Ma r e k Kr z y m k o w s k i (Poznań)
Nadzwyczajne pełnomocnictwa dla Rady Ministrów
w 1812 roku
Sondervollmächte für den Ministerrat des Herzogtums Warschau 1812
Powers of attorney extraordinary for the Council of Ministers in 1812
1
.
Prawne podstawy funkcjonowania Rady Ministrów 2.
Dekrety z 26 maja 1812 r. 3.
Publikowanie uchwał Rady Ministrów wydawanych na podstawie nadzwyczajnych pełnomocnictw. 4.
Konflikt z Radą Stanu.5
.
Uchwały Rady Ministrów podejmowane w ramach nadzwyczajnych pełnomocnictw.1
.
Rechtliche Grundlagen des Ministerrates. 2.
Dekrete vom 26. Mai 1812. 3.
Verkündung der aufgrund der Sondervollmächte erlassenen Beschlüsse des Ministerrates. 4.
Konflikt mit dem Staatsrat. 5.
Beschlüsse des Ministerrates gefasst im Rahmen der Sondervollmächte.1
.
The legal grounds for the functioning of the Council of Ministers. 2.
Decrees of 26th May 1812. 3.
Publi cation of the resolutions of the Council of Ministers issued on the basis of powers of attorney extraordinary.4
.
Conflict with the Council of State. 5.
Resolutions of the Council of Ministers passed through the powers of attorney extraordinary.1
R ada M in istró w K sięstw a W arszaw sk ieg o p ow stała i fu n k cjo n o w a ła na pod staw ie p rzep isów K o n sty tu cji z 2 2 lip ca 1 8 0 7 r.1 W śró d p ań stw zależnych od n ap o le o ń sk iej F ra n cji tylko w tej k o n sty tu cji p rzew id zian o p o w o łan ie ta kiego organu. F aktycznie rad y m in istró w p o siad ały rów n ież k ró lestw a W ło c h i H oland ii. N ie m iały je d n a k on e u m oco w an ia w ustaw ie z asad n iczej2.
W art. 11 K o n sty tu c ji z o sta ł o k reślo n y sk ład R ady M in istrów , n a to m ia st o je j zad an iach m ow a b y ła w art. 8. Z g o d n ie z n im R ada M in istró w m ia ła być 1 Funkcjonowanie i kompetencje Rady Ministrów zostały omówione m.in. przez M. Kallasa (Konstytucja Księstwa Warszawskiego. Jej powstanie, systematyka i główne instytucje w związku
z normami szczegółowymi i praktyką, Toruń 1970), W. Sobocińskiego (Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego, Toruń 1964), M. Rostworowskiego (Rada Ministrów i Rada Stanu Księstwa Warszawskiego, Kraków 1911).
2 We Francji Rady Ministrów nie przewidywały przepisy konstytucji ani akty niższorzędne. W. Sobociński, Historia ustroju..., s. 112; M. Kallas, Konstytucja..., s. 89.
fo ru m p o ro zu m iew an ia się m in istró w w sp raw ach w y k raczający ch p oza zakres ich indyw idualnych k o m p e te n cji. T ak ie u zg od n ien ia m iały by ć p rzed staw ian e k rólow i do zatw ierd zen ia3.
Rada M in istró w zaczęła działać od 5 p aździernika 1 8 0 7 r. W ów czas p e łn o m o cn ik Fryderyka A ugusta hrabia Jan A d o lf Sch on feld o g ło sił n o m in a cje prezesa Rady M in istró w i m inistrów . N astąpiło to na ostatn iej sesji K o m isji R ząd zącej4. Pierw szym p rezesem Rady M in istró w z o stał Stanisław M ałachow ski. Po jeg o dy m isji fu n k cję p e łn ił Ludw ik G utakow ski, a po nim , od 2 5 m arca 1 8 0 9 r., Stanisław K ostka P o to ck i5. P rezes Rady M in istró w s ta ł jed n o cz e śn ie na czele Rady Stanu.
O rg a n iz a cję w ew n ętrzn ą R ady M in istró w regu low ała p o czątk o w o je j w ła sn a u chw ała z 8 p aźd ziern ik a 1 8 0 7 r. W k ró tc e n iezad ow o lon y z sam ow oli Rady, p rzejaw iającej się w u ch w alen iu tego aktu, F ryd eryk A u gu st w ydał d ek ret z 2 4 g ru d n ia 1 8 0 7 r. o o rg an izacji, k o m p e te n c ja c h i zasad ach d z iałaln o ści R ady S ta n u i R ady M in istró w K sięstw a W arszaw sk ieg o. W ed łu g w yraźnej dysp ozycji § 4 ty tu łu I, R ada M in istró w n ie p o d ejm o w ała w iążący ch d ecy z ji6.
Z a sad n iczą zm ian ę p o zy cji i u p raw n ień R ady M in istró w p rzy n io sły d ek rety z 2 0 cz e rw ca i 10 w rześn ia 1 8 1 0 r. W p ierw szy m Fryd eryk A u gu st n a d a ł m i n istro m praw o do p o d ejm o w an ia d ziałań w sp raw ach w ym ag ający ch nagłych d ecyzji, w sy tu a cja ch , gdy ich n ie p o d ję cie m o g ło b y p rzy n ie ść z n aczn e szkody. O ta k ic h k ro k a ch m in iste r m u sia ł p ow iad am iać R adę M in istrów , k tó ra rozw a żała zasad n o ść p ro p o n o w an y ch rozw iązań. K w estie te reg u low ał art. 6 aktu. D e k re t p rzew id yw ał ró w n ież dokonyw anie u zg od n ień p o m ięd zy m in istram i. Były one w pisyw ane do p ro tok o łu . W ed łu g W . S o b o ciń sk ieg o , p o ro zu m ien ia tak ie były fak ty czn ie u ch w ałam i R ady M in istrów . W d ek recie z 10 w rześnia k ró l w zasad zie p o w tó rzy ł to, co zo stało p o sta n o w io n e w art. 6 d ek retu z 2 0 cz e rw ca 1 8 1 0 r.7
3
Dziennik Praw [Księstwa Warszawskiego] (dalej: DPKW), t. 1, s. IV-VIII; W. Sobociński,Historia ustroju..., s. 112; M. Kallas, Konstytucja..., s. 89.
4
Protokoły Rady Stanu Księstwa Warszawskiego, t. 1, cz. 1-2, wyd. B. Pawłowski, Toruń 1960, 1962, t. II, cz. 1-2, wyd. B. Pawłowski, T. Mencel, Toruń 1965, 1968, t. 3, cz. 1-2, wyd. M. Kallas, T. Mencel, Warszawa 1995, 1996, t. 1, cz. 1, s. VIII, 1; M ateriały do dziejów Komisji Rządzącejz r. 1807, t. 1: Dziennik czynności Komisyi Rzadzącej, wyd. M. Rostworowski, t. 1, s. 477-484.
5
M. Rostworowski, op. cit., s. 7 (przyp. 3); Ustawodawstwo Księstwa Warszawskiego, aktynormatywne władzy najwyższej, t. 1-4, oprac. W. Bartel, J. Kosim, W. Rostocki, Warszawa
1964-1969, t. 1, s. VII; W. Sobociński, Diariusz sejmu..., s. 164; ibidem, Historia ustroju..., s. 113; Materiały..., t. 1, s. 480. B. Szyndler, Stanisław Nałęcz Małachowski 1736-1809, [Warszawa 1979], s. 307-308; Protokoły..., t. 1, cz. 1, s. 37, 67-68; E. Machalski, Ludwik Gutakowski. Prezes
Rady Stanu i Ministrów, Dubno 1938, s. 42; M. Kallas, Konstytucja..., s. 93.
