A C T A U N I V E R S I T A T I S L 0 D Z I E N S 1 S
F O L IA O E O G R A P H IC A S O C IO -O E C O N O M IC A 7, 2006
W aldem ar Cudny
P R Z E M IA N Y W F I Z J O N O M I I U L IC Y P I O T R K O W S K I E J W Ł O D Z I
A rtykuł zaw iera w ybrane w yniki badań dotyczące fizjonom ii ul. P iotrkow skiej w Ł odzi. O p isan o takie elem enty fizjonom ii, ja k architektura, m ateriał b u d u lco w y bud y n k ó w i naw ierzchni ulicy, m ateriał p o k ry cia dachów . G runtow nie, na p o d staw ie op raco w an ej klasyfikacji w arunków środow iska m ieszkaniow ego, zbadano stan techniczny b udynków i naw ierzchni ulicy o ra z ilość i jakość zieleni m iejskiej. W p o d sum ow aniu zaw arto p rzew idyw ane kierunki zm ian w fizjonom ii o p isy w an eg o ob szaru .
1. W stęp
Zachodzące w Polsce od 1989 r. przem iany polityczne, społeczne i gospodarcze w yw ierają wpływ na polskie m iasta, a przykładem takiego w pływ u je st obszar Łodzi. Przem iany dotyczą w dużym stopniu fizjonom ii m iasta, szczególnie silnie zaznaczając się na terenie śródm ieścia i na ul. Piotrkow skiej. B adana ulica jest obszarem , na którym pow stają nowe inw estycje, istniejące obiekty poddaw ane są re sty tu cji1, następu ją zmiany naw ierzchni i małej architektury. Fizjonom ia ul. Piotrkow skiej została poddana badaniom przeprow adzonym w latach 1997 i 1998, których wyniki będą przedstaw ione w niniejszym artykule.
U lica Piotrkow ska stanow i historycznie ukształtow aną p ołudnikow ą oś rozw oju m iasta, biegnie ona z północnego zachodu ku południow em u w schodow i. Leży na terenie trzech dzielnic adm inistracyjnych Łodzi, tj. Śródm ieścia, Górnej i W idzew a (rys. 1). Długość ul. Piotrkow skiej wynosi ok. 4,5 km, jej szerokość je st zaś zróżnicow ana i generalnie zw iększa się z północy na południe. W części północnej wynosi ok. 17 m, natom iast w południowej w zrasta do ok. 26 m (W olaniuk 1996). Granicznym i punktam i badanej ulicy są dw a place:
1 R esty tu cja: te rm in e m ty m o k re ś la się p rzy w ró cen ie d o d a w n e g o stan u (Encyklopedia Mulliineclialiui
- pl. W olności ograniczający ul. P iotrkow ską od północy, - pl. N iepodległości ograniczający j ą od południa.
O bszar rozpatryw anej ulicy podzielono dla celów badaw czych na następujące strefy: frontow ą, obejm ującą sam ą ulicę i kam ienice frontow e, oraz podwórzy, obejm ującą podw órza i oficyny zlokalizow ane w podw órzach ul. Piotrkow skiej. D odatkow o badaną ulicę podzielono na dw ie kolejne, różniące się m iędzy sobą strefy: północną - od pl. W olności do przecznicy M ickiew icza-P iłsudskiego i południow ą, od przecznicy M ickiew icza-P iłsudskiego do pl. N iepodległości"
(rys. 1).
Fizjonom ię rozum iano jak o budow ę zew nętrzną m iasta, tj. jeg o ogólne oblicze, formy zabudow y oraz rodzaje użytych m ateriałów budow lanych (K oter 1974). Poza cecham i dotyczącym i budynków w badaniach wzięto pod uwagę elem enty zw iązane z fizjonom ią naw ierzchni ulic, chodników i podw órzy oraz zieleń m iejską (Leszczycki 1932).
W celu przeprow adzenia badań fizjonom ii zm odyfikow ano klasyfikację przedstaw ioną w pracy P. K n ox‘a (1976). Pow stała m etoda badaw cza, która polega na nadaw aniu odpow iedniej liczby punktów w zakresie stanu technicznego budynków i naw ierzchni ulicy oraz chodników , ilości oraz jakości zieleni m iejskiej (tab. 1).
Pow yższa m odyfikacja była też szeroko konsultow ana z prof. dr R. C. Riley z U niw ersytetu w Portsm outh w W ielkiej Brytanii oraz z dr A nn ą M. Niżnik z U niw ersytetu Łódzkiego. K lasyfikacja ta stanowi now atorskie podejście w badaniach fizjonom ii terenów m iejskich w literaturze p o lsk iej1. Należy jednocześnie zaznaczyć, że wyniki uzyskane na podstaw ie badań w ykonyw anych przy użyciu tej metody zależą w pew nej mierze od indyw idualnej percepcji badacza. Jednak dla zw iększenia porów nyw alności wyników w prow adzono szczegółow e kryteria oceny stanu poszczególnych elem entów (tab. 1). B adania fizjonom ii poza stanem technicznym polegały rów nież na określeniu m ateriału budulcow ego ścian, m ateriału pokrycia dachów i liczby kondygnacji budynków na ul. Piotrkowskiej.
W stre fie p ó łn o c n e j ul. P io trk o w sk iej o b o w ią z u ją d a le k o id ące o g ra n ic z e n ia w ru c h u p o jazd ó w m e c h a n ic z n y c h , n a to m ia st w stre fie p o łu d n io w ej d o p u szc z o n y je s t sw o b o d n y ru ch p o ja z d ó w .
N ależy p o d k re ślić , że k la sy fik a c ja w aru n k ó w śro d o w isk a m ie szk a n io w e g o j e s t c z ę ś c ią szerszej a n alizy d o ty c z ąc e j stan u z ag o sp o d a ro w a n ia p rz e strze n n e g o ul. P io trk o w sk iej i je g o w p ły w u na śro d o w isk o m ie szk a n io w e , k tó ra z o stała o p ra c o w an a p rzez au to ra w 1999 r.
S k a la 1:30(100
N ow e in w esty cje i in w esty cje plunow unc i] D om H a n dlo w y “ S asp o l"
[2] Bank Rozwoju Eksportu S.A. [3] Kompleks Lód / Business Center
a Huici
l5] Powszechny Bank Gospodarczy S.A. [|| Bank Pckao S.A.
