ROCZNIKI HUMANISTYCZNE Tom XX X I, zeszyt 2 — 1983
STANISŁAW K. OLCZAK
JEZU IC I OTRZYM UJĄCY ŚW IĘCENIA Z RĄK BISK U PÓ W PO ZN A Ń SK IC H
NA PR ZEŁO M IE X V I/X V II W.
Aprobowanfc oficjalnie w 1540 r. T ow arzystw o Jezusow e (jezuici) ju ż w 24 la ta później rozpoczęło działalność na ziem iach Rzeczypospolitej. W 1564 r. bowiem, dzięki k ard . S tanisław ow i H ozjuszow i, bpow i w a r m ińskiem u, 11 jezuitów osiedliło się w B raniew ie, zak ładając t u kolegium . W następnych latach rozw ój tegoż zgrom adzenia na te ry to riu m Polski przebiegał dość szybko; w 1572 r. zpstało założone kolegium w P oznaniu, a w 1583 r. kolegium w K aliszu1. W 1588 r. jezuici m ieli już 10 placów ek, a w 1619 r. — 15. W ym ienione tu lata (1588 i 1619) to d a ty krańcow e źródła, k tóre posłuży za podstaw ę do dalszych rozw ażań n a postaw iony problem . Ź ródłem ty m są dw ie księgi św ięceń przechow yw ane w A rch i w um A rchidiecezjalnym w Poznaniu. P ierw sza z ksiąg zaw iera spisy osób duchow nych, zarów no diecezjalnych ja k i zakonnych, k tó ry m w latach 1588-1603 św ięceń udzielił bp J a k u b Brzeźnicki, su fra g a n poznański2. D ru ga natom iast księga o bejm uje listę osób, k tó ry m w lata ch 1598-1619 święceń udzielili biskupi ordynariusze poznańscy: J a n T arnow ski (1598- -1600), W aw rzyniec Goślicki (1601-1607), A ndrzej O paliński (1607-1619)
oraz bp su frag an K asp er H ap (1618-1619)3. , ,s
1 S. Z a ł ę s k i , Jezuici w Polsce, t. 4, cz. 1-3, K raków 1904-1905.
2 Archiwum A rchidiecezjalne w Poznaniu, sygn. ASO 1: Ordines sacri mdnores et maiores per Reverendissimum Domimum Iacobum 'Brzeźniczki, Dei gratia Episcopum Enensem, Suffraganeum Posnaniensem, statutis a iu re tem poribus collati incipien- do ab anno consecratdonis suae in anno Domini MDLXXXIX° (dalej cyt.: ASO 1). Pierwsze zapisy w księdze pochodzą jednak z 1588 r.
3 Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu, sygn. ASO 2 (ponieważ księga obej m uje zapisy święceń kilku biskupów, przeto nie m a w niej ty tu łu odpowiadające go treści całości), k. 1: Regestum ad amnes sacros| mśnores et m aiores ecclesiasticos ordines receptorum pro ąu artu a li cinerum Anni 1598 sub presidente Illustrissim i et Reverendissimi in Christo P atris et dom ini D. Ioąnnis Tarnow ski [...]; k- 28: Ordinationes ab Illustrissim o ac Reverendissimo in Christo P atre ac Domini Domino
86 S T A N I S Ł A W K . O L C Z A K
O bie księgi zaw ierają zapisy św ięceń niższych (minores) i trzech w yż szych (maiores): subdiakonat, d iak on at i prezb iterat, udzielane zarów no duchow ieństw u diecezjalnem u, ja k i zakonnem u z 12 zakonów, w ty m tak że jezuitom .
P rz y jrz y jm y się treści in fo rm acji zaw arty ch w om aw ianym źródle. Je śli idzie o zakonników , zatem i jezuitów , poznańskie księgi święceń p odają zawsze im ię w yśw ięconego, im ię ojca, nazwisko lub miejscowość, _ z k tó re j dana osoba w yśw ięcona pochodziła (rzadko w y stępu je razem i nazw isko, i miejscowość), z zaznaczeniem niekiedy jej typu: m iasto — w ieś oraz diecezję, n a tere n ie k tó re j znajdow ała się dana miejscowość. D alej w ym ieniona jest przynależność zakonna oraz kolegium , którego był członkiem . N iem al p rzy każdym indy w id ualn y m zapisie im iennym jest w zm ianka o zezw oleniu przełożonego danego kolegium na otrzym anie św ięceń. P o dane są rów nież d a ty i m iejsce, w któ ry ch grupa osób otrzy m y w ała św ięcenie niższe bądź jedno z wyższych. K ażda osoba o trzy m u jąca św ięcenia w y stęp u je w księgach kilka raz'y (od 1 do 4).
A oto ja k p rzedstaw ia się sy tu acja pod w zględem zapisów czterech rodzajów św ięceń {niższe i trz y wyższe) udzielonych jezuitom na tle za pisów w szystkich św ięceń, zanotow anych w obu om aw ianych księgach.
Tab. 1. Święcenia udzielone jezuitom w latach 1588—1619
Kategoria kleru 4 święcenia razem w liczbach w % kler diecezjalny i zakonny razem 6535 100 W tym zakonnicy 1967 30,1 100 w tym jezuici 196 3,0 10,0
N astępna tab ela u jm u je to sam o zagadnienie w sposób bardziej szcze gółowy, m ianow icie z rozbiciem na cztery rodzaje święceń: niższe (mino res) i trz y w yższe (maiores). Chodzi przede w szystkim o ukazanie liczby p rezbiterów , czyli ilu k o n k retn ie jezuitów otrzym ało te n sakram en t. •
L aurentio Goślicki, Dei gratia episcopo Fosnaniense [...] ab anno Domini 1600 [...]; k. 65v: O rdinatio ad sacros ordines p er Illustrissim um ac Reverendissimum in Christo P atrem et Dominum D. Andream de Bnin. Opaliński [...] anno Domini 1608 [...]; k. 123 v.: Anno quo supra [1619] omnes sacri maiores et minores ordines in ecclesda [...] p er eundem Reverendissim um Dominum Suffraganeum Posnaniense collati [...] (dalej cyt.: ASO 2).