6
DPKW, t. I, nr 2, s. 37-45; W. Sobociński, Historia ustroju..., s. 112; M. Kallas, Konstytucja..., s. 89-90. Tytuły aktów prawnych w oparciu o Ustawodawstwo...,.7
M. Kallas, Konstytucja..., s. 91; Ustawodawstwo..., t. 2, s. 162, 202; W. Sobociński, HistoriaNa d z w y c z a j n e p e ł n o m o c n i c t w a d l a Ra d y Mi n i s t r ó w... 1 1 7 To praw ne in stru m entariu m Rada M in istrów uznała za niew ystarczające w o b liczu groźby w ybuchu w ojny na początku 1811 r. D ała tem u w yraz w m em oriale skierow anym do króla 28 m arca tego roku. Prosiła, aby Fryderyk A ugust upoważ n ił ją do podejm ow ania w szelkich środków, jakie uznałaby za konieczne w obliczu nagłych okoliczności. Rada nie w skazała przy tym , w jakim zakresie m ogłaby takie działania podejm ow ać. K ról w związku z tym zażądał określenia, jakie nadzw y czajne k om p etencje, w edług m inistrów , należałoby Radzie przyznać. Ci, oprócz w skazania takich środków, zw rócili uwagę na to, że dekret z 2 0 czerw ca 1810 r. nie został ogłoszony, co w dużym stopniu w iązało m inistrom ręce. Fryderyk A ugust w odpowiedzi, wydał d ekret z 25 kw ietnia 1811 r., w k tórym tłum aczył, że nie było w skazane ogłaszanie dekretu z 2 0 czerw ca 1810 r. D o dekretu z 25 kw ietnia m on ar cha dołączył w spom niany ju ż dekret z 10 w rześnia 1810 r.8
2
P ro b le m n ad an ia R adzie M in istró w szczeg ó ln y ch u p raw n ień p o w ró cił w m a ju 1 8 1 2 r., k ied y w o jn a z R o sją sta ła się n ie u c h ro n n a . Fryd eryk A u gu st w ydał 2 6 m a ja dw a dekrety. W p ierw szy m u d zielał R adzie M in istró w n ad zw yczajny ch p e łn o m o cn ictw . C el w ydania tego aktu z o sta ł w skazany w jeg o p ream b u le: z w a ż y w sz y n a d z w y c z a jn e t e r a ź n ie js z e j c h w ili o k o lic z n o ś c i, i w ie lk ie
p r z e z n a c z e n ia n a r o d o w i r o k u ją c e , fa ó r e w y m a g a ć b ę d ą r o z w in ię c ia ś r z o d k ó w n a jś p ie s z n ie js z y c h i n a jr o z le g le js z y c h b e z p r z y p u s z c z e n ia ż a d n e j z w ło k i a n i co d o ic h p r z y ję c ia , a n i c o d o w y k o n a n ia . S t ą d u z n a ją c p o t r z e b ę u s t a n o w ie n ia w W a r s z a w ie w ła d z y c e n t r a ln e j o p a t r z o n e j m o c ą p o t r z e b n ą d o p r z e d s ię w z ię c i a t a k o w y c h ś r z o d k ó w p o d n a s z ą n ie p r z y to m n o ś ć 9 k ró l p o stan o w ił, by: R a d a M in is tr ó w w p r z y p a d k a c h n a g ły ch , j a k i e t e r a ź n ie js z e o k o lic z n o ś c i w y d a r z ą i p o d o d p o w ie d z ia ln o ś c ią n a m j e j c z ło n k ó w , s p r a w o w a ć b ę d z i e z u p e łn ą w ła d z ę z K o n s ty tu c ji n a m s łu ż ą c ą . R a d a M in is tr ó w b ę d z i e m o g ła n a m ie js c a w a k u ją c e m ia n o w a ć a ż d o n a s z e g o p o t w ie r d z e n ia . B ę d z i e m o g ła u r z ę d n ik ó w p u b lic z n y c h w u r z ę d o w a n iu z a w ie s z a ć . N ie b ę d z i e m o g ła a n i z a w ie s z a ć a n i z m i e n i a ć m i n istrów . N ie b ę d z i e m o g ła n a r u s z a ć s ą d o w n ic t w a 10. U zu p ełn ie n ie m ty ch p o
8
Ibidem, s. 75.9
DPKW, t. 4, nr 45, s. 327; M. Rostworowski, op. cit, s. 78; W. Sobociński, Historia ustroju..., s. 112-113; M. Kallas, Konstytucja..., s. 91-92; tenże, Diariusze sejmów Księstwa Warszawskiego(rok 1812), „Teki Archiwalne" 1989 (nr 21), s. 109; idem, Organy administracji terytorialnej w Księstwie Warszawskim, Toruń 1975, s. 14.
10
DPKW, t. 4, nr 45, s. 328; M. Rostworowski, op. cit., s. 78; W. Sobociński, Historia ustroju... , s. 112-113; M. Kallas, Konstytucja..., s. 91-92; tenże, Diariusze sejmów..., s. 110; D. Nawrot, Litwa i Napoleon w 1812roku, Katowice 2008, s. 143 J. Falkowski, Obrazy z życia kilku ostatnich pokoleń w Polsce, Poznań 1886, t.
sta n o w ie ń b y ło zo b o w iązan ie R ady do p row ad zen ia p ro to k o łó w sesji i p rze sy łan ia ich k rólow i. K o n se k w en cją n ad an ia R adzie M in istró w k o m p e te n cji sta n o w ią cy ch by ło o k reślen ie fo rm y p o d ejm o w an ia p rzez n ią d ecy zji - form y uchw ał. O w yniku g ło so w ań m ia ła d ecy d ow ać w ięk szo ść głosów , a w p rzy p ad ku ró w n o ści p rzew ażał g łos p rezesa. U ch w ały R ady M in istró w p o d ejm o w an e n a pod staw ie d ek retu z 2 6 m a ja m iały o bow iązyw ać „dopókąd p rzez n as (czyli k ró la - przyp. M .K .) od w ołan e bąd ź n ie p rzy jęte n ie zo stan ą" D e k re t k o ń czy ł się n a ło ż e n ie m obow iązku je g o op u blik ow an ia w D zien n ik u Praw 11. W drugim d ek recie z tego sam ego d nia Fryd eryk A u gu st o k reślił fo rm ę, ja k ą R ada M in i stró w m iała zach o w ać dla u ch w ał w ydaw anych na p od staw ie nad zw yczajn y ch p e łn o m o c n ic tw 12.
Z tr e ś c i p ierw szeg o d ek retu z 2 6 m aja w ynikało, że R ada M in istró w m ogła k o rzy stać z nad an ych w n im p e łn o m o c n ic tw jed y n ie w n ag ły ch przypad kach. To o g ra n icz e n ie Fryd eryk A u gu st k on sek w en tn ie w p row ad zał do k o lejn y ch ak tów, w k tó ry c h ced o w ał sw o ją w ładzę na organy k rajow e. Tak z a cie śn ił k o m p e te n c je R ady S ta n u w d ek recie z 2 5 m a rc a 1 8 0 9 r. w ydanym w zw iązku z w ojn ą z A u strią. P o d o b n ie p ostąp ił, w yd ając d ek rety dla R ady M in istró w 2 0 czerw ca i 10 w rześn ia 1 8 1 0 r.13 O tym , k tó re p rzypad ki n ależało u zn ać za nagłe, Rada m u siała je d n a k d ecyd ow ać sam a. Jak z tego w ynika, p rzy n ajm n iej form aln ie, n aw et w czasie w ojny, R ada m o g ła d ziałać jed y n ie w tedy, gdy u znała k o n ie c z n o ś ć p o d ję cia k roków w sy tu a cja ch nagły ch . D ysk u sy jn e je s t, czy d ek ret z 26 m a ja m ia ł ch a ra k ter tem p oralny, to znaczy, czy o bow iązyw ać m ia ł jed y n ie w o k resie w ojny. Z a ta k ą in te rp re ta c ją p rzem aw iało użycie w p ream b u le słów : „zw ażyw szy n ad zw y czajn e te ra ź n ie jsz ej chw ili o k o lic z n o śc i" Było to jed n a k sform u łow an ie n a tyle n ie o stre , że tru d n o je u zn ać za w sk azu jące w sp o sób p ew ny g ran ice czasow e, w ja k ic h R ada M in istró w m o g ła k o rz y sta ć ze sw ych n ad zw y czajn y ch p e łn o m o cn ictw .
K ró l ce d o w a ł n a R adę M in istró w p e łn ię sw o je j k o n sty tu c y jn e j w ładzy. N a le ż a ła do n ie g o n ajw y ższa w ład za w p ań stw ie. W s z c z e g ó ln o śc i m ia ł p e łn ię w ład zy w y k o n aw czej. Jed y n ie k ró lo w i p rzy słu g iw ała in icja ty w a u staw o d aw cza. K ról m ia ł u d z ia ł ta k ż e w u staw od aw stw ie, n aw et w sferz e z a strz e ż o n e j dla S e jm u . D o n ie g o n a le ż a ło praw o zw oły w an ia S e jm u i zg ro m a d z e ń w y b o r czy ch . K ró l m ia ł praw o łask i, a ta k ż e d o k o n y w ał o b sad y w sz y stk ich stan o w isk p ań stw o w y ch , p o za p o w o ły w an iem cz ło n k ó w Izb y P o selsk iej. D o n ie g o też
11
DPKW, t. 4, nr 45, s. 328; M. Rostworowski, op. cit., s. 78; W. Sobociński, Historia ustroju..., s. 112-113; M. Kallas, Konstytucja..., s. 91-92.12
AGAD ARM ks. kanc. sygn. 71, s. 453, akta spraw sygn. 17, s. 10; M. Rostworowski, op. cit., s. 78.13
Ustawodawstwo..., t. 2, s. 39; M. Rostworowski, op. cit., s. 32-35; M. Kallas, Konstytucja..., s. 91-92, 98; W. Sobociński, Historia ustroju..., s. 112, 115.Na d z w y c z a j n e p e ł n o m o c n i c t w a d l a Ra d y Mi n i s t r ó w... 1 1 9 n a le ż a ło praw o d y m isjo n o w a n ia w sz y stk ich fu n k c jo n a riu sz y p u b liczn y ch , p o za se n a to ra m i i sęd z ia m i. W za k resie o b ro n n o ś c i k ró l p o sia d a ł n ajw y ższą w ład zę w o jsk o w ą 14. W y lic z e n ie (n ie p e łn e ) ty ch k o m p e te n c ji k ró la p ozw ala z ro z u m ie ć , ja k w ielk ą w ład zę o trz y m a ła R ada M in is tró w n a p o d staw ie d e k re tu z 2 6 m aja.
