View of Subject-Matter Knowledge for Interpreters and Translators: Educational Implications

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI HUMANISTYCZNE Tom LXIII, zeszyt 10 – 2015 DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rh.2015.63.10-5. HADRIAN LANKIEWICZ EMILIA WSIKIEWICZ-FIRLEJ *. WIEDZA PROFESJONALNA JAKO ATRYBUT TUMACZA: IMPLIKACJE DLA EDUKACJI TRANSLATORYCZNEJ. 1. WSTP. Znajomo jzyka obcego zawsze bya po dan sprawnoci , za któr sta pewien stopie zaznajomienia z inn kultur , innym wiatem, niedostpny dla niewtajemniczonych, budz cy uczucia otwartego lub skrywanego szacunku, bo nawet jeli to by jzyk wroga, to dobrze byo go zna . Odcicie „ elazn. kurtyn ” bloku pa stw socjalistycznych od wiata demokratycznego przyczynio si do si do wysokiej pozycji spoecznej osób posuguj cych si tzw. jzykami zachodnimi. Ich saba znajomo wród szerokich rzesz spoecznych, powodowana utrudnionym dostpem do wolnego wiata i wynikaj c st d nisk motywacj do nauki, sprawiaa, e nieliczni, którzy opanowali jzyk zachodni, cieszyli si szacunkiem spoecznym i mogli liczy na gratyfikacj finansow . Wielu z nich byo nauczycielami, przewodnikami turystycznymi i tumaczami jednoczenie. Nagy wzrost gospodarczy okresu transformacji wywoanej upadkiem komunizmu dodatkowo wzmocni pozycj osób dwu- i wielojzycznych. Tumacz sta si poszukiwanym pracownikiem na rynku pracy. Dr HADRIAN LANKIEWICZ – adiunkt Katedry Lingwistyki Stosowanej i Translatoryki UG; adres do korespondencji: Uniwersytet Gda ski, Instytut Skandynawistyki i Lingwistyki, ul. Wita Stwosza 51, 80-308 Gda sk; e-mail: hadrian.lankiewicz@ug.edu.pl Dr EMILIA WSIKIEWICZ-FIRLEJ – adiunkt Katedry Ekokomunikacji UAM; adres do korespondencji: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Katedra Ekokomunikacji, ul. 28 czerwca 1956 roku nr 198, 61-485 Pozna ; e-mail: emiliawf@amu.edu.pl.

(2) 92. HADRIAN LANKIEWICZ, EMILIA WSIKIEWICZ-FIRLEJ. Ilustruj to wypowiedzi z przeprowadzonych z tumaczami wywiadów: „Zlecenia napyway zewsz d, nie mogam da sobie rady z tym wszystkim, dawano podwójne stawki bym tylko chciaa przyj zlecenie” (R9); „robi c du e tumaczenie pisemne przez jedn noc mogem zarobi miesiczn pensj nauczyciela, nikt nie liczy iloci znaków” (R10). Wspóczesny wiat otwartych granic i wszechobecnie dostpnej informacji zrewidowa wyj tkowo korzystn dla zawodu tumacza koniunktur rynkow. przeomu XX i XXI wieku. Znajomo jzyka obcego, zwaszcza angielskiego, staa si sprawnoci ogóln , a wielojzyczno jest obecnie nieodzownym warunkiem dla ubiegaj cych si o prac w Zjednoczonej Europie. Taka sytuacja cakowicie zmienia pozycj tumacza na rynku pracy, na którym sama znajomo jzyka nie gwarantuje ju sukcesu zawodowego i stawia ogromne wyzwania przed tym zawodem. Poza nielicznymi wyj tkami, czasy tumaczenia kurtuazyjnych wizyt odeszy w zapomnienie. Od tumacza oczekuje si wicej ni biegej znajomoci jzyka. Korporacyjny rynek pracy posuguje si jzykiem wysoce specjalistycznym, którego opanowanie graniczy z kompetencj przedmiotow know how. Z tego wzgldu celem artykuu jest okrelenie znaczenia jzyka specjalistycznego w ksztaceniu tumaczy. Wychodz c z zao enia, e jzyk specjalistyczny danej dziedziny wykazuje ró nice konceptualne midzy jzykami1, przyjmujemy postulat wiedzy profesjonalnej jako bazy kompetencyjnej tumaczy. Czy wystarczy wyposa y adepta do zawodu tumacza w metodologi tumaczenia i sprawnoci obsugi instrumentarium, czy te istnieje konieczno zintegrowania kursu jzykowo-translacyjnego z wiedz specjalistyczn ? Zakadaj c pozytywn odpowied na postawione pytanie, domniemamy, e przyszo ksztacenia profesjonalnych tumaczy powinna zmierza w kierunku wysokiej specjalizacji obszarowej, np. tumaczenie dokumentacji pa stwowej, tumaczenie ekonomiczne, medyczne, techniczne itp. W dobie deprecjacji zawodu tumacza po czenie wiedzy fachowej z jzykiem gwarantuje, midzy innymi, profesjonalizm, zwiksza mobilno zawodow , uatrakcyjnia studia, spenia zapotrzebowanie rynku. Wymaga to wysiku organizacyjnego oraz elastycznoci ze strony uczelni, ale mo e ugruntowa pozycj wszelkich filologii w ramach obecnie silnie promowanego trendu 1 Por. H.M. JÄRVINEN, What has ecology to do with CLIL? An ecological approach in content and language integrated learning, w: CLIL Practice: Perspectives from the Field, red. D. Marsh, P. Mehisto, D. Wolff, R. Aliaga, T. Asikainen, M. J. Frigols-Martin, S. Hughes, G. Langé, Jyväskylä: CCN: University of Jyväskylä 2009; B. KUBIAK, Pojcie jzyka specjalistycznego, „Jzyki Obce w Szkole” 2002, nr 5, s. 6-11..

