 oraz certyfikat HACCP. Produkty spó∏ki istniejà na rynkach: niemieckim (26,3% sprzeda˝y eksportowej), ukraiƒskim (25,1%), francuskim (13,1%), litewskim (9,2%), czeskim (7,6%), estoƒskim (6,3%), ∏otewskim (5,4%), mo∏dawskim (4,3%), a tak˝e rosyjskim, holenderskim, s∏owackim, USA, irlandzkim, angielskim, bia∏oruskim, belgijskim i duƒskim. Spó∏ka sprzedaje tak˝e na rynkach Bia∏orusi, Armenii i Azerbejd˝anu. Planowane jest wejÊcie na rynek USA. Udzia∏ sprzeda˝y eksportowej w przychodach spó∏ki dynamicznie wzrasta∏ w ostatnich latach, osiàgajàc poziom 30% w 2003 r. Wysokà dynamikà wzrostu charakteryzowa∏a si´ sprzeda˝ na rynkach ukraiƒskim i niemieckim. W ciàgu najbli˝szych 4–5 lat Plast-Box przewiduje wzrost wygenerowanej za granicà wielkoÊci sprzeda˝y eksportowej w przychodach grupy kapita∏owej przynajmniej do 50%. Wi´ksza cz´Êç produkcji spó∏ki realizowana jest na podstawie d∏ugoletniej wspó∏pracy handlowej oraz wykonywana jest pod konkretne potrzeby zamawiajàcego i sygnowana jego oznaczeniami. Spó∏ka korzysta z ró˝norodnych kana∏ów dystrybucyjnych, a poza granicami kraju równie˝ z przedstawicieli handlowych i firm partnerskich, kierujàc si´ zasadà, ˝e przedstawiciel nie ma prawa sprzedawaç w ramach swojej sieci wyrobów konkurencyjnych. Spó∏ka posiada sprawdzonych przedstawicieli w Czechach (obs∏uguje równie˝ rynek s∏owacki), we Francji (pozyskujàcy równie˝ odbiorców na terenie Belgii, Holandii, Danii), na Litwie, w Rosji i na Ukrainie. Najbardziej znaczàcym partnerem ze strategicznego punktu widzenia i skali obrotów jest Ukraina. Na Ukrainie spó∏ka musi si´ liczyç z konkurentami zagranicznymi, którzy ju˝ sà obecni ze swoimi wyrobami i planujà tam swoje inwestycje. W wi´kszoÊci sà to te same firmy, z którymi spó∏ka musi konkurowaç na polskim rynku. Temu kierunkowi dzia∏ania sprzyjajà m.in. wysokie c∏a importowe na Ukrainie, które wymuszajà na du˝ych producentach podjćie decyzji o ulokowaniu na tym terenie swoich zak∏adów produkcyjnych. Bardzo dobra wspó∏praca spó∏ki Plast-Box z przedstawicielem ukraiƒskim (trwa ona ju˝ od szeÊciu lat) oraz dobre wyniki i prognozy w eksporcie zaowocowa∏y projektem uruchomienia z udzia∏em tego partnera zak∏adu produkcyjnego na Ukrainie. Wykorzystany do tego zostanie majàtek wycofywany jest z Polski. Zgodnie z za∏o˝eniami spó∏ki, zak∏ad ukraiƒski ma obs∏ugiwaç docelowo rynek ukraiƒski oraz realizowaç eksport do innych krajów by∏ego Zwiàzku Radzieckiego (z wyjàtkiem krajów wst´pujàcych do Unii Europejskiej). Do wymienionych krajów eksportowany b´dzie wy∏àcznie asortyment zaawansowany technologicznie, który nie b´dzie produkowany na Ukrainie..