U szczeg ó ło w ien ie ty ch u praw nień, zaw arte w te k ście d ekretu, spraw ia w ra żenie, ja k b y n ie by ło do k o ń ca przem yślan e. Jaki sen s m iało b o w ie m stw ier dzenie, że R ada M in istró w m o g ła p ow oły w ać czy zaw ieszać urzędników , skoro tak ie praw o m ia ł król. O g ra n icz e n ia u p raw n ień R ady M in istró w d otyczyły je dynie d w óch sfer. R ada n ie m o g ła z m ie n ia ć i zaw ieszać m in istró w ani in g e ro w ać w o rg a n iz a cje sąd ow nictw a.
D o w ydania d ekretu z 2 6 m aja Fryderyk A ugust zo stał zm u szony przez N a p oleo n a w czasie p op rzed zająceg o ro zp o częcie w ojn y z R osją zjazdu m on arch ów z cesarzem F ran cji, jak i od był się w D reźn ie w m aju 1 8 1 2 r. N ap oleon zam ierzał w yw ołać na ziem iach p olskich ru ch narodow ow yzw oleńczy w ym ierzony w ca rat. Takim p ow staniem , z n atu ry rzeczy, pow inny kierow ać czynniki krajow e. D latego cesarz, za p ośred n ictw em m in istra H. M areta, dorad zał Fryderykow i A ugustow i zdanie w ładzy rządow i w arszaw skiem u. Poza tym k o n iecz n o ść funk cjo n o w an ia spraw nie d ziałającego organu w ładzy z upraw nieniam i głow y p ań stw a była paląca w obliczu i w czasie wojny. W trak cie rozm ów z N ap oleonem Fryderyk A ugust p ozostaw ał zapew ne pod w rażen iem uchw ały Rady M in istrów z 16 m aja. W g orzkich słow ach skarżyła się na bied ę w k raju spow odow aną re kw izycjam i francu skim i. M in istrow ie byli gotow i p o d ać się naw et do zbiorow ej dym isji. J. Poniatow ski zap rop onow ał przew rotnie, aby ad m in istrację k raju od dać w rę ce F ran cu zów 15. W pływ N ap oleon a na decyzję Fryderyka A ugusta p o tw ierdzają d ziałania zm ierzające do odw leczenia m o m en tu pu blikacji d ekretu 16. N a zw iązek d yp lom acji fran cu skiej z w ydaniem dekretu z 2 6 m aja w skazyw ało bezp ośred n ie pow iązanie czasow e p om ięd zy jeg o pod pisaniem a p ow ołaniem w następ nym dniu, 2 7 m aja, am basad ora w W arszaw ie. Z o sta ł n im arcybiskup M alin es D om in iq u e Pradt. U stan ow ien ie am basad ora w m iejsce d o ty ch czaso w ego rezydenta w skazyw ało na zm ianę polityki francu skiej w o b ec Księstw a.
14
M. Kallas, Konstytucja..., s. 71-80; W. Sobociński, Historia ustroju..., s. 109-110; Historiapaństwa i praw a Polski, t. 3: Od rozbiorów do uwłaszczenia, red. J. Bardach, M. Senkowska-
Gluck, Warszawa 1981, s. 90-91.
15
J. Willaume, Fryderyk August jako książę warszawski (1807-1815), Poznań 1939, s. 275-278, 283; T. Mencel, Feliks Łubieński, minister sprawiedliwości Księstwa Warszawskiego (1758-1848), Warszawa 1952, s. 188; Correspondance inedite de Napoleon Ier conservee aux Archives de laGuerre, wyd. E. Picard, L. Tuetey, Paris 1925, s. 386-387; Correspondance de Napoleon Ier, Paris
1867, t. 23, s. 473 n.
16
Instrukcje i depesze rezydentów francuskich w Warszawie 1807-1813, wyd. M. Handelsman, Kraków 1914, t. 2, s. 90-91 (przyp. 4).O p ró cz innych upraw nień m ia ł o n u czestn iczy ć w o brad ach Rady M inistrów . M ia ł się stać faktycznie zw ierzchnikiem w ładz K sięstw a17.
Sy m p to m aty czn e, że w przy gotow y w aniu ak tu o ta k im z n acze n iu dla fu n k cjo n o w a n ia p ań stw a nie b ra ły u działu żadne organy krajow e. B rak w ak tach R ady M in istró w czy R ady S ta n u śladów p ro jek tó w n ad zw y czajn y ch p e łn o m o c n ic tw czy w zm ian ek o dyskusji n ad n im i. D latego w ydanie d ek retu z 2 6 m aja 1 8 1 2 r. m u siało b y ć dla R ady M in istró w zask oczen iem . Jak p isa ł J. W illau m e, b io g ra f F ryd eryka A u gu sta, k o n ie c z n o ść zrz e cz en ia się zn aczn ej cz ę ści w ładzy dotkliw ie zab o lała lu b u jąceg o się w je j sp raw ow aniu k ró la 18.
Fryd eryk A u gu st w ysłał d ek ret z 2 6 m a ja 1 8 1 2 r. w ie cz o re m tego sam ego d nia, w k tó ry m go pod p isał. D o W arszaw y zaw iózł go saski kurier. D e k re t z 2 6 m a ja 1 8 1 2 z o sta ł d o ręczo n y p rezesow i R ady M in istró w i R ady S ta n u S. P o to c k iem u p raw d op od obn ie 2 9 m a ja 1 8 1 2 r. W ty m b o w ie m dniu p rezes p ow iad o m ił o n im o ficja ln ie R adę Stan u . N aw et n ajszy b szy k u rier n ie m ó g ł d o ręczy ć tego d ek retu w cześn iej. O d p ow ied zią n a in fo rm a c ję S. P o to ck ie g o b y ła d ekla ra c ja z am ieszczo n a w p ro to k o le tej sesji: „Rada po w y słu ch an iu tego d ek retu ośw iad czy ła im b ard ziej zn a i czu je ciężar ro zszerzo n e j je j w ładzy w te ra ź n ie j szy ch w o je n n y ch o k o licz n o ścia ch , tym m o c n ie jsz a sta je się dla n iej p obu dka dążyć p rzez n a tę ż o n e u siłow an ia do tego, aby o d p o w ied zieć ch lu b n e m u dla n iej zau faniu sw ego m o n a rch y ”19.
2 7 m aja 1 8 1 2 r., d zień po p o d p isan iu d ek retu o n ad zw y czajn y ch p e łn o m o c n ictw a ch , k ró l w ydał k o lejn y d ek ret, w k tó ry m nakazy w ał w strzy m an ie p u b li k a cji d ek retu z 2 6 m aja. W akcie tym k ró l nakazyw ał: „ogłoszen ie i w ykonanie d ek retu n aszeg o p o d d n iem 2 6 m aja 1 8 1 2 , p rzez k tó re n u dzieliliśm y nadzw y cz a jn ą w ładzę n aszej R adzie M in istró w m a z o sta ć w strzy m an e do d nia ósm ego cz e rw ca ro k u b ie ż ą ce g o ”20. D ziałan ia te zn am io n o w ały ch a o s na dw orze d rez d eń sk im i b ra k k o o rd y n a cji p o m ięd zy d yp lom atam i sask im i i fran cu sk im i. Z a o p ó ź n ie n iem p u b lik acji d ek retu z 2 6 m a ja 1 8 1 2 r. stała d y p lo m acja fran cu sk a. Ó w czesn y m in iste r spraw zag ran iczn y ch F ra n cji H ugues M a re t, k siążę B assa- n o p o śred n io p rz y z n a ł to w liście do L ou isa B ig n o n a, rezyd en ta n a p o le o ń sk ie go w W arszaw ie. P isa ł w n im , że ce sa rz życzył sob ie, ażeby d ek ret te n n ie zo stał opu blikow any p rzed 8 cz e rw ca 1 8 1 2 r. L. B ig n o n z o sta ł o b a rcz o n y o bow iązkiem p o w strzy m an ia p u b lik acji tego d ek retu p od jak im k o lw iek p o zo rem . G d yby je d 17 J. Willaume, op. cit., s. 283; B. Grochulska, Księstwo Warszawskie, [Warszawa 1991], s. 203; D. Nawrot, op. cit., s. 146; J. Falkowski, op. cit., s. 18-19; M. Kallas, Diariusze sejmów..., s. 110. 18 J. Willaume, op. cit., s. 283; T. Mencel, op. cit., s. 188. Tezę o wymuszeniu na Fryderyku Auguście wydania dekretu z 26 maja 1812 r. podzielali również W. Sobociński (Historia ustroju..., s. 112 113) i M. Kallas (Konstytucja..., s. 91).
