DOI: https://doi.org/10.18290/rt.20673-3
KS. TADEUSZ ZADYKOWICZ
CHRZEST BRAM
A CHRZES´CIJAN
´ SKIEJ MORALNOS´CI.
INSPIRACJE DOKUMENTU MIE
DZYNARODOWEJ
KOMISJI TEOLOGICZNEJ WIARA I SAKRAMENTY
BAPTISM AS A GATE OF CHRISTIAN MORALITY. INSPIRATIONS OF THE DOCUMENT
OF THE INTERNATIONAL THEOLOGICAL COMMISSION THE RECIPROCITY BETWEEN FAITH AND SACRAMENTS
IN THE SACRAMENTAL ECONOMY
Abstract. Baptism is rightly called the gate – the gate to salvation, to eternal life, to the
Church, the gate of life in the Spirit, the gate of hope, the gate to other sacraments. In a sen-se, it can also be called the gate of Christian morality. This name is implicitly suggested by the International Theological Commission document on the relationship between faith and the sacraments. Baptism is a gate, because by giving a participation in the Christ's death and resurrection, it constitutes the very subject of moral action and introduces man to active parti-cipation in the life of the Church and the world. This active partiparti-cipation is realized not only in worship, but also in moral life, which has its source in sacramental gifts. It is the realiza-tion in acrealiza-tion of what baptism gives in the form of a gift. Christian moral life is therefore a consequence of passing through the baptism gate. This is its specificity.
Key words: baptism; sacraments; morality.
Chrzes´cijan´skie zycie moralne bywa niekiedy utozsamiane wy acznie z po-suszen´stwem przykazaniom oraz z poznaniem i zachowywaniem okres´lonego
Ks. dr hab. TADEUSZZADYKOWICZ, prof. KUL – Katedra Teologii Moralnej Fundamen-talnej i Ekumenicznej; Instytut Nauk Teologicznych; Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawa II; adres do korespondencji: Aleje Racawickie 14, 20-950 Lublin; e-mail: tadeuszz @kul.pl; ORCID: https //orcid.org/0000-0002-1687-8286.:
zbioru przepisów1. Sprowadzenie tego zycia jedynie do skrupulatnego wype-niania róznych nakazów i zakazów, a teologii moralnej do pouczania o tym, co wolno, a czego nie wolno czynic´, prowadzi w skrajnych przypadkach do postrzegania moralnos´ci chrzes´cijan´skiej jako synonimu zniewolenia. Nie neguj ac rangi wysiku czowieka, jakim jest niew atpliwie poddanie wasnej wolnos´ci systemowi zasad i norm postepowania, trzeba ustawicznie zwracac´ uwage na sam a geneze moralnos´ci, której nalezy upatrywac´ w osobowym kontakcie czowieka z Bogiem jako z´ródem powoania i obdarowania.
Dar Boga towarzyszy czowiekowi przez cae zycie, jednak szczególny pod tym wzgledem jest moment chrztu. Sakrament ten jest ask a, i to ask a szcze-góln a. Wszyscy, którzy te aske otrzymali, rzeczywis´cie otrzymali zdolnos´c´ i moc podobania sie Bogu i s a przez to zobowi azani do postepowania wedle chrztu2. Nie jest wiec przesad a twierdzenie, ze celem caego zycia chrzes´cija-nina jest dochodzenie do poznania radykalnej nowos´ci pyn acej z tego sakra-mentu. Poznanie to zas´ jest ukierunkowane na wypenienie zyciowych obo-wi azków zgodnie z otrzymanym od Boga powoaniem3. Refleksja nad chrztem pozwala zatem odczytac´ najpierw sam a istote zycia moralnego, które moze byc´ okres´lone moralnos´ci a chrztu, a nastepnie takze konkretne obo-wi azki moralne pyn ace z tego sakramentu, które dotycz a zarówno osobistego us´wiecenia i relacji z Bogiem, jak i zycia we wspólnocie, w tym takze we wspólnocie Kos´cioa4.
Chrzest susznie bywa nazywany bram a – bram a do zbawienia, do zycia wiecznego, do Kos´cioa, bram a zycia w Duchu, bram a do innych sakramen-tów5. Papiez Franciszek nazwa go „bram a nadziei”6. Id ac jeszcze dalej, w pewnym sensie mozna go nazwac´ takze bram a chrzes´cijan´skiej moralnos´ci.
1Taki, dos´c´ rozpowszechniony ws´ród chrzes´cijan, sposób postepowania i nauczania
zdecy-dowanie krytykuje papiez Franciszek. Czyni to w wielu miejscach, jednak szczególny charakter ma pod tym wzgledem homilia z 19 czerwca 2013 r., niemal w caos´ci pos´wiecona krytyce postaw, które Papiez okres´la takimi terminami, jak: „hipokryci kazuistyki”, „intelektualis´ci kazuistyki”, „bezduszni etycy bez dobroci”.
2Por. J
ANPAWEII, List apostolski na 1600-lecie s´mierci s´w. Bazylego Patres Ecclesiae (2.01.1980).
3Por. JAN PAWEII, Adhortacja apostolska Christifideles laici, nr 10.
4W zamierzeniu autora niniejszy artyku bedzie pos´wiecony wy acznie kwestiom
funda-mentalnym. Pomija on natomiast omówienie szczegóowych obowi azków moralnych pyn acych z chrztu.
5Por. S
OBÓRWATYKAN´ SKIII, Konstytucja dogmatyczna o Kos´ciele Lumen gentium, nr 14; TENZ E, Dekret o dziaalnos´ci misyjnej Kos´cioa Ad gentes divinitus, nr 7; Katechizm Kos´cioa Katolickiego, nr 950, 1213; Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 849.
Takie okres´lenie zdaje sie sugerowac´ najnowszy dokument Miedzynarodowej Komisji Teologicznej o relacji miedzy wiar a a sakramentami7. Podkres´laj ac dialogalny charakter znaków sakramentalnych, dokument ten mówi o chrzcie jako o sakramencie, który wprowadzaj ac czowieka w penie zycia w Chrystu-sie i we wspólnote Kos´cioa, wzmacnia go tak, aby dzieki asce by on w pe-wien sposób „sakramentem Chrystusa” poprzez swoje zycie. W tym sensie chrzest jest bram a, poniewaz daj ac udzia w s´mierci i zmartwychwstaniu Chrystusa, wprowadza czowieka w aktywne uczestnictwo w zyciu Kos´cioa8. To aktywne uczestnictwo zas´ realizuje sie nie tylko w kulcie, ale równiez w zyciu moralnym. Tym samym dokument Komisji inspiruje do poszukiwania samych podstaw moralnos´ci chrzes´cijan´skiej jako moralnos´ci, na któr a otwiera chrzest konstytuuj acy sam podmiot dziaania moralnego, oraz do poszukiwa-nia elementów specyficznych tej moralnos´ci, odrózposzukiwa-niaj acych j a od moralnos´ci innych typów9.
I. BIBLIJNY OBRAZ CZOWIEKA OCHRZCZONEGO JAKO PODMIOTU MORALNOS´CI
Dokument Miedzynarodowej Komisji Teologicznej, którego oficjalny tytu brzmi: The Reciprocity Between Faith and Sacraments in the Sacramental
Eco-nomy, przedstawia relacje miedzy wiar a a sakramentami. Czyni to w specyficz-nym wspóczesspecyficz-nym konteks´cie, który wyznacza zjawisko swoistej separacji wiary i sakramentów. Z jednej bowiem strony wielu chrzes´cijan próbuje prze-zywac´ swoj a wiare bez odniesienia do sakramentów. Z drugiej zas´, o sakramen-ty prosz a ludzie, którzy nie maj a wiary. W takim was´nie konteks´cie dokument
7Dokument ten nosi tytu „Relacja miedzy wiar a a sakramentami w ekonomii
sakramen-talnej” (tum. wasne). Zosta on zaaprobowany przez papieza Franciszka 19 grudnia 2019 r. i opublikowany 3 marca 2020 r. W niniejszym artykule przyjeto tytu „Wiara i sakramenty”, pod którym najczes´ciej jest on komentowany w jezyku polskim. Warto bowiem zaznaczyc´, ze dotychczas nie istnieje jego oficjalne polskie tumaczenie.
8Por. nr 73.
9 Nalezy zauwazyc´, ze tak rozumiany moralny wymiar sakramentu chrztu stosunkowo
czesto pojawia sie we wspóczesnym nauczaniu Kos´cioa (por. cykl szes´ciu katechez o chrzcie papieza Franciszka, wygoszonych miedzy 11 kwietnia a 16 maja 2018 roku), a co za tym idzie jest przedmiotem sporej ilos´ci opracowan´. Por. np. A. NIEMIRA, Moralny wymiar sakramentu chrztu w s´wietle encykliki „Lumen fidei” papieza Franciszka, „Teologia i Czowiek” 2017, nr 3, s. 11-23. Równiez sam autor podejmowa te problematyke we wczes´niejszej publikacji. Por. T. ZADYKOWICZ, Chrystopraksyzm doktryny chrzcielnej, „Teologia i Czowiek” 2016, nr 3, s. 55-76.
podkres´la nierozerwaln a wiez´ acz ac a wiare i sprawowanie sakramentów, zas´ uzasadnienie tego zwi azku jest geboko biblijne i historiozbawcze.
Choc´, z racji duszpasterskich, Komisja najwiecej miejsca pos´wieca mazen´-stwu10, to fundamentalne znaczenie przypisuje sakramentowi chrztu, ponie-waz to w nim zostaje zainicjowany dialog Boga z czowiekiem, a wiara, która stanowi odpowiedz´ na inicjatywe Boga, zawsze bedzie sie odnosia ostatecz-nie do tego pierwszego momentu. Dokument zatem, choc´ ostatecz-nie ma charakteru s´cis´le teologicznomoralnego, i nie zajmuje sie wy acznie chrztem, zdaje sie prezentowac´ pewn a wizje moralnos´ci opartej na chrzcie postrzeganym jako fundament, pocz atek, brama.
Synteze biblijnego nauczania na temat zwi azku miedzy chrztem a wiar a, chrztem a zyciem moralnym dokument przedstawia gównie w punkcie 81, choc´ szczegóowe aspekty tego zagadnienia pojawiaj a sie takze w wielu in-nych miejscach. Z caos´ci tekstu przebija jasne przesanie, ze moralnos´c´ chrzes´cijan´ska jest nie tyle moralnos´ci a prawa, ile najpierw moralnos´ci a daru. Jej z´ródem jest bowiem „nowe zycie w Chrystusie”, udzielone czowiekowi w sposób absolutnie niezasuzony podczas chrztu, które to zycie jest równo-czes´nie wewnetrznym prawem moralnym11. Chrzest jest tym, co wyróznia chrzes´cijanina. Z niego tez wypywa specyfika moralnos´ci chrzes´cijan´skiej, która ma ujawniac´ to, kim jest ten, kto sie powtórnie narodzi z wody i Du-cha. To zatem, co chrzes´cijanin powinien czynic´, wynika z tego, kim jest. Kiedy wiec mówi sie o moralnos´ci chrztu, akcent pada na sam podmiot mo-ralny, na jego wewnetrzn a przemiane. Konkretne zas´ czyny s a postrzegane jako zewnetrzna manifestacja podmiotu, jako objawienie na zewn atrz tego bogactwa obdarowania, które stao sie udziaem czowieka podczas chrztu.
Kluczow a role chrztu, jako pocz atku i drogowskazu zycia moralnego, wskazuje s´w. Pawe, zwaszcza w Lis´cie do Rzymian (rozdz. 6). Sylwetke chrzes´cijanina okres´la wedug niego nade wszystko „nowos´c´”, któr a czowiek osi aga w tym sakramencie. Szczegóowe aspekty tej nowos´ci s´w. Pawe opi-suje, posuguj ac sie takimi terminami, jak: „nowe stworzenie” (por. Ga 6,15; Ef 4,24; 2Kor 5,17), „nowe zycie” (Rz 6,4), „nowy czowiek” (Ef 4,24). Aposto, mówi ac o ochrzczonych, nazywa ich równiez „s´wietymi” (por. Rz 1,7; 1Kor 1,2; 2Kor 1,1), „dziec´mi (synami) Bozymi” (Flp 2,15),
„zanurzony-10Por. nr 132-182.
11Por. takze: J. NAGÓRNY, Pareneza chrzcielna – nauka pyn aca z chrztu s´w., w: Ks.
Ja-nusz Nagórny, Sakramenty w zyciu moralnym chrzes´cijanina, red. K. Jezyna, J. Gocko, W. Rzepa, Lublin: Wydawnictwo KUL 2011, s. 21.
mi w Chrystusie” (Rz 6,3), „zros´nietymi z Nim” (Rz 6,5), „os´wieconymi” (Ef 5,14), „obmytymi”(Tt 3,5; 1Kor 6,11).
Odwouj ac sie do tego nauczania, juz Sobór Watykan´ski II podkres´la: „Wy-znawcy Chrystusa, powoani przez Boga i usprawiedliwieni w Panu Jezusie nie ze wzgledu na swe uczynki, lecz wedle postanowienia i aski Bozej, w chrzcie wiary stali sie prawdziwie synami Bozymi i uczestnikami natury Bozej, a przez to rzeczywis´cie s´wietymi”12. W tym samym duchu wypowiada sie Komisja Teologiczna, która w wielu miejscach podkres´la us´wiecaj acy charakter sakra-mentów13, a sakrament chrztu nazywa „sakramentem nowego zycia w Chrystu-sie”14. S´wietos´c´ to przynaleznos´c´ do Boga. Ta przynaleznos´c´ urzeczywistnia sie w chrzcie, kiedy Chrystus przyjmuje na wasnos´c´ ludzk a istote, by uczynic´ j a „uczestnikiem Boskiej natury” (por. 2P 1,4), która jest w niej dzieki Wciele-niu. Chrystus staje sie w ten sposób prawdziwie „zyciem duszy”. Sakramentalne zas´ znamie, wyryte w czowieku przez chrzest, jest znakiem i wezem pos´wiece-nia sie Bogu15.
Chrzest jest pierwsz a i podstawow a konsekracj a osoby ludzkiej, przez któr a zostaje ona oddana Ojcu w Jezusie Chrystusie, moc a dziaaj acego w tym sakramencie Ducha S´wietego16. Przez chrzest czowiek staje sie dziec-kiem Boga w Jego Jednorodzonym Synu. Kazdy chrzes´cijanin, obmyty wod a ze s´wietego z´róda, syszy gos, który niegdys´ rozleg sie nad brzegiem Jorda-nu: „Tys´ jest mój Syn umiowany, w Tobie mam upodobanie” (k 3,22) i wtedy wie, ze zosta przy aczony do umiowanego Syna, sam staj ac sie synem przybranym (por. Ga 4,4-7) i bratem Chrystusa. W ten sposób – jak mówi Jan Pawe II – w dziejach kazdego czowieka dopenia sie przedwiecz-ny zamys Ojca: „tych, których od wieków pozna, tych tez przeznaczy na to, by sie stali na wzór obrazu Jego Syna, aby On by pierworodnym miedzy wielu brac´mi” (Rz 8,29)17. Duch S´wiety ksztatuje w chrzes´cijaninie podo-bien´stwo do Jezusa, przeksztaca go na Jego obraz, czyni go nowym
stworze-12Konstytucja dogmatyczna o Kos´ciele Lumen gentium, nr 40. 13Por. np. nr 31, 57, 70, 111, 124, 133, 137, 141.
14Por. nr 84.
15Por. MIE DZYNARODOWAKOMISJATEOLOGICZNA, Wiara i sakramenty, nr 31. Por. takze:
JAN PAWE II, Kat. Powoanie s´wieckich do s´wietos´ci (24.11.1993), nr 2; FRANCISZEK, Kat. Znamie przynaleznos´ci na zawsze (9.05.2018).
16 Por. K. WASIUTYN´ SKA, Chrzest jako pierwotna konsekracja. U z´róde powszechnego
powoania chrzes´cijan do s´wietos´ci, „Teologia i Moralnos´c´” 10(2015), nr 1, s. 8.
17 Por. Adhortacja apostolska Christifideles laici, nr 11. Por. takze: F
RANCISZEK, Kat. Znamie przynaleznos´ci na zawsze (9.05.2018).
niem. W sakramencie chrztu Chrystus dokonuje nowego stworzenia (por. Ef 2,1-10; Tyt 3,5). Odt ad czowiek zostaje stworzony na nowo w Chrystusie Jezusie18.
Nowe stworzenie inicjuje w czowieku stan synostwa Bozego. Przez chrzest Chrystus dokonuje usynowienia wierz acych. Rozpoczyna sie wówczas nowe zycie w Chrystusie, poprzez które czowiek staje sie dzieckiem Bozym w sensie ewangelicznym. Daje temu wyraz Pawowy List do Rzymian: „Czyz nie wiadomo wam, ze my wszyscy, którzys´my otrzymali chrzest zanurzaj acy w Chrystusa Jezusa, zostalis´my zanurzeni w Jego S´mierc´? Zatem przez chrzest zanurzaj acy nas w s´mierc´ zostalis´my razem z Nim pogrzebani po to, abys´my i my wkroczyli w nowe zycie – jak Chrystus powsta z martwych dzieki chwale Ojca. Jezeli bowiem przez s´mierc´ podobn a do Jego s´mierci, zostalis´my z Nim z aczeni w jedno, to tak samo bedziemy z Nim z aczeni w jedno przez podobne zmartwychwstanie. Tak i wy rozumiejcie, ze umar-lis´cie dla grzechu, zyjecie zas´ dla Boga w Chrystusie Jezusie” (Rz 6,3-5.11). Na tym polega tajemnica chrztu jako pocz atku nowego zycia, udzielonego przez „nowego Czowieka”, Chrystusa, tym, którzy w sposób sakramentalny zostaj a w aczeni w Jego jedyne Ciao, jakim jest Kos´ció19. Poprzez chrzest nastepuje wspóumieranie z Nim, zjednoczenie w Jego s´mierci i zmartwych-wstaniu (por. Rz 7,4)20.
Chrzest jest powtórnym, nowym narodzeniem, dzieki któremu syn czowie-ka staje sie synem Boga. Bóg dopuszcza czowieczowie-ka do uczestnictwa w odku-pieniu. Napenia go „nowym zyciem”. W acza do wspólnoty s´wietych. Otwie-ra przed nim dostep do wszystkich pozostaych sakOtwie-ramentów, które prowadz a zycie chrzes´cijan´skie do peni rozwoju21. Termin „powtórne narodzenie” wskazuje – zdaniem Ratzingera – najbardziej podstawow a prawde czowie-czen´stwa. Czowiekowi nie wystarcza bowiem samo narodzenie, samo biolo-giczne zaistnienie. Samo narodzenie bez odrodzenia byoby nieszczes´ciem. Do penego wzrastania i zycia czowiek potrzebuje sensu i mios´ci. Chrzest – jak mówi Ratzinger – jest takim was´nie uprzedzaj acym darem sensu i darem
18Por. MIE DZYNARODOWA KOMISJA TEOLOGICZNA, Wiara i sakramenty, nr 24. 19Por. J
ANPAWEII, Kat. S´wiadectwo zycia w Chrystusie w Kos´ciele – wspólnocie pro-rockiej (20.05.1992), nr 2. Por. takze: MIE DZYNARODOWAKOMISJATEOLOGICZNA, Wiara i sa-kramenty, nr 187.
20Por. MIE DZYNARODOWA KOMISJA TEOLOGICZNA, Wiara i sakramenty, nr 66. 21Por. J
ANPAWEII, Kat. Chrzest w Kos´ciele – wspólnocie kapan´skiej i sakramentalnej (25.03.1992), nr 2.
mios´ci, która jest mocniejsza niz s´mierc´; która uzasadnia zycie i czyni je sensownym22.
Istote obdarowania w sakramencie chrztu dokument Komisji Teologicznej oddaje równiez za s´w. Pawem terminem „zanurzenie” (por. Rz 6,1-14)23. Chrzest zanurza w Chrystusa, a jeszcze dokadniej – w Jego s´mierc´, pogrzeb i zmartwychwstanie. Jest zatem s´mierci a chrzes´cijanina, podobn a do s´mierci Chrystusa, dzieki której zrasta sie on z Chrystusem w jednos´c´. Te sam a jed-nos´c´ sprawia wspólne z Nim zmartwychwstanie. Chrzest oznacza wiec i spra-wia mistyczne, ale rzeczywiste wcielenie w ukrzyzowane i zwycieskie ciao Jezusa. Przez ten sakrament Jezus zanurza czowieka w swoj a s´mierc´, aby zanurzyc´ go w swoim zmartwychwstaniu (por. Rz 6,3-5), uwalnia go ze „sta-rego czowieka” i przyobleka w „czowieka nowego”, czyli w samego siebie: „Wy wszyscy – gosi s´w. Pawe – którzy zostalis´cie ochrzczeni w Chrystusie, przyobleklis´cie sie w Chrystusa” (Ga 3,27; por. Ef 4,22-24; Kol 3,9-10). St ad „wszyscy razem tworzymy jedno ciao w Chrystusie” (Rz 12,5)24. Z aczenie chrzes´cijanina w s´mierci i zmartwychwstaniu Chrystusa s´w. Pawe nazywa tez zros´nieciem: jak szczep zros´lis´my sie z Nim. Jest to kon´cowy etap, gdy prze-szczepiona ga azka korzysta juz z soków pnia i zyje wspólnym z nim zyciem (por. J 15,1-6).
Obraz przemiany dokonanej w chrzcie starozytny hymn chrzes´cijan´ski wyraza w sowach: „Zbudz´ sie, o s´pi acy, i powstan´ z martwych, a zajas´nieje Ci Chrystus” (por. Ef 5,14). Chrzest jest sakramentem os´wiecenia (por. Hbr 6,4; 10,32), dzieki któremu chrzes´cijanin – jak przypomina dokument Komisji – zyje w s´wietle, jest synem s´wiatos´ci25. Chrzest zwany jest równiez k apie-l a (por. Ef 5,26; Tt 3,5). Zbawcza mios´c´ Chrystusa do ludzi oczyszcza ich z grzechów i us´wieca przez obmycie wod a po aczone ze sowem. „K apiel” bya w starozytnej literaturze chrzes´cijan´skiej synonimem chrztu. Zanurzenie sie w wodzie, po aczone ze sowem, tj. formu a sakramentaln a, przedstawia udzia w s´mierci Chrystusa, odpuszczenie grzechów, s´mierc´ starego czowie-ka, „czowieka zmysowego” (por Rz 6,4). Wynurzenie zas´ symbolizuje wskrzeszenie do zycia nadprzyrodzonego, którego uwien´czeniem bedzie
zmar-22 Por. Chrzest jako pocz atek i drogowskaz zycia chrzes´cijan´skiego, w: J. R
ATZINGER, Opera omnia, t. 8, cz. 2: Kos´ció – znak ws´ród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne, red. K. Góz´dz´, M. Górecka, Lublin: Wydawnictwo KUL 2013, s. 1233. O sensie „nowego narodzenia” kilkakrotnie mówi równiez dokument Komisji. Por. nr 81, 84, 88, 89.
23Por. nr 81. 24Por. J
AN PAWE II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, nr 12.
25Por. M
twychwstanie ciaa. Ta przemiana – jak podkres´la dokument Wiara i
sakra-menty – dokonuje sie przez wiare w moc Boga, któr a wyznawa czowiek przyjmuj acy chrzest26. Na okres´lenie chrztu s´w. uzywa sie takze sowa „ob-mycie” (por. 1Kor 6,11; Dz 22,16; Ef 5,26; Tt 3,5; Hbr 10,22), zas´ ochrzczo-nych nazywa sie „us´wieconymi” i „usprawiedliwionymi”, by podkres´lic´ we-wnetrzn a przemiane i now a sytuacje, w jakiej znajduje sie czowiek po chrzcie. Przez chrzest, czyli duchowe obrzezanie (por. Kol 2,11-12), poci aga-j ace za sob a odnowienie caego zepsutego czowieka, ludzie uczestnicz a w nowym zyciu Chrystusa zmartwychwstaego.
Skutek chrztu wyraza równiez, przypominana po wielekroc´ przez dokument Komisji, formua „chrzcic´ kogos´ w czyjes´ imie” (gr. eis to onoma) (por. Mt 28,19), która znaczy tyle, co: pos´wiecic´ komus´, oddawac´ w czyj as´ opieke. Wyraza ona przynaleznos´c´ i konsekracje, pos´wiecenie Bogu lub Chrystusowi. Imie oznacza w Pis´mie S´wietym osobe, zwaszcza osobe Boga. Tak wiec chrzest pos´wieca czowieka i czyni go wasnos´ci a trzech osób Trójcy S´wietej. Umacnia on wewnetrznego czowieka (por. Ef 3,16; Rz 7,22; 2Kor 4,16), czyli „nowego czowieka” (por. Ef 2,15; Kol 3,9-10), odrodzonego w sakra-mencie chrztu w przeciwien´stwie do czowieka zewnetrznego i starego. Po-miedzy zewnetrznym a wewnetrznym czowiekiem toczy sie walka (por. Rz 7,22-25), w której „nowy czowiek” otrzymuje pomoc Ducha S´wietego. Wyra-zenie: „stary czowiek” (por. Kol 3,9; Ef 4,22) okres´la postepowanie czowie-ka przed chrztem, które kierowane jest namietnos´ciami i podobne do postepo-wania pogan nie znaj acych Boga (Ef 4,17-19). Podobnie jak chrzest, równiez chrzes´cijan´skie dziaanie powinno dokonywac´ sie „w imie” Ojca i Syna i Du-cha S´wietego”27, i podobnie jak chrzest, prowadzi ono do zbawienia.
II. ISTOTA MORALNOS´CI WYNIKAJ ACEJ Z CHRZTU
Biblijne okres´lenia kondycji czowieka ochrzczonego, takie jak: „nowy czowiek”, „nowe stworzenie”, „nowe zycie”, zawieraj a najpierw tres´c´ ontolo-giczn a, a dopiero potem etyczn a. W okres´leniach tych bowiem nalezy dopa-trywac´ sie zasadniczej przemiany samego czowieka, a nie tylko jego postepo-wania. W sakramencie chrztu dokonuje sie wszczepienie czowieka w Chry-stusa a Duch S´wiety wyciska znamie przynaleznos´ci do Boga i dlatego
sakra-26Por. tamze, nr 66. 27Por. tamze, nr 2.
ment ten moze byc´ nazwany fundamentem, a nawet bram a zycia moralne-go28. Jest to bowiem moment, w którym czowiek, otrzymuj ac dar nowego zycia, zostaje upodobniony do Chrystusa i uzdolniony do przymierza. Chrzest, zapocz atkowuj ac w czowieku nowe zycie, ustanawia wspólnote z Bogiem, która ma byc´ potwierdzana w ci agu caego zycia, takze poprzez wypenianie konkretnych nakazów moralnych29. Postepowanie godne chrzes´cijanina jest wiec konsekwencj a zasadniczej przemiany dokonanej podczas wspólnej s´mier-ci i zmartwychwstania z Chrystusem i konsekwencj a przejs´cia przez brame chrztu30.
Podczas chrztu dokonuje sie istotna zmiana w osobowos´ci czowieka. Miedzy nim a Bogiem tworzy sie „s´wieta wiez´”31. St ad tez wynika skutek dotycz acy moralnos´ci chrzes´cijan´skiej – podczas chrztu „stary czowiek”, który popenia grzechy, zosta ukrzyzowany, dzieki czemu uwolni sie od grzechu. Ochrzczeni s a wiec zjednoczeni w akcie zbawczym Chrystusa – w Jego s´mierci i zmartwychwstaniu. Staj a sie pogrzebani z Chrystusem w tym celu, by razem z Nim zmartwychwstac´, czyli uczestniczyc´ w Jego nowym zyciu, chwale, królestwie i dziedzictwie. Równoczes´nie korzystaj a z zasug s´mierci Chrystusa, otrzymuj ac odpuszczenie grzechów32. Dar nowe-go zycia jest wiec jednoczes´nie zobowi azaniem wynikaj acym z sakramentu chrztu. Ktos´, kto juz umar dla grzechu (Rz 6,2), jest jednoczes´nie wezwany do nieustannej walki z grzechem (Rz 6,12-14). Ochrzczony juz „przyoblek sie w Chrystusa” (Ga 3,27), ale ma sie wci az w Niego przyoblekac´ (Rz 13,14). Z faktu, ze chrzes´cijanie przeszli ze s´mierci do zycia (Kol 3,1-4), wynika, ze s a powoani do nieustannego us´miercania w sobie tego, co zada-waoby kam nowemu zyciu (Kol 3,5-17)33.
Chrzest jest tym momentem, gdy czowiek wchodzi w przymierze z Bo-giem odpowiadaj ac na Jego dar przymierza. Zapocz atkowuje on przymierze, które w ci agu zycia bedzie musiao byc´ nieustannie pogebiane, co zreszt a bedzie dokonywao sie dzieki pozostaym sakramentom. Chrzest jest wiec pierwsz a odpowiedzi a czowieka na Boz a inicjatywe przymierza. Z przymie-rzem – jak na to wskazuj a biblijne opisy zawarcia przymierzy – nierozerwal-nie zwi azane jest prawo (przykazania). Sakrament chrztu, który jest
urzeczy-28Por. F
RANCISZEK, Kat. Fundament zycia chrzes´cijan´skiego (11.04.2018).
29Por. M
IE DZYNARODOWA KOMISJA TEOLOGICZNA, Wiara i sakramenty, nr 54.
30Por. tamze, nr 38. 31Por. tamze, nr 59c. 32Por. tamze, nr 81. 33Por. F
wistnieniem zawarcia przymierza, równiez zawiera w sobie prawo. To prawo zostaje wpisane w sercu, zas´ jego odczytanie i realizacja pozostanie caozy-ciowym zadaniem czowieka ochrzczonego.
Sakrament chrztu, podobnie jak wszystkie pozostae sakramenty, nie moze byc´ traktowany jedynie jako pomoc w zyciu moralnym. W takim przypadku bowiem zycie to pozostawaoby w absolutnej gestii czowieka i sprowadzao-by sie wy acznie do jego aktywnos´ci. Tymczasem szczególna rola chrztu polega was´nie na tym, ze przeksztaca on wewnetrznie czowieka powoane-go do przymierza z Bogiem, wprowadza powoane-go w nowy obszar i w nowy wymiar zycia34, doskonali jego wiare35 i doskonali cae zycie moralne. Ten, kto dos´wiadcza wewnetrznej przemiany poprzez udzia w tajemnicy paschalnej Chrystusa, jest równoczes´nie wezwany do dawania s´wiadectwa o darze otrzy-manym poprzez zycie uwielbienia, które wypywa z wiary Kos´cioa36.
Dar Boga, udzielony czowiekowi w sakramencie chrztu, nie oznacza jed-nak jakiegos´ determinizmu w zyciu moralnym. Przeciwnie, ten dar domaga sie wolnego przyjecia i wspópracy z nim. Chrzes´cijan´skie zycie moralne ma wiec wynikac´ z sakramentu chrztu, ma byc´ potwierdzeniem i przeduzeniem w dziaaniu tego, co dokonao sie na chrzcie s´w. W tym sensie okres´lenie moralnos´ci chrzes´cijan´skiej jako moralnos´ci chrzcielnej jest w peni uzasad-nione. Pozwala ono bowiem zwrócic´ uwage nie tylko na konkretne czyny, ale takze na sam podmiot moralnos´ci, czyli na czowieka, który dopiero ma stac´ sie autorem czynów37.
W sakramencie chrztu – jak podkres´lono – dokonuj a sie duchowe narodzi-ny do nowego zycia, wcielenie w ukrzyzowane i zwycieskie ciao Jezusa. Dzieki temu sakramentowi czowiek zyje zyciem Chrystusa zmartwychwstae-go. Ten soteriologiczny wymiar chrztu s´w. Pawe wyraza sowami: „my wszyscy, którzys´my otrzymali chrzest zanurzaj acy w Chrystusa Jezusa, zosta-lis´my zanurzeni w Jego s´mierc´” (Rz 6,3). Jednoczes´nie Aposto podkres´la wynikaj ace z tego zadania: „abys´my i my wkroczyli w nowe zycie – jak Chrystus powsta z martwych” (Rz 6,3). Choc´ wejs´cie w nowe zycie i nowe przymierze nie jest dzieem czowieka, ale darem aski, to domaga sie ono od ochrzczonego odpowiedzi w postaci konkretnych postaw moralnych. S a one
34Por. J. R
ATZINGER, Chrzest jako pocz atek i drogowskaz zycia chrzes´cijan´skiego, s. 1232.
35Por. M
IE DZYNARODOWA KOMISJA TEOLOGICZNA, Wiara i sakramenty, nr 2.
36 Por. tamze, nr 79d. Por. takze: F
RANCISZEK, Kat. Znak chrzes´cijan´skiej wiary (18.04.2018).
37Por. J. N
AGÓRNY, Chrzest – nowe zycie w moralnos´ci Nowego Przymierza, w: Ks. Ja-nusz Nagórny, Sakramenty w zyciu moralnym chrzes´cijanina, s. 31.
zawarte w przyrzeczeniach chrzcielnych. Ich wypenienie sprawia, ze nowa godnos´c´ czowieka, która jest darem, znajduje swoje dopenienie w „nowos´ci” zycia moralnego czowieka ochrzczonego38.
Moralnos´c´ chrzes´cijan´ska wynika z chrztu, bo jest on z´ródem nowego zycia. W sakramencie tym rozpoczyna sie zycie Chrystusa w chrzes´cijaninie. Chrzest i zwi azane z nim odpuszczenie grzechów wprowadza czowieka na droge zbawienia i us´wiecenia, która bedzie prowadzic´ przez szczegóowe wybory. Z kolei wybory te nosz a na sobie znamie, pieczec´ sakramentu chrztu39. Bed a one odpowiedzi a na sakramentalne wydarzenie Objawienia, którego s´wiadkiem jest Kos´ció40. W ten sposób chrzest, który ustanawia nowe stworzenie i jest nowym narodzeniem (J 3,3-5), uzdalnia do zycia zy-ciem chrzes´cijan´skim, nowym zyzy-ciem41.
Tak a wizje zycia moralnego, jako zycia zwi azanego z chrztem, goszono w Kos´ciele od pocz atku42. Dzis´ jednak, gdy tak atwo dokonuje sie rozdzie-lania zycia sakramentalnego i zycia moralnego, warto nie tylko przypominac´ zobowi azania, jakie pyn a z przyjetych darów, ale wracac´ do samych z´róde tych zobowi azan´ i z nich wyprowadzac´ obowi azek wiary zywej, tzn. wiary owocuj acej uczynkami mios´ci. Wprawdzie – jak twierdzi cytowany przez dokument Komisji Tomasz z Akwinu – chrzest (podobnie zreszt a jak mazen´-stwo) nie wymagaj a wiary az tak nasyconej mios´ci a jak Eucharystia, bowiem owocne przyjecie komunii zakada nie tylko wiare w prawdziw a obecnos´c´ Chrystusa pod postaciami eucharystycznymi, ale takze wole zachowania wiezi jednos´ci z Chrystusem i Jego czonkami43. Jednak takiego owocowania w uczynkach wymaga równiez chrzest. Przyjecie bowiem sakramentu, które jest publicznym aktem kos´cielnym, i w którym istotn a role odgrywa strona zewnetrzna i widzialna, domaga sie wyrazenia na zewn atrz intencji, wyznania wiary, wiernos´ci obietnicy chrztu w zyciu44.
38 Por. A. O
LCZYK, Chrzest, w: Jan Pawe II. Encyklopedia nauczania moralnego, red. J. Nagórny, K. Jezyna, Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne POLWEN 2005, s. 106.
39Por. M
IE DZYNARODOWA KOMISJA TEOLOGICZNA, Wiara i sakramenty, nr 2.
40Por. tamze, nr 60. 41Por., nr 81.
42 Potwierdzeniem tego s a czesto przywoywane przez dokument Wiara i sakramenty
wypowiedzi Ojców Kos´cioa i pisarzy wczesnochrzes´cijan´skich.
43Por. M
IE DZYNARODOWA KOMISJA TEOLOGICZNA, Wiara i sakramenty, nr 63.
44 Por. tamze, nr 64. Por. takze F
RANCISZEK, Kat. Wyrzeczenie sie szatana i wyznanie wiary (2.05.2018).
Dokument Miedzynarodowej Komisji Teologicznej przypomina, ze z chrztu wynika koniecznos´c´ wiary, która nie sprowadza sie do ogólnego przyjecia zbawczej woli Boga, ale obejmuje tez konkretne wydarzenia zbawcze: wciele-nie, meke i zmartwychwstanie Chrystusa45. Mozna w tym dostrzec podkre-s´lenie roli wyboru podstawowego, ale takze dowartos´ciowanie konkretnych, szczegóowych czynów w zyciu moralnym. Z przyjetego sakramentu chrztu wynika bowiem obowi azek nie tylko ogólnego ukierunkowania swojego zycia, ale takze coraz intensywniejszej chrystyfikacji swojego postepowania46. Jak mówi dokument, zycie chrzes´cijanina nalezy rozumiec´ jako stopniowe rozwi-janie sie tego, co zapocz atkowuje dar Ducha S´wietego w chrzcie. Wiara moze i musi rosn ac´. Ukierunkowanie na ten wzrost zawiera sie juz w samej decyzji o chrzcie47. Rozwój ten jest ukierunkowany na ostateczne oddanie zycia Ojcu na wzór Jezusa48. Rozpoczyna sie on pewnym ogólnym ukierunkowa-niem wasnego zycia, które to ukierunkowanie – jak przypomina dokument – starozytna liturgia Kos´cioa wyrazaa spojrzeniem ochrzczonych z zachodu na wschód49. To spojrzenie wyrazao równiez gotowos´c´ do wzrostu w wie-rze i innych postawach moralnych.
Chrzes´cijan´skie zycie moralne rozpoczyna sie od w aczenia w ekonomie sakramentaln a50. Chrzest jest pocz atkiem pielgrzymki, której kulminacj a jest jedynie Eschaton51. Z ycie na miare przyjetego sakramentu, zycie „jako ochrzczonego”, wskazuje na jego specyfike, specjaln a forme. