W o k ó ł p r o b le m a ty k i p r a w n e j z a b y t k ó w i d z i e ł s z tu k i, t o m
/,
pod red. Wojciecha Szafrańskiego. Poznań 2 0 0 7 . Wydawnictwo Poznańskie, 198 s.
Halina Taras, W o jc ie c h Taras
W ielce zajm ująca jest geneza p rezentow anego o p ra cow ania, gdyż stan o w i o n o efekt końcow y m iędzyka- ted raln y ch dyskusji n a W ydziale Praw a i A d m in istra cji U n iw ersy tetu im . A dam a M ickiew icza w Poznaniu, zainicjow anych p o p u la rn o śc ią sesji Prawo a dzieła
sztuki, zorganizow anej w raz z E uropejskim Stow a
rzyszeniem S tu d en tó w Praw a (ELSA). P om ysłodaw cy zw rócili uw agę nie tylko n a istn ien ie ro z b u d o w a nych regulacji praw nych dotyczących poszczególnych aspektów działalności k u ltu raln ej, lecz także n a życio rysy w ielu absolw entów stu d ió w praw niczych, k tórzy dzisiaj fu n k cjo n u ją w św iadom ości społecznej przede w szystkim jako w y b itn i i zasłużeni arty śc i1. M ając to n a w zględzie, każdy z czterech plan o w an y ch to m ó w będzie zaw ierał prezentację sylw etki p raw n ik a „silnie zw iązanego” ze sztuką. W om aw ianej p ra c y p rz e d staw iono p o sta ć Tadeusza C y p rian a (1898-1979), p ro feso ra p raw a k arn eg o UAM i p rzez p ew ien czas kiero w n ik a K atedry Praw a K arnego UM CS, a u to ra kilkudziesięciu książek i ok. 600 arty k u łó w o fo to g ra fii (s. 189-198). Inicjatyw a ta jest g o d n a najwyższej pochw ały, b o w iem jest o d czu w an a p o trz e b a sy n tezo w an ia w iedzy dla rozw iązyw ania coraz bardziej zło żonych i kom pleksow ych p ro b lem ó w społecznych. W y n ik tego p ro ce su stan o w iłb y przeciw w agę dla p o stępujących zjaw isk dyferencjacji ju ż nie tylko nauki, ale w ręcz poszczególnych jej gałęzi i dziedzin, k tó ry ch źró d ła m i są coraz w iększa liczba osób zajm ujących się coraz w ęższym i p ro b lem am i, stan izolacji p om iędzy je d n o stk a m i nau k o w y m i i badaczam i, ja k też - p a rad o k saln ie - law inow o przy rastająca ilość in fo rm a
1 Studenci wydziałów praw a zdobyli sławę chyba we wszystkich, nieraz bardzo odległych, dziedzinach nauki i sztu ki; zob. bliżej W. Taras, Pochwała studiów prawniczych. W: ja kość adm inistracji publicznej, red. J. Lukasiewicz. Rzeszów 2004, s. 470-481.
cji n a d an y tem at, której selekcja stanow i już sztukę sam ą w sobie. A utorzy przedstaw ili zagadnienia z za kresu praw a ad m inistracyjnego, cyw ilnego i k arnego (m aterialnego i procesow ego) w szczytnej intencji
wskazania właściwych kierunków interpretacji prawa.
N ajlepszym m iern ik iem oceny pow yższego zam ierze nia będzie lek tu ra zaw artych w tom ie tekstów , czego sk ro m n ą n a m iastk ą jest niniejsza recenzja.
