Z prac nad podręcznikiem
akademickim historii literatury
polskiej : dyskusja nad koncepcją
okresu Młodej Polski : 1.XII.1961 r.
Biuletyn Polonistyczny 4/13, 11-14
( R e d a k t o r ) .
- á r e d n i o w i e o z n a p r o z a p o l s k a . Wrocław 1959. B i b l i o t e k a Narodo wa, s e r i a I , nr 68.
Z PRAC NAD PODRĘCZNIKIEM AKADEMICKIM HISTORII LITERATURY POLSKIEJ ( d y s k u s j a nad k o n c e p c j ą o k r e s u Młodej P o l s k i )
1 . X I I . 1961 r .
D y s k u s j a nad p r a c ą p r o f . Wyki o b e j m u ją c ą c h a r a k t e r y s t y k ę o k r e s u Młodej P o l s k i j e s t c z ę ś c i ą s z e r s z e g o p l a n u , p r z e w i d u j ą cego - w m ia rę pow st a wa nia w I n s t y t u o i e p o s z c z e g ó l n y c h c z ę ś c i s y n t e z y h i s t o r i i l i t e r a t u r y p o l s k i e j - d y s k u s j e w sz ersz ym g r o n i e pracowników naukowych I n s t y t u t u i k a t e d r u n i w e r s y t e c k i c h , zarówno nad r o z w i n i ę t y m i k o n s p e k t a m i , j a k i nad p i e r w szymi r e d a k c j a m i p o s z c z e g ó l n y c h c z ę ś c i p r z y s z ł e g o p o d r ę o z n i k a a k a d e m i c k i e g o .
W przy p ad k u pr ac y p r o f . К. Wyki n i e j e s t t o w ł a ś o i w i e p i e r w s z a r e d a k c j a o d p o w i e d n i e j o z ę ś c i p o d r ę c z n i k a a k a d e m i c k i e g o , ponieważ p r a o a p r z e z n a c z o n a j e s t do druku w k s i ą ż o e z b i o r o z e j , b ę d ą c e j c z ę ś c i ą wydawniotwa ’’Obraz l i t e r a t u r y p o l s k i e j ” . Tom t e n , p t . ”Okres Młodej P o l s k i ( 1 8 9 0 - 1 9 1 8 ) ” , z a w ie r a ć b ę d z i e o p ró c z rozprawy o g ó l n e j p r o f . Wyki s z e r e g s y l w e t e k p i s a r z y , a r t y k u ł y o c z a s o p i ś m i e n n i c t w i e o k r e s u i t p . N a t u r a l n i e odpo w i e d n i a p a r t i a p o d r ę o z n i k a a k a dem ickie go b ę d z i e i n a c z e j u j ę t a , n i e j e d n o t w i e r d z e n i e g e n e r a l n e p r z e j d z i e w s z e r s z e j p o s t a c i do c h a r a k t e r y s t y k sz c ze g ó ło w y c h , je d n a k ż e d y s k u s j a nad obecną p o s t a c i ą pra cy p o s i a d a z a s a d n i c z e z n a c z e n i e r ó w n i e ż d l a wyglądu p r z y s z ł e g o p o d r ę o z n i k a . D y s k u s j a o d b y ł a s i ę w g r o n i e k i l k u d z i e s i ę c i u z a p r o s z o n y c h o s ó b , b y ł a b a r d z o ożywiona (16 u o z e s t n i k ó w ) i d o t y c z y ł a zarów no spraw g e n e r a l n y o h , j a k i p i e r w s z o r z ę d n e j wagi spraw s z c z e g ó
łowych.