(3) WIEDZA PROFESJONALNA JAKO ATRYBUT TUMACZA. 93. upraktycznienia nauki. W artykule dokonujemy analizy wyników ankiety przeprowadzonej wród studentów lingwistyki stosowanej o specjalnoci tumaczeniowej oraz wywiadów z zawodowo czynnymi tumaczami dla bezporedniej weryfikacji zakadanej tezy o koniecznoci w skiej specjalizacji przedmiotowej w zakresie edukacji translatorycznej.. 2. ZAOENIA TEORETYCZNE. W dobie globalizacji i powszechnej znajomoci jzyków obcych mo na przyj , e ksztacenie w zakresie przekadu w zasadzie dotyczy zakresu jzyka specjalistycznego. Wspóczenie od tumacza oczekuje si wysokiej sprawnoci jzykowej w obszarze wyznaczonym przez dziedzin spoeczno-ekonomiczno-polityczn , w której instytucja lub osoba zamawiaj ca przekad funkcjonuje. Z punktu widzenia ekolingwistyki, ka de u ycie jzyka jest wyznaczone kontekstem i samo go tworzy. Gboka kontekstualizacja – podstawowe zao enie uzusu jzykowego w podejciu ekologicznym – wychodzi poza w skie, socjologiczne rozumienie kontekstu jako stosowania odpowiednich form w zale noci od sytuacji. Stosowanie jzyka obcego nie jest jedynie prób zawaszczenia obcych znaków, ale samo ich u ycie ksztatuje kontekst, w którym jzyk jest u ywany2. Z tego wzgldu proces tumaczenia, podobnie jak proces uczenia si jzyka, nie mo e by postrzegany tylko jako poszukiwanie ekwiwalentów, ale tak e jako konstruowanie kontekstów poprzez wchodzenie w sie spoecznych interakcji3. Wynika to z faktu, e jzyk ksztatuje rozwój konceptualny i poredniczy w kreowaniu rzeczywistoci4. Innymi sowy, w aspekcie socjopragmatycznym5 nie ma jzyka poza dziaalnoci czowieka w sensie uogólnionej abstrakcji syntagmatycznej, która jest jedynie sedy-. 2. C. KRAMSCH, A. WHITESIDE, Language ecology in multilingual settings. Towards a theory of symbolic competence, “Applied Linguistics” 2008, nr 29(4), s. 666. 3 R.R. RUSSELL, Looking beyond the interface: activity theory and distributed learning, w: Distributed learning: social and cultural approaches to practice. red. M. Lea, K. Nicholl, London: Routledge with The Open University 2002, s. 68. 4 L.S. VYGOTSKY, Thinking and speech, tum. N. Minick, w: The collected works of L.S. Vygotsky, vol. I: Problems of general psychology, New York: Plenum Press 1987. 5 Por. R. HASAN, A view of pragmatics in social semiotic perspective. Seminarium CLSL, wrzesie 2009, http://www.ling.mq.edu.au/clsl/seminars/2009/CLSLseminar_Sept2009.pdf [dostp: 27.12.2014]..

(4) 94. HADRIAN LANKIEWICZ, EMILIA WSIKIEWICZ-FIRLEJ. mentacj czstoci u ycia, nie za podstaw jego generowania6. Jeli z kolei przyjmiemy za Sperberem i Willsonem7, e kontekst jest konstruktem psychologicznym, skadaj cym si z zao e co do istoty wiata, które ksztatuj interpretacj wypowiedzi, jasne stanie si to, e odmienne spoecznoci jzykowe nie tylko posiadaj odmienne zdolnoci inferencyjne, ale e s one z natury rzeczy zale ne od posiadanej wiedzy przedmiotowej. Maj c na uwadze fakt, e kontekst uzusu jzykowego jest w du ej mierze ksztatowany przez samego u ytkownika, w przypadku tumacza wa ne jest, by posiada odpowiedni wiedz konceptualn . Nawet jeli przyjmiemy, e ksztacenie tumaczy powinno dotyczy jzyka specjalistycznego, wa ne jest, by nie odbywao si ono jedynie na zasadzie czysto jzykoznawczej, gdzie tre ma drugorzdn warto powierzchownie pojtej etykiety, pozbawionej gbszego kontekstu. Bazuj c na ekologicznej interpretacji metodyki CLIL8, w której koncepcje naukowe stanowi „afordancje” (potencja semantyczny) do budowania znacze , Lankiewicz9 proponuje jej wykorzystanie jako substytutu dla kognitywnego nauczania konceptualnego, charakterystycznego dla kursów specjalistycznych. Odwouj c si do wizji pi tego etapu w rozwoju jzyka specjalistycznego, nakrelonej przez Kennedy i Bolitho10, w którym taki jzyk jest po prostu rodkiem zdobywania wiedzy specjalistycznej, Lankiewicz11 okrela potrzeb interakcyjnoci i negocjowania. Koncepcja languaging12, polegaj ca na ksztatowaniu mylenia za pomoc rodków jzykowych, przywouj ca postulat Vygotskiego o poredniczeniu jzyka w rozwoju wy szych funkcji poznawczych, jest proponowana jako platforma do nauczania konceptualnego w jzykach specjalistycznych, zwaszcza wykorzystania ro nych typów rozmowy13. Tak pojta gboka kontekstualizacja jzyka specjalistycznego mogaby si sta paradygmatem dla 6. P. HOPPER, Emergent grammar, w: The new psychology of language: Cognitive and functional approaches to language structure. red. M. Tomasello, Mahwah, NJ: Erlbaum 1998. 7 D. SPERBER, D, WILLSON, Relevance: communication and cognition, Oxford: Blackwell 1986, s. 16. 8 H.M. JÄRVINEN, What has ecology to do with CLIL?, s. 167. 9 H. LANKIEWICZ, EAP and academic discourse: mediating elaborated code in content learning, “Neofilolog” 2013, nr 41(2). 10 C. KENNEDY, R. BOLITHO, English for specific purposes, London: Macmillan 1990, s. 7. 11 H. LANKIEWICZ, EAP and academic discourse. 12 M. SWAIN, Languaging, agency and collaboration in advanced second language proficiency, w: Advanced language learning: the contribution of Halliday and Vygotsky, red. H. Byrnes, New York: Continuum 2006, s. 95-108. 13 J. MOATE, Reconceptualising the role of talk in CLIL, “Journal of Applied Language Studies” 2011, nr 5(2), s. 17-35..