O p raco w an ie o tw iera a rty k u ł A ndrzeja Skoczylasa
W yw óz zabytków za granicę - zagadnienia administra- cyjnoprawne (s. 9-23), w k tó ry m m o cn o zaakcentow a
no problem , w jakiej form ie procesow ej m a nastąpić w ydanie pozw olenia n a w yw óz zabytku lub o d m o w a w y dania takiej zgody, gdyż fo rm ę decyzji a d m in istra cyjnej p rzew id zian o jedynie w art. 56 ust. 1 ustaw y z d n ia 23 lipca 2003 r. o o ch ro n ie zabytków i opiece n ad zab y tk am i2, co m oże sugerow ać, że po za pow yż szym p rzy p ad k iem cofnięcia p o zw olenia n a czasow y w yw óz zabytku za granicę, w szystkie in n e rozstrzyg nięcia przybierają in n ą form ę działania a d m in istra cji publicznej. A utor słusznie zaznacza, iż w sytuacji, gdy u p raw n ie n ia i obow iązki obyw atela nie pow stają w p ro st z m o cy p rzepisów praw a, ale jako w y n ik k o n kretyzacji w yw iedzionej z nich n o rm y praw nej, to właściw y o rgan ad m in istracji publicznej m a o b o w ią zek do k o n ać tej k o n kretyzacji w d ro d ze w y dania d e cyzji adm in istracy jn ej. W arto p rzy p o m n ieć, że decyzja ad m in istracy jn a kończy ogólne p o stęp o w an ie a d m i nistracyjne, gw arantujące zain tereso w an em u czynny udział w dok o n y w an iu czynności dow odow ych, w gląd do zg ro m adzonych akt spraw y czy m ożliw ość z a p o zn an ia się z u zasad n ien iem podjętego rozstrzygnięcia,
2 Dz. U. N r 162, poz. 1568 z późn. zm. N a tem at decyzji adm inistracyjnej zob. zwłaszcza K. M. Ziemski, Indywidualny akt administracyjny jako form a prawna działania administracji. Poznań 2005.
Recenzje, o m ó w ie n ia , p o le m iki - Reviews, discussion, polem ics
a p o nadto podlega o na k o n tro li w ojew ódzkiego sądu ad m inistracyjnego na p o d staw ie k ry te riu m zgodności z praw em . Nie sposób w ięc zaprzeczyć, że fo rm a d e cyzji adm in istracy jn ej zap ew n ia obyw atelow i praw o do praw idłow ego p ro c e su p rzyznane przez art. 45 ust. 1 i 78 K onstytucji Rzeczypospolitej Polskiej3. W z a k o ń czeniu A utor p o stu lu je je d n a k zm ianę ustaw y z 2003 r. przez określenie w p ro st w jej przepisach form y ro z strzygnięć w ojew ódzkich k o n serw ato ró w zabytków i Głów nego K o n serw ato ra Z abytków w spraw ie p o zw olenia lub o d m o w y pozw olenia n a w yw óz zabytku poza g ran ice kraju.
W o b szern y m tekście Eksperci i ekspertyzy na ryn
ku dzieł sztu ki (s. 27-51) A licja Jagielska, W ojciech
Szafrański i M ichał Skąpski przedstaw iają proces p o w staw ania w Polsce w olnego zaw odu e k sp erta sztuki w kontekście w ielu u w a ru n k o w ań praw nych i te c h nicznych. Podkreślają znaczenie K odeksu etyki z a w odow ej M iędzynarodow ej R ady M uzeów (IC O M ), bow iem b łędna op in ia m uzealnika n araża prestiż m uzeum na p o w ażn ą szkodę, d o k o n u ją klasyfikacji ekspertyz, badają aspekty cyw ilnopraw nej o d p o w ie dzialności ek sp erta w sto su n k u do zleceniodaw cy i osób trzecich, w reszcie opisują sposoby b ad an ia autentyczności dzieł sztuki, aby podzielić zap a try w a nie w yrażane w cześniej w literatu rze p rzed m io tu , że
historycy sztuki i konserw atorzy wzięli na siebie ciężar pon a d miarę swoich możliwości i pom oc ekspertów kry
m inalistycznych z zakresu fizyki, chemii czy biologii jest niezbędna (s. 51).