Spośród spraw g e n e r a l n y c h na c z o ł o wysunęły s i ę t r z y : 1 . Sprawa p e r i o d y z a o j i o k r e s u , 2 . sprawa nazwy o k r e s u ,
3 . sprawa w i e l o k i e r u n k o w o ś c i t w ó r c z o ś o i l i t e r a c k i e j o k r e s u . N i e k t ó r z y d y s k u t a n c i ( E u s t a c h i e w i c z , Żurawicka) u w a ż a l i ramy c h r o n o l o g i c z n e o k r e s u p r z y j ę t e w p r a c y : 1890-1918, z a n i e u z a s a d n i o n e i p r o p o n o w a l i ( E u s t a c h i e w i c z ) j a k o t e r m i n u s ad quem
r o k 1914 ( l a t a 1914-1918 t r a k t u j ą c j a k o o k r e s " m i l o z e n i a " ) , l u b t e ż (Ż ur aw icka) ja k o t e r m i n u s a quo r o k około 1885, ja k o że w p u b l i c y s t y o e p o p r z e d z a j ą o e j r o k 1890 w y ra ź n i e widać świa domość z m ie rz c h u l i t e r a t u r y r e a l i z m u k r y t y c z n e g o i p o s t u l o w a n i e zm ian. Większo.ść d y sk u ta n tó w ( S a n d l e r , T r z n a d e l , Zimand, Ra sz ew sk i) u z n a ł o j e d n a k ż e r o k 1918 za n a j z u p e ł n i e j h i s t o r y o z n i e i metodo l o g i c z n i e u z a s a d n i o n y t e r m i n u s ad quem o k r e s u . P o d k r e ś l a l i za razem ( S a n d l e r , T r z n a d e l ) , że p r z y j ę c i e t a k i e j p e r i o d y z a c j i p o z w a la , zgodnie z naukowo u z a s a d n i o n ą i n t e r p r e t a o j ą h i s t o r y c z n o l i t e r a c k ą , na t r a k t o w a n i e o k r e s u 2 0 - l e c i a międzywojennego jako k o n t y n u a c j i o k r e s u p o p r z e d n i e g o , a k c e n t u j ą o ł ą c z n o ś ć , nie z a ś p r z e c i w s t a w n o ś ć (np. Tuwim), D a t a końcowa - r o k 1918 - po zwala t e ż na u z n a n i e dominująoego z n a c z e n i a k i e r u n k u l i t e r a t u ry n i e z a l e ż n e j od f u n k c j i s łu ż e b n y o h w o k r e s i e , k i e r u n k u , k t ó ry zy s k a j e s z o z e w ię ksze z n a c z e n i e w o k r e s i e n a s tę p n y m . Sprawa p e r i o d y z a c j i ł ą c z y s i ę w te n sposó b z poglądem na l i t e r a t u r ę o k r e s u j a k o na l i t e r a t u r ę w i e l o k i e r u n k o w ą , k t ó r e j s ynkrety zm j e s t c e c h ą n a j b a r d z i e j c h a r a k t e r y s t y c z n ą . W o dpow ie dz i na g ł o s y dy sk u ta n tó w p r o f . К. Wyka p o d k r e ś l i ł , że s k o r o p r z y j ą ć s y n k r e t y c z n y c h a r a k t e r l i t e r a t u r y o k r e s u i d o m i n u j ą c ą r o l ę wzoroa i d e o w o - a r t y s t y o z n e g o p o s t u l u j ą c e g o n i e z a l e ż n o ś ć l i t e r a t u r y od f u n k c j i s ł u ż e b n y o h c h a r a k t e r y s t y c z n y c h d l a o k r e s u m in i o n e g o , t o in nego p o d z i a ł u p e r i o d y z a o y j n e g o n i e można p r z y j ą ć . J e d y n ą ramą końoową o k r e s u musi wtedy być d a t a 19*18 r .
Druga sprawa o c h a r a k t e r z e ge n e ra ln y m - t o spraw a t y t u ł u k s i ą ż k i , nazwy o k r e s u . .'Z uwagi na w i e l o z n a c z n o ś ć terminów; modernizm, dekadentyzm i t p . w t e r m i n o l o g i a c h używanych w r ó ż - nyoh j ę z y k a o h t e rm i n "Młoda P o l s k a ” uznano za n a j o d p o w i e d n i e j s z y , z g o d n i e z wywodami a u t o r a p r a c y . Ze względów p r a k t y o z n y c h i p o n ie k ą d pragmatyoznyoh b a r d z i e j odpo wiedn i wydaje s i ę j e d nak t y t u ł : L i t e r a t u r a o k r e s u 1 8 9 0-1 9 1 8 .