19 AGAD ARM ks. kanc. sygn. 71, s. 452-453.
20 AGAD ARM ks. kanc. sygn. 71, s. 454; akta spraw syg. 17, s. 11; Ustawodawstwo..., t. 4, s. 3; M. Rostworowski, op. cit., s. 78.
Na d z w y c z a j n e p e ł n o m o c n i c t w a d l a Ra d y Mi n i s t r ó w. 1 2 1 n ak d ek ret z o sta ł w ydrukow any p rzed n a d e jście m in stru k c ji od m in istra spraw zag ran iczn y ch, am b asad o r m ia ł p o d ją ć śro d k i n ad zw yczajn e dla zap ob ieżen ia p rze d o stan ia się tre śc i d ek retu do w iad o m o ści p u b liczn e j. H. M a re t zalecał, aby w tak im p rzypad ku z atrzy m ać d y stry b u cję op u blik ow aneg o dekretu, a w szyst kie eg zem p larze p rzek azać kom u ś zau fan em u (en m a in s su res). W je g o ręk ach m iały o czek iw ać do czasu o g ło szen ia, czyli do 8 cz e rw ca 1 8 1 2 r.21
P rezes R ady M in istró w i R ady S ta n u o trz y m a ł d ek ret z 2 7 m a ja ju ż 3 0 tego m iesią ca , a w ię c d zień p o o d czy tan iu R adzie M in istró w d ek retu o n ad zw y czaj n ych p e łn o m o cn ictw a c h . S . P o to ck i n a ty ch m ia st p o w iad o m ił o ty m m inistrów . S z czeg ó ln ie is to tn e by ło p o w iad o m ien ie m in istra spraw ied liw ości, b o to do n iego n ale żała p u b lik acja dekretu. C o ciekaw e, in fo rm a c ja o ty m zo stała zap i san a w p ro to k o le se sji 2 9 m aja. Było to m ożliw e, b o czy stop isy p ro to k o łó w były sp o rząd zan e n aw et k ilka dni po sesji. Z ap ew n e p rezes n a k azał p ro tok o lan tow i z a m ieszczen ie tak iej w zm ian k i, w tra k c ie p isan ia czystopisu , ch o c ia ż dotyczyła on a zd arzenia, k tó re n ie m iało m ie jsca na w sp om n ian y m p o sied zen iu 22.
P óźn iej p o d ję to d ecy zję, żeby datę og ło szen ia tego d ek retu p rz e su n ą ć tak , aby n ie n astąp iła o n a p rzed 15 cze rw ca 1 8 1 2 r. D ecy z ję o k olejn y m p rz e ło ż e n iu p o d an ia do p u b liczn e j w iad o m o ści tego d ek retu p o d ją ł zap ew ne N ap oleon. O dalszej zw łoce w o g ło szen iu d ek retu z 2 6 m a ja p o in fo rm o w a ł R adę M in istró w am b asad o r fran cu sk i w W arszaw ie D. P rad t. N a sesji 15 cze rw ca, na k tó rej był obecny, za b ra ł g ło s i, ja k to zap isano w p ro tok o le, „u czy nił n ap rzó d uwagę, że u m ów ion y m zo stało , iż p u b lik acja d ek retu ro zciąg ająceg o w ładzę R ady M in i strów nie m a w yp aść p rzed 15 b .m ., le c z n ie id zie zatem , aby k o n ie c z n ie w tym dniu n astąp iła, żąd ał p rzeto od ło żen ia je j je sz c z e do in n e j ch w ili”23. D. P rad t nie w yjaśn ił, p rzez kogo zo stało „u m ów ion e” dalsze o d ło żen ie p o d an ia do w ia d o m o ści d ek retu z 2 6 m aja. P o lecen ie k o lejn eg o p rz e su n ięcia p u b lik acji tego d ek retu o trz y m a ł D. P rad t od m in istra spraw zag ran iczn y ch H. M a re ta w liście z 9 cze rw ca 1 8 1 2 r. W czasie, gdy to cz y ły się zabiegi o od ło żen ie og ło szen ia d e k retu , b y ł o n ju ż p raw d op od obn ie w ydrukow any. Jeg o p u b lik acja n astąp iła b o w iem w D zien n ik u P raw n r 4 5 . N a k o ń c u d o k u m en tu zn alazł się d opisek: „dzień og ło szen ia dnia 8 cz e rw ca 1 8 1 2 ”24. M im o w ydru kow ania D zien n ik a Praw z tą d atą n ie d oszło do je g o u p o w szech n ien ia. Z o sta ło o n o zap ew ne w strzy m an e,
21
Instrukcje i depesze..., t. 2, s. 90-91 (szczególnie przyp. 4); R. Bielecki, Encyklopedia wojennapoleońskich, Warszawa 2001, s. 393-394.
22
AGAD ARM ks. kanc. sygn. 71, s. 453; akta spraw sygn. 17 s. 1 (list S. Potockiego do ministra sekretarza stanu Stanisława Brezy).23
AGAD ARM ks. kanc. sygn. 71, s. 498-499; M. Kallas, Diariusze sejmów..., s. 110.24
DPKW, t. 4, nr 45, s. 327-328; Instrukcje..., t. 2, s. 123-124, 131. M. Rostworowski, op. cit., s. 78 (przyp. 1). Ostateczną decyzję w sprawie publikacji dekretu z 26 maja 1812 r. D. Pradt otrzymał od cesarza za pośrednictwem H. Mareta w liście tego ostatnie z 17 czerwca 1812 (Instrukcje..., t. 2, s. 137).b y ć m oże zgod nie z w ytycznym i, ja k ie w cześn iej o trz y m a ł L. B ig n o n . W „um ó- w ien iach " o k tó ry c h m ó w ił D. P rad t, m u sieli u cz estn icz y ć ze stro n y R ady M in i stró w je j p rezes i m in iste r sp raw ied liw ości. B e z ich udziału, a szczeg ó ln ie tego d ru giego, n ie m o ż n a b y b o w iem w strzy m y w ać p u b lik acji d ek retu z 2 6 m aja. W ta je m n ic z e n i w to byli te ż zap ew ne p o zo stali m in istrow ie. N a k olejn y ch se sja ch 12 i 15 cz e rw ca żad en z n ic h nie o d ezw ał się w spraw ie dek retu , k tó ry od kilku dni p o w in ien by ć p od an y do p u b liczn ej w iad o m o ści. P raw d op od obn ie w ię c byli p o in fo rm o w an i, że p u b lik acja się o p ó źn i25. W k o ń c u je d n a k d ek ret te n z o sta ł po d an y do p u b liczn ej w iad o m o ści, tak że p rzez w ydru kow anie go w p rasie. N astąp iło to 2 6 cze rw ca 1 8 1 2 r.26
3
W zw iązku z p o d ję cie m u chw ały z d nia 21 lip ca w spraw ie p op isow y ch u chy la ją cy ch się od słu żby w ojsk ow ej p o ja w ił się p ro b lem o g łaszan ia u ch w ał Rady M in istró w w D zien n ik u Praw. W je j o sta tn im artykule z o sta ł w ydany nakaz og ło szen ia w oficjaln y m p u b lik atorze K sięstw a („w ykonanie n in iejsze j u chw a ły, k tó ra w D zien n ik u Praw u m ieszczo n a b y ć m a ")27. W ydaw anie D zien n ik a Praw n ależało do obow iązków m in istra sp raw ied liw ości. W ła ś n ie F. Ł ubieński n a p o sied zen iu R ady M in istró w w dniu n astęp n y m , tzn . 2 2 lip ca, p rzed staw ił sw o je sk ru p u ły praw ne d o ty czące p u b lik acji u chw ały w spraw ie p op isow ych. P o in fo rm o w a ł R adę M in istró w , że p rze k azał tę u chw ałę do druku. M ia ł jed n a k w ątp liw ości co do le g a ln o ści ta k ich działań. D o ty ch cz a s b o w ie m k w estie p u b lik ow an ia ak tów o ch arak terze n o rm aty w n y m reg u lo w ał art. 7 5 d ek retu z 2 0 k w ietn ia 1 8 0 8 r. o o rg a n iz a cji m inisterstw . W m yśl tego p rzep isu to k ról d ecy dow ał, k tó re akty praw ne m iały b y ć p u blikow ane w D zien n ik u Praw 28.