S trefy ruch u p o jaz d ó w m ec h an iczny c h Strefa północna •> obowiązujących 1 Ł— * ograniczeniach w ruchu
I »ujazdów rncchanic/.ilych
r7~~7 '~y y\ Sircla |*)łiidniow;i
* ■ * * o swobodnym ruchu pojazdów umchanicznych
Ul. Piotrkowska na lic dzielnie administracyjnych Łodzi.
Rys. 1. Wybrane elementy fizjonomii ul. Piotrkowskiej (stan z 1998 r.)
T a b e la I Klasyfikacja warunków środowiska mieszkaniowego
Stan techniczny budynku Liczba punktów
Stan bardzo dobry (odnowiony w całości lub w większej części:
odnowiona fasada, odnowione okna, drzwi) 9-11
Stan dobry (odnowiona fasada) 6-8
Stan średni (fasada nie odnowiona, podobnie okna i drzwi, jednak
obiekt jest dobrze zachowany) 3-5
Stan zły (sytuacja jak wyżej, z tym że obiekt znajduje się w złym
stanie technicznym - farba, tynki odpadają, niszczeją balkony) 1-2
Stan techniczny nawierzchni ulic, chodników, podwórzy Liczba punktów
Nawierzchnia nowa lub stara, utrzymana w bardzo dobrym stanie:
nie występują ubytki w nawierzchni, brak nierówności itp. 5-7 Nawierzchnia utrzymana w średnim stanie (asfaltowa lub z kostki):
występują nieznaczne ubytki w nawierzchni, nieznaczne nierówności
2-4 Nawierzchnia w złym stanie, zniszczona, liczne ubytki w
nawierzchni, liczne nierówności - przeszkadzające w poruszaniu się pojazdów i ludzi
1
Ilość i jakość zieleni miejskiej Liczba punktów
Zieleń w dużej ilości (drzewa, krzewy, trawa) 9-11 Zieleń z dominacją krzewów i trawników (mała ilość, lub brak
drzew) 6-8
Zieleń uboga (tylko lub prawie tylko trawniki bądź pojedyncze
drzewa, klomby) 1-5
Brak zieleni miejskiej 0
Ź r ó d ł o : oprać, w łasne n a podstaw ie P. K nox (1976) i konsultacji z prof. d r R. C. Riley.
2. Fizjonom ia strefy frontow ej ul. Piotrkow skiej
Jeżeli chodzi o style architektoniczne w ystępujące w strefie frontow ej ul. Piotrkow skiej, to pojaw iają się tutaj formy jed neg o stylu oraz dom inujące fasady eklektyczne charakteryzujące się połączeniem elem entów w ystroju różnych stylów (M ałek 1990). Detal architektoniczny przez nie reprezentow any zaw iera bardzo w iele elem entów zaczerpniętych ze stylów pochodzących z m inionych epok, np. gotyku, renesansu czy baroku. Około 1900 r. do architektury ul. Piotrkow skiej w kroczyła secesja. „Secesjoniści” głosili zasadę pow rotu do natury, zw łaszcza św iata organicznego, jak o źródła czerpania m otywów. Stąd w łaśnie tak liczne w tym stylu detale zw ierzęce - łabędzie, flam ingi, czy motywy roślinne - lilia w odna lub irys. Jednak, wbrew potocznem u m niem aniu,
obiektów secesyjnych je s t na ul. Piotrkowskiej niew iele, gdy styl ów bowiem zaw itał na tę ulicę, była ona ju ż w zasadzie ukształtow ana przez architekturę drugiej połow y XIX w. (M ałek 1990).
Pierw szym elem entem , który poddano badaniom , był m ateriał budulcow y budynków. W strefie frontow ej wyraźnie przew aża na ul. Piotrkow skiej cegła, na drugim m iejscu znajduje się wielka płyta, a na trzecim inne m ateriały, takie ja k alum inium , żelbeton i szkło (tab. 2). C egła w ystępuje na całym badanym obszarze, w ielka płyta stanow i zaś m ateriał w ykorzystany przy w znoszeniu budynków o charakterze plom b architektonicznych. Ponadto je s t ona budulcem obiektów Śródm iejskiej D zielnicy M ieszkaniow ej, których skupienie w ystępuje pom iędzy al. P iłsudskiego a ul. Wigury. Jeżeli chodzi o m ateriały takie, jak szkło czy alum inium , to w ystępują one dużo rzadziej, np. w now o pow stałym budynku D.H. „S aspol” czy w siedzibie Pow szechnego B anku G ospodarczego SA.
K olejnym analizow anym zagadnieniem był m ateriał pokrycia dachu. W śród budynków w strefie frontow ej ul. Piotrkowskiej przew aża papa, na drugim m iejscu w ystępuje blacha, natom iast dachów ka stanow i jed y n ie niewielki odsetek pokryć dachow ych (tab. 2). W rozm ieszczeniu m ateriału pokrycia dachu nie zauw ażono w ystępow ania szczególnych tendencji. N a przykład papa jest charakterystyczna dla budowli starych i jeszcze nie odrestaurow anych, ale w ystępuje też w niektórych budynkach poddanych renow acji, czy nawet w przypadku nowych budynków.
T a b e la 2 Materiał budulcowy ścian i pokrycia dachów w % w strefie frontowej na ul.
Piotrkowskiej (stan z października 1997 r.)
Strona wschodnia ulicy Strona zachodnia ulicy materiał budulcowy ścian materiał pokrycia dachu materiał budulcowy ścian materiał pokrycia dachu
Cegła 86 papa 89 cegła 84 papa 81
Wielka płyta 12 blacha 9 wielka płyta 15 blacha 14
Aluminium, szkło
i żelbeton 2
dachówka 2 aluminium, szkło
i żelbeton 1
dachówka 5
Ź r ó d ł o : oprae. w łasne n a pod staw ie badań terenow ych.
