DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rped.2016.8(44).1-4
MAGDALENA GAJDEROWICZ
PEDAGOGIKA ZZA DRUTÓW.
ELEMENTY WYCHOWANIA W GRYPSACH WIE
Z
´ NIÓW
OBOZU KONCENTRACYJNEGO NA MAJDANKU
Majdanek to potoczna nazwa obozu koncentracyjnego, który funkcjonowa w Lublinie od jesieni 1941 roku do 22 lipca roku 19441. Oficjalna decyzja o budowie zapada 22 wrzes´nia 1941 roku2. Z rozkazu Himmlera, który by gównym inicjatorem zaozenia obozu w okolicach Lublina, wynikao, ze miejsce to miao za zadanie aczyc´ dwie funkcje, mianowicie obozu jenieckie-go i obozu koncentracyjnejenieckie-go3.
Chociaz oficjalnie obóz nosi nazwe Kreigsgefangenenlanger der Waffen SS Lublin, w skrócie KGL Lublin, to przyjeo sie umownie okres´lac´ to miej-sce Majdankiem. Wynikao to z bezpos´redniego s asiedztwa z dzielnic a Lubli-na – Majdanem Tatarskim. W caym okresie funkcjonowania obozu osadzo-nych w nim byo okoo 150 000 wiez´niów, a s´mierc´ ponioso okoo 80 000 osób, z czego blisko 60 000 to Z ydzi4. Spos´ród osadzonych najliczniejsz a grupe stanowili Z ydzi z Polski i Sowacji, w nastepnej kolejnos´ci Polacy. Trzeci a najliczniejsz a grupe tworzyli obywatele byego ZSRR5.
Mgr MAGDALENAGAJDEROWICZ– doktorantka w Katedrze Biografistyki Pedagogicznej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawa II; e-mail: magwiniarczyk@gmail.com
1M. G
RUDZIN´ SKA, Wstep, w: M. GRUDZIN´ SKA (red.), Majdanek. Obóz koncentracyjny
w relacjach wiez´niów i s´wiadków, Lublin: Pan´stwowe Muzeum na Majdanku 2011, s. 5. 2J. M
ARSZAEK, Majdanek. Obóz koncentracyjny w Lublinie, Warszawa: Interpress 1987, s. 20.
3Tamze, s. 21. 4M. G
RUDZIN´ SKA, Wstep, s. 5.
Oprócz oczywistych form eksterminacji zarówno pos´redniej i bezpos´red-niej takich jak tragiczne warunki sanitarne i bytowe, gód, choroby, wy-czerpuj aca praca, rozstrzeliwanie czy tzw. gazowanie, czyli us´miercanie cyk-lonem B, elementem zycia obozowego, który by dla wiez´niów niezwykle trudny, byo oderwanie od najblizszej rodziny. Osadzeni za wszelk a cene pragneli nawi azac´ kontakt z bliskimi, nawet pomimo s´wiadomos´ci, ze próba takiego kontaktu moze kosztowac´ zycie. Owocem tego pragnienia byy tak zwane grypsy. W taki sposób okres´la sie listy, które powstay w okresie funkcjonowania obozu i stanowiy korespondencje wiez´nia z rodzin a lub innymi bliskimi. Grypsy byy przekazywane przez osoby, które miay kontakt zarówno z wiez´niami, jak i ze s´wiatem pozaobozowym (m.in. pracownicy wolnos´ciowi). Korespondencja ta jest niezwykle istotnym elementem dowodo-wym w odkrywaniu prawdy historycznej. Jest tez z´ródem wiedzy o przezy-ciach, pragnieniach, tesknotach i emocjach wiez´niów obozu. Jednym z tema-tów poruszanych w listach jest wychowanie. Wiez´niowie, próbuj ac chociazby epistolarnie uczestniczyc´ w zyciu rodzinnym, pragneli takze miec´ swój wkad wychowawczy. Celem artykuu jest przyblizenie problematyki wychowania przez osadzonych w trakcie ich pobytu w obozie. W niniejszym artykule wykorzystane zostay materiay archiwalne, w postaci listów wiez´niów do swoich rodzin. W cytowanych fragmentach zostaa zachowana oryginalna pisownia.
Pierwsz a omawian a grup a osób s a ojcowie, którzy pragneli wpywac´ na swoje dzieci pozostawione na wolnos´ci. Stanisaw Kalin´cow w swoim lis´cie kierowa swoje sowa do rodziców, zony Matyldy oraz córki Marysi. To was´-nie córka dostaje od taty rady co do tego, jak powinna sie zachowywac´.