D latego F. Ł u bień sk i z w ró cił się do R ady M in istró w z p y tan iem , czy rz e czy w iście było je j w olą o g ło szen ie tej u chw ały w o ficjaln y m p u b lik atorze, b ez uzyskania na to zgody Fryd eryk a A u gu sta. D o tej p o ry w D zien n ik u Praw były o g łaszan e jed y n ie d ek rety królew sk ie. P y tan ie by ło p o n iek ąd b ezsen so w n e , b o p rz e cie ż w m yśl d ek retu z 2 6 m a ja R ada M in istró w o trzy m y w ała p e łn ię k o m p e te n c ji k róla, p oza w skazanym i w yżej w yjątkam i. W żadnym razie do tych w y łączeń w d ek recie n ie zaliczo n o praw a do d ecyd ow an ia o p u b lik acji aktów
25 AGAD ARM ks. kanc. sygn. 71, s. 498-508.
26 „Gazeta Warszawska" nr 51 z 27 czerwca 1812 r., s. 887-888. W czasopiśmie tym wydrukowano ten dekret dwukrotnie. Najpierw 26 czerwca w dodatku nadzwyczajnym oraz dzień później. 27 Ibidem, s. 81; Ustawodawstwo..., t. 4, s. 43-44 .
28 AGAD ARM ks. kanc. sygn. 72, s. 87; K. Ossowski, Prasa Księstwa Warszawskiego, Warszawa 2004, s. 176; Ustawodawstwo..., t. 1, s. 96, t. 4, s. 45.
Na d z w y c z a j n e p e ł n o m o c n i c t w a d l a Ra d y Mi n i s t r ó w... 1 2 3 praw nych R ady M in istró w . M im o to R ada n a sw o jej sesji w dniu 2 2 lip ca 1 8 1 2 r. u znała, że „nie m a w ty m ani n ag ło ści, ani k o n ie c z n e j p otrzeby, aby je j u ch w a ła w ch o d ziła do D zien n ik a Praw, gdy tylko za ty m czaso w ą u w ażać się m oże, i dosyć, k ied y p rzez m in istró w do w yk on an ia w skazana, w g azetach o g ło sz o n ą b ę d z ie ”29. W zw iązku z tym R ada M in istró w p o d ję ła u chw ałę z m ien ia ją cą u chw ałę z p o p rzed n ieg o d nia w spraw ie p op isow y ch p rzez w yk reślen ie z niej słów n a k a zu jący ch o g ło szen ie w D zien n ik u P raw 30.
P on ow n ie do p ro b lem u pu blikow ania sw oich u ch w ał R ada M in istró w p o w ró ciła na sesji 3 listop ad a 1 8 1 2 r. N a w n io sek m in istra sp raw ied liw ości p rzy jęto zasady d o ty czące tej k w estii. P ostan o w io n o m ian o w icie, że co do uchw ał, „k tó re z ro d z a ju rz e cz y p rzypad ałyby do d zien n ik a”, R ada M in istró w k ażdorazow o m iała się zw racać do k ró la o p o le ce n ie je j op u blik ow ania w tym p u blikatorze. Z ak res aktów praw nych, k tó re były u m ieszczan e w D zien n ik u Praw, nie z o sta ł w yraźnie określony. O g ó ln ie m o ż n a stw ierd zić, że dru kow ane w n im były de k rety k rólew sk ie o ch arak terze n orm aty w n y m . Z a każdym razem o p u b lik acji d ecyd ow ał król. Z n a c z n a liczb a d ek retó w zaw ierający ch n o rm y p o w szech n ie o b o w iązu jące w d zien n ik u n ie zo stała o g ło sz o n a 31. D o czasu u zyskania d ecy zji k rólew sk iej u chw ały R ady M in istró w m iały b y ć o g łaszan e, „gdzie tego p o trz eb a ”. P rzez to o sta tn ie sform u łow an ie n ale żało ro z u m ieć p rzed e w szystkim pod aw anie do p u b liczn ej w iad o m o ści za p o m o c ą g a z et32. P ierw szym aktem , w k tó ry m zastoso w an o te zasady, b y ła u chw ała z 4 listop ad a 1 8 1 2 r. o n ad zw yczajnej o fierze i p oży czce w o je n n e j. W ra z z je j p o d ję cie m zw ró co n o się do k róla o zgodę na je j og ło szen ie w D zien n ik u Praw. N astąp iło on o w dniu 12 g ru d n ia 1 8 1 2 r. w n u m erze 4 7 tego w yd aw n ictw a33. P oza tą u ch w ałą tylko dwie zo stały op u blik ow an e w D zien n ik u Praw. Były to u chw ała z 2 8 listop ad a 1 8 1 2 r. 0 alew iacji w p o d atk ach dla lu d n o ści d o tk n iętej z n iszczen iam i w o jn y 1 8 1 2 r. 1 u chw ała z 2 0 g ru d n ia 1 8 1 2 r. w spraw ie p o b o ru je d n e g o u z b ro jo n eg o jezd n eg o z 5 0 dym ów w ie jsk ich 34.
D ru g i d ek ret z 2 6 m a ja o k reśla ł fo rm ę u ch w ał R ady M in istró w d ziałającej na pod staw ie nad zw yczajn y ch p e łn o m o cn ictw . M ia ły o n e zaw ierać n a stę p u ją cy w stęp: „Fryderyk A u gu st z b o ż ej łaski k ról saski, k siążę w arszaw ski e t c ., e t c .,
etc., R ada M in istró w z w ładzy so b ie u d zielonej d ek retem 2 6 m a ja 1 8 1 2 uchw ala
29 AGAD ARM ks. kanc. sygn. 72, s. 87; Ustawodawstwo..., t. 4, s. 45.
30 AGAD ARM ks. kanc. sygn. 72, s. 87; Ustawodawstwo..., t. 4, s. 43-44, s. 45 (w wydawnictwie tym zamieszczono uchwałę z 21 lipca 1812 r. w brzmieniu pierwotnym, tzn. łącznie z fragmentem nakazującym jej opublikowanie w Dzienniku Praw).
31 AGAD ARM ks. kanc. sygn. 72, s. 400; K. Ossowski, op. cit., s. 176. 32 AGAD ARM ks. kanc. sygn. 72, s. 400.
33 Ibidem, s. 403; DPKW, t. 4, nr 47, s. 403-406. 34 DPKW t. 4, nr 48, s. 419-420, s. 425-428.
itd."35. U ch w ały tak ie p od p isyw ać m ia ł p rezydu jący. To zastrzeże n ie w skazyw a ło na k o n ie c z n o ść sygnow ania ak tów R ady M in istró w p rzez p rzew od n icząceg o sesji, n a k tó rej u ch w ała b y ła p o d ję ta , a nie p rzez p rezesa R ady M in istró w i Rady Stan u . E k sp on o w ało to z n acze n ie p ro to k o łó w p o sied zeń , o k tó ry ch sta n o w ił d ek ret o n ad zw yczajn y ch p e łn o m o cn ictw a c h . Zw ykle u chw ały R ady M in istró w p od p isyw ał je j p rezes, jed n a k ż e n ie k tó re z u ch w ał są sygnow ane p rzez F. Ł u b ień sk ieg o , k tó ry p rzew od n iczy ł o b rad o m w zastęp stw ie n ie o b e c n e g o S. P o- to c k ie g o 36. Z asad y p row ad zen ia obrad , gdy p rezes b y ł n ieo b ecn y , o k reśla ł d e k re t z 2 4 g ru d n ia 1 8 0 7 r. o o rg an izacji, k o m p e te n cja c h i zasad ach d ziałaln o ści R ady S ta n u i R ady M in istró w K sięstw a W arszaw sk ieg o: p rze w o d n iczen ia sesji n ależało do p ierw szeg o m in istra w ed ług h ie ra rc h ii o k reślo n e j w art. 11 K o n sty tu cji. P ierw sze m ie jsce w śród m in istró w zajm o w ał m in iste r sp raw ied liw ości, k o lejn e m in iste r spraw w ew n ętrzn y ch itd. D latego w łaśnie, gdy n ie o b e c n y b y ł n a se sji S. P o to ck i, zastęp o w ał go F. Ł u b ień sk i37.
D o zasad d o ty czący ch fo rm a ln ej stro n y sw oich u ch w ał R ada M in istró w p o czątkow o się n ie stoso w ała. D e cy z ję w tej spraw ie p o d jęła n a se sji 15 cz e rw ca 1 8 1 2 r. To stanow isko pod yk tow an e było tym , że d ek ret o je j n ad zw y czaj n y ch p e łn o m o cn ictw a c h n ie b y ł je sz c z e ogłoszony. D o czasu p o d an ia go do p u b liczn ej w iad o m o ści R ada p o stan o w iła w skazyw ać o g lęd n ie na sw e p e łn o m o cn ictw a . U żyw ała zw ykle fo rm u łk i: „z m o c y p rzez n a jja śn iejsz e g o p an a s o b ie udzielonej", zaw artej we w stęp ach do u ch w ał38. P ierw szą u ch w ałą p o d ję tą z u ży ciem fo rm u ły o k reślo n ej w d ru gim d ek recie z 2 6 m aja 1 8 1 2 r. b y ła u ch w a ła z 2 5 cze rw ca d o ty cząca p o w o łan ia skład u „k om isji n ad zw yczajn ej p o trzeb w o jsk a"39.