Liczba kondygnacji to kolejny z analizow anych elem entów fizjonom ii. W strefie frontow ej ul. Piotrkowskiej waha się ona od 1 do 23 (w bloku Śródm iejskiej D zielnicy M ieszkaniow ej pod num erem 182). Średnia arytm etyczna z liczby kondygnacji to 4,5 dla strony w schodniej badanej ulicy i 4,4 dla strony zachodniej. W przypadku obu pierzei ul. Piotrkow skiej liczba kondygnacji w budynkach m aleje z południa na północ. W yraźnie pod względem liczby kondygnacji w yróżniają się na badanym obszarze budynki pow stałe po II w ojnie św iatow ej, szczególnie rejon Śródm iejskiej D zielnicy
M ieszkaniow ej oraz siedziba Banku Rozwoju Eksportu, Pow szechnego Banku G ospodarczego SA, czy Banku Pekao SA.
B adania fizjonom ii, poza opisanym i wyżej elem entam i, obejm ow ały także stan techniczny budynków , rozpatryw any według przyjętej klasyfikacji w arunków środow iska m ieszkaniow ego, której część odnosiła się do tego zagadnienia (tab. 1). Stan techniczny budynków w strefie frontow ej ul. Piotrkow skiej m ożna określić (w edług przyjętej klasyfikacji) ja k o średni, na co w skazują obliczone4 miary tendencji centralnej (średnia arytm etyczna - po w schodniej stronie ulicy - 4,6; po zachodniej - 4,7; m ediana - po wschodniej stronie ulicy - 4; po zachodniej - 5). N ajw ięcej w przypadku obu stron ul. Piotrkow skiej przyznano ocen z przedziału stanu średniego budynków , tzn. 3 -5 punktów (tab. 4). W skazuje to na dużą liczbę budynków nie odnow ionych, ale zachow anych w dobrym stanie technicznym (tab. 3).
Jeżeli chodzi o strukturę własności obiektów , to noty z przedziału charakteryzującego stan bardzo dobry budynków nadano w większości przypadków posesjom należącym do gminy Łódź, na drugim m iejscu5 znalazły się obiekty w łasności pryw atnej (tab. 4). W ynika z tego, że większość odrestaurow anych obiektów na badanym terenie to inw estycje gm inne, przy czym w łasność pryw atna je st w tych procesach rów nież istotna.
K olejnym elem entem branym pod uwagę w badaniu fizjonom ii ul. Piotrkow skiej była zieleń, jej ilość i jakość, analizow ane w edług tabeli punktów (tab. 1), będącej częścią klasyfikacji warunków środow iska m ieszkaniow ego. Jeżeli chodzi o noty przyznane w strefie frontow ej, to najczęściej po obu stronach ul. Piotrkow skiej w ystąpiły oceny równe 0 punktów , które w skazują na zupełny brak tu zieleni m iejskiej (tab. 5).
Średnia arytm etyczna i m ediana obliczone z ogółu przyznanych punktów (średnia arytm etyczna - po wschodniej stronie ulicy - 1,2; po zachodniej - 1,2; m ediana - po wschodniej stronie ulicy - 0; po zachodniej - 0) nie m ogą być w tym przypadku zastosow ane z powodzeniem , poniew aż szereg charakteryzuje się w ysoką dyspersją6.
O gólnie obszary, na których w ystępuje zieleń, m ożna podzielić na kilka kategorii:
- tereny parków - w ystąpił jed en taki przypadek,
- tereny skw erów , np. przy pl. N iepodległości, przy ul. Tym ienieckiego, przy al. Józew skiego itp.,
- tereny traw ników , niekiedy z obecnością drzew,
- obszary z zielenią w klom bach lub pojedyncze drzew a - szczególnie często w ystępujące w strefie północnej.
4 W arto śc i o b lic z o n e g o d la ob u stro n b a d an e j ulicy o d c h y le n ia p rz e ciętn e g o n ie p rz e k ra c z a ją potow y w arto ści śre d n iej a ry tm e ty c zn e j, c o św iad c z y o słabej d y sp ersji i w y stęp o w a n iu te n d e n c ji c en tra ln ej.
3 W lic za ją c n o w e in w e sty c je , któ re b ę d ą o m ó w io n e d o k ła d n ie w d alszej c zę ści a rty k u łu .
Ś w iad czy o ty m w arto ść o d c h y le n ia p rzeciętn eg o , k tó re g o w ie lk o ść z n a c z n ie p rz e w y ższ a w arto ść p o ło w y śre d n iej a ry tm e ty c zn e j.
T a b e la 3 Punktacja dotycząca stanu technicznego budynków w strefie frontowej ul.
Piotrkowskiej (stan z października 1997 r.)
Punktacja
Strona zachodnia ulicy Strona wschodnia ulicy
budynki budynki
liczba bezwzględna % liczba bezwzględna %
11 10 5,9 17 10,7 10 10 5,9 2 1,3 9 0 0,0 3 1,9 8 1 0,6 1 0,6 7 2 1,2 1 0,6 6 5 3,0 8 5,0 5 59 34,9 41 25,8 4 25 14,8 18 11,3 3 32 18,9 28 17,6 2 19 11,2 29 18,3 1 6 3,6 U 6,9 Suma 169 100,0 159 100,0
Ź r ó d ł o : o b liczen ia w łasne na podstaw ie badań terenow ych.
T a b e la 4 Struktura własności obiektów w stanie bardzo dobrym i złym w strefie frontowej ul.
Piotrkowskiej (stan z listopada 1997 r.)
Własność Liczba budynków
stan zły % stan bardzo dobry %
Gminna 29 45 20 48
Prywatna 23 35 14 33
Wieczyste użytkowanie gruntu - - 3 7
W inwentaryzacji* 8 12 5 12
Współwłasność 5 8 -
-Suma 65 100 42 100
* B u d y n k i o n ie o k re ślo n ej w łasn o ści z n a jd u ją c e się w in w e n ta ry z ac ji p rz e z U rz ą d M ia s ta Ł o d zi (U M Ł ).
Ź r ó d ł o : oprać, w łasne na pod staw ie m ateriałów UM L.
Zieleń znajdująca się w strefie frontowej ul. Piotrkow skiej ma rów nież tę charakterystyczną cechę, że w większości przypadków je s t dobrze utrzym ana i konserw ow ana. Jednak je j ilość jest zdecydow anie zbyt m ała ja k na potrzeby m ieszkańców śródm ieścia Łodzi.