Kochana Dziecino Córko moja – dziekuje Ci za aczenie sie mys´lami z Tatusiem, sama mys´l nie wystarcza, musisz miec´ wiele modlitw bardzo gebokich, bagalnych i nieustan-nych o nasze z aczenie sie. Wiedz o tym, ze Tatus´ jest w warunkach takich, ze modlitwa trzyma Go (mnie) przy zyciu. Przebacz wszystkim tym osobom, jako ja juz przebaczyem, za nieszczes´cie, jakie na nas s´ci agneli, swoim nieopatrznym krokiem. I tak Pan Bóg by dla nas askawy i miosierny, bo cierpienie, ja sam ponosze i wierze niezomnie, ze Matka Boza pozwoli mi powrócic´ do Was kochane Dzieci. Jeszcze raz Kochana Marysiu dziekuje Ci za wszystkie pozdrowienia i zyczenia szczes´liwego powrotu mego do Was6.
Autor rozpoczyna swój list od czuego zwrotu do córki i podziekowania za pamiec´, jednoczes´nie wyraza przekonanie, ze wy acznie mys´lenie nie jest
6 Archiwum Pan´stwowego Muzeum na Majdanku (dalej APMM), Dokumenty prywatne
wystarczaj ace. Uzupenieniem s a wedug wiez´nia modlitwy, które córka po-winna kierowac´ do Boga z pros´b a o powrót ojca. Osadzony nie wprowadza córki w okrutny s´wiat obozu, a jedynie informuje, ze jest w takich warun-kach, w których bardzo tej modlitwy potrzebuje. Po tych sowach czytamy fragment, który z punktu widzenia pedagogicznego stanowi pewien wzór wychowawczy. Autor namawia córke do przebaczenia osobom, które s a winne jego pobytu w obozie, zaznaczaj ac przy tym, ze sam takiego przebaczenia dokona. W mys´l sentencji verba docent, exempla trahunt wiezien´ pragnie, poprzez wasny przykad, nauczyc´ córke przebaczania. Przekazuje tez jej swoje przemys´lenia na temat askawos´ci Boga, który ocali pozostaych czonków rodziny od cierpienia. Nastepnie wyraza przekonanie, ze dzieki opiece Matki Bozej dane bedzie spotkac´ sie jeszcze rodzinie. Ów fragment kon´cz a podziekowania wiez´nia skierowane w strone córki za jej ciepe sowa. W lis´cie Stanisawa Kalin´cowa mozna zauwazyc´, ze kadzie on nacisk na wychowanie religijne, o czym s´wiadczy pros´ba o modlitwe, podkres´lanie roli Boga i Matki Bozej w zyciu, szczególnie w przezywanych wtedy ciezkich chwilach. W szczególnos´ci uwidocznione jest zas´ to poprzez przebaczenie, które najprawdopodobniej wynika was´nie z postawy chrzes´cijan´skiej.
Podobnymi wartos´ciami kierowa sie Marian Ajzert, który fragment listu kieruje do swoich córek.
Dzidziu! Bozenko! Elzuniu! pamietajcie chociaz troche Ojca. Pomódlcie sie do Bozi, abym predko i zdrowy do Was wróci. Pomagajcie Mamusi i b adz´cie dobre – uczcie sie i nie chorujcie7.
Pros´ba o pamiec´ o ojcu jest pierwsz a informacj a, jak a autor kieruje do trzech córek. Nastepnie, tak jak we wczes´niej cytowanym grypsie, wiezien´ prosi dzieci o modlitwe w intencji swojego zdrowia i rychego powrotu. Po zdrobniaym okres´leniu „Bozia” mozna wnioskowac´, ze córki s a jeszcze ma-e. Kolejnym elementem wychowawczym jest pros´ba o pomoc matce. Zwrot „b adz´cie dobre” mozna interpretowac´ jako pros´be o grzeczne zachowanie. Dalej autor wyjas´nia tez, ze prosi o postepy w nauce i, co ciekawe, unikanie chorób. Chociaz zauwazalny jest zwi azek pomiedzy grypsem Stanisawa Ka-lin´cowa i Mariana Ajzerta, polegaj acy na akcencie religijnym, to gryps dru-giego wiez´nia jest bardziej zwiezy, konkretny i mniej nacechowany emocjo-nalnie. Mozna tez odnies´c´ wrazenie, iz autor pragnie niejako odci azyc´ zone i pomóc swoimi radami w wychowaniu córek.