Sprawa w i e l o n u r t o w o ś o i , synk retyzm u l i t e r a t u r y t e g o o k re s u n i e wydawała s i ę dy sk u ta n to m s p o r n a , o p o w i a d a l i s i ę za n i ą w d y s k u s j i ( S ł a w i ń s k a , S a n d l e r , T r z n a d e l ) . Za t r a f n e uznano
t e ż z a ł o ż e n i e p ra c y p r o f . К. Wyki o i s t n i e n i u w l i t e r a t u r z e o k r e s u dwu z a s a d n i c z y c h i p r z e c i w s t a w n y c h m o d e li l i t e r a o k i c h
-i k u l t u r o w y o h : l -i t e r a t u r y z a an g a żo w an e j, w s e n s -i e s ł u ż e b n o ś c -i wobeo p o z a l i t e r a o k i o h wyznaczników p o l i t y o z n y o h i s p o ł e o z n y c h , i l i t e r a t u r y g ł o s z ą o e j i r e a l i z u j ą o e j p o s t u l a t y n i e z a l e ż n o ś o i od f u n k c j i s ł u ż e b n y c h , l i t e r a t u r y ’’e u r o p e j s k i e j ” , w s e n s i e p r z e z w y c i ę ż a n i a ’’p o l s k i o h ” , z zaborów w y n ik a j ą c y o h znamion s ł u ż e b n o ś c i w s t o s u n k u do narodowej f u n k c j i l i t e r a t u r y . Cechą w sp óln ą l i t e r a t u r y o k r e s u b y ł a p e ł n a świadomość w ł a s n e j o d r ę b n o ś c i ; t a świadomość powodowała, że Młoda P o l s k a b a r d z i e j r e p r e z e n t o w a ł a o k r e ś l o n y model l i t e r a t u r y i k u l t u r y a n i ż e l i
o k r e s pozytywizmu. Nie oznao za t o wszakże b r a k u o s t r y c h sporów w z a k r e s i e pojmowania r o l i l i t e r a t u r y a n i t e ż n i e można t w i e r d z i ć , że Młoda P o l s k a p o s i a d a ł a j a k i ś j e d n o l i t y model k u l t u r o wy. J e d n o l i t o ś ć w y s t ę p u j e t y l k o w s e n s i e obrony o d r ę b n o ś c i l i
t e r a t u r y j a k o s z t u k i .
W d y s k u s j i p o ru s zo n o t e ż w i e l e spraw o c h a r a k t e r z e s z c z e g ó łowym i sformułowano w i e l e p o s t u l a t ó w pod adresem p r z y s z ł e g o p o d r ę o z n i k a . D y s k u t a n o i dom a gali s i ę s z e r s z e g o p o t r a k t o w a n i a w p o d r ę c z n i k u k o m p a r a t y s t y k i ( E u s t a o h i e w i c z ) ; u w z g l ę d n i e n i a p rz e o c z o n e g o a r t y k u ł u E. Abramowskiego ”Co t o j e s t s z t u k a ” , k t ó r y n i e b y ł d o s t a t e c z n i e znany w ś ro d o w is k u l i t e r a c k i m o k r e s u , ponieważ u k a z a ł s i ę w ’’P r z e g l ą d z i e F i l o z o f i o z n y m ” (Zimand); i n n e g o , s z e r s z e g o i b a r d z i e j pozytywnego t r a k t o w a n i a t w ó r o z o ś o i R i t t n e r a ( R a s z e w s k i ) ; s z e r s z e g o p o t r a k t o w a n i a r o l i t e a t r u j a ko i n s t y t u c j i ( R a s z e w s k i ) ; odrębnego p o t r a k t o w a n i a S t . WitkieT w i c z a ze względu na j e g o p r e k u r s o r s k i wkład w świadomość l i t e - r a o k ą e p o k i ( S a n d l e r ) ; wprowadzenia do wykładu o c h a r a k t e r y s t y T oe l i t e r a t u r y o k r e s u omówienia r o l i R u s k in a ( S a n d l e r ) ; uwzględ-: n i e n i a dwóch s y n t e z S t . Brzozowskiego ( n i e z a ś j e d n e j w ”Legen~ d z i e Młodej P o l s k i ” ) ; w ’’L e g e n d z i e ” i w dwu w c z e ś n i e j p u b l i k o - , wanyoh k s i ą ż k a c h : ’’W s półczesna k r y t y k a l i t e r a c k a ” i ’’W s półc z es n a powieść p o l s k a ” ( S a n d l e r ) * S z e r s z e g o p o t r a k t o w a n i a r o l i l i t e r a t u r y r o s y j s k i e j w omawianym o k r e s i e domagał s i ę Zimand (we d ł u g T r z n a d l a - Młoda P o l s k a b y ł a w swoioh d ą ż e n i a o h w c z e ś n i e j s z a a n i ż e l i l i t e r a t u r a r o s y j s k a ) . 0 s z e r s z e u w z g l ę d n i e n i a spraw j ę z y k a p o e t y c k i e g o Młodej P o l s k i i l i r y k i o k r e s u u p o m in a ł s i ę Z g o r z e l s k i . P o s t u l a t u w z g l ę d n i e n i a r o l i Wagnera, z w ła s z o z a w z a k r e s i e k s z t a ł t o w a n i a s i ę s y n k r e t y c z n e g o modelu g a t u n k u l i t e r a o k i e g o ,
w y s u n ę ł a Skwar czy л s k a . Pewnej ’’r e h a b i l i t a c j i " Miriama z o k r e s u p r z e d ’’C him er ą11 domagał s i ę T r z n a d e l .