35 AGAD ARM ks. kanc. sygn. 71, s. 453, akta spraw sygn. 17, s. 10; M. Rostworowski, op. cit., s. 78.
36 F. Łubieński podpisał się pod uchwałą z dnia 23 października 1812 r. w sprawie dostaw mięsa na potrzeby wojska (Ustawodawstwo..., t. 4, s. 67-68) i uchwałą z 26 października 1812 r. w sprawie dostawy mięsa i wódki do magazynów wojskowych przez kontrybuentów podatku koszernego (ibidem, s. 69).
37 DPKW t. 1, nr 2, s. 38-39.
38 AGAD ARM ks. kanc. sygn. 71, s. 507. Np. uchwała z 19 czerwca 1812 r. ustanawiająca komisję do załatwiania rekwizycji związanych z potrzebami wojsk sprzymierzonych. Potocznie określano ją jako komisję nadzwyczajna potrzeb wojska (Ustawodawstwo... , t. 4, s. 28-29).
39 AGAD ARM ks. kanc. sygn. 40, s. 12. Według T. Mencla, dekret przywiózł kurier wysłany przez Radę Ministrów (op. cit, s. 188).
Na d z w y c z a j n e p e ł n o m o c n i c t w a d l a Ra d y Mi n i s t r ó w. 1 2 5
4
W zw iązku z d ziałaln ością legislacyjn ą R ady M in istró w na podstaw ie n ad zw yczajnych p e łn o m o cn ictw doszło do je j konfliktu z R adą Stanu. Rada M in i strów p rzy p o d ejm ow an iu praw ie w szystkich u chw ał w ydaw anych na podstaw ie dekretu z 2 6 m aja 1 8 1 2 r. nie zw racała się o opinię do Rady Stanu. D otyczyło to nie tylko u chw ał typow o w ykonaw czych, ale także aktów o ch arakterze n o rm a tyw nym . Rada M in istró w nie przedstaw iała do zaopiniow ania R adzie Stan u n a w et p rojek tów u chw ał n akład ający ch daniny p u bliczn e n a obyw ateli K sięstw a. To p ostęp ow anie sp otk ało się z o strą re a k cją Rady Stanu. N a sesji 18 listopada 1812 r. w g orzkich słow ach u znała takie działania za sp rzeczn e z k on stytu cją. W edług członków Rady, w szelkie p ow szechnie obow iązu jące akty praw ne nakład ające na obyw ateli now e ciężary p u bliczne w inny by ć przez n ią opiniow ane. Rada Stan u zw róciła się do sw ojego prezesa, aby je j uwagi przekazał R adzie M inistrów , aby ta nie uchw alała now ych danin b e z udziału Rady Stanu. W posied zen iu tym nie u czestniczyli m inistrow ie, poza m in istrem stanu J. W ęg leń sk im 40.
U w agi R ady Stan u zo stały p rzez S. P o to ck ie g o p rzed staw io n e R adzie M in i strów na p o sied zen iu 2 4 listop ad a 1 8 1 2 r. M in istro w ie F. Ł u bień sk i i T. M a tu - szew icz w od p ow ied zi stw ierd zili, że R ada S ta n u m o g ła z ajm o w ać się jed y n ie p ro jek ta m i w n iesio n y m i do n iej p rzez m inistrów , n a p o le ce n ie króla. W k o n se k w en cji, czego ju ż obaj m ó w cy n ie dop ow ied zieli, je ż e li na pod staw ie d ek retu z 2 6 m a ja 1 8 1 2 r. R ada M in istró w zastęp o w ała króla, to m o g ła zrezygnow ać z p rzed k ład an ia R adzie S ta n u p ro jek tó w w n o szon y ch p rzez m in istró w 41.
M im o że g en eraln ie w yrzu ty R ady S tan u sform u łow an e n a se sji 18 listo pada 1 8 1 2 r. były zasadne, to n ależy zauw ażyć, że R ada M in istró w zw ró ciła się w jed n y m p rzypad ku do R ady Stan u o je j op inię w spraw ie u chw ały o c h a rak terze p od atk ow y m . D oty czy ło to p ro je k tu u chw ały z 4 listo p ad a 1 8 1 2 r. o n ad zw yczajn ej o fierze i p o ży czce w o je n n ej, k tó rą R ada S ta n u o m aw iała na p o sied zen iu w tym sam y m d n iu 42. B yć m oże p od w pływ em k rytyki R ady Stan u R ada M in istró w zw ró ciła się o za ję c ie stan o w isk a p rzez tę pierw szą, p ro jek tu u chw ały o ale w ia cja ch w p o d atk ach dla lu d n o ści d o tk n iętej z n iszczen iam i w o j ny 1 8 1 2 r. Po zaak cep to w an iu p rzez R adę S tan u n a p o sied zen iu 2 5 listopad a, R ada M in istró w p o d ję ła u chw ałę w tej spraw ie 2 8 listop ad a 1 8 1 2 r.43 O b ie te
40 AGAD ARS ks. kanc. sygn. 92, s. 578-579. 41 AGAD ARM ks. kanc. sygn. 72, s. 446-447.
42 DPKW t. 4, nr 47, s. 403-406; AGAD ARS ks. kanc. sygn. 92, s. 545-556 (na sesji 4 listopada 1812 r., gdy Rada Stanu zajęła się tym projektem, obecni byli wyjątkowo wszyscy ministrowie, oprócz oczywiście J. Poniatowskiego i S. Brezy.); M. Rostworowski, op. cit., s. 78 (przyp. 1). 43 DPKW t. 4, nr 48, s. 419-420; AGAD ARS ks. kanc. sygn. 92, s. 578; M. Rostworowski, op. cit., s. 78 (przyp. 1).
u chw ały zo stały op u blik ow an e w D zien n ik u Praw. T rz e c ia z w ydrukow anych w p u b lik atorze K sięstw a u ch w ał R ady M in istrów , czyli u chw ała z 2 0 grudnia 1 8 1 2 r. w spraw ie p o b o ru jezd n y ch n ie b y ła p rzed ło żo n a do a k ce p ta c ji przez R adę S ta n u 44.
5
Jak zau w ażył W . S o b o ciń sk i, u dzielenie nad zw yczajn y ch p e łn o m o cn ictw R adzie M in istró w n ie p ozbaw iało k ró la je g o k ierow n iczej ro li w państw ie. W i dać to ch ociażby , an alizu jąc d ziałaln o ść le g islacy jn ą F ryd eryka A u gu sta w tym ok resie. B io rą c p od uw agę jed y n ie akty o ch a ra k terz e n o rm aty w n y m lub za ta k ie u zn an e przez w ydaw ców U staw odaw stw a K sięstw a W arszaw sk ieg o (t. 4) w ciąg u p o n ad d z ie się ciu m ie się cy k orzy stan ia z nad zw yczajn y ch p e łn o m o c n ic tw R ada M in istró w w ydała 3 5 u chw ały u w zg lęd n ion e w ty m w ydaw nictw ie. W ty m sam y m czasie k ról w yd ał 9 0 d ek retów o ch arak terze no rm aty w n ym . Fryd eryk A u gu st, m im o sced o w an ia sw o jej w ładzy n a R adę M in istró w , nadal aktyw nie u cz estn icz y ł w ię c w praw odaw stw ie. W su m ie w e w sp om n ian y m ok resie p ow stało 1 25 ak tów n orm aty w n y ch . U d ział u ch w ał R ady M in istró w w tej liczb ie w y n o sił 28% 45.
U ch w ały w ydaw ane p rzez R adę M in istró w na p od staw ie p e łn o m o cn ictw ok reślo n y ch w d ek recie z 2 6 m a ja 1 8 1 2 r. m iały ró żn y ch arakter. Były w śród n ic h u chw ały n o rm aty w n e, u chw ały o ch arak terze p erso n aln y m , w tym przede w szystkim n o m in a c je i od w ołan ia z różn ych fu n k cji p u b liczn y ch , a tak że akty o ch arak terze typow o w ykonaw czym , w ty m g łów nie d ecy z je d o ty czące spraw finansow ych.
S zczeg óln ą k ateg o rię stan o w iły u chw ały zw iązane ze zw o łan iem S e jm u w 1 8 1 2 r. D o tego w yd arzen ia N ap o leo n p rzyw iązyw ał w ielk ą w agę. N a d z o ro w ać te d ziałan ia m ia ł fran cu sk i am basador. S p o śró d p olityków p o lsk ich p ierw sze sk rzyp ce w p rzy gotow an iach do S e jm u o d gry w ał T. M atu szew icz. U ch w a ły p o p rze d zające ob rad y p a rla m en tu n ależały do n a jw cześn iejszy ch u chw ał, w k tó ry c h R ada M in istró w sk orzy stała z nad zw yczajn y ch p e łn o m o cn ictw . To ona, a n ie król, p o d jęła fo rm a ln ie d ecy zję o zw ołan iu Se jm u . R ada S ta n u o k re śliła te ż te rm in ro z p o cz ę cia o b rad 46.