Analizę Rafała Sikorskiego O brót dobram i kultury
w prawie wspólnotow ym (s. 53-76) k o ńczy stw ierd ze
nie, że p ań stw a członkow skie U nii Europejskiej za chow ują stosunkowo d u ży margines swobody w kształ
towaniu krajowego ustawodawstwa dotyczącego obrotu dobrami kultury, zaś p o stan o w ie n ia D yrektyw y R ady
(WE) 93/7 z d n ia 15 m arca 1993 r. w spraw ie zw ro tu dóbr k u ltu ry w yprow adzonych niezg o d n ie z praw em z te ry to riu m p ań stw a członkow skiego oraz R ozpo rządzenia R ady (EW G) n r 3911/92 z d n ia 9 g ru d n ia 1992 r. w spraw ie ek sp o rtu d ó b r k u ltu ry do p ań stw trzecich, ułatw iają p ań stw o m członkow skim o ch ro n ę w łasnego dziedzictw a kulturow ego przez w p ro w ad ze nie o bow iązku po szan o w an ia w ew n ętrzn y ch re g u lacji p u b licz n o p raw n y ch w ty m zakresie, aczkolw iek regulacje w spólnotow e o p arte n a zasadzie sw obody przepływ u to w aró w m ogą doprow adzić do złagodze nia restrykcyjnych p rzepisów praw nych niek tó ry ch członków UE.
3 Dz. U. z 1997 r. N r 78, poz. 483 z późn. zm.
Instytucja droit de suite p rzybliżona przez K atarzy n ę K lafkow ską-W aśniow ską, a sprow adzająca się do
uprawnienia autora (lub jego spadkobierców) do otrzy m ania wynagrodzenia z ty tu łu odsprzedaży egzempla rzy określonych utworów (s. 77), zostanie tu p o m in ięta,
gdyż ze swej n a tu ry nie m oże m ieć zastosow ania do zabytków archeologicznych.
N ato m iast każdego m u zealnika zainteresuje rze telne opraco w an ie M aksym iliana Stanilew icza Szcze
gólne uprawnienia m uzeów do nabywania zabytków w świetle art. 20 ustaw y o m uzeach (s. 109-123), tym
bardziej, że p rzed staw ił on p rak ty czn e znaczenie now elizacji pow yższego p rzep isu d o k o n an e ustaw ą z 2003 r. o o c h ro n ie zabytków i opiece n a d zabytkam i, w której u p raw n ien ie m u z e u m do realizacji p ie rw szeństw a i p raw a p ierw o k u p u przysługuje już nie w sto su n k u do „d ó b r k u ltu ry ”, lecz „zabytków ”4. Jak łatw o się dom yślać ustaw ow e gw arancje uprzy w ilejo w anej pozycji tzw. m u zeów rejestrow anych w obrocie zabytkam i m uszą być p o p a rte sto so w n y m i pozycjam i każdorocznej ustaw y budżetow ej, inaczej zachow anie dziedzictw a k ulturow ego dla przyszłych p o k o leń zo stanie sp ro w ad zo n e do listy p o b o żn y ch życzeń i k a ta logu w zajem nych żalów.
K rótki a rty k u ł Róży D em bskiej Problemy dziedzi
czenia kolekcji w świetle polskiego praw a spadkowego
(s. 125-129) dotyczy w szczególności pojęcia kolekcji w praw ie cyw ilnym i zagadnienia jej dziedziczenia przez kilku spad k o b iercó w w p rzy p a d k u sp o rząd ze nia te sta m e n tu przez testatora.
O p ty m izm em n apaw a teza o p raco w an ia A n n y Ge- reckiej-Ż ołyńskiej R ozw ażania wokół współczesnych
problem ów karnoprawnej i karnoprocesowej ochrony zabytków (s. 131-141), iż m o d el o c h ro n y zabytków
n o rm o w a n y przez pow yższą gałąź p raw a jest u g r u n tow any i rzadko p odlega m odyfikacji, a w p rzy p ad k u takow ych nie zawsze są o ne korzystne, np. osłabie nie o c h ro n y zabytku p rzed zniszczeniem w now ym kodeksie k a rn y m z 1997 r.5, n a szczęście dość szybko n ap ra w io n e w ustaw ie z 2003 r. o o ch ro n ie zabytków. W arto też podkreślić in n y p o g ląd A utorki, że polskie regulacje p raw n e w pow yższym zakresie o d p o w ia d a ją p o stu la to m zgłaszanym n a fo ru m m ię d z y n a ro d o w ym .