(5) WIEDZA PROFESJONALNA JAKO ATRYBUT TUMACZA. 95. ksztacenia tumaczy, by operowali „autentycznym gosem” danej dyscypliny, wspartym profesjonaln wiedz . Metodologia CLIL, ze swoim podwójnym celem edukacyjnym nauczania jzyka obcego i zdobywania wiedzy 14, wydaje si by idealnym rozwi zaniem w ksztaceniu tumaczy w odniesieniu do zakadanej w skiej specjalizacji. Wyznaczone kontinuum ma zasadnicze znaczenie dla samej definicji jzyka specjalistycznego, którego konceptualizacja zale y od zao e teoretycznych15. Podstawowe pytanie brzmi, czy pojcie, które mo na odnie do sów „specjalno , zawód, fach, dziedzina” nale y wi za „z osobami, które je uprawiaj , czy te z osobami, które o nich mówi ?”16. Istnieje bowiem ryzyko, e tumacz mo e posugiwa si nie jzykiem uprawianego zawodu, lecz jzykiem dziedziny je opisuj cej. Z tym z kolei powi zany jest problem, w jakim zakresie nauka jzyka specjalistycznego pokrywa si z realiami zawodowymi, tak jak ma to miejsce w wypadku jzyka biznesu, gdzie przykady rzeczywistego dyskursu w postaci raportów, sprawozda , poufnej korespondencji pozostaj ukryte dla niewtajemniczonego u ytkownika i – jak utrzymuje Hilary Nesi17 – nie znajduj odzwierciedlenia w materiaach edukacyjnych czy autentycznych materiaach specjalistycznych. Wydaje si zatem oczywiste, e idealnym rozwi zaniem byby tumacz-specjalista-praktyk. Problem le y tylko w tym, e taka osoba woli by wysoko wykwalifikowanym fachowcem ni tumaczem. Poza tym, bior c pod uwag raczej formalny aspekt znacznej czci tumacze , mo na przyj , e jzyk specjalistyczny w tumaczeniach ma raczej charakter akademicki (danej dyscypliny) ni potocznego argonu. Niemniej jednak wszelkie próby opanowania jzyka specjalistycznego na zasadzie „etykietowania” musz by bardzo powierzchowne i mog nie wystarcza adeptowi do zawodu tumacza we wspóczesnym wiecie, w którym znajomo (nawet jeli pobie na) kilku jzyków staje si coraz bardziej powszechna, a jzyk angielski jako lingua franca przestaje by postrzegany jako jzyk obcy. Konfrontacja oczekiwa rynku oraz potencjalnych i praktykuj cych tumaczy wymaga zmian koncepcji ksztacenia na kierunkach tumaczeniowych. Przyjmuj c tezy, i : „jzyk specjalistyczny nie stanowi tylko terminologicznego dodatku do jzyka ogólnego” oraz „jzyk specjalistyczny nie 14. D. COYLE, PH. HOOD, D. MARSH, Content and language integrated learning, Cambridge: Cambridge University Press 2010, s. 1. 15 B. KUBIAK, Pojcie jzyka specjalistycznego. 16 Tam e, s. 6. 17 H. NESI, Uncovering occulted genres: A role for corpora in LSP. Prezentacja przedstawiona w ramach 12. Konferencji AELFE (European Association of Languages for Specific Purposes), La Coruña, 5-7 wrzenia 2013..

(6) 96. HADRIAN LANKIEWICZ, EMILIA WSIKIEWICZ-FIRLEJ. jest uniwersalny, lecz ró ny w ró nych jzykach”18, zakadamy, e profesjonalna wiedza przedmiotowa staje si koniecznoci , a proponowane przez Lankiewicza19 wykorzystanie osi gni metodyki CLIL do „oswojenia” jzyka akademickiego mo e by rozwi zaniem dla konceptualnego uczenia jzyka specjalistycznego pozbawionego gbszego kontekstu20. Autorzy, opieraj c si na wasnych dowiadczeniach zawodowych (ksztac na kierunkach tumaczeniowych i s czynnymi tumaczami) oraz prezentowanym ni ej badaniu, wyci gaj wnioski dotycz ce kierunku rozwoju ksztacenia tumaczy w Polsce, w celu zwikszania kompetencji zawodowych i uatrakcyjnienia kierunków tumaczeniowych dla potencjalnych studentów.. 3. BADANIE. Ogólnym celem badania byo wyszukanie sabych stron ksztacenia tumaczy oraz okrelenie oczekiwa wynikaj cych z wymaga rynku pracy. W wypadku praktyków jest to weryfikacja wasnych kwalifikacji, natomiast w odniesieniu do studentów stanowi to przejaw wiadomoci zawodowej. Wyniki bada konfrontujemy z hipotez przyjt dla niniejszego artykuu. Badanie zostao podzielone na dwa etapy. Pierwsza cz badania miaa charakter wywiadu czciowo ustrukturyzowanego i obja tumaczy jzyka angielskiego. Jej celem byo zapoznanie si z opini profesjonalistów, dotycz c ksztacenia tumaczy, w odniesieniu do ich praktyki zawodowej, jak równie stanowio ono punkt wyjcia dla stworzenia narzdzia badawczego – kwestionariusza, który zosta wykorzystany w drugim etapie badania przeprowadzonego wród studentów lingwistyki stosowanej o profilu tumaczeniowym. 3.1. ETAP PIERWSZY: WYWIADY Z PRAKTYKAMI. W badaniu udzia wzio dziesiciu czynnych tumaczy jzyka angielskiego. Podstawowym kryterium doboru respondentów by ich co najmniej picioletni sta zawodowy. Wszyscy respondenci s absolwentami kierunków filologicznych (filologia angielska lub lingwistyka stosowana). Wywiad zosta 18. Tam e. H. LANKIEWICZ, EAP and academic discourse, TENE, Reflection built on languaging as an alternative to feedback: developing procedural language awareness of the constructionist nature of knowledge and language among prospective L2 language teachers, “Neofilolog” 2014, nr 43(1), s. 67-80. 20 H.M. JÄRVINEN, What has ecology to do with CLIL?, s. 167. 19.

(7) 97. WIEDZA PROFESJONALNA JAKO ATRYBUT TUMACZA. przeprowadzony na podstawie wczeniej przygotowanego scenariusza, uzupenionego w trakcie badania o dodatkowe pytania. Ka dy z wywiadów trwa okoo 30 minut. Tabela 1. Profil respondentów-tumaczy. L.p.. R1. Uko czony kierunek. Filologia angielska. Drugi kierunek. Studia podyplomowe. Kursy/szkolenia. ---. Tumaczenie prawnicze, podyplomowe studia mened erskie. Tak. Tak. R2. Filologia angielska. ---. Studia podyplomowe dla kandydatów na tumaczy przysigych. R3. Filologia angielska. ---. Tumaczenie konferencyjne. Tak. R4. Filologia angielska. Ekonomia. ---. Tak. R5. Lingwistyka stosowana. ---. Zarz dzanie. Tak. R6. Filologia angielska. ---. Tumaczenie konferencyjne. Tak. R7. Filologia angielska. Prawo. ---. Tak. R8. Lingwistyka stosowana. Filologia angielska (magisterskie). Rachunkowo i finanse. Tak. Lingwistyka stosowana. ---. Studia podyplomowe dla kandydatów na tumaczy przysigych. Tak. Filologia szwedzka. Filologia angielska (magisterskie), stosunki midzynarodowe. Tumaczenie konferencyjne. Tak. R9. R10. Respondentom zadano osiem pyta , na które mogli si swobodnie wypowiedzie . Dla zachowania jasnoci wywodu poni ej prezentujemy poszczególne pytania i analiz uzyskanych odpowiedzi..