Mogoby sie wydawac´, ze wskazówki wychowawcze kierowali przede wszystkim rodzice do swoich dzieci, jednakze jest to mys´lenie bedne. Wiez´-niowie, ciezko dos´wiadczeni przez przezycia obozowe, dawali sobie prawo do umoralniania takze innych czonków rodziny. Bardzo czesto instrukcje dotycz ace dobrego zachowania byy adresowane do rodzen´stwa. Z tak a sytua-cj a mamy do czynienia w przypadku Janiny Kozery, która w lis´cie do rodziny pos´wieca jeden akapit na uwagi skierowane do swojej siostry Urszuli.
Urszulko! Nie wiesz nawet moja maa jak mi przykro ze z Ciebie taki obuz. Ja Cie rozu-miem ze Tobie teraz nalezy sie cos´ od wieku dziewczecego, ale… zastanów sie ze na Tobie spoczywa obowi azek taki, otrzec´ zy z oczu Matki naszej. Chyba rozumiesz, ze Ona cierpi. Czemu Ty jej nie umilisz zycia. Moze powiesz „o jaka ona teraz dobra, a jaka sama kiedys´ bya”. Tak Urszulko, przyznaje ze i przeze mnie Matka wylaa wiele ez totez teraz mam zapate. Pamietam sowa Mamusi „Matke docenia sie wtedy jak sie j a straci”. Urszul-ko ja Bogu dziekuje ze da mi to wczes´niej ocenic´, ze bede moga j a jeszcze miec´ przy sobie i odwdzieczyc´ sie chociaz w 1/1000. […] ja to powiem, ze Matka nasza s´wiet a jest. Kochana, dlaczego Ty jestes´ dla niej przykra. Urszulko przez pamiec´ na Ojca i Kochanego Konrada b adz´ inn a. Chciaabym zebys´ moga dorównac´ swoim braciom… Nie gniewaj sie na mnie, napisz i Ty cos´8.
Autorka listu na pocz atku wyraza swoje zaniepokojenie zym zachowaniem siostry, które jednak nie jest w zaden sposób definiowane. Nie wiadomo, na czym polegao przewinienie wspomnianej Urszuli, które wywoao pacz mat-ki. I chociaz upominaj aca stara sie zrozumiec´ siostre pisz ac, iz modzien´czy wiek ma swoje prawa, to jednoczes´nie wzywa do odpowiedzialnos´ci za mat-ke. W dalszej czes´ci listu wiez´niarka przyznaje sie, ze sama kiedys´ bya przyczyn a smutku matki. Interesuj ace natomiast staje sie zakon´czenie zdania: „totez teraz mam zapate”. Z tego stwierdzenia mozna wnioskowac´, ze pobyt w obozie lub tez roz ake z bliskimi autorka traktuje jako kare za swoje wczes´niejsze zachowanie w stosunku do matki. Nie wiadomo jednak, czy pisz aca te sowa rzeczywis´cie w nie wierzy, czy wyrazenie to ma jedynie na celu wzbudzic´ w siostrze strach przed ewentualn a konsekwencj a swojego zachowania. J. Kozera odwouje sie nawet do s´wietos´ci swojej matki. Ponadto przestrog a przed nieodpowiednim zachowaniem ma byc´ pamiec´ o Ojcu i Kon-radzie (najprawdopodobniej bracie). Za wzór autorka stawia braci. Upomnie-nie kon´czy sie Upomnie-niejako prób a pojednania poprzez pros´be o niegniewanie sie i o odpowiedz´ na list. Warto zwrócic´ tez uwage na emocjonalny charakter grypsu, na co wskazywac´ moze czeste odwoanie do cierpienia matki, jej s´wietos´ci, a nawet potencjalnej s´mierci. Mozna tez zauwazyc´, iz atmosfera
domu rodzinnego, a szczególnie zachowanie siostry, bardzo lez a na sercu osadzonej. Autorka wchodzi w role wychowawcy i pragnie chociaz listownie wpyn ac´ na postepowanie bliskiej sobie osoby, chociaz robi to raczej ze wzgledu na przykros´c´, jak a ta wyrz adza matce, a nie ze wzgledu na troske o siostre.