T e r m i n o l o g i c z n e z a s t r z e ż e n i a w s t o s u n k u do t a k i c h terminów j a k s y m b o l i k a , symbolizm, i d e a l i z m , w y su n ęł a S ł a w i ń s k a .
Budzyk s f o rm u ło w a ł swoje s p o s t r z e ż e n i a co do t e g o , kim j e s t a u t o r ( ’’n a r r a t o r " ) p r a c y : k r y t y k i e m l i t e r a c k i m przyjmującym r y g o r y naukowe czy t e ż s y n t e t y z u j ą c y m i n t e r p r e t a t o r e m d z i e j ó w , wychodzącym c a ł k i e m od z e w n ą t r z . O s o b i ś c i e s ą d z i , że dominuje w p r a c y p i e r w s z a p o s ta w a .
W o d p o w ie d z i p r o f . К. Wyka z a z n a o z y ł , że n i e wyobraża s o b i e p i s a n i a pra c y w sposób a b s o l u t n i e ’’b e z n a m i ę t n y ” , tym b a r d z i e j , . że u o i e m o ż l i w i a t o k r ó t k i d y s t a n s czasowy w s t o s u n k u do omawiane
go o k r e s u . Znakomitą w ię k s z o ś ć żądań s z cze góło w ych u z n a ł t e ż a u t o r za s ł u s z n e , a l e n i e zawsze - z w ł a s z c z a w p rzy p ad k u za gad n i e ń domagających s i ę p r z e p r o w a d z e n i a badań sz czegółowy oh - za d a j ą c e s i ę z r e a l i z o w a ć j u ż w pierwszym wydaniu p r z y s z ł e g o pod r ę c z n i k a #
KONFERENCJA TEKSTOLOGICZNA (Warszawa, 1 8 - 2 0 . IX 1961 r . )
K o n f e r e n c j a o d b y ła s i ę w ramaoh p rac s t a ł y c h K o m is j i wchodzą- oych w s k ł a d K o m ite tu O r g a n i z a c y j n e g o V Międzynarodowego Kon g r e s u S l a w i s t ó w . Od s t r o n y o r g a n i z a c y j n e j p a t r o n o w a ł K o n f e r e n -
o j i I n s t y t u t Badań L i t e r a c k i c h . D z i a ł a l n o ś ć K o m i s j i t e k s t o l o - . g i c z n o - e d y t o r s k i e j w o k r e s i e m ię d z y z ja z d owym p o l e g a na o p r a c o waniu z a g a d n i e ń wytyozopyoh programem p o p r z e d n i e g o Kongresu
(Moskwa 1958 r . ) o r a z na p r z y g o to w a n i u p r o b l e m a t y k i k o l e j n e g o K o n g re s u ( S o f i a 1963 r . ) . W K o n f e r e n c j i u d z i a ł w z i ę l i czło nkow ie K o m i s j i z p o s z c z e g ó l nych krajów * p r o f . К. G ó rs k i (p r z e w o d n ic z ą c y ) - P o l s k a , p r o f . F . Vodička o r a a d r F#V# Mares - CSRS, p r o f# R# L a l i ć - J u g o s ł a w i a , d r W# Düwel - NRD, p r o f . p r o f . D. Liohaozow, W. N i e o z a j e - wa, d r Uszakow - ZSRR, p r o f . P. Z w o l i ń s k i , d r Z. G o l i ń s k i ( s e k r e t a r z K o m i s j i ) - P o l s k a . K o n f e r e n c j a poświęco na b y ł a n a s t ę p u j ą o y m z a g a d n ie n io m : 1 . S t a n i metody k o d y f i k a c j i rękopisów s t a r o s ł o w i a ń s k i c h , 2 . Rozwój t e k s t o l o g i i naukowej w p o s z c z e g ó l n y c h l i t e r a t u r a o h s ł o w i a ń s k i c h , 3 . Zasady wydawania naukowego zabytków l i t e r a t u r s ł o w i a ń s k i o h , 4# P r o b l e m a t y k a a t r y b u c j i t e k s t ó w l i t e r a c k i c h «