4 O dnośnie zakresów w ym ienionych w tekście pojęć zob. np. P. D obosz, Administracyjnoprawne instrum enty kształto wania ochrony zabytków. K raków 1997, s. 78-79; J. Pruszyński, D ziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna. K ra ków 2001. Tom 1, s. 66-72; R. Golat, Podstawy prawa kultury. Poznań 2006, s. 173-174; K. Zeidler, Prawo ochrony dziedzictwa kultury. K raków 2007, s. 42-58.
5 Dz. U. N r 88, poz. 553 z późn. zm.
Recenzje, o m ó w ie n ia , p o le m iki - Reviews, discussion, polem ics
Już ty tu ł następ n eg o tek stu Alicji Jagielskiej i W oj ciecha Szafrańskiego Rekom pensata czy zwrot? W okół
problem atyki zabytków ruchomych przejętych w trakcie realizacji reformy rolnej z 1944 r. (s. 143-164) w ska
zuje n a zaw artą w n im problem atykę. D ek ret PK W N z d n ia 6 w rześnia 1944 r. o p rzep ro w ad zen iu reform y rolnej6 nakazyw ał przejście n a w łasność Skarbu P a ń stw a obiektów rolnych, w ty m d w orów w raz z całym w y posażeniem , często z b ogatym i zbioram i zabytków i dzieł sztuki. Z n ac zn a ich część trafiła do m uzeów , p o zo stała uległa zniszczeniu lub została rozkradzio- na. A utorzy zadali sobie tr u d su m ien n eg o zebrania orzecznictw a sądow ego dotyczącego zasadności d o ch o d zen ia p raw a daw nych właścicieli i ich sp a d k o bierców do zw ro tu przejętych zabytków , jak też d o k o nali krytycznej analizy treści dotychczasow ych p ro jek tó w u staw repryw atyzacyjnych.
A rty k u ł Justyna Piskorskiego Kontratyp s ztu k i? (s. 165-172) dotyczy odpow ied zialn o ści karnej tw órcy sztuki w spółczesnej.
O statn ie opracow anie, p ió ra red ak to ra to m u Uwa
gi o nowelizacji ustaw y o ochronie zabytków i opiece nad zab ytka m i (s. 173-188) m a isto tn e znaczenie, gdyż a n a
lizuje zm iany wyżej w skazanej ustaw y w p ro w ad zo n e w 2006 r.7, k tó re w ocenie A utora stanowią zapow iedzi
gruntow nej przebudow y ustaw y o ochronie zabytków .
P ozytyw ną ocenę uzyskały regulacje praw n e o d n o sz ą ce się do p rzy sto so w an ia ustaw y do w y m ogów praw a unijnego, p en alizacja fałszerstw a zabytków i h an d lu tak im i p rz ed m io tam i, ja k też określenie m a k sy m aln e go te rm in u w y d an ia p rzez w ojew ódzkiego k o n se rw a to ra zabytków pozw olenia na pro w ad zen ie w strzy m a nych b a d ań , prac, ro b ó t i in n y ch działań p rzy zabytku. Bardzo k ry ty czn e uw agi zostały n ato m iast zgłoszone w obec now elizacji art. 31 ustaw y z 2003 r., w o becnym b rzm ien iu nakładającym n a p o d m io t realizujący now e zalesienia lub zm ieniający c h arak ter dotychczasow ej
D r H a lin a Taras In s ty tu t A r c h e o lo g i i U M C S w L u b lin ie PI. M . C u r ie - S k lo d o w s k ie j 4 2 0 - 0 3 1 L u b lin htaras@o2.pl D r W o jc ie c h T a ras In s ty tu t A d m in is tr a c ji i P ra w a P u b lic z n e g o U M C S w L u b lin ie PI. M . C u r ie - S k lo d o w s k ie j 5 2 0 - 0 3 1 L u b lin wojtar I960@o2.pl 6 Dz. U. N r 4, poz. 17. 7 Dz. U. z 2006 r. N r 50, poz. 362 i N r 126, poz. 875.