44 DPKW t. IV, nr 48, s. 425-428. 45 Ustawodawstwo... , t. 4, s. 25-117.
46 M. Kallas, Diariusze sejmów..., s. 111, 164; Ustawodawstwo..., t. 4, s. 30-31; „Gazeta Warszawska" nr 51 z 27 maja 1812 r., s. 888.
Na d z w y c z a j n e p e ł n o m o c n i c t w a d l a Ra d y Mi n i s t r ó w. 1 2 7 S p o śró d u ch w ał d o ty czący ch p rzy go tow ań do S e jm u z w racają uwagę trzy p o d jęte z d atą 1 4 cz e rw ca 1 8 1 2 r. Były to uchw ały:
- w spraw ie zw ołania se jm ik u p ow iatu w arszaw skiego i je g o cz y n n o ści47; - m ian o w an ia m arszałk iem tego se jm ik u T eofila Szy m an ow sk ieg o48; - zw o ln ien ia P io tra Ł u b ień sk ieg o z fu n k cji p o sła49.
T ru d n o o k reślić, kiedy rze czy w iście te u chw ały były p o d jęte . W d niu w ska zanym ja k o d ata u ch w alen ia, tzn . 1 4 cz e rw ca 1 8 1 2 r., R ada M in istró w n ie o b ra dow ała. P rzed tą d atą od była się sesja 12 czerw ca. Było to 3 8 0 p o sied zen ie Rady M in istrów . K o lejn a, 3 8 1 sesja , zo stała p rzep row ad zon a 15 cz e rw ca 1 8 1 2 r.50 W p ro to k o le tego d ru giego p o sied zen ia zn alazła się w zm ian k a: „prezes z ło żył trzy re z o lu c je p od im ie n ie m R ady d nia w czo rajszeg o w ydane, stoso w n ie do zaszłej u m ow y na o sta tn ie j se s ji”51. W p ro to k o le p o sied zen ia z 12 cz e rw ca o tak iej u m ow ie n ie w sp o m n ian o . N ie w iad om o w ięc, w ja k ic h o k o lic z n o śc ia ch rze czy w iście zo stały p o d ję te te trzy uchw ały. B y ć m oże d oszło do tego na ja k im ś sp o tk an iu m in istró w 1 4 czerw ca. Jeżeli tak , to m iało on o ch arak ter nieform alny, n ie by ło b o w ie m p ro tok o ło w an e. Było to sp rz e cz n e z zasad am i o k reślo n y m i w d ek recie z 2 6 m a ja 1 8 1 2 r. W art. 2 zd. 2 tego ak tu k ró l w yraźnie p o le c ił R adzie M in istró w p ro tok o ło w an ie je j obrad. Z ap ew n ić to m ia ło m .in . Fryderykow i A u gu stow i w gląd w p rzeb ieg obrad. P row ad zen ie p ro to k o łu m iało w iększe zn aczen ie w zw iązku z p o d ejm o w an y m i p rzez R adę M in istró w u ch w a łam i w zastęp stw ie kró la. Tym n ależy tłu m a cz y ć fak t zap isan ia tego obow iązku do d ek retu z 2 6 m aja, p o m im o że obrad y R ady M in istró w p ro to k o ło w an e były od sam eg o p o czątk u . W y ra ź n ie n ak az p row ad zen ia p ro to k o łu R ady M in istró w z o sta ł n a n ią n ało żo n y na pod staw ie § 5 ty t. II, d ek retu z 2 4 g ru d n ia 1 8 0 7 r.52 W ty m k o n tek ście w ątpliw a b y ła zg o d n o ść z p raw em u ch w ał z 1 4 cze rw ca. Te dziw ne o k o licz n o ści, w ja k ic h je p o d jęto , w iązały się zap ew ne z d ram aty cznie k ró tk im czasem , w ja k im m iały w y w rzeć sk u tki p raw ne. D oty czy ły o n e bow iem sejm ik u , k tó ry m ia ł się od być 17 cz e rw ca 1 8 1 2 r. To zap ew ne u zasad n iało p o śp iech i w ątpliw ą fo rm ę p raw ną p o d jęty ch śro d k ó w 53.
47 Ustawodawstwo., t. 4, s. 25; AGAD ARM ks. kanc. sygn. 40, s. 2; ks. kanc. sygn. 72, s. 507; M. Kallas, Diariusze sejmów..., s. 111; J. Falkowski, op. cit., s. 34.
48 AGAD ARM ks. kanc. sygn. 40, s. 1; ks. kanc. sygn. 72, s. 507; akta spraw, sygn. 113, s. 9; M. Kallas, Diariusze sejmów..., s. 111.
49 AGAD ARM ks. kanc. sygn. 72, s. 507; akta spraw, sygn. 113, s. 6; M. Kallas, Diariusze sejmów..., s. 111; J. Falkowski, op. cit., s. 34.
50 AGAD ARM ks. kanc. sygn. 72, s. 398-502. 51 Ibidem , s. 507.
52 AGAD ARM ks. kanc. sygn. 72, s. 498-501; DPKW, t. 1, nr 2, s. 38, t. 4, nr 45, s. 329. 53 AGAD ARM ks. kanc. sygn. 72, s. 507.
D o n ajw ażn iejszy ch u ch w ał o ch arak terze n o rm aty w n y m zaliczy ć należy u chw ały z:
- 19 cz e rw ca 1 8 1 2 r. u stan aw iającą „k om isję n ad zw y czajn ą p o trz eb w ojsk a” i u z u p e łn ia ją cą ją u chw ałę z 5 w rześn ia 1 8 1 2 r.;
- 19 lip ca 1 8 1 2 r. d o ty czącą p o sp o liteg o ru szen ia i u fo rm o w an ia w każdym d ep a rta m e n cie je d n e g o p u łku k aw alerii i je d n e g o b a ta lio n u p iech o ty ; - 21 lip ca 1 8 1 2 r. w spraw ie p o p isow y ch u ch y lający ch się od słu żb y w o jsk o
w ej;
- 2 3 p aźd ziern ik a 1 8 1 2 r. w spraw ie d ostaw m ięsa na p o trzeb y w o jsk a54; - 10 listo p ad a 1 8 1 2 r. d o ty czącą p opraw y fu n k cjo n o w a n ia a d m in istra c ji te
ren ow ej o raz u sta la ją cą zasady lep szego egzekw ow ania p od atk ów 55; - u chw ała z 2 6 p aźd ziern ik a 1 8 1 2 r. w spraw ie dostaw y m ięsa i w ódki do
m ag azyn ów w ojsk ow ych p rzez k o n try b u en tó w p o d atk u k o sz e rn eg o 56; - u chw ała z 7 listo p ad a 1 8 1 2 r. n a k a zu jąca lu d n o ści żydow skiej zap łacenie
7 0 0 0 0 0 złp. w zam ian za zw oln ien ie od k o n sk ry p cji w o jsk o w ej57.
D o ty ch u ch w ał n ależy d o d ać tak że o m ó w io n e w cześn iej trz y u chw ały op u blik ow an e w D zien n ik u Praw 58.
N a pod staw ie nad zw yczajn y ch p e łn o m o c n ic tw R ada M in istró w d o k o n a ła szereg u n o m in a c ji n a u rzędy czy fu n k cje n ad zw yczajn e, a tak że p rzy jęła u chw ały w sp raw ach indyw idualnych. Jako p rzykłady m o ż n a w sk azać m ia n o w an ie 2 5 cz e rw ca 1 8 1 2 r. czło n k ó w „k om isji n ad zw y czajn ej p o trz eb w ojsk a’, p o w o łan ie k o m isarzy rząd ow ych w d ep a rta m e n ta ch lu b elsk im i ra d o m sk im 59. R ada M in istró w m u siała w k ró tce p o d ejm o w a ć u chw ały o „u w olnieniu ” n ie k tó ry c h sp o śró d czło n k ó w w sp o m n ian ej w yżej k o m isji60. W d n iu 13 kw ietn ia 1 8 1 3 r. R ada zg od ziła się n a w yjazd M ałach ow sk ieg o , p refek ta rad om skieg o do G a lic ji „w tak im tylko przypadku, je ż e li b y rząd K sięstw a zn iew olon ym b y ł u stąp ić zu p ełn ie z k ra ju ”61.