(8) 98. HADRIAN LANKIEWICZ, EMILIA WSIKIEWICZ-FIRLEJ. Jak postrzegasz pozycj spoeczn tumacza? Bior cy udzia w badaniu tumacze zwrócili uwag na spadek presti u zawodu tumacza w ostatnich latach, zwi zany przede wszystkim z du poda. usug tumaczeniowych na rynku przy jednoczesnym mniejszym popycie na tego typu usugi. Ich zdaniem zwi zane jest to przede wszystkim z coraz powszechniejsz znajomoci jzyków obcych, a w szczególnoci jzyka angielskiego. Tumacze jednogonie jednak podkrelili, i zawód ten jest niedoceniany i osoby niezwi zane z t profesj nie zdaj sobie zupenie sprawy, jak bardzo jest on pracochonny i jakich wymaga kwalifikacji. Jak wyrazia to jedna z respondentek (R2): Myl, e pozycja tumacza jest bardzo niedoceniana […]. Myl, e wiele osób nie zdaje sobie sprawy co jest wymagane, eby dobrze tumaczy , ile to wymaga przygotowa , umiejtnoci, czasu, pienidzy […]. Myl, e dla wielu osób to jest po prostu kto, kto przepisuje tekst po angielsku […] brak jest szacunku dla tego zawodu.. Nieco wiksz estym ciesz si tumacze przysigli. Zdaniem respondentów wi e si to z wysokimi wymaganiami stawianymi kandydatom na tumaczy przysigych, których kompetencje s weryfikowane przez egzamin pa stwowy. Czworo z tumaczy bior cych udzia w badaniu podkrelio, i egzamin pa stwowy, przeprowadzany przez niezale nych profesjonalistów daje gwarancj rzeczywistej i wiarygodnej ewaluacji umiejtnoci tumaczy, w przeciwie stwie do kwalifikacji potwierdzanych przez niektóre uczelnie. Szczególnie cenne s w tym kontekcie uwagi tumaczy prowadz cych biura tumacze i zatrudniaj cych absolwentów (R3, R6). Od 20 lat prowadz biuro tumacze i widz, e dyplom uczelni znaczy dzi o wiele mniej ni kiedy. Zauwa yam ogromny spadek umiejtnoci absolwentów. […] Jest ogromna przepa pomidzy absolwentami specjalizacji translatorycznych dobrych uniwersytetów, a absolwentami z uczelni prywatnych i mniejszych orodków. Nie dotyczy to tylko umiejtnoci tumaczenia, które mo na rozwin , ale ogólnej kompetencji jzykowej. Czasem trudno mi a uwierzy , e magister filologii mo e popenia podstawowe bdy gramatyczne. […] Niektórzy s jednak wietnie przygotowani. […] Teraz musz po prostu bardziej uwa a i by ostro niejsza przy weryfikacji umiejtnoci potencjalnych wspópracowników (R3). Jeszcze 10 lat temu dyplom uczelni dawa pewn gwarancj przynajmniej znajomoci jzyka, a umiejtnoci tumaczenia mo na byo rozwija . Obecnie spotykam osoby, których umiejtnoci jzykowe s naprawd enuj co niskie… kiedy o miejsce na dobrej filologii walczyo co najmniej kilku kandydatów, a dzisiaj uczelnie przyjmuj ka -.

(9) WIEDZA PROFESJONALNA JAKO ATRYBUT TUMACZA. 99. dego. Jeli kandydat na tumacza nie potrafi poprawnie u ywa np. czasów, to absolutnie nie podejm z nim wspópracy. Do mnie nie nale y nauka jzyków obcych. Poza tym taka osoba za bardzo nie rokuje… (R6).. Respondenci podkrelaj , e tak ogromne ró nice w kwalifikacjach tumaczy prowadz do spadku presti u zawodu, jak równie stawek za wykonywan. prac. Respondenci wskazuj tak e na fakt, e niski presti spoeczny tumacza wynika z deregulacji wymaga zawodowych. Stoi to w opozycji do wyzwa , którym musi sprosta wspóczesny tumacz i koniecznoci ci gego samoksztacenia. Uwypuklony zosta fakt, e mao profesjonalne tumaczenia tzw. wolnego rynku rzucaj ze wiato na zawód tumacza, który, w ogólnym przekonaniu, mo e wykonywa ka da osoba znaj ca jzyk w stopniu pozwalaj cym na zrozumienie tekstu, zapominaj c o sztuce przekadu. Czy kariera tumacza, to dobra inwestycja zawodowa? Na to pytanie tumaczom trudno byo udzieli jednoznacznej odpowiedzi. Jak to okreli jeden z nich (R5): „zote lata dla tumaczy mamy ju za sob ”. We wszystkich odpowiedziach pojawio si jednak stwierdzenie, e na rynku nie ma miejsca dla tumaczy sabych jzykowo i merytorycznie, ale „zdolny, pracowity pasjonat na pewno znajdzie satysfakcjonuj c prac w tym zawodzie” (R8). Liczy nale y si jednak z du konkurencj i wysokimi wymaganiami stawianymi tumaczom oraz potrzeb ci gego doksztacania si i inwestowania we wasny rozwój zawodowy. Istotnym aspektem jest równie specjalizacja tumacza w danej dziedzinie, która zapewni mu przewag konkurencyjn . Jakiego rodzaju teksty najczciej tumaczysz? Jak zadeklarowali objci badaniem tumacze, niemal e wszystkie wykonywane przez nich tumaczenia maj charakter specjalistyczny. Zlecenia, które mo na zakwalifikowa jako tumaczenia „ogólne”, zdarzaj si sporadyczne. Najczciej tumaczone s teksty o charakterze prawniczo-ekonomicznym. Czy studia filologiczne przygotoway ci zawodu tumacza? Mimo i studia filologiczne odegray kluczow rol w rozwoju kompetencji jzykowej, respondenci przyznali jednak, e nie przygotoway ich w peni do wykonywania zawodu tumacza. Zajcia z zakresu tumaczenia na studiach filologicznych zostay uznane za przydatne, ale zdecydowanie niewystarcza-.