(7) Formy internacjonalizacji dzia∏alnoÊci gospodarczej.... 37. Spó∏ka przewiduje realizacj´ inwestycji i uruchomienie produkcji na Ukrainie w latach 2004–2005, a po 2005 r. uzyskanie pe∏nych zdolnoÊci produkcyjnych. Betacom SA. Spó∏ka zajmuje si´ wdra˝aniem kompleksowych rozwiàzaƒ z zakresu technologii informatycznych oraz integracjà systemów informatycznych. Posiada autoryzacj´ najwi´kszych producentów sprz´tu i oprogramowania dzia∏ajàcych w Polsce. Strategicznymi odbiorcami produktów i us∏ug spó∏ki sà: sektor przemys∏owy, finansowy, telekomunikacyjny oraz jednostki administracji centralnej i samorzàdowej. Spó∏ka prowadzi obecnie dzia∏alnoÊç na rynku krajowym. Jednak dzia∏ e-Learning opracowa∏ i oferuje w∏asnà polskà wersj´ systemu do zarzàdzania zasobami ludzkimi – Saba Learning Enterprise, czo∏owej firmy oferujàcej tego typu rozwiàzania – Saba Software i jest jedynym przedstawicielem tej firmy na terenie Polski, Czech i W´gier. W zwiàzku z tym spó∏ka planuje rozszerzenie rynków zbytu o Czechy i W´gry.. 3. Podsumowanie i ocena procesu internacjonalizacji Analizowane spó∏ki nale˝à do jednych z najbardziej dynamicznych i najszybciej rozwijajàcych si´ przedsi´biorstw w ostatnim okresie. Wszystkie odnios∏y na rynku polskim stosunkowo du˝y sukces i osiàgn´∏y stosunkowo stabilnà pozycj´. Jest to wynik dobrego zarzàdzania i umiej´tnoÊci oceny pojawiajàcych si´ perspektyw. W zagranicznej dzia∏alnoÊci gospodarczej przedsi´biorstw dominuje eksport, choç niektóre spó∏ki tak˝e poprzez inwestycje bezpoÊrednie ugruntowa∏y swojà pozycj´ na rynkach zagranicznych, przede wszystkim Europy Ârodkowowschodniej. Mo˝na zauwa˝yç, ˝e przychody z eksportu w ca∏oÊci przychodów majà w wi´kszoÊci przypadków stosunkowo niewielki udzia∏ (z wyjàtkiem Plast-Box), a przychody z bezpoÊrednich inwestycji nie wp∏ywajà istotnie na wyniki spó∏ek (wyjàtkiem jest Ânie˝ka). Zestawienie spó∏ek i poziom ich zaanga˝owania w dzia∏alnoÊç mi´dzynarodowà zawiera tabela 1. Cztery z siedmiu analizowanych spó∏ek wchodzà na rynki zagraniczne w formie innej ni˝ eksport. W badanym okresie tylko Hoop SA, Ânie˝ka SA, Plast-Box SA oraz Impel SA dokonujà zagranicznych inwestycji bezpoÊrednich (ZIB). Wymienione spó∏ki wi´kszoÊç swojego eksportu kierujà na rynki krajów by∏ego ZSRR (tabela 2). Zwraca uwag´ fakt, ˝e tak˝e inwestycje bezpoÊrednie koncentrujà si´ na rynkach tamtego regionu, a niestety, jeszcze ˝adna spó∏ka nie podj´∏a tego typu inwestycji na rynkach Unii Europejskiej. Tylko ATM Grupa SA planuje otwarcie filii w UE. Eksport prawie zawsze poprzedza∏ bardziej zaawansowane formy zaanga˝owania w dzia∏alnoÊç na rynkach zagranicznych i stanowi∏ faz´ relatywnie najbardziej d∏ugotrwa∏à w stosunku do czasu, w jakim realizowano inwestycje bardziej zaawansowane pod wzgl´dem stopnia internacjonalizacji (Ânie˝ka,.