54 Ustawodawstwo..., t. 4, s. 67-68.
55 Ibidem, t. 4, s. 28-30, 43-44, 57-59; DPKW t. 4, nr 47, s. 403-406. 56 Ibidem, t. 4, s. 69.
57 Ibidem, t. 4, s. 72-73.
58 Były to uchwały: z 4 listopada 1812 r. o nadzwyczajnej ofierze i pożyczce wojennej, z 28 listopada 1812 r. o alewiacji w podatkach dla ludności dotkniętej zniszczeniami wojny 1812 roku i uchwała z 20 grudnia 1812 r. w sprawie poboru jednego uzbrojonego jezdnego z 50 dymów wiejskich (DPKW t. 4, nr 47, s. 403-406, nr 48, s. 419-420, s. 425-428).
59 AGAD ARM ks. kanc. sygn. 40, s. 12, s. 79-80, 85. 60 Ibidem, s. 28, 33.
Na d z w y c z a j n e p e ł n o m o c n i c t w a d l a Ra d y Mi n i s t r ó w... 1 2 9 S p o śró d ak tów n o m in a c y jn y c h szczeg ó ln ą uwagę zw raca p o w o łan ie rad cy stan u M ic h a ła K o ch an ow sk ieg o n a stanow isko z a stęp cy m in istra spraw w e w n ętrzn y ch . R ada M in istró w p o d ję ła tę u chw ałę n a sesji w d n iu 15 czerw ca 1 8 1 5 r. F u n k cję szefa re so rtu p e łn ił w ów czas Jan P aw eł Ł uszczew ski. O d p ew neg o czasu ch o ro w a ł na tyle p ow ażnie, że p rz e sta ł fak ty czn ie p e łn ić obow iązki. N ie p o jaw iał się te ż na p o sied z en ia ch R ady M in istró w i R ady Stan u . W zw iązku z ty m R ada M in istró w zd ecyd ow ała się p o w o łać je g o zastęp cę w łaśn ie w o sobie M . K o ch an ow sk ieg o . P ow ołanie to o b ejm o w a ło praw o do zasiadan ia i g ło so w ania na se sja c h R ady M in istró w . N o m in a cja m iała ch a ra k ter tym czasow y, do czasu k ied y J. Łu szczew sk i n ie p o w ró ciłb y do zdrow ia62. N ad zieja się n ie ziściła, b o Łu szczew sk i z m a rł 4 lip ca 1 8 1 2 r.63
N o m in a cja M . K o ch an ow sk ieg o bu d zi p ow ażn e w ątp liw ości z p u n k tu w i dzenia je j leg aln o ści. W p raw d zie d ek ret z 2 6 m a ja 1 8 1 2 r. zezw alał R adzie M i n istró w m ian o w ać „na m ie jsc a w ak u jące’, ale n ie m o g ła ani zm ien ia ć ani zaw ie szać m in istró w 64. P ow ołanie z a stęp cy n astąp iło, ja k m o ż n a sąd zić, n a p o d sta w ie art. 11 d ek retu z 2 0 k w ietn ia 1 8 0 8 r. o o rg a n iz a cji m inisterstw . D aw ał on królow i praw o do m ian o w an ia za stęp cy m in istra , k tó ry b ra ł urlop na dłużej niż 12 dni lub n ie o b e c n e g o z p ow odu choroby. W ta k im w ypadku c h o ry lub p la n u ją cy w yjazd m in iste r p o w in ien z w ró cić się do k ró la o w y zn aczen ie zastępcy. N o m in a cja M . K o ch an ow sk ieg o nie była p o p rzed zon a w n io sk iem J. Ł u szczew skiego. W każdym razie b ra k tak iej in fo rm a c ji w p ro to k o le R ady M inistrów . N ależy też zauw ażyć, że fu n k cja zastęp cy m in istra m ia ła ch a ra k ter nadzw y czajny. N ie p rzew idyw ały je j b o w ie m sch e m a ty o rg an izacy jn e m inisterstw . N ie m ie ściła się w ię c w k ateg o rii „ m iejsc w ak u jący ch "65. P ow ołanie zastęp cy m in i stra n ie by ło je g o zm ianą, czeg o w yraźnie zak azyw ał d ek ret z 2 6 m aja. Jed nakże zastęp ca otrzy m y w ał p e łn ię praw i k o m p e te n cji n ie o b e c n e g o m in istra . P oza k ierow an iem re so rte m , zajm o w ał ró w n ież m ie jsce w R adzie M in istró w . Fak ty czn ie tak a n o m in a c ja , c h o ć czasow a prow ad ziła w ię c do p o w o łan ia m in istra, co w dalszym ciąg u za strz eg ł so b ie do w y łą cz n o ści Fryd eryk A u gu st. W zg lęd y celo w o ścio w e nakazyw ałyby się zastan o w ić, czy tak że p o w o łan ie za stęp cy m i
62 „Rada Ministrów z uczuciem prawdziwego żalu, że choroba ministra spraw wewnętrznych, którą od niejakiego czasu jest dotknięty, nie dozwala mu podejmować prac tego urzędu, jakich tym bardziej okoliczności teraźniejsze bez przerwy wymagają mianuje z mocą przez Npana sobie udzieloną zastępcą ministra spraw wewnętrznych z głosem w radzie Ministrów ur. Kochanowskiego radcę stanu, a to tymczasowie dopuki zdrowie rzeczonego ministra nie dozwoli mu objąć znowu interesów swego ministerstwa’! AGAD ARM ks. kanc. sygn. 71, s. 503; ks. kanc. sygn. 40, s. 3. 63 M. Maneufflowa, Łuszczewski Jan Paweł, „Polski Słownik Biograficzny", t. 18, s. 585. 64 DPKW t. 4, nr 45, s. 328.
65 Ustawodawstwo..., t. 1, s. 85; DPKW t. 1, nr 2, s. 38-39 (art. 6, tyt. I dekretu z 24 grudnia 1807 r. o organizacji kompetencjach i zasadach działalności Rady Stanu i Rady Ministrów Księstwa Warszawskiego).
n istra n ie p o zostaw ało p od rząd am i d ek retu z 2 6 m a ja 1 8 1 2 r. nad al w gestii króla.
L iczn ą grupę u chw ał Rady M in istró w stanow iły uchw ały u p ow ażniające m i n istra skarbu do w ypłaty p ienięd zy n a różne cele. Zwykle Rada p od ejm ow ała ta kie d ecyzje na w n iosek m in istra spraw w ew n ętrzn ych lub jeg o zastępcy. D o tej k ategorii należała np. u chw ała z 2 7 czerw ca 1 8 1 2 r. R ada w yraziła w niej zgodę na p rzezn aczen ie 3 0 0 0 0 zł n a lazaret w W arszaw ie66. Zwykle kwoty, na k tó ry ch w y płatę w yrażała zgodę, w ynosiły k ilkanaście ty sięcy złotych. Z d arzały się jed n ak w ydatki sięg ające 1 00 0 0 0 67. N iekiedy R ada M inistrów , dając zgodę na w ypłaty ze skarbu państw a na określone cele, nie w skazyw ała k on k retn ej kwoty, ja k ą m iał w ydatkow ać m in ister skarbu 68. Szczeg óln ą uwagę zw raca uchw ała z 2 8 kw ietnia 1 8 1 3 r., w k tórej Rada, p o leciła w yp łacić m in istrom i prezesow i po 12 0 0 0 zł, a J. P oniatow skiem u dodatkow o 1 0 0 0 czerw onych zł69.
P o d ję ta p rzez R adę M in istró w ak ty w n o ść m ia ła n a celu spraw ne p rzy g o to w anie, a p ó źn iej prow ad zen ie w o jn y z R osją. R ada w ykazała się sp o rą dynam iką i sp ręży sto ścią, c h o ć sta ra ła się nie nad u żyw ać u dzielony ch je j p e łn o m o cn ictw . Jej u chw ały były zw iązane z p row ad zon ą w ojn ą. D otyczyły p rzed e w szyst kim zao p atrzen ia w o jsk a, zap ew n ien ia środ kó w fin an sow ych k o n iecz n y ch dla p row ad zen ia d ziałań zb ro jn y ch , d o starczen ie n o w ych rek ru tó w i u trzy m an ia spraw nej ad m in istracji.
66
AGAD ARM ks. kanc. sygn. 72, s. 3. Inne podobne uchwały: ibidem, s. 25, ks. kanc. 40, s. 17, 19.67
Zgoda na wypłatę przez ministra skarbu, na wniosek ministra spraw wewnętrznych 100 000 zł na dostawę siana (AGAD ARM ks. kanc. sygn. 40, s. 73).68
Ibidem , s. 29, 35.69
Ks. kanc. sygn. 40, s. 97. O działalności Rady Ministrów po opuszczeniu Warszawy na początku lutego 1813 r. pisał ostatni w obszernym artykule H. Chudzio (Rozterki władzy. Rząd KsięstwaWarszawskiego w Galicji, [w:] Galicja w Księstwie Warszawskim, red. H.W. Żaliński, H. Chudzio,
Kraków 2009, s. 34-73. Ostatnią swoją sesję Rada Ministrów odbyła 12 maja 1812 r. (AGAD ARM ks. kanc. sygn. 73, s. 106).