Janina Kozera nie jest bynajmniej jedyn a osob a, która przejmuje sie relacj a rodzen´stwo–rodzice. Uwagi do siostry kieruje Ewa Walecka, pisz ac w jednym z grypsów nastepuj ace sowa:
Teraz mys´le z przykros´ci a, ze Mamusia tak bardzo pracuje. Czy nie mamy suz acej, a moze zamkneli nam sklep? I dlatego Mamusia sama pracuje. Elu Ty pomagaj Mamusi prosze Cie. Przeciez ja chce wrócic´ i zastac´ Mamusie przy dobrym zdrowiu9.
W tym lis´cie przedstawia sie zgoa odmienna sytuacja niz w poprzednim, chociaz niew atpliwie elementem acz acym dwa cytowane grypsy jest troska o matke. Ponownie tez pisz aca odwouje sie do odpowiedzialnos´ci za matke. Wiez´niarka zatroskana o ciezk a prace, jak a musi wykonac´ mama, zwraca sie do siostry o imieniu Elzbieta z pros´b a o pomoc i troske skierowan a w strone rodzicielki. Autorka poczuwa sie do napomnienia siostry, chociaz nic w lis´cie nie wskazuje na to, jakoby Elzbieta tej pomocy nie udzielaa lub zachowywa-a sie nagannie. Jako argument wiez´niarka podaje zyczenie zobaczenia matki w dobrym stanie.
Podobne napominanie do pomocy rodzicielce znajdziemy w lis´cie Wadys-awa Kuflowskiego.
Kochana Mamusiu przykr a Ci donosze wiadomos´c´, ale trudno trzeba sie z wol a Pana Boga pogodzic´. Sama sie nie przemeczaj. Ludwisiu pomagaj matce w pracy, bo ona cae zycie ma ciezkie10.
Z listu nie wynika jasno, kim jest Ludwisia, mozna jedynie domniemywac´, ze ponownie chodzi o siostre. Tak jak w poprzednim grypsie, znów mamy do czynienia z sytuacj a, gdy wiezien´ wchodzi w role wychowawcy, ale napomi-nanie, jakie stosuje, nie wynika ze zego postepowania odbiorcy wiadomos´ci, a jest jedynie podyktowane trosk a o matke.
W kolejnym grypsie autor, którym jest Edward Hubsch, przedstawia krót-kie i konkretne rady, jakich udziela najprawdopodobniej bratu.
9 APMM, Zbiór foto i kserokopii, sygn. XIX-1172, E. Walecka, k. 4.
Jureczku i Danusiu dziekuje Wam za pamiec´ o mnie, ja o Was tez pamietam, tylko Ty Jurciu ucz sie dobrze, czytaj i pisz duzo11.
W tym wypadku porady ograniczone s a wy acznie do aspektu edukacyjne-go. Wiezien´ zwraca uwage odbiorcy o imieniu Jurek, aby ów przykada wage do nauki, czyta i pisa duzo, chociaz niestety „pisanie” nie zostao okres´lone. Nie wiemy zatem, czy autorowi listu chodzio o wasn a twórczos´c´, pisanie np. wypracowan´ szkolnych, czy tez moze listów bed acych odpowiedzi a na otrzymywane grypsy. Zauwazamy tez, ze informacja skierowana do Jurka jest such a instrukcj a, nienacechowan a emocjonalnie.
W zgoa odmienny sposób swój niepokój o edukacje brata wyraza Wanda Albrecht.
Janusz, a czegos´ Ty sie nauczy przez ten czas? Na pewno wiecej niz ja. Prosze Cie bar-dzo, staraj sie przerabiac´. Lezy mi to na sercu12.
Autorka na pocz atku kieruje pytanie do brata o postepy w nauce i wyraza przekonanie, ze s a one wieksze niz jej samej. Nastepnie przekazana zostaje pros´ba o „przerabianie”, które jak mozna domniemywac´ oznacza nauke materiau szkolnego. Wiez´niarka kon´cz ac ten w atek, podkres´la, jak jest to dla niej wazne, co ma za zadanie wzmocnic´ poprzedni a wypowiedz´. Edukacja brata jest dla osadzonej niezwykle istotna, gdyz w nastepnych listach równiez podkres´la, ze nalezy o ten aspekt dbac´.