(8) Tomasz Tylec. 38. Plast-Box, Hoop). Cz´sto kierowany by∏ poczàtkowo na rynki najbli˝sze geograficznie, przede wszystkim wschodnie, co niewàtpliwie mia∏o tak˝e zwiàzek z pewnym podobieƒstwem tych rynków do rynku polskiego z poczàtku lat 90. Mo˝na zauwa˝yç te˝, ˝e wraz ze wzrostem stopnia znajomoÊci rynku nast´powa∏y coraz Êmielsze inwestycje bezpoÊrednie, anga˝ujàce przedsi´biorstwa w coraz bardziej zawansowane formy internacjonalizacji. Dostrzega si´ tak˝e przyspieszenie procesów internacjonalizacji po przekroczeniu pewnego poziomu wiedzy o rynku i po ugruntowaniu pozycji na tym rynku (Ânie˝ka, Hoop). Dotychczasowe badania internacjonalizacji polskich przedsi´biorstw potwierdzajà te obserwacje7. Tabela 1. Eksport i inwestycje zagraniczne przedsi´biorstw w momencie debiutu na GPW w latach 2003–2004 Spó∏ka Interacjonalizacja. Eksport – eksportuje – podj´to decyzj´ o ekspansji – planuje eksport Inwestycje bezpoÊrednie – realizuje ZIB – planuje ZIB – podj´to decyzj´ o ZIB a. ATM Grupa SA. Hoop SA. +. +. Impel SA. Ânie˝ka Redan SA SA. +. Plast-Box SA. +. +. + + + +. +a. + +. Betacom SA. + + + +. + +. inwestycja zrealizowana we wrzeÊniu 2003 r. po emisji akcji i wejÊciu na GPW.. èród∏o: opracowanie w∏asne.. Interesujàcy wydaje si´ sam proces internacjonalizacji przedsi´biorstw takich jak Ânie˝ka, Plast-Box i Hoop. DoÊwiadczenie w dzia∏alnoÊci mi´dzynarodowej oraz wiedz´ o rynkach zagranicznych spó∏ki te zdobywa∏y poczàtkowo przez dzia∏alnoÊç eksportowà i d∏ugoletnià wspó∏prac´ z zagranicznymi partnerami handlowymi. Wspó∏praca ta zaowocowa∏a powstaniem zak∏adów produkcyjnych przy mniejszoÊciowym udziale miejscowych partnerów posiadajàcych rozwini´tà sieç dystrybucji (Ânie˝ka, Plast-Box) lub przez nabycie udzia∏ów w przedsi´biorstwach zajmujàcych si´ dystrybucjà napojów (Hoop). Rozwiàzanie polegajàce na wspó∏pracy z podmiotami posiadajàcymi dobrze rozwini´tà sieç dystrybucji umo˝liwi∏o, a w wypadku nowo uruchamianych fabryk umo˝7 Por. M. Gorynia, Perspektywy internacjonalizacji polskich przedsi´biorstw w Êwietle przystàpienia polski do Unii europejskiej, konferencja nt. „Handel zagraniczny i konkurencyjnoÊç polskich przedsi´biorstw przed wejÊciem do Unii europejskiej”, PTE, Warszawa 2002, s. 85..

(9) Formy internacjonalizacji dzia∏alnoÊci gospodarczej.... 39. liwiç ma, obni˝enie kosztów wejÊcia na rynek, szybsze opanowanie rynku i uzyskanie na nim stabilnej pozycji oraz przede wszystkim ograniczenie ryzyka. Cz´Êciowym potwierdzeniem tego jest znana hipoteza, ˝e jeÊli warunki dzia∏ania w kraju goszczàcym ró˝nià si´ istotnie od warunków w kraju pochodzenia, to inwestor na ogó∏ b´dzie zabiega∏ o udzia∏ partnera miejscowego8. Tabela 2. Kierunki ekspansji przedsi´biorstw Spó∏ka Interacjonalizacja. Eksport – rynki UE – Europa Ârodkowowschodnia Inwestycje bezpoÊrednie – rynki UE – Europa Ârodkowowschodnia a. ATM Grupa SA. Hoop SA. + –. + +. +a. – +. +b. –. Impel Ânie˝ka Redan SA SA SA. Plast-Box SA. Betacom SA. +a. – +. + +. + +. – –. –. –+. – –. – +. – –. –. planowane, b zrealizowawe we wrzeÊniu do 2003 r.. èród∏o: opracowanie w∏asne.. Pozosta∏e przedsi´biorstwa noszà si´ z zamiarem realizacji swych celów i starajà si´ wychodziç poza rynek krajowy oraz konkretyzowaç swoje wczeÊniejsze zamierzenia inwestycyjne (Plast-Box SA, Impel SA, Redan SA). Nale˝y zaznaczyç, ˝e wejÊcie na zagraniczne rynki jest cz´Êcià ogólnej strategii ka˝dej z opisywanych spó∏ek. Ekspansja omawianych spó∏ek na rynki by∏ego ZSRR przebiega zazwyczaj poprzez transfer know-how, wsparcie technologiczne, operacyjne i finansowe zazwyczaj po∏àczone z rozwini´tà ju˝ siecià dystrybucji i znajomoÊcià rynku przez partnera strategicznego. W najbli˝szej przysz∏oÊci model internacjonalizacji oparty na tych czynnikach mo˝e okazaç si´ rozwiàzaniem umo˝liwiajàcym zdobycie kolejnych, mniej rozwini´tych rynków, tym bardziej ˝e rynki Europy Ârodkowowschodniej pod wzgl´dem ró˝nic kulturowych, politycznych, prawnych, ekonomicznych i wymagaƒ technologicznych mogà byç rynkami do siebie podobnymi, co przemawia za powieleniem sprawdzonego ju˝ modelu ekspansji. Dope∏niajàc analizy form i procesu internacjonalizacji, mo˝na wskazaç pewne wspólne bariery oraz czynniki przemawiajàce za wejÊciem analizowanych spó∏ek na rynki zagraniczne w formie innej ni˝ eksport. Do determinant internacjonalizacji nale˝à: dobre wyniki w eksporcie, bardzo dobra wspó∏praca z partnerem miejscowym, potencja∏ rozwoju rynku i jego znajomoÊç (rynki Eu8. J. Rymarczyk, op. cit., s. 150..