działalności leśnej w terenie, na k tó ry m znajdują się zabytki archeologiczne, obow iązek p o k ry cia kosztów b a d a ń archeologicznych oraz sp o rząd zen ia ich d o kum entacji, jeżeli jest to n iezbędne dla o c h ro n y tych zabytków. Z d an iem A utora, przepis ów jest n iezg o d ny z art. 31 ust. 3 K onstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, bow iem ten zaw iera en u m eraty w n y i zam k n ięty k a ta log p rzesłan ek pozw alających na ograniczenie k o n sty tucyjnych p raw i w olności, w śród k tó ry ch b ra k o c h ro ny zabytków. W prow adzenie o d p łatn o ści za p rz e k a zaną w ojew ódzkiem u k o n serw ato ro w i zabytków d o k u m en tację b ad ań , w y k o n an ą n a zlecenie inw estora, byłoby skuteczną o ch ro n ą tego o statniego p rzed zbyt p o c h o p n y m p o d ejm o w an iem decyzji o n ie z b ę d n o ści p rzep ro w ad zen ia b a d ań archeologicznych. A utor w yraził żal, że podczas now elizacji ustaw y z 2003 r. nie d o k o n an o reform y służb k o n serw ato rsk ich przez przekształcenie ich w niezesp o lo n ą ad m in istrację rzą dow ą z G łów nym K onserw atorem Z abytków n a czele. D arm o je d n a k szukać arg u m en tó w m ery to ry czn y ch , k tóre u zasadniałyby w yłączenie w ojew ódzkich k o n serw ato ró w zabytków z ad m in istracji zespolonej p o d zw ierzchnictw em w ojew ody spraw ującego w ładzę ad m in istracji ogólnej8. M ożna w ięc o dnieść w rażenie, iż jed y n y m i przyczynam i zainicjow ania kolejnej m o dyfikacji u stro ju teren o w y ch o rganów ad m in istracji publicznej jest p o d n iesien ie p restiżu p racow ników służb k o n serw ato rsk ich i łatw iejszy dostęp do ro zd zie lanych przez b u d żet p ań stw a p ieniędzy podatników .
D o nied aw n a praw n ik ó w m ających coś rozsądnego do n ap isan ia n a tem at o c h ro n y zabytków m o żn a było policzyć n a palcach jednej ręki. O statn ie lata zm ieniły te n stan rzeczy, przybyw a badaczy, inicjatyw i p ro g ra m ów. W śró d n ich zasługuje n a u zn an ie zam ierzenie p rac o w n ik ó w W ydziału Praw a i A d m in istracji UAM, a to z uw agi na długofalow ość, integracyjny ch arak ter i p rzystępność przekazyw anych treści.
8 W śród przyczyn uzasadniających w yodrębnienie z a d m inistracji zespolonej (ogólnej) pionu organów adm inistracji niezespolonej (specjalnej) najczęściej w ym ienia się koniecz ność utrzym ania scentralizow anego kierow nictw a z uwagi na wagę w ykonywanych zadań (adm inistracja skarbow a i w oj skowa), uw arunkow ania geograficzne (adm inistracja m orska i górnicza) oraz wąską specjalizację techniczną (urzędy p ro biercze), zob. E. O chendow ski, Organy administracji niezespo lonej i zakłady administracyjne. W: System praw a ad m in istra cyjnego. Tom 2, red. J. Jendrośka. W rocław 1977, s. 301-305; M. Jełowicki, Organy administracji specjalnej. W arszawa 1990, s. 24-35; Z. Leoński, Zarys prawa administracyjnego. Warszawa 2000, s. 45-54 i 121-123; E. Knosala, Zarys nauki administracji. K raków 2005, s. 124.