N ależy zaznaczyć, że zabudow a ul. Piotrkow skiej pochodzi z różnych okresów historycznych. W śród tej zabudowy zn ajd u ją się także budynki pow stałe lub przebudow ane po 1989 r. Ponadto część obiektów znajduje się w budow ie, a dalsze są ju ż zaplanow ane. Jeżeli chodzi o nowo pow stałe
inw estycje7 (rys. 1), to na badanej ulicy został w ybudow any 20-kondygnacyjny biurow iec zlokalizow any pod num erem 148/150. B iurow iec ten pow stał w 1977 r. jako siedziba Zjednoczenia Przem ysłu Skórzanego, a w 1991 r. został przejęty przez Bank R ozw oju E ksportu SA i gruntow nie zm odernizow any.
T a b e la 5 Punktacja dotycząca ilości i jakości zieleni miejskiej w strefie frontowej ul.
Piotrkowskiej (stan z października 1997 r.)
Punktacja
Strona zachodnia ulicy Strona wschodnia ulicy
budynki budynki
liczba bezwzględna % liczba bezwzględna %
11 0 0,0 3 1,9 10 8 4,7 1 0,6 9 2 1,2 2 1,3 8 1 0,6 0 0,0 7 0 0,0 0 0,0 6 5 3,0 2 1,3 5 3 1,8 5 3,1 4 0 0,0 1 0,6 3 3 1,8 7 4,4 2 22 13,0 21 13,2 1 12 7,0 28 17,6 0 113 66,9 89 56,0 Suma: 169 100,0 159 100,0
Ź r ó d ł o : o b liczen ia w łasne na pod staw ie badań terenow ych.
T a b e la 6 Etapy zmiany nawierzchni w strefie frontowej ul. Piotrkowskiej
Rok Modernizowany odcinek ulicy
1992 od Nawrot-Zamenhofa do Tuwima-Struga
1993 od Piłsudskiego-Mickiewicza do Nawrot-Zamenhofa oraz pasaż ZNP (plac między posesiami 135 i 137) i parking przed ZUS
1994 od Tuwima-Struga do Traugutta-6 Sierpnia 1995 od Traugutta-6 Sierpnia do Zielonej-Narutowicza 1996 od Zielonej-Narutowicza do Jaracza-Więckowskiego 1997 od Jaracza-Więckowskiego do pl. Wolności
Ź r ó d ł o : oprać, w łasne na p odstaw ie m ateriałów z W ydziału U rbanistyki i A rch itek tu ry UM Ł.
7 Z a ta k ie p rz y ję to b u d y n k i, k tó re p o w stały w latach 90 . X X w. lub też w cze śn iej (la ta 70. i 8 0 .). ale p rz e b u d o w a n e w ty m o k re s ie w isto tn y sp o só b .
Podobnie przedstaw ia się sytuacja, jeżeli chodzi o piętnastokondygnacyjny biurow iec zlokalizow any przy Piotrkowskiej 270. Pow stał on rów nież w latach 70. i został gruntow nie przebudow any po 1989 r. O biekt ten stanowi w spółw łasność Instytutu T echnik W łókienniczych „T ricotextil” oraz Pow szechnego Banku G ospodarczego SA. Bank8, który zajm uje parter budynku, dokonał jeg o gruntow nej przebudowy i zmiany otoczenia. K olejnym obiektem , którego budow ę rozpoczęto w latach 80. a ukończono w latach 90. jest siedziba B anku Pekao SA na ul. Piotrkow skiej 288. Składa się on z trzech budynków oznaczonych w planie inw estycyjnym sym bolam i A, B i C. B udulec stanowi szkło, alum inium , żelbeton oraz cegła; biurowiec w najwyższej części m a 12 kondygnacji. Pierw otnie m iała się tu m ieścić siedziba oddziału Zakładu U bezpieczeń Społecznych, jednak przeznaczenie zostało zm ienione na bankowe. K olejną now ą inw estycją je st D.H. „Saspol” na ul. Piotrkow skiej 95. Budowa została rozpoczęta w grudniu 1993 r., a zakończona we w rześniu 1994 r. W łaścicielem obiektu je st spółka z udziałem kapitału zagranicznego o nazwie „S aspol”, której siedziba znajduje się w W arszaw ie. Na terenie działki zajm ow anej do tej pory przez śródm iejskie targow isko pow stał now oczesny dom handlow y o łącznej pow ierzchni użytkow ej9 4160 n r .
O m ów ione budynki otrzym ały podczas badań terenow ych punktację rzędu 9 do 11 punktów , co oznacza, że charakteryzuje je bardzo dobry stan techniczny. W spólnie z poddanym i gruntow nej restytucji kam ienicam i stanow ią one grupę budynków , charakteryzujących się punktacją z najw yższego przedziału przyjętej klasyfikacji.
O m ów ione wyżej procesy nie w yczerpują w pełni problem atyki zw iązanej ze zm ianam i fizjonom ii w obszarze ul. Piotrkowskiej. Bardzo istotne przeobrażenia następują bow iem w związku z w ym ianą naw ierzchni i p rzebudow ą małej architektury na terenie badanej ulicy. Zm iana naw ierzchni dotyczyła strefy północnej, nie była przeprow adzona w obszarze sw obodnego ruchu pojazdów m echanicznych. Przebudow a kolejnych odcinków poprzedzana była odpow iedn ią uchw ałą Zarządu M iasta Łodzi. Jako pierw szy w yrem ontow ano obszar pom iędzy ul. N aw rot-Z am enhofa a T uw im a-S tru ga. Przebudow a kolejnych odcinków ul. Piotrkow skiej następow ała system atycznie w kolejnych latach, a przystąpienie do robót było poprzedzane o dpow iednią uch w ałą Zarządu M iasta Łodzi.
Przebudow a obszaru ul. Piotrkow skiej objęła w ym ianę naw ierzchni jezdni i chodników , która została poprzedzona dem ontażem starego podłoża. W ykonano now ą podbudow ę, na której ułożono betonow ą kostkę. Ponadto dokonano w ym iany kraw ężników , odw odniono ulicę poprzez odpow iednie w yprofilow anie jej naw ierzchni i przebudow ę ulicznych w pustów kanalizacyjnych.
K B an k ten w ch o d zi w sk ład g ru p y P K O SA.
9 In fo rm a cje p o c h o d z ą z firm y k o n stru k c y jn e j U n ip ro je k t sp. z o.o. z s ie d z ib ą p rz y ul. R ew o lu cji 4 9 , k tó ra w y k o n a ła p ro je k t b u d y n k u .
N aw ierzchnia ulicy różni się w yraźnie na jej poszczególnych odcinkach, które wykonano w różnych okresach. W ynika to m. in. ze zm iennego nacisku, jaki kładziono na w ykonyw anie zaleceń w ojew ódzkiego konserw atora zabytków. N aw ierzchnia jezdni i chodników na odcinku od M ickiew icza-P iłsud sk ieg o do Z ielon ej-N aru to w icza je s t w ykonana z różnego rodzaju kostki betonowej o kolorach żółtym , czerw onym i szarym. Natom iast w pełni zalecenia konserw atora zrealizow ano dopiero w części ul. Piotrkow skiej położonej na północ od tej przecznicy. Na tym odcinku aż do pl. W olności ułożona została kostka typu „S tarobruk” w kolorze antracytu, a rem ontow ane wjazdy do bram w ykonano z kostki granitow ej łam anej. K olejnym elem entem restytucji ul. Piotrkow skiej była w ym iana ulicznego ośw ietlenia oraz w prow adzenie ilum inacji fasad najbardziej w artościow ych architektonicznie kam ienic.
T a b e la 7 Punktacja dotycząca stanu technicznego nawierzchni na terenie strefy frontowej ul.
Piotrkowskiej (stan z października 1997 r.)
Wyszczególnienie Punktacja Strona zachodnia ulicy Strona wschodnia ulicy liczba punktów % liczba punktów %
Ulica 7 48 28,4 49 30,8 6 51 30,1 37 23,2 5 59 35,0 64 40,3 4 9 5,3 7 4,4 3 2 1,2 2 1,3 2 - - - -1 - - — -Suma 169 100,0 159 100,0 Chodniki 7 48 28,4 52 32,7 6 38 22,5 37 23,3 5 27 16,0 31 19,5 4 46 27,2 29 18,2 3 10 5,9 7 4.4 2 - - 2 1,2 1 - — 1 0,7 Suma 169 100,0 159 100,0
Ź r ó d ł o : o b liczen ia w łasne na pod staw ie badań terenow ych.
D odatkow o wykonano też przebudow ę sygnalizacji św ietlnej na skrzyżow aniach kierow anych. Łącznie z w ym ianą naw ierzchni w strefie północnej dokonano rów nież przebudowy małej architektury. Ponadto rem ontom naw ierzchni tow arzyszyło przebudow anie infrastruktury technicznej, w ykonane i sfinansow ane przez poszczególnych gestorów uzbrojenia podziem nego. Zm iany dokonane w infrastrukturze m ają na celu przedłużenie
czasu eksploatacji urządzeń, w yelim inow anie aw aryjności sieci, jak i konieczności ew entualnego naruszania nowej naw ierzchni.
Stan techniczny naw ierzchni je st elem entem w bardzo istotnym stopniu, obok kolorystyki i użytych m ateriałów , wpływającym na fizjonom ię badanej ulicy. A naliza zebranego m ateriału pozw ala na stw ierdzenie, że stan techniczny naw ierzchni ulicy i chodników na badanym terenie, w edług przyjętej klasyfikacji w arunków środow iska m ieszkaniow ego (tab. 1), jest bardzo dobry. W skazują na to obliczone wartości średniej arytm etycznej i m ediany, które zaw ierają się w przedziale punktów charakteryzującym naw ierzchnię utrzym aną w bardzo dobrym stanie. Poza tym zdecydow anie d om in ują w śród przyznanych not oceny charakteryzujące naw ierzchnię w bardzo dobrym stanie, co dotyczy obu pierzei ul. P iotrkow skiej10.
Należy stw ierdzić, że ca łą strefę północną charakteryzują w artości rzędu 5 i więcej punktów , co w skazuje na jej bardzo dobry stan tech n iczn y ". Bardziej zróżnicow ane oceny zostały przyznane w strefie sw obodnego ruchu pojazdów na południe od M ickiew icza-P iłsudskiego. W ystąpiły tu oceny z pozostałych przedziałów przyjętej klasyfikacji. Poza tym to w łaśnie na południe od przecznicy P iłsudskiego-M ickiew icza wystąpiły w szystkie przyznane, w przypadku chodników , oceny poniżej 5 punktów. W strefie południow ej w ystępuje też naw ierzchnia innego rodzaju - asfaltow a i z kostki granitow ej, a chodniki w ykonane s ą z tradycyjnej płyty betonowej.
3. Fizjonom ia podw órzy ul. Piotrkow skiej
Podw órza ul. Piotrkow skiej zostały ukształtow ane w drugiej połow ie XIX w. W ów czas to, z pow odu szeregu przyczyn, takich ja k np. dynam iczny rozwój ekonom iczny m iasta, uzyskanie bezpośredniego połączenia kolejow ego, czy uw łaszczenie chłopów , zaszły w zabudow ie ul. Piotrkow skiej istotne zmiany. Rozpoczął się gw ałtow ny proces zagęszczania zabudow y12 w yrażający się m. in. pow staw aniem szeregu oficyn na terenie podwórzy ul. Piotrkow skiej. Oficyny są najczęściej pozbaw ione detalu architektonicznego, a ich standard m ieszkaniow y je st na niskim poziom ie, nieporów nyw alnym z kam ienicam i frontow ym i (Koter, W iktorow ska 1974). Poza zabudow ą o charakterze m ieszkalnym pow stał też szereg budynków fabrycznych, najczęściej zlokalizow anych w podwórzach.
111 J e d n o c z e ś n ie o b lic z o n e w a rto ści o d c h y le n ia p rz e ciętn e g o s ą n iższe o d p o ło w y w a rto ści śred n iej a ry tm e ty c zn e j, c o w sk a z u je na n is k ą d y sp e rsję i w y stęp o w an ie ten d e n cji c en tra ln ej.
11 T rze b a je d n a k z az n a c zy ć , że o d c in e k w y rem o n to w an y n a jw c z e śn ie j, tj. o d p rz e cz n ic y N a w ro t-Z an ie n h o fa d o T u w im a - S tru g a m a sto su n k o w o n a jg o rsz ą n a w ie rz c h n ię n a te re n ie stre fy p ó łn o cn ej.
13 M ia sto n ie ro z w ija ło się na z e w n ą trz z uw agi na n icro zszerzan ic p rz e z w ła d ze g ra n ic m ie jsk ic h ; z teg o p o w o d u p re sja b u d o w la n a zo sta ła sk iero w an a d o w ew n ątrz - n a te re n y d z isie js z e g o c e n tru m (K oter, W ik to ro w sk a 1974).
Problem atyka fizjonom ii podwórzy została zbadana w analogiczny sposób, jak dla strefy frontow ej ul. Piotrkow skiej.
Na badanym obszarze do m inują oficyny czterokondygnacyjne zbudow ane z cegły (lab. 8), wyjątki to bloki Śródm iejskiej D zielnicy M ieszkaniow ej i nielicznie w ystępujące budynki w form ie plom b architektonicznych. W w ym ienionych przypadkach je st to ju ż inny m ateriał budulcow y ścian, tzn. w ielka płyta, oraz znacznie większa liczba kondygnacji. Jeżeli chodzi o materiał pokrycia dachu, to w yraźnie przew aża papa, na drugim m iejscu w ystępuje blacha (tab. 8).
P rzeprow adzone badania pozw alają na stw ierdzenie, że budynki znajdujące się na terenie podw órzy ul. Piotrkow skiej charakteryzują się generalnie średnim , w edług przyjętej klasyfikacji (tab. 1), stanem technicznym . W ynika to z wartości średniej arytm etycznej i m ediany, które zostały obliczone dla om aw ianego tere n u 11 (średnia arytm etyczna - po wschodniej stronie ulicy - 3,5; po zachodniej - 3,6; m ediana - po wschodniej stronie ulicy - 3; po zachodniej - 3).
W przypadku podw órzy znajdujących się po obu stronach badanej ulicy przyznane oceny i obliczone na ich podstaw ie wartości średnie są znacznie niższe niż noty nadane obszarowi frontow em u ul. Piotrkow skiej. Godny podkreślenia je s t też fakt, że wartość średniej arytm etycznej zbliża się do dolnej granicy p rz ed ziału " średniego stanu budynków, a w przypadku m ediany je st jej równa. Ponadto w ystępuje duży udział ocen na poziom ie 1 do 2 punktów, co obrazuje zły stan wielu podwórzy. Istotny je st też niski procent ocen charakteryzujących stan dobry i bardzo dobry budynków znajdujących się w podw órzach.
T a b e la 8 Materiał budulcowy ścian i pokrycia dachów w % w strefie podwórzy na ul.
Piotrkowskiej (stan z października 1997 r.)
Strona wschodnia ulicy Strona zachodnia ulicy materiał budulcowy ścian materiał pokrycia dachu materiał budulcowy ścian materiał pokrycia dachu
cegła 95 papa 98 cegła 96 papa 96
wielka płyta 3 blacha 1 wielka płyta 3 blacha 3
aluminium, szkło
i żelbeton 2
dachówka 1 aluminium, szkło i żelbeton 1
dachówka 1
Ź r ó d ł o : oprać, w łasne na podstaw ie badań terenow ych.
" Je d n o c z e ś n ie o b lic z o n a d la o b u stro n u lic y w arto ść o d c h y le n ia p rz e c ię tn e g o z n a jd u je s ię na p o zio m ie n iż sz y m o d p o ło w y w arto ści śred n iej a ry tm e ty c zn e j, c o w sk a z u je na u m ia rk o w a n ą d y s p e rsję i w y stęp o w a n ie te n d e n c ji c e n tra ln e j.
T a b e la 9 Punktacja dotycząca stanu technicznego budynków w strefie podwórzy ul. Piotrkowskiej
(stan z października 1997r.)
Punktacja
Strona zachodnia ulicy Strona wschodnia ulicy
budynki budynki
liczba bezwzględna % liczba bezwzględna %
11 8 4,7 8 4,4 10 3 1,8 1 0,6 9 - - — 8 3 1,8 1 0,6 7 - - 1 0,6 6 7 4,3 5 3,1 5 28 16,6 22 13,8 4 17 10,0 23 15,2 3 41 24,2 44 27,7 2 42 24,8 31 19,5 1 20 11,8 23 14,5 Suma: 169 100,0 159 100,0
Ź r ó d ł o : oprać, w łasn e na p o d staw ie badań terenow ych.
B adanie dotyczące kolejnego elem entu fizjonom ii, tj. zieleni m iejskiej na terenie podw órzy wykonano na podstaw ie przedstaw ionej wcześniej tabeli punktów (tab. 1). W artości średnich arytm etycznych i m ediany, obliczone dla obu stron badanej ulicy, w skazują na w ystępow anie zieleni ubogiej (średnia arytm etyczna po w schodniej stronie ulicy - 2,4; po zachodniej - 2,3; m ediana po w schodniej stronie ulicy - 1; po zachodniej - 1), cechującej się obecnością „tylko lub praw ie tylko traw ników ”. Jednak w artości odchylenia przeciętnego, które obliczono na podstaw ie wartości przyznanych punktów , s ą znacznie wyższe od połow y w artości średniej arytm etycznej, stąd trudno uznać miary tendencji centralnej za reprezentatyw ne. W przypadku przyznanych ocen po obu stronach ulicy dom inują w yraźnie noty równe 1 do 5 punktów (tab. 10), co w skazuje na w ystępow anie zieleni miejskiej ubogiej w wielu podw órzach.
Na drugim m iejscu pod względem liczby podw órzy p lasu ją się oceny równe 0 punktów , które w w iększości w ystąpiły w strefie północnej. C harakteryzuje się ona podw órzam i o m niejszej pow ierzchni i z bardziej intensyw ną zabudow ą niż tereny na południe od M lckiew icza-P iłsudskiego. O dcinek badanej ulicy, o dopuszczonym sw obodnym ruchu pojazdów , ma z kolei w iększe pow ierzchniow o podw órza i mniej intensyw ną zabudow ę. Ponadto na terenie tym zn a jd u ją się liczne skwery i występuje jedyny na ul. Piotrkow skiej p ark 15.
O pisane przyczyny tłum aczą też, dlaczego oceny najw yższe przew ażają na odcinku położonym na południe od M ickiew icza-P iłsudskiego.
Ilość zieleni m iejskiej w strefie podw órzy (podobnie ja k w strefie frontow ej) jest niew ystarczająca, co obrazuje struktura przyznanych ocen. Inną negatyw ną cech ą charakterystyczną dla zieleni występującej w obszarze podw órzy ul. Piotrkow skiej je st je j zanied b an ie16.
T a b e la 10 Punktacja dotycząca ilości i jakości zieleni miejskiej w strefie podwórzy ul.
Piotrkowskiej (stan z października 1997 r.)
Punktacja
Strona zachodnia ulicy Strona wschodnia ulicy
budynki budynki
liczba bezwzględna % liczba bezwzględna %
11 0 0,0 2 1,3 10 6 3,6 1 0,6 9 9 5,3 5 3,1 8 2 1,2 7 4,4 7 2 1,2 0 0,0 6 4 2,4 19 11,9 5 11 6,5 5 3,1 4 3 1,8 2 1,3 3 17 10,1 5 3,1 2 26 15,4 26 16,4 1 42 24,8 30 18,9 0 47 27,7 57 35,9 Suma 169 100,0 159 100,0
Ź r ó d ł o : oprać, w łasne na podstaw ie badań terenow ych.
K olejnym elem entem branym pod uwagę przy rozpatryw aniu fizjonom ii obszaru podw órzy był m ateriał i stan techniczny naw ierzchni. Jeżeli chodzi o m ateriał budulcow y naw ierzchni podwórzy, to w ystępują przede wszystkim betonow e płyty chodnikow e, ponadto beton i asfalt, często sąsiadujący z ubitą ziem ią. W ym iana naw ierzchni na nową, która nastąpiła w obszarze frontow ym , nie objęła (poza wjazdam i bram ow ymi i nielicznym i p o sesjam i17) podw órzy, stąd stan techniczny i m ateriał budulcow y na obu tych terenach w yraźnie się różnią. G eneralnie rzecz biorąc naw ierzchnia podw órzy je st w średnim stanie technicznym . W skazują na to miary tendencji centralnej, które obliczono na podstaw ie zebranego w terenie m ateriałuIK (średnia arytm etyczna po w schodniej
tra w n ik i d rz e w a i k rzew y n ie s ą o d p o w ie d n io p ie lę g n o w an e , sk w ery nie s ą p o rz ą d k o w a n e - w sz y stk o to w p ły w a n e g a ty w n ie na fiz jo n o m ię o m a w ia n e g o o b szaru .
^ A u to r n in ie jsze j p ra c y u ży w a te rm in u p o sesja i p rz y jm u je je j n u m e r z g o d n y z n u m e re m b u d y n k u . O b lic z o n e d la o b u s tro n b a d an e j ulicy w arto ści o d c h y le n ia p rz e c ię tn e g o s ą n iż sz e od p o ło w y w arto ści śre d n iej a ry tm e ty c z n e j, c o w sk a z u je na sła b ą d y s p e rsję i w y stęp o w a n ie te n d e n c ji c e n tra ln e j.
stronie ulicy - 3; po zachodniej - 2,9; m ediana po w schodniej stronie ulicy - 3; po zachodniej - 3).
W artości obliczonych średnich arytm etycznych i m ediany zaw ierają się w przedziale charakteryzującym naw ierzchnię utrzym aną w średnim stanie. O ceny z tego przedziału dom inują wśród przyznanych dla stanu naw ierzchni not (tab. 11).
T a b e la I I Punktacja dotycząca stanu technicznego nawierzchni w strefie podwórzy ul.
Piotrkowskiej (stan z października 1997 r.)
Punktacja
Strona zachodnia ulicy Strona wschodnia ulicy
budynki budynki
liczba bezwzględna % liczba bezwzględna %
7 9 5,3 8 5,0 6 5 3,0 10 6,3 5 16 9,5 21 13,2 4 26 15,4 17 10,7 3 38 22,4 34 21,4 2 29 17,2 25 15,7 1 46 27,2 44 27,7 Suma: 169 100,0 159 100,0
Ź r ó d ł o : o b lic z en ia w łasne na pod staw ie badań terenow ych.
C harakterystyczny je st fakt, że oceny z przedziału określającego zły stan naw ierzchni p o jaw iają się w ponad 27% przypadków i zdarza się to po obu stronach ulicy. Jednocześnie oceny z przedziału bardzo dobrego stanu naw ierzchni (5 do 7 punktów ) przyznano w najm niejszym procencie przypadków (tab. 11). Nie zaznacza się w yraźna tendencja w rozm ieszczeniu przestrzennym podw órzy o bardzo dobrym stanie naw ierzchni, są one (podobnie, ja k i podw órza o złym stanie naw ierzchni) rozlokow ane dość rów nom iernie na terenie całej ul. Piotrkowskiej.
4. Planow ane inw estycje
U lica P iotrkow ska je st jednym z najbardziej atrakcyjnych w Łodzi terenów dla lokalizacji w ażnych inw estycji, są to usługi trzeciego i czw artego sektora gospodarki. Jej położenie w śródm ieściu m iasta, koncentracja funkcji handlowej i adm inistracyjnej czyni z niej łódzkie city. Z tego pow odu szereg firm zadecydow ało się na w ybudow anie różnego rodzaju obiektów na jej terenie (rys. 1). N ajw iększym i z planow anych inwestycji są:
1. K om pleks hotelow o-handlow o-biurow y Ł ó d ź B usiness Center, zlokalizow any przy skrzyżow aniu ul. Piotrkowskiej i al. Piłsudskiego. Ma on składać się z trzech budynków usytuowanych w zdłuż al. Piłsudskiego na odcinku od ul. Piotrkow skiej do ul. Sienkiew icza
2. Hotel przy skrzyżow aniu ul. Piotrkow skiej i ul. R adw ańskiej.
3. Budynek usługow y na terenie parkingu przy ul. Piotrkow skiej 148/150. 4. Inw estycje sieci restauracji Pizza Hut i K entucky Fried C h ick en 19.
R ealizacja tych, zakrojonych na d użą skalę, inw estycji będzie m iała niew ątpliw ie pozytyw ny wpływ na zm ianę fizjonom ii ul. Piotrkow skiej i jej okolic.