Matus´ niech Janusz nie traci nauki i zacznie przerabiac´ 1 lic. B.b. o to prosze. Znaj ac Go, wiem, ze póz´niej trudno mu bedzie wrócic´ do szkoy13.
Tym razem adresatem pros´by jest juz nie brat autorki, ale matka. Zabieg ten moze miec´ na celu zwiekszenie prawdopodobien´stwa skutecznos´ci pros´by. Na emocjonalne podejs´cie do edukacji brata wskazuje powtórzenie sowa „bardzo”, oznaczonego literkami „b.b”. Wiez´niarka odwouje sie tez do twier-dzenia, iz zna osobowos´c´ swojego brata i jest przekonana, ze brak systema-tycznos´ci wpynie negatywnie na jego edukacje. Warto zwrócic´ uwage na pierwsze zdanie cytowanego fragmentu, w którym autorka grypsu wskazuje na konkretny materia, jaki powinien byc´ przez brata przepracowany. Dowo-dzi to, ze Wanda Albrecht wykazuje wielkie zaangazowanie w sprawy
eduka-11APMM, Dokumenty prywatne wiez´niów, sygn. IV-35, E. Hubsch, k. 37-39. 12APMM, Zbiór foto i kserokopii, sygn. XIX-1191, W. Albrecht, k. 39. 13Tamze, k. 44.
cji Janusza. Dowodem na to jest tez zainteresowanie nauk a brata w póz´niej-szych listach, chociaz wiez´niarka zadaje juz tylko krótkie pytania, które spra-wiaj a wrazenie kontrolnych: „A Ty Januszku uczysz sie juz? Pomys´l, ze gdyby nie ten stracony rok, byabym juz na pierwszym roku medycyny?”14; „Któr a klase przerabia teraz Janusz i jak mu id a lekcje?”15; „Czy Janusz uczy sie w dalszym ci agu?”16. W caos´ci korespondencji osadzonej znajdzie-my tylko jedn a wskazówke dotycz ac a zachowania brata, która nie odnosi sie do jego edukacji, lecz do odpowiedzialnos´ci.
Janusz, b. sie o Ciebie boje. Musisz uwazac´ na siebie. Pomys´l, ze gdyby cokolwiek sie z któryms´ z Was stao, wykon´czyoby mnie to zupenie. Wiec zrób to dla mnie i b adz´ ostrozny, nie przychódz´ póz´no do domu itd. Januszku, nie wiem, czy zdajesz sobie sprawe z tego, ze w tej chwili Ty jestes´ odpowiedzialny za nasz dom! A dla Ciebie modego chopca to nie atwy obowi azek. Musisz opiekowac´ sie Mamusi a, Dank a i Malutk a, zeby nie odczuy braku meskiej opieki. Dumna jestem Janusz, ze potrafies´ zakasac´ rekawy i wzi ac´ sie do ciezkiej pracy. Nie gniewaj sie, Braciszku, za te moje sowa, ale wiesz prze-ciez, ze nie pisze ich jako mentorka, a jako bardzo Cie kochaj aca siostra i jeszcze raz prosze, zrób to co napisaam17.
W tej rozbudowanej wypowiedzi zauwazyc´ mozna kilka istotnych elemen-tów. W pierwszej kolejnos´ci autorka wyraza swój lek o Janusza, prosi go o ostroznos´c´, daje konkretn a wskazówke, w której sugeruje, aby modzieniec nie wraca za póz´no do domu. W kolejnej czes´ci grypsu wiez´niarka us´wiada-mia bratu, ze jako juz jedyny w rodzinie mezczyzna na wolnos´ci ponosi odpowiedzialnos´c´ za pozostaych czonków rodziny. Adresat wypowiedzi zostaje tez pochwalony za swoj a postawe i pracowitos´c´. W ostatniej czes´ci wypowiedzi autorka niejako usprawiedliwia siebie za wskazówki, jakie prze-kazuje bratu odnos´nie do zachowania, argumentuj ac, ze nie chce wchodzic´ w role „mentorki”, a jej zatroskanie wynika wy acznie z siostrzanej mios´ci. Zastanawiaj aca jest intencja, z jak a wiez´niarka pisaa te sowa. Istniej a bo-wiem co najmniej dwie drogi interpretacji powyzszego tekstu. W pierwszym wariancie mozna odczytywac´ przytoczon a wypowiedz´ dosownie, wtedy to przyjmujemy, iz autorka pragnie wzbudzic´ w bracie poczucie odpowiedzial-nos´ci za pozostae w domu kobiety. Istnieje tez mozliwos´c´, ze sowa, w któ-rych prosi Janusza o opieke, maj a co prawda wzbudzic´ w chopcu
odpowie-14Tamze, k. 45. 15Tamze, k. 55. 16Tamze, k. 58. 17Tamze, k. 45.
dzialnos´c´, ale prawdziw a intencj a wypowiedzi jest doprowadzenie brata do ostroznos´ci. Celem wtedy byyby nie tyle obecne w domu kobiety, co ów brat.