J E Z U I C I O T R Z Y M . Ś W IĘ C E N IA Z R Ą K B I S K U P . P O Z N A Ń S K I C H W X V I—X V I I W . g f
Tab. 2. Świecenia udzielone jezuitom w latach 1588—1619 Święcenia
Kategoria kleru
niższe
wyższe
subdiakonat diakonat prezbiterat razem kler diecezlny
i zakonny razem 1777 1690 1580 1487 6534
w tym zakonnicy 493 574 490 418 1976
w tym jezuici 45 58 44 49 196
Na przełom ie XVI i X V II w. biskupi poznańscy — ja k podają ta m tejsze księgi święceń — najw ięcej udzielili jezu itom św ięceń subdiako- n atu , a n ajm n iej diakonatu. Na te j podstaw ie m ożna by snuć p rzyp usz czenie, że część osób nie p rzystępow ała do dalszych św ięceń, gdyby nie fakt, że w ięcej zanotow anych jest kapłanów , k tó rz y o trzy m ali p re z b ite ra t aniżeli diakonat. Zachodzi tu praw dopodobnie nieco inne zjaw isko, m ia nowicie: albo poznańskie księgi są niepełne, albo też — w w y n ik u być może zm iany m iejsca p obytu — część osób o trzym y w ała n iek tó re św ięce nia z rą k innych biskupów . W idoczne to jest na przykładzie* zakonów franciszkańskich, k tó ry ch członkowie o trzy m yw ali św ięcenia rów nież z rąk biskupów poznańskich4. Pow rócim y jeszcze do tego p ro b lem u p rzy om aw ianiu kolegiów, z któ ry ch rek ru to w a li się jezuici o trz y m u ją c y św ię cenia.
N ajw iększą liczbę św ięceń (łącznie niższe i trz y wyższe) udzielonych jezuitom źródło n o tu je pod latam i: 1603, 1605 (po 24 osoby) o raz 1608 (21 osób). W tychże lata ch w yśw ięconych zostało odpow iednio 6, 8 i 7 prezbiterów . Także w 1610 r. zanotow anych je s t sześciu jezu itó w o trz y m ujących sa k ra m en t p rezb iteratu . Z kolei w lata ch 1602 i 1609 w yśw ię conych zostało po 4 kapłanów . B yw ały także lata, dla k tó ry c h w ogóle b rak jakichkolw iek zapisów w księgach {1588, 1590, 1597, 1606, 1607, 1611, 1613, 1614, 1615, 1616 i 1617). D odajm y, że w lata ch 1588-1619 notow ane były święcenia, k tó ry ch udzielali biskupi poznańscy duchow ień stw u diecezjalnem u oraz członkom innych poza jezu itam i zakonów. F a k t ten potw ierdzałby postaw iony ju ż wcześniej w niosek, że albo zapisy w księgach są niepełne, albo św ięceń jezuitom udzielali in n i biskupi. Jeszcze jednym dowodem na poparcie te j h ipotezy są zapisy z 1612 r. W ty m roku bowiem aż dziesięciu w ym ienionych z im ienia jezu itów otrzym ało święcenia subdiakonatu. Nie w id n ieją oni n atom iast w śród osób o trzy
-4 S. K. O l c z a k , Bernardyni i franciszkanie konw entualni w św ietle ksiąg święceń diecezji poznańskiej z lat 1588-1619, Lublin 1983 (w druku).
88 S T A N IS Ł A W K . O L C ZA K
Tab. 3. Poszczególne święcenia udzielane jezuitom w latach 1588—1619 Święcenia
Rok
niższe wyższe
subdiakonat diakonat prezbiterat razem
1588 _ ■ 1589 5 — — __ 5 1590» . — — — __ . 1591 5 1 1 1 8 1592 —. ■ 2 — _ 2 1593 — 3 — ' 2 5 1594 — 3 5 3 11 1595 2 — .— 1 3 1596 2 — — __ 2 1597 — . — — __ — 1598 5 1 • 2 1 9 1599 4 1 1 1 7 1600 — 1 1 1 3 1601 3 2 2 2 9 1602 2 4 4 4 14 1603 9 5 4 6 24 1604 1 4 1 1 7 1605 _ 8 8 8 24 1606 — — — __ __ 1607 — — — __ i-1608 — 7 7 7 21 1609 2 1 — 1 4 1610 1 1 4 6 12 1611* — — — — __ 1612 — 10 — — 10 1613» — — — — — 1614 — — — — __ 1615 — — — — -__ 1616» — — — __ __ 1617* — — — — __ 1618 2 4 — — - 6 1619 2 — 4 4 10 Razem 45 58 44 49 196
a B ra k zapisów w p o znańskich k sięgach św ięceń dla w szystkich g ru p duchow nych.
m u jący ch św ięcenia d iak o n atu i p re z b ite ra tu zarów no w ty ra roku, jak
i w lata ch n astęp n y ch 5. /
Z re g u ły jezuito m udzielano św ięceń razem z innym klerem , ta k die cezjalnym ja k i zakonnym . M iejscem udzielania święceń był wówczas
J E Z U I C I O T R Z Y M . Ś W IĘ C E N IA Z R Ą K B I Ę K U P . P O Z N A Ń S K I C H W X V I—X V I I W . g g
z zasady kościół k a te d raln y w Poznaniu. N iekiedy jed n a k obrzęd ten do konyw any był w innych kościołach: w kolegiacie NM P w P o znan iu bądź w który m ś z kościołów p arafialn y ch w in n ej m iejscow ości. W 1594 r. np. jezuici otrzym ali św ięcenia w nowo w ybudow anym kościele w R adli nie przy, okazji konsekracji ołtarza, a w 1599 r. w ra z z in n y m k lere m w kościele w Buku. B iskup W. Goślicki m iał często zwyczaj dokonyw a nia litu rg ii św ięceń w kaplicy rodzinnej rezy dencji w Ciążyniu. Tu m .in. w 1605 r. otrzym ał święcenia jed e n jezuita, a w ro k u n a stęp n y m ośm iu8.
Z ksiąg poznańskich dow iadujem y się także, że biskupi udzielali św ię ceń w yłącznie sam ym członkom T ow arzystw a Jezusow ego. M iejscem sp ra wow ania tego obrzędu był wówczas kościół jezu itó w w P ozn aniu — ko legiata pw. św. Stanisław a: dw a raz y w 1601 r. oraz po jed n y m razie w latach 1609 i 16197. U dzielanie św ięceń w yłącznie sam ym jezuito m w ich w łasnym kościele nie stanow iło w y jątk u . K sięgi św ięceń n o tu ją po
dobne p rzykłady i dla in nych zakonów. I ta k np. biśkupi poznańscy udzie lali święceń cystersom w ich kościołach w Przem ęcie, częściej jed n a k w P aradyżu. N iekiedy obok cystersów w P a rad y ż u w yśw ięcane b y ły osoby należące do innych zakonów8.
Pow róćm y jed n ak na chw ilę do św ięceń udzielonych ośm iu jezuitom w 1605 r. w k aplicy w Ciążyniu. Rzecz ch ara k te ry sty c z n a , że w ów czas w ciągu trzech kolejnych dni (niedziela Zielonych Św iąt, poniedziałek i w torek) jezuici ci otrzym ali trz y kolejne święcenia: su bdiako natu , dia k o natu i kapłaństwa* O m aw iane przez nas źródło in fo rm u je rów nież, że biskupi poznańscy udzielali jezuitom trz e ch św ięceń wyższych w bardzo krótkich odstępach czasu (m iesięcznym czy n aw et dziennym ). M iało to m iejsce m.in. w 1600 r. w stosun k u do jed n ej osoby, w ro k u n astęp n y m w stosunku do dwóch, 1603 r. — do czterech i 1608 r. — do pięciu10. Znacznie więcej przykładów dwóch bezpośrednio po sobie udzielonych święceń zn ajd u jem y w om aw ianyph księgach. P odobnych w ypadków nie spotyka się raczej w stosunku do in n y ch w yśw ięconych duchow nych, ta k zakonnych, jak diecezjalnych. U jezuitów odległość czasowa pom iędzy jednym i św ięceniam i w yższym i a drugim i trw a ła nie dłużej niż rok.