(10) 100. HADRIAN LANKIEWICZ, EMILIA WSIKIEWICZ-FIRLEJ. j ce ze wzgldu na ich niewielk ilo . Pogl d, e nabywanie kompetencji jzykowej na studiach jzykowych wychodzi poza mury akademii, potwierdzaj. tak e inne badania21. Po podjciu pracy zawodowej widoczne byy przede wszystkim braki w wiedzy podczas tumaczenia tekstów specjalistycznych oraz znikome dowiadczenie w tumaczeniu ustnym. Warsztat tumaczeniowy respondenci rozwijali w praktyce, ucz c si na wasnych bdach oraz poprzez udzia w licznych szkoleniach i studiach podyplomowych. Kluczowe byy dla mnie kursy, które skupiay si na danym typie tumaczenia. Dla mnie to byy tumaczenia prawniczo-ekonomiczne, pracowalimy intensywnie z tekstami z danej dziedziny. […] Przez ostatnie dwa lata ci ko pracowaam, uczestniczyam w ró nych kursach ukierunkowanych wanie na tumaczenie ekonomiczno-prawnicze i dziki temu wiem, co tumacz i wiem, e jestem merytorycznie przygotowana. Natomiast jeli patrz na siebie po studiach filologicznych, to w yciu bym nie daa rady tumaczy tego typu tekstów. (R2). Inn poruszan przez respondentów kwesti byy kwalifikacje prowadz cych zajcia podczas studiów, które w kilku wypadkach zostay uznane za niewystarczaj ce. Tumacze podkrelali, e najbardziej cenili sobie zajcia prowadzone przez praktyków, specjalistów z danej dziedziny, np. prawo karne wykadane przez sdziego, rachunkowo wyjaniana przez czynnego ksigowego, itp., a podwa ali sens prowadzenia zaj specjalistycznych, np. z teorii prawa, przez nawet dowiadczonego filologa-tumacza. Innymi sowy, czstym motywem pojawiaj cym si w wypowiedziach tumaczy by postulat autentycznoci. Czy podj/podjaby ponownie studia filologiczne? Równie na to pytanie trudno byo udzieli tumaczom jednoznacznej odpowiedzi. Tylko dwóch tumaczy (R9, R10) odpowiedziao „zdecydowanie tak”. Troje z nich odpowiedziao „zdecydowanie nie”, za pozostali optowali za studiowaniem filologii jako drugiego kierunku lub uko czeniem kierunku niefilologicznego, uzupenionego o podyplomowe studia z zakresu tumaczenia. Czy brae(a) udzia w dodatkowych/ szkoleniach/ kursach? Jeli tak, to jakich? Okrel ich przydatno w zawodzie tumacza. 21. Por. D. WERBI

(11) SKA, Akwizycja jzyka obcego w perspektywie studenta filologii: Badanie tosamoci narracyjnej studenta w kontekcie czasoprzestrzeni i heteroglosii, „Neofilolog” 2012, nr 39(1). s. 55-80..

(12) WIEDZA PROFESJONALNA JAKO ATRYBUT TUMACZA. 101. Tumacze jednogonie podkrelali potrzeb uzupenienia wyksztacenia; ka dy z respondentów poszerzy swoje wyksztacenie filologiczne o studia podyplomowe lub kursy (patrz tabela 1). Respondenci uznali, e uko czenie dwóch kierunków na pewno byoby pomocne w pracy tumacza, nie jest jednak konieczne. Dla przykadu, jak stwierdzia jedna z respondentek (R2): Mylaam nad podjciem studiów prawniczych. Zastanawiaam si jednak, czy przejcie przez cay picioletni cykl studiów ma jednak sens. Na ile jest mi to potrzebne, na ile przygotowaoby mnie to lepiej do zawodu tumacza. Czy to nie byaby jednak sztuka dla sztuki… doszam jednak do wniosku, e teraz bardziej bdzie mi pomocna praca wasna (R2).. Respondenci podkrelaj , e studia podyplomowe i kursy zawodowe speniaj istotn rol w podnoszeniu kwalifikacji zawodowych. Uznaniem ciesz. si studia podyplomowe z zakresu tumaczenia, a tak e szkolenia prowadzone przez praktyków, co wynika z poni szego komentarza: Szczególnie cenne byy dla mnie pojedyncze szkolenia o konkretnej tematyce (np. podatki i ksigowo ). Pozwalaj uzyska wgl d w dan dziedzin, oczywicie pod warunkiem, e s prowadzone przez osob kompetentn i dobrze przygotowan . Jeszcze lepszym rozwi zaniem jest cykl powi zanych szkole , poniewa umo liwiaj one stopniow rozbudow i lepsze ugruntowanie wiedzy (R8).. Czy zamierzasz podj dalsze ksztacenie? Czterech respondentów, mimo dowiadczenia i praktyki, zadeklarowao ch podjcia dalszego ksztacenia obejmuj cego studia prawnicze (R1, R2) oraz tumaczenia ustne (R1, R2, R5, R8). Jak powinny wyglda modelowe studia tumaczeniowe z perspektywy wasnego dowiadczenia zawodowego? Zdaniem respondentów idealne studia tumaczeniowe powinny umo liwia studentom elastyczny dobór przedmiotów specjalistycznych, oferowanych przez ró ne wydziay danej uczelni. Jak zauwa yli respondenci, wiedza tumacza z zakresu danej dziedziny nie musi by bardzo gboka – wystarczy wiedza ogólna oraz znajomo terminologii. Dwie respondentki pisay w ankietach: Ciekawym pomysem s trzyletnie studia ekonomiczno-prawnicze, które nie wchodz. a tak gboko w ten temat, natomiast daj dosy szerok wiedz ogóln na temat.

(13) 102. HADRIAN LANKIEWICZ, EMILIA WSIKIEWICZ-FIRLEJ. prawa i ekonomii i do tego filologia. Natomiast sama filologia to za mao, eby by tumaczem (R2). Moim zdaniem najlepszym pomysem byoby uko czenie kierunku niefilologicznego a nastpnie dwuletnich intensywnych studiów tumaczeniowych – z zajciami odbywaj cymi si przez 2-3 dni tygodniowo (R10).. 3.2. CZ DRUGA: BADANIE ANKIETOWE STUDENTÓW. Wykorzystane narzdzie badawcze, opracowane na podstawie wywiadów przeprowadzonych z praktykami, miao form kwestionariusza skadaj cego si z jedenastu pyta zamknitych i piciu pyta otwartych. Dane numeryczne z pierwszej czci kwestionariusza zostay opracowane statystycznie i przedstawione zbiorczo w tabeli 2. Odpowiedzi na pytania otwarte zostay poddane analizie zawartoci. Po ich zakodowaniu obliczona zostaa frekwencja wystpowania poszczególnych kategorii, przedstawiona wraz z komentarzem poni ej. Udzia w badaniu wzio 97 studentów lingwistyki stosowanej dwóch polskich uniwersytetów (Uniwersytetu im. Adama Mickiewicz w Poznaniu i Uniwersytetu Gda skiego). Tabela 2. Pytania zamknite Pytania zamknite. rednia*. 1. Tumacz posiada wysok pozycj spoeczn . 2. Wiedza przedmiotowa jest tumaczowi zbdna. 3. Wybrabym zawód tumacza jeszcze raz. 4. Mam dobre przygotowanie do wykonywania zawodu 5. Tumaczenie bdzie moim gównym zajciem zawodowym. 6. Uwa am, e tumacz idealny to taki, który posiada profesjonaln wiedz z dziedziny, w której tumaczy. 7. Zakadam, e wikszo wykonywanych przeze mnie tumacze bdzie miaa charakter specjalistyczny. 8. Dobra znajomo jzyka wystarczy w zawodzie tumacza. 9. Tumacz jest specjalist wysokiej klasy 10. Filologiczne studia tumaczeniowe powinny uwzgldnia specjalizacje w dyscyplinie (w dyscyplinach) nauczanych w jzyku obcym, np. ekonomia, chemia, prawo, etc. 11. Ponownie wybra(a)bym studia filologiczne.. 2,6 4 2,6 3,2 3,2. Odchylenie standardowe 1 1,4 1,2 1 1,2. 1,9. 1,1. 2,6. 1,2. 4,2 2,3. 1 1,1. 1,6. 1. 2,2. 1,3. * Zastosowana skala: (zgadzam si) 1, 2, 3, 4, 5 (nie zgadzam si)..

(14) WIEDZA PROFESJONALNA JAKO ATRYBUT TUMACZA. 103. Ankieta zawieraa tak e pi pyta otwartych. Pierwsze z nich brzmiao: Jakie wyzwania stawia wobec tumacza wspóczesny zglobalizowany wiat? Analiza odpowiedzi pozwala na wyuszczenie nastpuj cych kategorii z ich udziaem procentowym: wiedza specjalistyczna (30%); wszechstronno (20%); ci ge doksztacanie si (16%); konkurencja (12%); technologia (8%); znajomo wielu jzyków obcych (5%); dostpno (4%); mobilno (3%) oraz presja czasu (3%). Respondenci wskazali na ogromn poda usug tumaczeniowych na rynku i zwi zan z tym konkurencj, nie tylko ze strony filologów. Zdaniem respondentów znajomo jzyków obcych, a w szczególnoci angielskiego i niemieckiego, jest obecnie powszechna, co ma wpyw na zmniejszenie si presti u zawodu tumacza oraz stawek za jego prac. Technologia, wskazana jako wyzwanie wobec tumacza przez osiem procent respondentów, rozumiana jest jako wymóg znajomoci gównie programów informatycznych, niezbdnych w pracy tumacza, a tak e zagro enie wyeliminowania w przyszoci zawodu tumacza przez programy do tumaczenia, np. „W dzisiejszym wiecie wikszo ludzi s dzi, e posiadanie sowników i translatora wystarcza” (R31). W odpowiedziach pojawio si wrcz stwierdzenie, i : „Ka dy mo e tumaczy teksty w dobie XXI wieku za pomoc Internetu” (R59). Tego typu odpowiedzi równowa one byy przez stwierdzenia o nastpuj cej treci: „Tumacz musi by wiadomy swojej wartoci i kwestionowa nieprofesjonalne tumaczenia tworzone przez programy internetowe oraz osoby niedoksztacone” (R61). Kolejne pytanie dotyczyo percepcji atrakcyjnoci zawodu tumacza o dokadnym brzmieniu: Czy uwaasz, e kariera tumacza to dobra inwestycja zawodowa? Dlaczego? Zdecydowana wikszo respondentów (72%) uznaa, i kariera tumacza jest dobr inwestycj zawodow . Odpowiedziom pozytywnym w przewa aj cej czci (52%) towarzyszyy jednak dodatkowe komentarze, wskazuj ce, i jest to dobra inwestycja zawodowa dla nielicznych, najlepiej wykwalifikowanych tumaczy, którzy posiadaj predyspozycje do wykonywania tego zawodu oraz wiedz specjalistyczn . Cz respondentów (20%) uznaa, e kariera tumacza nie jest dobr inwestycj zawodow , gównie ze wzgldu na wynagrodzenie nieadekwatne do nakadu pracy, konkurencyjno i spadek presti u zawodu tumacza. Osiem procent respondentów nie udzielio zdecydowanej odpowiedzi na to pytanie. Na pytanie „Czy studiujesz na dodatkowym kierunku? Jeli tak, to okrel na jakim” cz studentów (16%) udzielia odpowiedzi twierdz cej. Zainteresowania respondentów przedstawiaj si nastpuj co: polonistyka (1%), hebra-.

(15) 104. HADRIAN LANKIEWICZ, EMILIA WSIKIEWICZ-FIRLEJ. istyka (1%), stosunki midzynarodowe (4%), politologia (1%), ekonomia (3%), prawo (1%), psychologia (1%), architektura i urbanistyka (1%), matematyka finansowa (1%), rachunkowo i finanse (2%). Odpowiedzi uzyskane na pytanie „Czy zamierzasz podj dalsze ksztacenie po studiach magisterskich? Jeli tak, to okrel jakiego rodzaju (kursy, studia podyplomowe, drugi kierunek studiów, itp.)” wskazuj , i studenci zauwa aj potrzeb kontynuowania edukacji po uko czeniu studiów pierwszego stopnia (86%). Tylko niewielki odsetek respondentów jest niezdecydowany (4%) b d nie planuje dalszego rozwoju akademickiego (10%). Du popularnoci wród respondentów ciesz si studia podyplomowe (33%) oraz wszelkiego rodzaju kursy zawodowe (30%). Zdecydowana wikszo deklaruje ch podjcia studiów podyplomowych, z reguy niezwi zanych z profilem filologicznym. Wród wskaza najczciej pojawiaj si ekonomia, logistyka, marketing, finanse, ksigowo . Dalsze ksztacenie translatoryczne w formie studiów podyplomowych lub kursów przewiduje jedynie dziewitnacie procent respondentów. Znamienne jest, e cz respondentów studiuj cych tylko lingwistyk stosowan planuje podjcie drugiego kierunku studiów (15%), z reguy niezwi zanego z profilem filologicznym. Wymieniane obszary zainteresowania to gównie: ekonomia, finanse, logistyka, informatyka, ale równie biologia, pedagogika, czy muzykologia. Ostatnie pytanie ankiety odnosio si w sposób bezporedni do hipotezy przyjtej w artykule i brzmiao: „Co zmieni(a)by w programie studiów filologicznych pod ktem przygotowania do zawodu tumacza?”. W udzielanych odpowiedziach na plan pierwszy wysuwa si postulat redukcji zaj teoretycznych na rzecz upraktycznienia studiów (45%). Studenci uwa aj , i praktyczne zajcia z tumaczenia powinny znale si programach studiów jak najwczeniej, a program nauki powinien obejmowa wszelkie rodzaje tumacze , w cznie z praktycznymi zajciami z tumaczenia symultanicznego, podczas gdy wikszo zaj obejmuje tumaczenia pisemne, które czsto s. traktowane bardziej jako nauka jzyka ni poznawanie technik i nabywanie sprawnoci tumaczeniowych. Respondenci wskazuj równie na konieczno rozszerzenia lub wprowadzenia (jeli ich nie ma) zaj z gramatyki i stylistyki jzyka polskiego. Jedna trzecia respondentów uwa a, e w programie studiów powinno znale si wicej zaj z tumacze specjalistycznych, obejmuj cych nie tylko biznes, ale równie inne dziedziny, takie jak np. chemia, logistyka, medycyna. Wród propozycji udoskonalenia studiów tumaczeniowych wymieniana jest równie konieczno obsugi programów tumaczeniowych (np. Trados). Poniewa dzi nikt nie wykonuje tumacze pisemnych, posu-.

(16) WIEDZA PROFESJONALNA JAKO ATRYBUT TUMACZA. 105. guj c si kartk i dugopisem, tego typu zajcia powinny odbywa si w laboratoriach a nie przy stolikach bez dostpu do zasobów internetowych.. 4. WNIOSKI. Przyjmuj c zastrze enie, e nawet, jeli w kategoriach statystycznych analizowane dane mog by niereprezentatywne, to jednak daj pewien wgl d w sytuacj w kategoriach wiarygodnoci ekologicznej22, gdzie mikro-obserwacje przez analogi23 mog by pogl dowe dla zjawisk o szerszej skali. Z czci badawczej wynika, e zarówno praktykuj cy tumacze, jak i studenci lingwistyki stosowanej, wyra aj niezadowolenie z przebiegu studiów w kategoriach przygotowania do wymaga rynkowych, stawianych przed zawodem tumacza i jednoczenie wykazuj wysok wiadomo zawodow i potrzeb ci gego doszkalania. Znacz cy mo e by fakt, e ponad jedna trzecia ankietowanych studentów studiuje lub rozwa a konieczno podjcia dodatkowych studiów. Nie ma w tym nic zego, jednak skonsolidowanie wysiku studenta poprzez stworzenie odpowiedniego profilu studiów pozwolioby unikn sytuacji, w której wszyscy studiuj po dwa, trzy kierunki, nie koncentruj c si na adnym z nich. Co wicej, ostatecznie nie prowadzi to do istotnego zwikszenia atrakcyjnoci absolwentów na rynku pracy. Profesor Ewa Chmielecka, ekspert bolo ski, w ramach cyklu seminariów Krajowe ramy kwalifikacji. Budowa programów studiów na bazie efektów ksztacenia w kontekcie pyta podaj cych w w tpliwo jako systemu studiów 3 plus 2, w którym na poziom magisterski trafiaj osoby bez podstawowej wiedzy przedmiotowej, przekonywaa, e nie ma w tym nic zego. Efekt ko cowy nie musi oznacza takiego samego in yniera, ekonomisty czy prawnika, jak po jednolitych studiach magisterskich. Jest caa gama zawodów porednich, w których taka osoba mo e si realizowa . Mniemamy, e jednym z nich jest zawód tumacza, do uprawiania którego nie wystarcza ju przygotowanie stricte filologiczne, na co wskazuj wyniki badania, potwierdzaj c tym samym gówn hipotez badawcz , przyjt w artykule, o koniecznoci w skiej specjalizacji i uwzgldnienia wiedzy przedmiotowej wybranej dyscypliny. 22 C. KRAMSCH, Introduction. How can we tell the dancer from the dance?, w: Language learning and language socialization. Ecological perspectives. red. C. Kramsch, London–New York: Continuum 2002, s. 23. 23 M. MINSKY, Logical vs. analogical, or symbolic vs. connectionist, or neat vs. scruffy, “AI Magazine” 1991, nr 12(2), s. 34-50..

(17) 106. HADRIAN LANKIEWICZ, EMILIA WSIKIEWICZ-FIRLEJ. Stworzenie midzywydziaowych studiów translatorycznych wydaje si koniecznoci i mo e stanowi alternatyw dla podjcia drugiego kierunku studiów. Ponadto takie rozwi zanie mo e skutkowa lepszym ukierunkowaniem, wzrostem motywacji studenta, zwikszeniem atrakcyjnoci studiów tumaczeniowych i w rezultacie prowadzi do podniesienia szans zawodowych absolwentów kierunków jzykowych na rynku pracy. Na koniec, nawi zuj c do rozwa a teoretycznych promuj cych metodyk CLIL, podkrelaj c wiksz kontekstualizacj w nauce jzyka, zgodn z zao eniami ekodydaktyki24 i w zasadzie skaniaj c si do twierdzenia, e „ka dy jzyk skada si tylko z jzyków fachowych, a jzyk ogólny stanowi zaledwie niewielki wspólny punkt powi zania midzy nimi”25, zalecaoby si, aby dobrze „skrojony” sylabus translatorycznych studiów midzywydziaowych uwzgldni tak e wymiar metodyczny. Wykorzystanie metodyki CLIL podkrelaoby aspekty filologiczne i zapobiegoby barierze akwizycji wymiaru akademickiego jzyka obcego26 . Wzmocnienie metodologii CLIL przez implikacje pedagogiczne wynikaj ce z typów rozmowy 27, tzw. langauaging28 oraz budowanie mylenia w jzyku obcym poprzez rozszerzon epistemologi29 ma szanse na stworzenie kursu na miar XXI wieku. Upraktycznienie powinno sta si sowem-kluczem dla budowy programu studiów tumaczeniowych, co nie tyle dopuszcza, ile zaleca obowi zuj cy system KRK w ramach tzw. profilu praktycznego, oznaczaj cego zwikszon. liczb zaj z praktykami spoza akademii w terenie. BIBLIOGRAFIA COYLE D., HOOD PH., MARSH D.: Content and language integrated learning, Cambridge: Cambridge University Press 2010. HASAN R.: A view of pragmatics in social semiotic perspective. Seminarium CLSL, wrzesie 2009, http://www.ling.mq.edu.au/clsl/seminars/2009/CLSLseminar_Sept2009.pdf [dostp: 27.12.2014].. 24. H.M. JÄRVINEN, What has ecology to do with CLIL?. B. KUBIAK, Pojcie jzyka specjalistycznego, s. 6. 26 H. LANKIEWICZ, EAP and academic discourse; TENE, Reflection built on languaging. 27 J. MOATE, Reconceptualising. 28 M. SWAIN, Languaging, agency and collaboration; Languaging experiences: learning and teaching revisited, red. H. Lankiewicz, E. W sikiewicz-Firlej, Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing 2014. 29 J. HERON, Feeling and personhood: Psychology in another key, Newbury Park, CA: Sage Publications 1992. 25.

(18) WIEDZA PROFESJONALNA JAKO ATRYBUT TUMACZA. 107. HERON J.: Feeling and personhood: Psychology in another key, Newbury Park, CA: Sage Publications 1992. HOPPER. P.: Emergent grammar, w: The new psychology of language: Cognitive and functional approaches to language structure, red. M. Tomasello, Mahwah, NJ: Erlbaum 1998, s. 155-175. JÄRVINEN H.M.: What has ecology to do with CLIL? An ecological approach in content and language integrated learning, w: CLIL Practice: Perspectives from the Field, red. D. Marsh, P. Mehisto, D. Wolff, R. Aliaga, T. Asikainen, M. J. Frigols-Martin, S. Hughes, G. Langé, Jyväskylä: CCN: University of Jyväskylä 2009, s. 164-171. KENNEDY C., BOLITHO R.: English for specific purposes, London: Macmillan 1990. KRAMSCH C.: Introduction. How can we tell the dancer from the dance?, w: Language learning and language socialization. Ecological perspectives, red. C. Kramsch, London–New York: Continuum 2002, s. 1-30. KRAMSCH C., WHITESIDE A.: Language ecology in multilingual settings. Towards a theory of symbolic competence, “Applied Linguistics” 2008, nr 29(4), s. 645-671. KUBIAK B.: Pojcie jzyka specjalistycznego, „Jzyki Obce w Szkole” 2002, nr 5, s. 6-11. Languaging experiences: learning and teaching revisited, red. H. Lankiewicz, E. W sikiewiczFirlej, Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing 2014. LANKIEWICZ H.: EAP and academic discourse: mediating elaborated code in content learning. „Neofilolog” 2013, nr 41(2), s. 169-185. LANKIEWICZ, H. 2014. Reflection built on languaging as an alternative to feedback: developing procedural language awareness of the constructionist nature of knowledge and language among prospective L2 language teachers. „Neofilolog” 2014, nr 43(1), s. 67-80. MINSKY M.: Logical vs. analogical, or symbolic vs. connectionist, or neat vs. scruffy, “AI Magazine” 1991, nr 12(2), s. 34-50. MOATE J.: Reconceptualising the role of talk in CLIL, “Journal of Applied Language Studies” 2011, nr 5 (2), s. 17-35. NESI H.: Uncovering occulted genres: A role for corpora in LSP. Prezentacja przedstawiona w ramach 12. Konferencji AELFE (European Association of Languages for Specific Purposes), La Coruña, 5-7 wrzenia 2013. RUSSELL R.R.: Looking beyond the interface: activity theory and distributed learning, w: Distributed learning: social and cultural approaches to practice, red. M. Lea, K. Nicholl, London: Routledge with The Open University 2002, s. 64-82. SPERBER D., WILLSON D.: Relevance: communication and cognition, Oxford: Blackwell 1986. SWAIN M.: Languaging, agency and collaboration in advanced second language proficiency, w: Advanced language learning: the contribution of Halliday and Vygotsky, red. H. Byrnes, New York: Continuum 2006, s. 95-108. VYGOTSKY L.S.: Thinking and speech, tum. N. Minick, w: The collected works of L. S. Vygotsky, vol. I: Problems of general psychology, New York: Plenum Press 1987. WERBI

(19) SKA D.: Akwizycja jzyka obcego w perspektywie studenta filologii: Badanie to samoci narracyjnej studenta w kontekcie czasoprzestrzeni i heteroglosii, „Neofilolog” 2012, nr 39(1), s. 55-80..

(20) 108. HADRIAN LANKIEWICZ, EMILIA WSIKIEWICZ-FIRLEJ. WIEDZA PROFESJONALNA JAKO ATRYBUT TUMACZA: IMPLIKACJE DLA EDUKACJI TRANSLATORYCZNEJ Streszczenie We wspóczesnym wiecie od tumacza oczekuje si posugiwania si autentycznym jzykiem, takim, jaki obowi zuje w obszarze spoeczno-ekonomiczno-politycznym, dla którego zamówiono usugi tumaczeniowe. Celem tego artykuu jest podkrelenie znaczenia ksztacenia w zakresie jzyka specjalistycznego na kierunkach translatorskich, tak by bardziej odpowiaday potrzebom rynku. Ponadto zakadaj c, e jzyk specjalistyczny charakteryzuje si ró nicami konceptualnymi, podkrelamy potrzeb rozwijania kompetencji przedmiotowych jako niezbdnego warunku gwarantuj cego dobr jako tumaczenia. Dlatego te przewidujemy, i przyszli tumacze ksztaceni bd w obszarze w skich specjalizacji, np. dokumentów pa stwowych, tekstów medycznych, itp. Zakadana hipoteza jest weryfikowana badaniem ankietowym, w którym studenci i praktycy werbalizuj mankamenty wasnej edukacji oraz artykuuj swoje oczekiwania wzgldem ksztacenia translatorskiego. Sowa kluczowe: jzyk specjalistyczny, wiedza przedmiotowa, edukacja tumaczy.. SUBJECT-MATTER KNOWLEDGE FOR INTERPRETERS AND TRANSLATORS: EDUCATIONAL IMPLICATIONS Summary In the contemporary world the translator and interpreter is expected to be furnished with quality language skills designated by a socio-economic-political domain for which the service has been ordered. The objective of the article is to accentuate the importance of language for specific purposes in educating translators and interpreters for the market needs. Additionally, assuming that language for specific purposes is marked by conceptual differences between languages, we put forth the need for developing professional subject-matter, knowledge-based competence as a prerequisite for quality translation. Thereby, we foresee that the future of translators and interpreters’ education lies in a very narrow specialization, for example, in translating government documents, medical texts, etc. The presupposed hypothesis is verified against the survey research in which practitioners and students articulate their expectations and the shortcomings in their education. Key words: LSP, translation, subject-matter knowledge, education of translators and interpreters..

(21)