T h is p u b lic a t io n c o n ta in s th e papers p rese n ted a t the I n t e r n a t io n a l S e m in a r: "Workshop on M a rk e tin g S tu d ie s C oncerning Consu mer B e h a v io u r and D i s t r i b u t i o n System s in M a rk e t- O rie n te d and Cen t r a lly - P l a n n e d Econom ies. German and P o l is h E x p e r ie n c e ", which took p la c e a t the U n iv e r s it y of Łódź between 20th and 26th August 1984 .
The Sem inar was o rg a n iz e d w it h in the fram ework, or mote p r e c i s e l y a g a in s t the background of c o - o p e ra tio n i n i t i a t e d between the Departm ent of A b s a tz w ir ts c h a f t und M a rk e tin g in Ju s t u s L ie b ig U n i v e r s i t y in G ie s s e n , and e s p e c i a l l y i t s D ir e c t o r and the P r e s i dent o f the U n iv e r s it y - p r o f. d r. K a r l A le w e ll, *!>a Departm ent f ü r B e t r i e b s w i r t s c h u f t s le h r e in the U n iv e r s it y of Regensburg r e p re s e n te d by i t s D ir e c t o r - p r o f. d r. Franz B o c k e r, and the D e p a rt ment of M a rk e tin g in the U n iv e r s it y of Lód* headed by the au th o r o f t h i s in t r o d u c t io n . A p art from p r e s e n t a tio n and d is c u s s io n of the p apers in c lu d e d in to t h i s c o l l e c t i o n , the Sem inar aimed a t dis- c u s s io n ot m e th o d o lo g ic a l problem s of j o i n t re s e a rc h e s and t h e i r scope ta k in g in to accou nt the a lr e a d y com pleted r e s e a rc h e s . I t a ls o p ro v id e d an o p p o rtu n ity fo r d i r e c t c o n ta c ts between the r e s e a rc h team s, which I c o n s id e r to be e x tre m e ly im p o rta n t, because in my o p in io n n o n - fo rm a liz ed c o n ta c ts between r e s e a rc h e r s based on common i n t e r e s t s c o n s t it u t e a v a lu a b le p la tfo rm a llo w in g a b e t t e r m utual u n d e rsta n d in g and e s ta b lis h m e n t of f r ie n d s h ip t i e s . Such c o n t a c ts produce t h e i r f r u i t s in the form of n e w ly - c re a te d i n t e l l e c t u a l v a lu e s .
The re s e a rc h c o n t r ib u t io n s in t h is p u b l ic a t io n p re s e n t o n ly iri p a r t the r e s u l t s o f the i n i t i a l sta g e of c o - o p e ra tio n , alth o u g h th ey a l l belong to the s u b je c t a re a o f t h i s c o - o p e ra tio n . I t en compasses co m p a ra tiv e s tu d ie s on d i s t r i b u t i o n and consumer beha v io u r , w ith the form er being an o b je c t o f our c o - o p e ra tio n w ith the
U n iv e r s it y of G ie s s e n , and the l a t t e r - w ith the U n iv e r s it y in Re gensburg.
The papers of J . Neugebauer and H. M ü lle r from G ie so e n , and tho se o f i . Guzek, and to a s m a lle r e x te n t of T. Domański from Łódź a re devoted d i r e c t l y to d i s t r i b u t i o n . A l l th e se a r t i c l e s are fragm ents o f Ph. 0. d i s s e r t a t io n s or they make r e fe r e n c e to them. They c o n ta in d e s c r ip t iv e elem ents of d i s t r i b u t i o n system (e s p e c i a l l y J . N eu g eb au er's p a p e r) or i t s a n a ly s is and e v a lu a t io n (ina- i n l y H. M ü l l e r 's and E . G u z e k 's p a p e r s ). They a re g e n e r a lly based on the authors'.own e m p ir ic a l s t u d ie s , and sometimes they c o n ta in c o n c re te case s tu d ie s ( e . g . T. Oom artski's p a p e r ). I t seen^s th a t t h e i r p r e s e n t a t io n , and p a r t i c u l a r l y d is c u s s io n on th e se p apers a llo w e d a b e t t e r in s ig h t in to common and c l e a r l y d i s t i n c t p ro blem s, which may be an o b je c t o f co m p a ra tiv e s t u d ie s .
The fo u r o th e r papers in the f i r s t p a r t of t h ie c o l l e c t i o n are a l i t t l e more lo o s e ly connected w ith the problem o f d i s t r i b u t i o n . I t i s im p o rta n t th a t they focu s on b e h a v io u r of e n t e r p r is e s in con d i t i o n s o f the e n t i r e l y d i f f e r e n t e n viro n m en t, and e s p e c i a l l y the socio -econ om ic system . They c o n s t it u t e d , m oreover, some k in d of an in t r o d u c t io n to problem s ensuing from d i f f e r e n t d e te rm in a n ts a ffe c t in g b e h a v io u r of economic u n it s in c o n d it io n s o f the m arket econo my and the economy based on commands and c e n t r a li z e d a l l o c a t i o n s . At t h i s p o in t i t i s w orth s t r e s s in g a more g e n e ra l problem , w hich is , h ow ever, o f g re a t s ig n if ic a n c e f o r the conducted co m p a ra tiv e s t u d ie s . Namely, i t i s easy to pompare d i f f e r e n t elem ents o f the e- conomic and s o c i a l l i f e of c o u n tr ie s w ith the same or s im ila r s o c i a l , p o l i t i c a l and economic system s. I t i s p o s s ib le to form u
l a t e then g e n e r a liz a t io n s and e v a lu a t io n s w ith o u t any b ig g e r r i s k . However, e v a lu a t io n of com parisons of c o u n tr ie s w ith d i f f e r e n t so cio -econ om ic system s i s a lr e a d y a task f o r the h i s t o r y .
Hence, numerous m e th o d o lo g ic a l dilemmas a r i s i n g in the cou rse of our s t u d ie s . They l a r g e l y b o i l down to c o n d it io n s in which the com parisons and t h e i r c r i t e r i a can be v a lid a t e d . Here a re some o f th e se dilem m as. To what e x te n t can the same r e s e a rc h t o o ls be adequate when th ey a re a p p lie d in c o m p le te ly d i f f e r e n t conditions o f the en viro n m en t? Fo r exam ple, in the s tu d ie s on consumer beha v io u r conducted ir. c o - o p e ra tio n w ith the U n i v e r s i t y ot- Regensburg
we use a s i m i l a r q u e s tio n n a ir e in our su rv e y o f h ou se h o ld s. Hence, in t e r p r e t a t i o n of r e s u l t s p ro v id e d by the s u rv e y s in both coun t r i e s must be e n t i r e l y d i f f e r e n t due to e n t i r e l y d i f f e r e n t e x t e r n a l d e te rm in a n ts o f consumer b e h a v io u r. The p re s e n t Sem inar has a lr e a d y tau g ht us th a t c e r t a i n s tu d ie s conducted fo r both co u n tries must be c a r r ie d out by the same person s or r e s e a rc h team s. O th e r w is e , a danger appears th a t not o n ly l i t t l e com parable in fo rm a tio n w i l l be c o l le c t e d but a ls o th a t th e re w i l l be used co n ce p ts and - more g e n e r a lly - a language th a t w i l l be equipped w ith d i f f e r e n t c o n te n ts . I t i s in t h i s c o n te x t, th a t s e l e c t io n of c r i t e r i a fo r com parison o f d i s t r i b u t i o n system s in both c o u n tr ie s in v o lv o s
es-I p e c i a l l y b ig d i f f i c u l t i e s . Even o m ittin g here d i f f i c u l t i e s conne c te d w ith c o l l e c t i o n o f in fo rm a tio n being com parable from the f o r mal v ie w p o in t, t h e i r c o n te n ts from the p o in t of view of drawn con c lu s io n s may be e n t i r e l y d if fe r e n t ..
P r o f . K. A le w e ll p ro v id e d an in t r o d u c t io n to the e n t e r p r i s e 's m a rk etin g s t r a t e g y in c o n d it io n s of the m arket economy fo c u s s in g h is a t t e n t io n on the elem ent o f d i s t r i b u t i o n s t r a t e g y . On the other hand, p r o f. F . B öcker d e a lt m a in ly w ith v a rio u s a s p e c ts o f c o n t r o l and p la n n in g in s t r a t e g i c management b a sin g on the case stu d y of a s m a ll e n t e r p r is e .
К . Iw iric k a , on the b a s is o f her e m p ir ic a l s t u d ie s , made an * attem p t to d e s c rib e the f a c t o r s a f f e c t in g « t h e e n t e r p r i s e 's p rop en s i t y to product in n o v a tio n s in the c e n t r a l l y p lanned economy. In t u r n , my d e lib e r a t io n s were devoted to b e h a v io u r of the e n t e r p r i se in c o n d itio n s o f econom ics of s h o rta g e . T h is s u b je c t i s con n ecte d w ith the d i s t r i b u t i o n problem in t h i s sen se th a t s u p p lie s a llo c a t e d on the b a s is o f a d m in is t r a t iv e d i s t r i b u t i o n a re a hard c o n s t r a in t fo r the e n t e r p r is e in i t s a d a p ta tio n p ro c e s s .
Almost a i l the p ap ers d e a lin g w ith consumer b e h a v io u r a re ba sed on e m p ir ic a l s t u d ie s . A p art from i n t e r e s t i n g f in d in g s , they c o n ta in s i g n i f i c a n t m e th o d o lo g ic a l im p lic a t io n s . The paper of F. B öck er i s of an in t r o d u c t o r y c h a r a c t e r , w h ile tho se o f W. Hubei and A. J . Schw erdt a re fragm ents o f w id e r s t u d ie s , which w i l l be c o n tin u e d w it h in the framework of the a lr e a d y m entioned compara t i v e s t u d ie s .
which I w ish to a p o lo g iz e to the A u th o rs , because I am to be blamed f o r i t , to a b ig e x te n t.
F i n a l l y , th e re rem ains fo r me a p le a s a n t duty o f e x p re s s in g ap p r e c ia t io n to a l l the Authors fo r t h e i r a c t i v e p a r t i c i p a t i o n in the Sem inar and t h e i r i n t e l l e c t u a l c o n t r ib u t io n , and e s p e c i a l l y to the heads o f re s e a rc h teams - p r o f. dr K. A le w e ll and p r o f. dr F . B ö c k e r.
P u b lik a c ja ta z a w ie ra r e f e r a t y w ygłoszone na sem inarium między narodowym p t . : "Porównawcze s tu d ia m a rk etin g o w e ", k tó re m ia ło miej sce w U n iw e r s y te c ie Łódzkim w d n iach 20-26 s ie r p n ia 1984 r . Sem i narium to z o s ta ło zorganizow ane w ramach, a w ła ś c iw ie na t l e zapo czątk o w an ej w sp ó łp racy między K a te d rą " A b s a t z w ir t s c h a ft und Mar k e t in g " U n iw e rs y te tu im. Ju s t u s L ie b ig a w G ie s s e n , w sz cz e g ó ln o ś c i j e j k ie ro w n ik a , p rez yd en ta tego u n iw e rs y te tu p r o f . dr. K a ro la A le w e lla , a t a k ie K a te d rą "F ü r B e t r i e b s w i r t s c h a f t s l e h r e " U n iw e r s y t e t u w Regensburgu, reprezentow aną przez j e j k ie ro w n ik a p r o f. dr. Franza B ö c k e ra , K a te d rą Obrotu Towarowego U n iw e rs y ts tu Łódzkiego kierow an ą przez p is z ą c e g o te sło w a . Celem sem inarium , poza wzajem ną p r e z e n ta c ją i d y sk u s ją nad r e fe r a ta m i z n a jd u ją cy m i s ię w tym z b io r z e , b y ło omówienie problemów m etod o log iczn ych i m etodycznych w spólnych badań oraz ic h zakresu z uw zględnieniem d o tych cz a s wy konanych s tu d ió w , a w re s z c ie p oznanie s ię zespołów badawczych. Szcz eg ó ln e zn acze n ie p rz y w ią z u ję do tego o s t a tn ie g o , gdyż uważam, iż n ie s fo rm a liz o w a n e k o n ta k ty między badaczami o p a rte na w spólnych z a in te re s o w a n ia c h sta n o w ią i s t o t n y pomost u m o ż liw ia ją c y wzajemne zrozum ienie i z a w a rc ie p r z y ja ź n i. P rz y n o s i to n a s tę p n ie owoce ta p o s t a c i tworzonych w a r t o ś c i in t e le k t u a ln y c h .
Opracowania z n a jd u ją c e s ię w t e j p u b l i k a c j i w c z ę ś c i je d y n ie są wynikami początkowego stadium w s p ó łp ra c y , choć z n a jd u ją s i ę w n u r c ie tematycznym t e j w s p ó łp ra c y . Obejmuje ona s tu d ia porówna wcze odnoszące s ię do d y s t r y b u c j i i zachowania s ię konsumentów. P ie rw s z a tem atyka obejm uje naszą w sp ó łp ra cę z U n iw e rsytete m w G ie s s e n , druga n ato m ia st z U n iw ersytetem w Regensburgu.
Bezp ośred n io d y s t r y b u c ji z o s t a ły pośw ięcone r e f e r a t y J . Neuge bauer i H. M ü lle r z G ie sse n oraz E . Guzek i w n ie c o m niejszym za k r e s ie T. Oomańskiego z Ł o d z i. W s z y s tk ie te a r t y k u ły są fra g m en ta mi p rac d o k to rs k ic h lu b n a w ią z u ją do n ic h . Z a w ie r a ją one elem enty
o p isu 3yatemu d y s t r y b u c j i (s z c z e g ó ln ie J . N eugebauer) o raz jeg o a n a liz ę i ocenę (g łó w n ie H . . M u lle r i E . G u z ek). Na ogół z o s t a ły o p a rte na w łasnych s tu d ia c h em p iryczn ych , n ie k ie d y z uwzględnieniem k o n k re tn ych przypadków (n p . T. O om ański). Wydaje s i ę , że ta p r e z e n t a c ja , a s z c z e g ó ln ie d y s k u s ja nad tym i r e f e r a t a m i p o z w o liła na le p s z e p oznanie w spólnych i w y ra ź n ie odmiennych problemów, k tó r e s ta n o w ić mogę przed m iot s tu d ió w porównawczych.
N ieco l u ź n i e j związanym i z tem atyką d y s t r y b u c ji są c z t e r y r e f e r a t y u ję t e w p ie rw s z e j c z ę ś c i tego z b io r u . * Ważne j e s t w n ic h za z n a cz en ie p ostępow ania p r z e d s ię b io r s tw w warunkach z u p e łn ie od miennego o to c z e n ia a w s z c z e g ó ln o ś c i system u społeczno-ekonom iczne go. C h o d z iło ponadto o pewnego ro d z a ju wprowadzenie do problem a t y k i w y n ik a ją c e j z odm ienności uwarunkowali postęp ow ania je d n o s te k gospodarczych w warunkach g o sp o d arki ryn ko w ej i n a k a z o w o - ro z d z ie l c z e j . . W arto w tym m ie js c u z a s ta n o w ić s i ę nad sprawą b a r d z ie j o- g ó l n i, a le brzem ienną d la prowadzonych stu d ió w porównawczych, ł a two j e s t porównywać różne elem enty ż y c ia ekonomicznego i s p o łe c z nego k ra jó w o tyc h samych lu b z b liż o n y c h system ach s p o łe c z n y c h , p o lity c z n y c h i ekonom icznych. Bez w iększego ryz y k a można wtedy form ułować u o g ó ln ie n ia i o ce n y. Jed nakże ocena porównań k ra jó w o różnych system ach j e s t sprawą h i s t o r i i .
Nasuwa s ię w ię c w n aszych s tu d ia c h w ie le dylematów m etodolo g ic z n y c h i m etodycznych. Sprow adzają s i ę one g łó w n ie do warunków upraw om ocnienia porównań i k r y t e r ió w owych porównań. Oto k i l k a z ty c h dylem atów . W ja k im z a k r e s ie adekwatne mogą być te same n a rz ę d z ia badawcze, skoro stosow ane są one w z u p e łn ie in n ych warun kach o t o c z e n ia ? Na p rz y k ła d w b ad an iach odnoszących s i ę do postaw konsumentów prowadzonych p rzy w sp ó łp ra cy z U n iw e rsytete m w Regens burgu stosujem y z b liż o n y k w e s tio n a r iu s z wywiadu re a liz o w a n y wśród gospodarstw domowych. I n t e r p r e t a c j a jed n ak wyników u zyskanych w obu k r a ja c h musi być z g o ła odm ienna, z uwagi na z u p e łn ie różne u- warunkowania zew nętrzne zachow ania s ię konsumentów. Ju ż d ośw iad c z e n ie tego sem inarium w y k a z a ło , że n ie k t ó r e s tu d ia prowadzone d la obu k ra jó w muszą być wykonywane przez te same osoby lu b z e s p o ły badawcze. W przeciwnym bowiem r a z ie i s t n i e j e n ie t y l k o obawa ze b r a n ia mało porów nyw alnych in f o r m a c j i, a le tak że operow ania p o ję cia m i i s z e r z e j ję z y k ie m , któremu nadawana b ę d z ie odmienna t r e ś ć . W tym k o n te k ś c ie s z c z e g ó ln ie duże t ru d n o ś c i n a s trę c z a dobór k r y
tru d n o ś c i w y n ik a ją c e z z e b ra n ia porównywalnych pod względem f o r malnym In f o r m a c ji, ic h t r e ś ć z punktu w id z e n ia wyprowadzania wnio sków może być zg o ła odmienna.
P r o f . К . A le w e ll d a ł wprowadzenie do s t r a t e g i i m ark eting o w ej p r z e d s ię b io rs tw w warunkach g osp o d arki ryn k o w e j, u w z g lę d n ia ją c głów n ie elem ent s t r a t e g i i d y s t r y b u c j i . P r o f . F . Hocker n ato m ia st skon c e n tro w a ł s ię na asp ektach k o n t r o li i p lan ow ania w za rzą d z a n iu s tra teg iczn ym , o p ie r a ją c s i ę na studium przypadku odniesionym do ma łe g o p r z e d s ię b io rs tw a .
K. Iw iń s k a , o p ie r a ją c s ię na s tu d ia c h em pirycznych d a ła próbę w skazania na uwarunkowania s k ło n n o ś c i p rz e d s ię b io rs tw a do innow a c j i produktowych w gospodarce c e n t r a ln ie p la n o w a n e j. Moje rozw aża n ia z o s ta ły pośw ięcone postępow aniu p rz e d s ię b io rs tw a w warunkach ekonom iki niedoborów . Temat ten o t y l e podejm uje z a g a d n ie n ie dy s t r y b u c j i , gdyż twardym o g ran iczen iem p rz e d s ię b io rs tw a w p r o c e s ie dostosowawczym j e s t podaż alokowana o p a rta , na a d m in is t r a c y jn e j d y s t r y b u c j i .
P ra w ie w s z y s tk ie r e f e r a t y poświęcono zachowaniu s ię konsumen- . tów o p ie r a ją s ię na s tu d ia c h em p iryczn ych . Poza in te r e s u ją c y m i w ynikam i, z a w ie r a ją one is t o t n e im p lik a c je m etodyczne. Wprowadza ją c y c h a r a k t e r na op racow an ie F . B ó c k e ra . S tu d ia W. Hubu la i A. J . S c h w e rd t'a sta n o w ią fragm enty s z e rs z y c h badań, k tó r e będą ko ntynu o wane w ramach omówionych ju ż stu d iów oorównawczych.
Z b ió r ten j e s t p ublikow any ze znacznym op óźnieniem , za k tó r e pragnę o r z e p r o s ić szanownych au torów , gdyż n a s t ą p iła ono w zn acz n e j c z ę ś c i z m o je j w in y .
Na zak oń czenie p o z o s ta je mi m iły obowiązek z ło ż e n ia w szystkim autorom podziękowań za ic h aktywne u c z e s tn ic tw o w sem inarium i wkład i n t e l e k t u a l n y , a w s z c z e g ó ln o ś c i kierow nikom zespołów p r o f . dr. К . A le w e llo w i i p r o f . dr. F . B & ck ero w i.