8 Tamże, k. 34v., 45.
7 ASO 1, k. 40, 107v.; ASO 2„k. 88, 123v.
8 S. K. O l c z a k , Zakon cystersów w świetle poznańskich ksiąg święceń z prze łomu X V I i X V II w ieku, Lublin 1983, mps.
» ASO 2, k. 45.
10 ASO 1, k. 101, 174, 143 (kolejne święcenia wyższe odbyły się 25 II, 18 III i 1 IV 1600 r.), k. 107v. 179, 257 (1, 7 i 8 IV 1061 r.), 189v., 257v. (diakonat i k ap łań stwo w jednym dniu — 20 IX 1503 r.); ASO 2, k. 76 (trzy święcenia wyższe — 1, 2 i 3 V 1608 r.). ,
90 S T A N I S Ł A W K . O L C Z A K
Nieco dłuższy ok res dzielił n ato m iast często św ięcenia niższe od w yż szych; trw a ł od ro k u do dziesięciu n aw et la t11.
P rz ejd ź m y z kolei do określenia czasu, w którym dokonyw ano świę ceń. W iem y już, że b iskupi poznańscy udzielali jezuitom św ięceń w dniu Zielonych Ś w iąt (dominica Pentecostés) i w dwa następne dni11. N aj częściej jed n ak, co m ożna uw ażać za regułę, święcenia, ta k niższe jak i trz y wyższe, od byw ały się w soboty suchych dni k w artaln y ch , a więc c z te ry rra z y w ciągu roku, a tak że w soboty W ielkiego Postu. W sum ie więc biskupi ordynariusze, ja k i su fra g a n i udzielali święceń ta k ducho w ieństw u diecezjalnem u, ja k i zakonnem u kilkanaście naw et razy w cią gu roku. W każdym z w yznaczonych dni — ja k w skazuje kolejność za pisów — udzielane b y ły n a jp ie rw św ięcenia niższe i kolejno trz y wyższe: subdiakonat, d iak on at i p rezb iterat. Je śli chódzi o jezuitów , to najw ięcej św ięceń udzielono w 1603 r. — 7 raz y i w 1608 r. — 6 razy. Oto p rzy k ład zapisów z trz e ch dowolnie w y b ran y ch lat, z podaniem dokładnych dat, w k tó ry c h odbyw ał się obrzęd udzielania święceń niższych i w yż szych członkom zakonu jezuitów .
Tab. 4. Daty udzielania święceń jezuitom
Rok
Data dzienna udzielania święceń rozwiązana 24 II 27 II 5 III 24 IX 17 XII 22 II 24 V 6 VIII 14 IX 19 IX 20 IX 20 XII zapis w źródle 1594 1603 1619 15 III 17 III
dies Jovis ipso festo s. Matthiae dies dominica
sabbato quatuor temporum ante dominica Reminiscere sabbato quatuor temporum post festum s. Matthaei sabbato quatuor temporum post festum s. Luciae sabbato quatuor temporum ante dominica Reminiscere sabbato ante festum S. Trinitatis
die Transfigurationis Domini dominica XVI post Pentecostés
feria sexta quatuor temporum ante fèstum s. Matthaei sabbato quatuor temporum ante festum s. Matthaei sabbato quatuor temporum post festum s. Luciae sabbato ante dominicain Passionis
dominica Passionis
11 ASO 1, k. 35; ASO 2, k. 68v. (Albertus Iacobi Rosocki święcenia niższe otrzy m ał w 1598 r., trzy wyższe w m arcu 1608 r.). W większości w ypadków okres po
między święceniami niższymi a wyższymi wynosił od ok. roku do 2 lat. 12 Zob. ASO 2, k. 45.
J E Z U I C I O T R Z Y M . Ś W IĘ C E N IA Z R Ą K B IS K U P . P O Z N A Ń S K I C H W X V I—X V I I W .
O w iele w ażniejszy p roblem aniżeli sam a liczba udzielonych św ięceń stanow ią osoby należące do Tow arzystw a Jezusow ego, k tó re te św ięcenia otrzym ały. Po zestaw ieniu im ion jezuitów otrzy m u jący ch św ięcenia — z uw zględnieniem im ion ojców, m iejsca pochodzenia i diecezji albo nazw iska — uzyskujem y liczbę 104 osób należących do T ow arzystw a J e zusowego, k tó re n a przełom ie XV I i X V II w. otrzy m ały z rą k biskupów poznańskich od czterech rodzajów św ięceń do jednego, choćby ty lk o niż szego. Osób, któ re w edług poznańskich ksiąg o trzym ały w szystkie cztery rodzaje święceń jest tylko siedem . W stosunku do pozostałych osób za notow ano, że w om aw ianym okresie otrzy m ały po trz y , dw a lu b ty lk o jedno święcenie. Jezu itó w w y stęp u jących ty lk o raz w księdze, tzn. o trz y m ujących jedno św ięcenie je s t aż 50, w ty m 33 osoby w yłącznie ze św ię ceniam i niższym i. Tym i okolicznościam i zapisów tłum aczyć należy fa k t w ystępow ania dużego odsetka osób w sto su n k u do ogólnej liczby zanoto w anych w księdze święceń. O dsetek te n sięga 530/o.
Tab. 5. Jezuici otrzymujący święcenia w litach 1588—1619
Kategoria kleru
Osoby otrzymujące święcenia
w liczbach w %
kler diecezjalny i zakonny razem
3322 100
w tym sami zakonnicy 1152 34,7 100
bernardyni 382 ' 11,5 33,2 dominikanie 205 6,2 17,8 cystersi 172 5,2 14,9 karmelici 114 3,4 9,9 jezuici 104 3,1 9,0 franciszkanie konwentualni 81 2,4 7,0 benedyktyni 50 1,5 4,3 augustianie-eremici 23 0,7 2,0 paulini 7 0,2 0,6 bożogrobcy 3 0,1 0,3 norbertanie 1 0,03 0,1 ? 2 0,1 0,2
Jezuici (104), k tórzy otrzy m ali bądź w szystkie 4 św ięcenia, bądź .choć by tylko 1 stanow ią zaledw ie 3°/o w szystkich osób zapisanych w .poznań skich księgach św ięceń oraz 9% w sto su nk u do liczby sam ych zakonni ków. Staw ia to jezuitów n a p iąty m m iejscu w śród zakonów u ję ty c h w om aw ianym źródle.