Wiez´niem, który takze wykazuje troske nie tylko o edukacje, lecz takze o dobre wychowanie siostry, by Stanisaw Baranowski. W jednym z listów kierowanych do matki czytamy nastepuj ace sowa:
Bardzo dziekuje Ali, ze napisaa do mnie kilka sów, niech sie nie gniewa, ze do niej nie pisaem i nie wspomniaem o niej, tu tez czesto o niej mys´le i rozmawiam o niej. Martwi mnie tylko to czy juz nie zaczea chodzic´ na randki. Lepiej zeby nie zaczynaa bo to przeszkadza w nauce, dlaczego profesor nie dopuszcza jej do egzaminu, lepiej by byo aby zaczea chodzic´ do szkoy18.
Osadzony wykazuje troske o zbyt wczesne umawianie sie siostry z chop-cami. Uwaza, ze taka sytuacja mogaby zaszkodzic´ jej edukacji. Nie wiado-mo, czy wspomniana w grypsie Ala miaa problemy w nauce. Nieznany jest tez jej wiek, niemozliwe zatem jest ocenienie, czy obawy autora s a uzasad-nione. Z pewnos´ci a jest to jednak dla niego aspekt wazny, gdyz dopytuje sie o szczegóy, takie jak egzamin, i wyraza przekonanie, iz jest to dobry mo-ment na rozpoczecie lub powrót do nauki.
Aspekt wychowawczy nie jest zbyt czesto poruszany w listach wiez´niów do swoich bliskich. Na tle kilkuset stron zachowanych grypsów zosta on podjety zaledwie kilkakrotnie, co stanowi tylko niewielk a czes´c´. Niemniej te elementy wychowawcze, które zostay zapisane na kartach listów, s a warte uwagi przede wszystkim ze wzgledu na warunki, w jakich powstaway. Obóz by ciezkim, nierzadko traumatycznym przezyciem dla tych, którzy w nim sie znalez´li. Jest to w peni uzasadnione. Osadzeni znajdowali sie w nieludzkich warunkach, wszechobecna s´mierc´, lek o wasne zycie, gód, ale tez niejedno-krotnie amanie zasad moralnych i etycznych przez innych wspówiez´niów. Wszystkie te czynniki pozornie nie wpyway na skupianie mys´li wokó przy-ziemnych dla przecietnego czowieka spraw. Jednak wielu wiez´niom udawao sie wybiec mys´l a poza druty. Dlatego tez warto pochylic´ sie nad tymi aspek-tami zycia, które wiez´niowie starali sie przezywac´ razem ze swoimi bliskimi. Poruszanie kwestii wychowawczych w listach osadzonych zwi azane jest na pewno z wielk a trosk a i mios´ci a, jak a autorzy okazywali wzgledem najbliz-szych. Pomimo zych warunków, w jakich sie znajdowali, potrafili i chcieli zaopiekowac´ sie, a wrecz aktywnie uczestniczyc´ w wychowaniu swoich dzieci
lub rodzen´stwa. Mozna tez domniemywac´, iz dla adresatów tych tres´ci byy one bardzo cenne w póz´niejszym zyciu, gdyz nie wszyscy autorzy powrócili z obozu. Oprócz wyraz´nej troski, wiez´niowie pragneli tez brac´ udzia w zyciu rodzinnym na miare swoich mozliwos´ci. By to element bardzo wazny, gdyz niejednokrotnie poczucie, ze ma sie bliskich, do których pragnie sie wrócic´, warunkowao przetrwanie lub s´mierc´ w obozie. Warto tez przyjrzec´ sie powy-zszym zagadnieniom z punktu widzenia pedagogicznego, gdyz wartos´c´ tych tres´ci dla nas, ludzi wspóczesnych, niedos´wiadczaj acych tak trudnych wyda-rzen´, jest niezwykle wielka.