5. Podsum ow anie
N a podstaw ie zaprezentow anych w niniejszym artykule w yników badań m ożna sform ułow ać następujące wnioski dotyczące stanu fizjonom ii ul. P iotrkow skiej i kierunków jej zmian w przyszłości:
1. Na ul. Piotrkow skiej przew ażają kam ienice czynszow e o zabudow ie szeregow ej z um ieszczonym i w jej podw órzach oficynam i. Na badanym terenie znajdują się kom pleksy pałacow o-fabryczne oraz zabudow a przem ysłow a. Poza w ym ienionym i typam i budynków pojaw iają się bloki m ieszkalne, a także now oczesne wieżow ce.
2. Przew ażającym m ateriałem budulcow ym ścian je st cegła, w przypadku m ateriału pokrycia dachów dom inuje zaś papa. S ytuacja ta notow ana jest zarów no w obszarze frontow ym , ja k i w obszarze podw órzy badanej ulicy.
3. Liczba kondygnacji, w przypadku budynków pochodzących z XIX w. oraz z początku XX w., generalnie m aleje z kierunku południow ego ku północnem u w przypadku obu stref badanej ulicy. W yjątek stanow ią budynki Śródm iejskiej D zielnicy M ieszkaniow ej oraz biurow ce, które pow stały na ul. Piotrkow skiej w latach 70. i 80. XX w., stanow iące dom inantę w ysokościow ą w krajobrazie om aw ianej ulicy.
4. R ozpatrując stan techniczny budynków należy stw ierdzić, że przew ażają obiekty o średnim stanie technicznym - nie odnow ione i w złym stanie, co w ystępuje w szczególności na terenie podwórzy i w yw iera negatyw ny wpływ na fizjonom ię badanego obszaru. Jednocześnie s ą tu budynki w bardzo dobrym i dobrym stanie technicznym , które przew ażają w strefie północnej. Ich obecność w ynika głów nie z program u restytucji badanego terenu realizow anego przez UM Ł. Program ten polega na system atycznym odnaw ianiu zabytkow ych
W ch w ili o d d a n ia arty k u łu d o d ru k u c zę ść p la n o w an y c h in w esty cji z o stała j u ż z re alizo w a n a . W d u ży m sto p n iu z a a w a n so w a n o b u d o w ę Ł ó d ź B u sin e ss C en ter, ro z p o c zę to b u d o w ę h o telu u z b ie g u ul. P io trk o w sk ie j i ul. R ad w a ń sk iej i z a k o ń c z o n o in w e sty c ję R esta u ra c ji P izza H u t w al. R u b in stein a .
kam ienic zlokalizow anych na badanej ulicy. Poza tym pow stające nowe obiekty i planow ane inw estycje są elem entem w pływ ającym pozytyw nie na fizjonom ię ulicy.
5. W przypadku struktury własności zabudow y przy ul. Piotrkow skiej dom inuje w łasność gminy.
6. Jeżeli chodzi o zieleń m iejską, to jej ilość je s t niew ystarczająca i w obszarze frontow ym , i w podw órzach, przy czym w strefie podw órzy ilość zieleni je st w iększa niż na obszarze strefy frontow ej, choć w ym aga ona najczęściej uporządkow ania.
P odsum ow ując należy stw ierdzić, że fizjonom ia ul. Piotrkow skiej zm ieniła się w istotny sposób, uzyskała nowy image głów nie za sp raw ą przem ian, które dokonały się w Polsce po 1989 r. N astąpiły one w w yniku decyzji i przedsięw zięć podjętych przez gminę, choć kapitał pryw atny rów nież miał w nich swój znaczący udział. Proces zmian pow inien w om aw ianej strefie postępow ać w dalszym ciągu. A nalizow ane przekształcenia doprow adziły do zm ian w zagospodarow aniu przestrzennym ul. Piotrkow skiej i poprawy w arunków środow iska m ieszkaniow ego. H istorycznie ukształtow any układ urbanistyczny śródm ieścia Łodzi został zm odyfikow any w zakresie fizjonom ii i morfologii.
N ależy spodziew ać się, że proces przebudow y tkanki m iejskiej będzie trw ał bardzo długo. Ponadto nie jest on m ożliwy tylko przy udziale kapitału m iasta, ja k dzieje się to do tej pory. N ajistotniejszy będzie proces inwestycji dokonyw anych przez kapitał prywatny, co ju ż się rozpoczęło. Jednak dla jeg o intensyfikacji należy stw orzyć i rozw ijać pozytyw ny im age m iasta, a dla inw estorów także odpow iednie warunki.
LITERATURA
Encyklopedia Multimedialna PWN, 1999, PWN, Warszawa.
Koter M., 1974, Fizjonomia, morfologia i morfogeneza miasta. Przegląd rozwoju oraz
próba uściślenia pojęć, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, Nauki
Matematyczno Przyrodnicze”, ser. II, z. 55.
Koter M., Wiktorowska D., 1974, Przemiany morfologiczne śródmieścia Łodzi na
przykładzie bloku urbanistycznego: Piotrkowska-Moniuszki-Sienkiewicza-Tuwima,
.Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, Nauki Matematyczno Przyrodnicze”, ser. II, z. 55.
Knox P., 1976, Fieldwork in urban geography: assessing o f environmental quality, „Scottish Geographical Magazine”, No 92.
Leszczycki S., 1932, Analiza Fizjognomii miasta, „Wiadomości Geograficzne”, nr 3-5. Małek W„ 1990, Detal architektoniczny ulicy Piotrkowskiej, Wydawnictwo Artus, Łódź. Wolaniuk A., 1996, Ulica Piotrkowska, IX Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Łódź.
Waldemar Cudny
CHANGES IN PHYSIONOMY OF PIOTRKOWSKA STREET
The aim of this article is to describe changes in the physiognomy of the Piotrkowska Street - the main street of Łódź. it was shown that physiognomy of the Piotrkowska Street has changed after 1989, which was caused by the post-communist period of transformations in Poland. Many buildings have been renovated; a lot of new investments like offices, cinemas, and shops appeared on the Piotrkowska Street. The street surface, sidewalks and many courtyards were renewing after 1989. Another important issue is the infrastructure of the street, which was partly replaced with a new one or renovated. Revitalisation of the Piotrkowska Street was caused by changes in Polish political and economical system. This revitalisation is a result of actions that were taken mostly by the City Council in Łódź, but also private investments were very important in that process. The Street has now new image and it is finally the real centre of Łódź.
dr Waldemar Cudny Kolegium Wydziału nauk Geograficznych UŁ w Sieradzu