92 S T A N I S Ł A W K . O L C Z A K
■ Tab. 6. Miejsce prezbiterów jezuickich w latach 1588-1619
Kategoria kleru Prezbiterzy w liczbach w % kler diecezjalny i zakonny razem 1 069 100
w tym sami zakonnicy 418 39,1 100
bernardyni 105 9,8 25,1 dominikanie 77 7,2 18,4 cystersi 76 7,1 18,2 jezuici 49 4,6 11,7 karmelici 34 3,2 8,1 franciszkanie konwentualni 26 2,4 6,2
P o ró w n u jąc tab. 5 z 6 należy odnotow ać pozytyw ny fak t w zro stu odsetka p rezb iteró w w sto su nku do ogólnej liczby w yśw ięconych jezuitów . D latego to w zestaw ieniu p rezb iteró w odsetek ten przesuw a jezuitów w śród g ru p zakonnych z piątej na czw artą pozycję (po bernardyńach, dom inikanach i cystersach, a przed karm elitam i). N ależy postaw ić p y ta nie. Na ile in fo rm acje od tej stro n y śą pełne? Pociąga to za sobą następne pytanie. N a ile otrzym an e w nioski są praw dziw e? Mimo naw et powyższe go zastrzeżenia w idzim y, że T ow arzystw o Jezusow e od niedaw na działa jące n a ziem iach R zeczypospolitej jest dość prężne, zwłaszcza w W ielko- polsce, i d orów nuje pod w zględem liczby zakonników w ielu zakonom od daw na działających w Polsce.
Jezuici, k tó rzy otrzym ali św ięcenia z rą k biskupów poznańskich —• w edług relacji om aw ianego źródła — należeli do dwóch kolegiów: poznań skiego, skąd notow anych jest 70% osób, i kaliskiego -— 5% . D la pozosta łych 25% jezuitów b rak in form acji o przynależności do kolegium .
J a k p rzed staw iała się re k ru ta c ja jezuitów z poszczególnych diecezji do w ym ienionych k o nw entów ilu s tru je tab l. 7.
W zdecydow anej większości jezuici, ja k w ynika z zestaw ienia, których im iona zapisane są w poznańskich księgach św ięceń z przełom u XVI i X V II w., należeli do kolegium poznańskiego. O środek ten został zało żony w 1572 r. jako czw arty na teren ach R zeczypospolitej13. Z kolegium kaliskiego (powstało w 1583 r .14) św ięcenia z rą k biskupów poznańskich otrzym ało zaledw ie 5 osób. D odajm y, że w szystkie te święcenia notow ane są pod rokiem 1594 i 1595. Czy nie należy zatem sądzić, że biskupi po znańscy sporadycznie udzielali święceń jezuitom z kolegium kaliskiego.
13 ASO 1, k. 47, 47v., 119, 119v., 189v., 255v., 257v. 14 Z a ł ę s k i, Jezuici, t. 4, cz. 1, s. 109 n., 380 n.
J E Z U I C I O T B Z Y M . Ś W IĘ C E N IA Z R Ą K B I S K U P . P O Z N A Ń S K I C H W X V I—X V I I W . 9 3
Tab. 7. Rekrutacja jezuitów z poszczególnych diecezji do kolegiów w latach 1588—1619
Kolegium
Lic2ba
wyświęconych razem
Rekrutacja z poszczególnych diecezji liczba
diecezji nazwa diecezji
liczba osób . Poznań 73 16 Kraków 14 (70,2%) Gniezno 13 Poznań 12 * Włocławek 6 Lwów 5 Płock 4 Wilno 3 Łuck 2 Chełmno 1 Warmia 1 # Przemyśl Orvieto (Italia) Kordoba (Hiszpania) Miśnia (Niemcy) 1 Trewir (Niemcy) >
Kalisz 5 5 Miedniki (Żmudź) 1
(4,8%) Poznań 1 Przemyśl Wilno 1 Włocławek 1 ? 26 7 Gniezno 7 (25,0%) Poznań 5 Kraków 2 Łuck 2
Alba Julia (Siedmiogród) 1
Płock 1
Włocławek 1
? 7
Razem 104 _ _ 104
(100%)
Kalisz wówczas n ależał do archidiecezji gnieźnieńskiej, zapew ne więc i tam tejsi biskupi z zasady udzielali św ięceń jezuitom z tam tejszego ko legium 15. S tąd ta k m ała liczba członków k laszto ru kaliskiego znalazła się na listach święceń dokonyw anych przez biskupów poznańskich.
Dla 25% jezuitów w ym ienionych w poznańskich księgach święceń,
94 S T A N I S Ł A W K , O L C Z A K
dla k tó ry c h b rak inform acji o przynależności do konw entu, należy przy puszczać, że m iejscem ich p o b y tu było zapew ne kolegium w P oznaniu bądź w K aliszu. P otw ierdzen ia tego przypuszczenia należy szukać w po dobnych księgach św ięceń innych diecezji.
W pow yższym zestaw ieniu (tab, 7) m ożem y jeszcze zaobserwow ać, że zarów no do kolegium poznańskiego, ja k i kaliskiego kandydaci zgłaszali się z w ielu diecezji, w większości z Polski, n iejed nokrotnie spoza jej g ra nic. Zagadnieniem pochodzenia tery to rialn eg o jezuitów zajm iem y się jesz cze w dalszej części a rty k u łu , W ty m m iejscu w ypada jedynie zaznaczyć, że .głównie w kolegium poznańskim w idzim y ludzi z diecezji, na któ ry ch te re n a c h istn iały ju ż kolegia jezuickie1*. Być może, że u jezuitów , po-j dobnie ja k i u franciszkanów (konw entualnych i bernardynów ) m iało m iejsce przechodzenie ludzi z jednego klaszto ru do drugiego17.'
Tab. 8. Informacje o pochodzeniu jezuitów w latach 1588—1619 ' Osoby wyświęcone
Jezuici
ogółem miejsce pochodzenia brak
rozstrzygnięte nie rozstrzygnięte danych
liczba 104 36 1 67
0//o 100 24,6 1,0 64,4
P o ró w n u jąc in fo rm acje n a te m a t m iejsca pochodzenia przekazane np. dla franciszkanów i cystersów z inform acjam i przekazanym i dla jezuitów , k tó rz y otrzym ali św ięcenia z rą k biskupów poznańskich na przełom ie X V I i X V II w., zauw ażam y duże różnice. W przyp adk u bo w iem jezu itó w w om aw ianym źródle jest wiele luk na ten tem at. Sięgają one ponad 64°/o w ym ienionych osób. Jeśli chodzi o cystersów , to luki w in fo rm o w an iu o m iejscu pochodzenia w ynoszą zaledw ie ll°/ols. W p rzy pad k u jezu itów w m iejsce in form acji na tem at pochodzenia podane są nazw iska. B adania więc na te m a t pochodzenia m iejskiego czy wiejskiego poszczególnych członków T ow arzystw a Jezusow ego nie .m ają pew nej po staw y. W yniki zatem są bardziej hipotetyczne. Po tym zastrzeżeniu spró b u jm y jed n a k zestaw ić dane zaw arte w poznańskich księgach święceń. Ja k k o lw ie k w k ilk u zaledw ie p rzypadkach sk ryba zaznaczył, czy dana m iejscow ość była 'm iastem czy wsią, to m ając przy każdej niem al z nich
11 Por. tab. 7; . Z a ł ę s k i , Jezuici, t. 4, cz. 1-3.
17 Zob. 0.1 c z a k, Bernardyni i franciszkanie konwentualni.
J E Z U I C I O T R Z Y M . Ś W IĘ C E N IA Z R Ą K B I S K U P . P O Z N A Ń S K I C H W X V I—X V I I W . 9 5
podaną diecezję łatw o stw ierdzić jej c h a ra k te r i dokonać lokalizacji. Nie udało się uczynić tego w jed n ym przypadku. Chodzi o zapis „W ysnensis”, określający m iejsce pochodzenia z diecezji lw ow skiej1'.
Tab. 9. Miejsce pochodzenia jezuitów w latach 1588—1619
Kategoria kleru Miejsce pochodzenia
miasto wieś razem
kler diecezjalny
i zakonny razem 1991 (76,1%) 627 (23,9%) , 2618 (100%) w tym zakonnicy 701 (84,8%) 126 (15,6%) 827 (100%)
w tym jezuici 31 (86,1%) 5 (15,9%) 36 (100%)
Spośród jezuitów , dla k tó ry ch w om aw ianym źródle zostało p rze k a zane m iejsce pochodzenia, zdecydow ana większość w yw odziła się z m iast rozsianych pó całej Rzeczypospolitej, ja k i poza jej granicam i. Ja k k o l w iek brak danych dla 64% jezuitów na te m a t m iejsca pochodzenia czyni w ynik bardzo hipotetyczny, to jed n a k u derza nas w tab. 9 pew ną zbież ność tego w y nik u dla jezuitów z w ynikiem o trzym any m dla w szystkich osób zapisanych w księgach, a w szczególności dla d w u n astu gru p zakon nych. Nie m usi to jed n ak oznaczać, że sy tu a c ja jezuitów pod w zględem pochodzenia m iejskiego lub w iejskiego nie m ogła p rzedstaw iać się in a czej aniżeli w in n y ch zakonach. Do p ro b lem u tego pow rócim y jeszcze przy analizie nazw isk przekazanych przez nasze źródło.
Przechodząc bardziej do szczegółów, następn e zestaw ienie przedstaw ia rek ru tac ję jezuitów z m iast i wsi w poszczególnych diecezjach, n a te r e nie których dane m iejscow ości były zlokalizowane.
Mimo że dla w ielu jezuitów b ra k w księgach św ięceń m iejsca ich po chodzenia — o czym już zresztą była m ow a — to w w ielu przy pad kach została podana diecezja, z któ rej dana osoba pochodziła. S tąd, jeśli idzie o diecezje, z któ ry ch om aw iana g rup a osób w yw odziła się, b ra k jed ynie danych dla ok. 13%. T ak z tab. 7, ja k i 10 w ynika, że zdecydow ana w ięk szość jezuitów , k tó rzy otrzym ali święcenia z rą k biskupów poznańskich pochodziła z ziem zachodnich Rzeczypospolitej, zwłaszcza z diecezji gnieź nieńskiej i poznańskiej, chociaż nie b rak ludzi pochodzących także z in nych terenów Polski i spoza jej granic. Z rozum iałe jest, że w łaśnie z .te renów W ielkopolski rek ru to w ała się większość jezuitów , k tó rz y należeli do kolegium poznańskiego i kaliskiego30. A le rów nież w klasztorze
po-ił ASO 2, k. 100v.: „Albertus Ioanmis Wysnensis diecesis Leopoliemsis”. » Zob. tab. 7.
96 S T A N I S Ł A W K . O L C Z A K
Tab. 10. Pochodzenie jezuitów z miast i wsi w poszczególnych diecezjach Diecezja (kolejność według
liczby wyświęconych)
Pochodzenie
miasto wieś ? razem
Gniezno 9 _ 11 20 (19,2%) Poznań 9 1 8 18 (17,3%) Kraków 2 2 12 16 (15,4%) Włocławek — 2 6 8 ( 7,7%) Lwów 2 — 3 5 (4,8%) Płock — — 5 5 (4,8%) Łuck 1 — 3 4 (3,8%) Wilno 3 — 1 4 (3,8%) Przemyśl 1 — 1 2 (1,9%) Chełm — — 1 , 1 (1,0%) Miedniki (Żmudź) .— 1 1 (1,0%) Warmia 1 — — 1 (1,0%) Razem 28 (90,3%) 5 (100%) 52 (76,5%) 85 (81,7%) Orneto (Italia) 1 — 1 2 (1,9%)
Alba Julia (Siedmiogród) — — 1 1 (1,0%)
Kordoba (Hiszpania) 1 — — 1 (1,0%) Miśnia (Niemcy) 1 — — 1 (1,0%) Trevir (Niemcy) — — 1 1 (1,0%) Razem 3 (9,7%) — 3 (4,4%) 6 (5,9%) Brak danych — — 13 (19,1%) 13 (12,5%) Ogółem 31 (100%) 5 (100%) 68 (100%)' 104 (1Q0%)
znańskim n ajw ięcej ludzi', rek ru to w a ło się z diecezji krakow skiej. Być m oże, że k o n ta k t z sam ym i jezu itam i w yw ierał najb ardziej bezpośredni w pływ na re k ru ta c ję ludzi do zakonu. S prób u jm y zatem spojrzeć na sa m e m iejscow ości, zwłaszcza m iasta, z któ ry ch w yw odzili się jezuici, i skonfrontow ać je z istn iejący m i wówczas placów kam i jezuickimi.
W poniższej tab e li podane zostały m iasta, z k tó ry c h rek ru to w ali się jezuici, zlokalizow ane jed y nie w granicach Rzeczypospolitej. M iastem, z którego pochodziło n ajw ięcej jezuitów , a k tó ry ch im iona znajdow ały się w poznańskich księgach św ięceń z przełom u XVI i X V II w., był K a lisz. W nim , podobnie ja k i w W ilnie, P oznaniu i Lw owie działali w tym czasie jezuici p row adzący sw oje kolegia. Nieco w iększa liczba pow ołań do jezuitó w z dąnych m iejscow ości spow odow ana była zapew ne bezpo śre d n im oddziaływ aniem tam tejszy ch ośrodków.
Je śli idzie o w łasność m iejscow ości, z których w yw odziła się om aw ia n a gru p a ludzi, to na 11 zbadanych osób 8 pochodziło z m iast królew skich (73°/o), 2 z m iast kościelnych i ty lk o 1 z m iasta szlacheckiego
J E Z U I C I O T R Z Y M . Ś W IĘ C E N IA Z R Ą K B I S K U P . P O Z N A Ń S K I C H W X V I—X V I I W . 9 7
Tab. 11. Liczba jezuitów rekrutujących się z poszczególnych miast z zaznaczeniem istnienia ośrodka jezuickiego
Liczba wyświęconych
z jednej miejscowości Miejscowość
Diecezja Istnienie klasz toru jezuickiego razem
w tym
prezbiterów liczba nazwa
po 5 3 1 Kalisz Gniezno + (1583) po 3 — 2 Wilno Wilno + (1570) — Poznań Poznań + (1572) po 2 1 2 Oborniki Poznań — — Lwów Lwów + (1585) po 1 1 16 Krzywiń Poznań — 1 Poniec Poznań — — Piła Poznań — — Warszawa Poznań + (1598) 1 Sieradz Gniezno — 1 Wągrowiec Gniezno — — Rawa Gniezno + (1616) — Stawiszyn Gniezno — 1 Sandomierz Kraków • '160.’ 1 Urzędów Kraków — — Brańsk Łuck — — Drohobycz Przemyśl — — Braniewo Warmia + (1564)
(Poniec)21. N ależy zatem przypuszczać, że osoby, zwłaszcza liczniej w y wodzące się z m iast królew skich i kościelnych, n ależały do sta n u m iesz czańskiego. N asuw a się pytanie, w jak im odsetku osoby w yw odzące się z m iast szlacheckich należały do sta n u m ieszczańskiego, a w jak im do szlacheckiego? To samo p y tan ie należy postaw ić w sto su n k u do ' osób, dla któ ry ch skrybow ie podali nazw iska zam iast m iejsce pochodzenia. S próbujm y spojrzeć bliżej na nazw iska zamieszczone w źródle. N azw isk ty ch jest 82, co w stosun k u do 104 jezuitów zanotow anych w księgach święceń stanow i 79%>. Tak duży odsetek p rzekazanych nazw isk nie jest notow any p rzy innych grupach zakonnych. Dla b ern ard y n ó w np. w yn o si 23%>, a dla cystersów — 16°/o22. P rz y siedem nastu nazw iskach jezuitów
21 Własności m iast zlokalizowanych w diecezji poznańskiej i gnieźnieńskiej usta lono na podstawie wizytacji poznańskich (Archiwum A rchidiecezjalne w Poznaniu, sygn. AV 3-AV 10), J. Łaskiego Liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej (wyd. J. Łukowski, oprać. J. Korytkowski, t. 1-2, Gniezno 1880) oraz A tlasu hi storycznego Polski. Mazowsze w drugiej połowie XVI w ieku (cz. 2: kom entarz i indeksy, red. W. Pałucki, W arszawa 1973, s. 145 n.).
22 Zob. O l c z a k , Bernardyni i jranciszkanie konwentualni; t e n ż e , Zakon cystersów.
98 S T A N I S Ł A W K . O L C Z A K • *
sk ry b a podał rów nież m iejscowość, z k tó rej dane osoby pochodziły. Za uw ażam y rzecz c h a rak tery sty czn ą p rzy nazw iskach jezuitów pochodzących ze wsi, w trzech m ianow icie przy p adk ach (na 4 zapisy) nazw isko zostało utw orzone od m iejscow ości rodzinnej (W itowski od W itowa, Kopiczki od K opytkow a, Bieniaszew icz od B ieniarzew a)23. N ależy przypuszczać, że oso by noszące te nazw iska b y ły sy n am i w łaścicieli danych wsi. Ma tu chyba m iejsce fa k t raczej bezsporny, że są to synow ie szlacheccy.
Podobnego p rzy p ad k u nie n o tu ją nasze źródła w stosu nk u do osób pochodzących z m iasta. W tej grupie zapisów spotykam y natom iast m.in. tak ie nazw iska, jak: F a b e r (chodzi zapew ne o rzem ieślnika ze Lwowa), K osm atka czy Biczek (obaj z K alisza)24. W ystępuje ponadto jeszcze, w jed n y m p rzyp adk u, określenie F abricus, p rzy k tó ry m skryba nie podał m iej sca pochodzenia danej osoby25. Na 65 osób, dla których źródło podaje sa mo nazw isko, bez info rm acji o m iejscu urodzenia, 40 nazw isk zakończone je s t na -ski oraz 4 na -icz. N ależy sądzić, że w ty ch przypadkach sk ryb a zapisał ty lk o sam e nazw isko, rozum iejąc już przez to, że określił m iejsca pochodzenia zanotow anych osób. Chodziłoby tu więc o zanotow anie w łaś cicieli danych m iejscow ości. S tą d nasuw a się hipoteza (pytanie tylko, w ilu p ro centach praw dziw a), że w ty ch p rzypadkach m ielibyśm y do czy nienia z synam i szlachty. Biorąc pod uw agę n aw et tylko 40 nazw isk za kończonych na -ski, 4 zakończone na -icz oraz 3 wyżej już w ym ienione, uzysku jem y liczbę 47 osób, k tó ra w stosun k u do 104 jezuitów w y stępu jących w poznańskich księgach św ięceń stanow i 45°/». W edług obliczeń H. G apskiego, w śród członków kolegium w B raniew ie w latach 1569-1575 25°/o osób było pochodzenia szlacheckiego2®.
O statnie już zagadnienie, k tó re m ożna przedstaw ić bardzo dokładnie na podstaw ie n ajstarszy ch poznańskich ksiąg święceń, dotyczy im ion no szonych przez jezuitów . Poniew aż T ow arzystw o Jezusow e nie nadaw ało im ion zakonnych sw ym profesom , ja k to czyniły inne zakony, w źródle więc m am y zatem d ° czynienia z im ionam i n adanym i na chrzcie. Na 104 jezuitów zanotow anych w księgach św ięceń przypada 38 różnych im ion. N ajczęściej w y stęp u je J a n (18 razy, czyli ok. 17°/»), następnie S ta
23 ASO 1, k. 68v.: „Christopherus Kopiczki Borussus Joannis Kopicziki filius de villa Kopitkowo im distrdctu Novensi dioecesis Cuiaviensis”; k. 44v.: „Balthasar Stanislad Bieniaszewicz de Parzanno”; ASO 2, k. 45v.: „Balthasar Stanislai Bie- niarzeviensis”; ASO 1, k. 75: „Albertus Simonis Witowski de Witoviecz dioecesis Vladislaviensis”.
m ASO 1, k. 22 (Faber), 48, 119 (Biczek), 113v., 185, 254 (Kosmatka). 25 Tamże, k. 40: „Melchior Petrd F abriei”.
20 H. G a p s k i, Rekrutacja zakonna w Polsce w końcu X V I i 1 poi. X V II w ieku (na przykładzie krakowskiego ośrodka zakonnego) — klasztory m ęskie, Lublin 1981, s. 138-139 (mps).
J E Z U I C I O T B Z Y M . Ś W IĘ C E N IA Z R Ą K B I S K U P . P O Z N A Ń S K I C H W X V I—X V I I W . 9 9
nisław (11 razy, ok. 11°/»), W ojciech (8 razy) oraz J a k u b i Szym on (po 5 razy).
R ekapitulując nasze rozw ażania na tem a t jezuitów , k tó ry ch im iona mieszczą poznańskie księgi św ięceń z przełom u X V I i X V II w., należy stw ierdzić, że zakon te n ro zw ijał się bardzo prężnie na ziem iach Rzeczy pospolitej. Stw ierdzenie to odnosi się szczególnie do W ielkopolski, ponie waż jezuici w ym ienieni w om aw ianym źródle należeli w zasadzie do ko legium w Poznaniu (w niew ielkim procencie także do kolegium w K a liszu), choć rek ru to w ali się z 12 diecezji polskich i 5 leżących poza g ra nicam i k raju . B rak w ielu danych w źródle spraw ił, że otrzym ane w yniki w w ielu przypadkach są bardzo hipotetyczne, zwłaszcza jeśli chodzi o za gadnienie re k ru ta c ji m iasto — wieś, a bardziej jeszcze o problem pocho dzenia społecznego. Toteż w iele problem ów w n iniejszym a rty k u le zostało tylko zasygnalizow anych. Rozw iązania ich należy szukać poprzez dotarcie do innych źródeł, a przede w szystkim ksiąg św ięceń pozostałych diecezji oraz archiw aliów jezuickich.
ANEKS
Jezuici wyświęceni przez biskupów poznańskich w latach 1588—1619 (na podstawie poznańskich ksiąg święceń)
Lp. Imię
wyświęconego Imię ojca Nazwisko
Pochodzenie
Kolegium
Święcenia
miasto
wieś miejscowość diecezja
n iż sz e subdiakonat diako nat prez bi te rat 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
1 Adam Wojciech Jaworek w Cisie Poznań Poznań 1599
2 Adam Jan Makowski — — — Poznań — 1604 — —
3 Adam Łukasz Górski m Lwów Lwów Poznań 1619 — — —
4 Adrian Bartłomiej — — — Kraków Poznań — 1608 1608 1608
5 Agapit Jan Dambrowski — — Gniezno — 1603 — — —
6 Aleksander Emeryk Dobok — — Alba Julia — 1589 — — . —
7 Aleksander Jakub Przespolewski — — Gniezno Poznań — 1612 — —
8 Andrzej ICataneus Maieranus — — Kraków Poznań — 1612 — —
9 Andrzej Jan Lauterbach m Poznań Poznań Poznań 1596 — — —
10 Baltazar Stanisław Bieniaszewicz w Bieniarzewo Kraków — 1602 1605 1605 1605
11 Baltazar Stanisław Porembski — — Kraków Poznań — 1603 1603 1603
12 Bartłomiej Grzegorz Brodnicki — — Gniezno Poznań — • — — 1610
13 Bartłomiej Jakub Zgoda — — Gniezno Poznań — 1608 , 1608 1608
14 Bartłomiej Jakub — m Oborniki Poznań Poznań — — 1610 1610
15 Erazm Erazm — m Wilno Wilno Poznań — 1593 — —
16 Florian Bartłomiej Brosiński — — Chełm Poznań — 1600 1600 1600
(Drożeński)
17 Florian Maciej Gardliński — — Płock — 1603 1604 — . —
18 Fryderyk Bartłomiej Schembek — — Kraków Poznań — 1601 1601 1601
19 Florian Maciej Gośliński — — Łuck — 1589 — — —
20 Grzegorz Erazm — m Wilno Wilno Poznań 1591 — — —
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 .11 12
22 Grzegorz Marcin Jankowicz _ . . Gniezno Poznań 1618 — — —
23 Grzegorz Paweł Wydrzyński — — Poznań Poznań — 1618 1619 1619
24 Hieronim — Zaborowski — — — — 1609' — — —
25 Jakub Jakub MoIevus
(Mokrus ?)
m Braniewo Warmia Poznań 1595
26 Jakub Krzysztof — — Igabra Kordoba Poznań — 1591 1591 1591
27 Jakub Maciej Zychowicz — — Kraków Poznań — 1612 — —
28 Jakub Walenty — m Urzędów Kraków Poznań — 1618 1619 1619
29 Jakub — Zgoda — — — — — 1605 1605 1605
30 Jan Albert - ' — m Kalisz Gniezno — — 1608 1608 1608
31 Jan Albert ■ — m Krzywiń Poznań Kalisz — 1594 1594 1595
32 Jan Albert — ? Wysnensis Lwów Poznań —' 1612 — —
33 Jan Andrzej Stortowski — — Gniezno — 1598 1604 — —
34 Jan Jakub Knapius — — Poznań — 1603 1604 — —
35 Jan Marcin Tomaszewski — — Kraków Poznań 1599 — — —
36 Jan Mikołaj Świętosławski — — Włocławek Poznań — — 1610 1610
37 Jan Michał Jaiowski — — — — — 1598 1598
38 Jan Paweł — m Piła Poznań Poznań — 1618 1619 1619
39 Jan Paweł Smętwius — — Poznań — 1618 — — —
40 Jan Piotr Janczyński — — Lwów Poznań — 1612 — —
41 Jan Piotr Sepolcy — — Kraków Poznań 1610 — — —
42 Jan Baptista Piotr Martir — Italia^ — Poznań 1591 — — —
43 Jan Sebastian Lasoczki — — Włocławek — 1591 ■— — —
44 Jan Stanisław Karczewski — — Gniezno Poznań 1599 1601 1601 1601
45 Jan Szymon Żegocki — — Włocławek Poznań 1603 1605 1605 1605
46 Jan Walenty Roguski — — Poznań — 1603 — — —
47 Jan Stanisław Turowski — — — Poznań — ' 1605 1605 1605
48 Jerzy Jakub — m Stawiszyn Gniezno — 1601 — — —
49 Jerzy Mikołaj Trąpczyński — — — Poznań
1603
. 1605 1605 1605
50 Karol Adam Podwiński — — — — — — —
1 2 3 4 7 6 7 8 9 10 11 12
52 Krzysztof Jan Kopiczki
(Borussus)
w Kopytkowo Włocławek Poznań — 1593 — —
53 Krzysztof Jan Golczewski — ■' — Poznań Poznań — 1609 — 1609
54 Krzysztof Sebastian — H i Drohobycz Przemyśl Poznań — 1593 — —
55 Marcin Andrzej Kossowski --- — Łuck Poznań 1599 1603 160 5 1603
56 Marcin Maciej Widziewicz — — — Poznań — 1605 1605 1605
57 Mateusz Błażej — m Poznań Poznań Poznań 1591 — — —
58 Mateusz Paweł — m Warszawa Poznań Poznań 1598 — — —
59 Melchior Piotr Fabricus — — Gniezno — 1601 — — —
60 Michał Jakub — m Poniec Poznań — — — 1604 1604
61 Michał Michał Maj ' — — Poznań Poznań — 1610 1610 1610
62 Mikołaj Lambert — m Felde Trewir Poznań — 1602 1602 1602
63 Mikołaj Melchior Czyżowski m Sandomierz Kraków Poznań — 1602 1602 1602
64 Mikołaj Paweł Kosacki — — Poznań Po2nań — 1602 1603 1603
65 Mikołaj Paweł — m Rawa Gniezno — 1603 — — —
66 Nikodem Kasper Silniczki — — Kraków Poznań 1598 — — —
67 Paweł Józef Gamalek m Oborniki Poznań Poznań — — 1594 —
68 Paweł Piotr Gailacius — — Miedniki Kalisz — — 1594 1594
69 Piotr Jakub Vrede — — Włocławek Poznań — — — 1603
70 Prokop Stefan Pruchnicki — — Przemyśl Kalisz — 1594 1594 1594
71 Rafał Brykcjusz Pokrzywniczki — — Gniezno Poznań 1598 — — —
72 Samuel Aleksander Musculus m Gieza (?) Miśnia Poznań 1591 1592 — 1593
73 Sebastian Maciej Grzybowski — — Płock Poznań 1589 — ' — —
74 Seweryn Atanazy — m Brańsk Łuck _ 1604 — — —
-75 Stanisław Albert — m Kalisz Gniezno Poznań 1599 — — —
76 Stanisław Baltazar Porembski — — Kraków — — 1608 1608- 1608
77 Stanisław Gabriel Wojna — — Wilno Poznań — 1612 — —
78 Stanisław Grzegorz Faber m Lwów Lwów Poznań 1595 — — —
79 Stanisław Jan Kriski — — Płock Poznań — 1603 1603 1603
80 Stanisław Laurenty Kosmatka m Kalisz Gniezno Poznań — 1602 1602 1602
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 «13
82 Stanisław Maciej w Pakosz Kraków Poznań _ 1602 1602 1602
83 Stanisław Marcin Smiałkowicz — — Włocławek Poznań 1619 — — 1—
84 Stanisław Piotr Szymanowski — — — Poznań — — — 1603
85 Stanisław Stanisław Chodakowski — — — Poznań 1602 — — —
86 Stefan Stefan Skawniski — — Kraków Poznań — . 1608 1608 1608
87 Szymon Albert Biczek m Kalisz Gniezno Poznań 1603 1603 — —
88 Szymon Jan Kaczorowski — — Lwów Poznań — 1612 — —
89 Szymon Jan Wesolcuis (?) — — Gniezno Poznań — 1612 —
90 Szymon Maciej Balascius m Kalisz Gniezno — — 1599 — 1599
91 Szymon Tomasz Cwiętek' — — Poznań Poznań 1601 1608 1608 1608
92 Tomasz Jan Kiewło m Wilno Wilno Kalisz — — 1594 1594
93 Tomasz Melchior — m Sieradz Gniezno Poznań . — 1592 — 1592
94 Tomasz Sebastianus Lucidus m Urbi ventana Orneto Poznań — — 1610 1610
95 Walenty Stanisław Tartoniu — — Kraków Poznań — 1612 — —
96 Wojciech Jakub Dębowski — — Łuck Poznań _ 1618 1619 1619
97 Wojciech Jakub Rosocki ... Gniezno Poznań 1598 1608 1608 1608
98 Wojciech Jan Rościszewski — — Płock Poznań 1589 — — —
99 Wojciech Jarosław Sokołowski — — Włocławek Poznań — 1612 — —
100 Wojciech Lucjan — — — Płock Poznań 1596 — — —
101 Wojciech Maciej Ziembowicz — — Kraków Poznań 1603 1605 1605 1605
102 Wojciech Szymon Witowski w Witowo Włocławek Kalisz — 1594 — —
103 Wojciech ■ ' — Sokołowski — — — 1609 — — —
104 S T A N I S Ł A W K . O L C Z A K
LES JÉSUITES ORDONNÉS PAR LES ÉVÊQUES DE POZNAN VERS LA FIN DU XVIe ET AU DÉBUT DU XVIIe SIÈCLE
R é s u m é .
Les deux livres d’ordinations les plus anciens du diocèse de Poznań, conservés aux Archives Archidiocésaines à Poznań, proviennent: le prem ier des années 1588-1603, l ’au tre des années 1598-1619. Au total, ils enregistrent plus de 6500 ordi nations m oindres (minores) et- m ajeures (maiores) conférées au cours de 30 ans (plusieurs fois p a r an) p a r les évêques de Poznań. Dans ce nom bre sont incluses env. 2000 ordinations conférées à des membres de 12 ordres (env. 30% des ordi nations enregistrées), dont 196 ordinations de jésuites (3% du to tal des ordinations et env. 10% des ordinations conférées aux réguliers). Chaque notice relative aux réguliers comporte: le nom de l’ordinand, le nom du père, le nom de fam ille ou le lieu d ’origine (rarem ent les deux), le diocèse, l’appartenance au couvent, la date et le lieu de l’ordination ainsi qu’une m ention de l’autorisation du supérieur. Après avoir confronté les notices, on a obtenu le chiffre de 104; parm i ces 104 jésuites, il y a 49 ordinands ayant reçu la prêtrise (ils figurent dans les livres de une à q u atre fois). Le rapport: 49 ordinands jésuites / ensemble des ordinands, est sensiblem ent le même que dans le cas du total des ordinations enregistrées. Les jésuites figurant dans les livres de Poznań appartiennent en principe au college de Poznań et seulem ent pour une p art infim e à celui de Kalisz. Us tiren t leur origine (comme d’ailleurs l’ensemble du clergé de l’époque) des m ilieux urbains le plus souvent (76%); les villes en cause sont situées dans 12 diocèses de la Res Publica. Les étrangers constituent 6%. Les vocations chez les jésuites sont les plus fréquentes dans les villes avec collèges de jésuites. Les ordinands venus de villes sont vraisem blablem ent surtout d’origine bourgeoise. L’analyse des noms contenus dans la source perm et p ar ailleurs d ’avancer l’hypothèse de 45% de personnes d ’origine noble.
Le présent article, basé Uniquement su r les livres d’ordination de Poznań, ne perm et pas de résoudre nom bre de problèmes, qui ont été à peine signalés et qui atten d en t des recherches approfondies à l ’avenir.