(10) 40. Tomasz Tylec. ropy Wschodniej pod wzgl´dem rozwoju sà rynkami porównywalnymi do polskiego z poczàtku lat 90.), ∏atwoÊç wejÊcia na rynek i uzyskania tam znaczàcej pozycji, ch´ç uniknićia obcià˝eƒ z tytu∏u barier administracyjnych i celnych oraz mo˝liwoÊç eksportu do Rosji bez barier, stosunkowo niewielka konkurencja, ni˝sze koszty pracy, efektywna sieç sprzeda˝y, cz´sto ulgi podatkowe, wysoka jakoÊç wyrobów, mo˝liwoÊç wykorzystania starszej technologii, czy wreszcie sprawdzony model biznesowy. Do barier zaliczyç mo˝na du˝e ryzyko dzia∏alnoÊci (sk∏adajà si´ na nie niestabilny rozwój rynku, zmiennoÊç regulacji prawnych, niestabilnoÊç sytuacji politycznej i zmiennoÊç polityki gospodarczej), a tak˝e brak na rynkach wschodnich wystarczajàcych uregulowaƒ prawnych oraz dobrych praktyk biznesowych. Zwraca uwag´ fakt, ˝e jednym z celów nowej emisji akcji w wypadku omawianych spó∏ek by∏o zgromadzenie Êrodków finansowych na planowane inwestycje bezpoÊrednie na rynkach zagranicznych. Wskazywaç to mo˝e na du˝y niedostatek kapita∏u inwestycyjnego i obrotowego, potrzebnego do ekspansji zagranicznej. Budzi to niewàtpliwie niepokój, gdy˝ mo˝e w znaczàcym stopniu blokowaç proces ekspansji polskich przedsi´biorstw przede wszystkim na rynki unijne. Analiza wybranej grupy przedsi´biorstw pozwoli∏a przedstawiç podstawowe formy oraz zjawiska wyst´pujàce w procesie internacjonalizacji omawianych przedsi´biorstw. Uda∏o si´ pokazaç fazowy proces internacjonalizacji tych spó∏ek, bazujàcy g∏ównie na dwóch podstawowych formach internacjonalizacji, eksporcie i inwestycjach bezpoÊrednich typu joint ventures. Mo˝na mieç nadziej´, ˝e przedsi´biorstwa polskie b´dà coraz Êmielej zdobywaç nowe rynki, a wejÊcie Polski w maju 2004 r. w struktury Unii Europejskiej dodatkowo wymusi wi´kszà aktywnoÊç w zakresie mi´dzynarodowej dzia∏alnoÊci polskich przedsi´biorstw na wszystkich rozwini´tych i liczàcych si´ rynkach. Forms of Internationalisation of Economic Activities Practised by Polish Enterprises, Based on the Example of Companies Debuting on the Warsaw Stock Exchange in 2003 and 2004 The internationalisation of enterprises, including Polish companies, is linked to globalisation. Research to date has revealed the relatively low involvement of Polish enterprises in international activities. Further, it is assumed that if such involvement does occur, then it usually takes the simplest and most basic form – export. Capital investments by Polish enterprises are few, and this is particularly true on more developed markets. In this article, the author verifies this assertion based on a selected group of enterprises. He shows the basic forms and geographical area of internationalisation, as well as the internationalisation process itself, for the presented group of enterprises..

(11)