BIBLIOGRAFIA
APMM, Dokumenty prywatne wiez´niów, sygn. IV-34, Marian Ajzert, k. 1-2. APMM, Dokumenty prywatne wiez´niów, sygn. IV-68, Stanisaw Baranowski, k. 11. APMM, Dokumenty prywatne wiez´niów, sygn. IV-35, Edward Hubsch, k. 37-39. APMM, Dokumenty prywatne wiez´niów, sygn. IV-32, Stanisaw Kalin´cow, k. 11-16. APMM, Dokumenty prywatne wiez´niów, sygn. IV-47, Janina Kozera, k. 5-6. APMM, Dokumenty prywatne wiez´niów, sygn. IV-12, Wadysaw Kuflowski, k. 1-4. APMM, Zbiór fotografii i kserokopii, sygn. XIX-1191, Wanda Albrecht, k. 39. APMM, Zbiór fotografii i kserokopii, sygn. XIX-1172, Ewa Walecka, k. 4. GRUDZIN´ SKAM., Wstep, w: M. GRUDZIN´ SKA(red.), Majdanek. Obóz koncentracyjny
w relacjach wiez´niów i s´wiadków, Lublin: Pan´stwowe Muzeum na Majdanku 2011, s. 5.
MARSZAEK J., Majdanek. Obóz koncentracyjny w Lublinie, Warszawa: Interpress 1987, s. 20.
PEDAGOGIKA ZZA DRUTÓW.
ELEMENTY WYCHOWANIA W GRYPSACH WIE Z´ NIÓW OBOZU KONCENTRACYJNEGO NA MAJDANKU
S t r e s z c z e n i e
Obóz koncentracyjny na Majdanku jest t a kart a historii, któr a z pewnos´ci a mozna zaliczyc´ do jednej z najtrudniejszych. Wiez´niowie, przetrzymywani w nieludzkich warunkach, oprócz oczywistej walki o zycie zabiegali tez o kontakt z bliskimi pozostawionymi na wolnos´ci. Dzieki temu pragnieniu powstaway tzw. grypsy, czyli listy wiez´niów kierowane do rodzin. Pos´ród wielu tres´ci, które pojawiaj a sie w tej korespondencji, znajdujemy takze te, które
dowodz a prób wychowania poprzez listy. Celem artykuu byo przedstawienie tych aspektów, które miay charakter pedagogiczny. Co ciekawe, osadzeni próbowali wpywac´ na modszych, którzy byli ich dziec´mi, ale bardzo czesto tres´ci te byy kierowane do modszego rodzen´stwa. Wiez´niowie pragneli wpoic´ swoim podopiecznym wiare chrzes´cijan´sk a, zasady moralne i etycz-ne, ale takze potrzebe edukacji czy postawe odpowiedzialnos´ci za innych. Bior ac pod uwage fakt, iz tres´ci te powstaway w tak specyficznym czasie i miejscu, trudno nie zgodzic´ sie, iz wychowawczy aspekt grypsów jest interesuj acy z punktu widzenia pedagogiki jako dziedziny nauki.
Sowa kluczowe: wychowanie; wiez´niowie; obóz koncentracyjny; Majdanek.
PEDAGOGY FROM BEHIND THE WIRES.
ELEMENTS OF EDUCATION IN KITES SMUGGLED BY PRISONERS OUT OF THE CONCENTRATION CAMP IN MAJDANEK
S u m m a r y
The concentration camp in Majdanek is a card in history that surely may be counted among the most difficult ones. Prisoners who were kept in inhumane conditions, apart from fighting for their lives, which was obvious, also tried to contact their near ones who were left free. Owing to this striving so called “kites” were written, that is letters written by prisoners to their families. Among the numerous subjects that are brought up in the letters we also find ones that show attempts at educating someone through the letters. The aim of the article is to present those aspects of the correspondence that had pedagogical character. What is interesting, the prisoners tried to influence younger people who usually were their children, but very often the remarks were directed to their younger siblings. The prisoners tried to instill the Christian faith, moral and ethical principles, but also the need of education or the attitude of responsibi-lity for others in the ones to whom they wrote the letters. Taking into consideration the fact that the letters were written in such a peculiar place and at such a peculiar time it is hard not to agree that the educational aspect of the “kites” is interesting from the point of view of pedagogy as a branch of social science.
Key words: education; prisoners; concentration camp; Majdanek.
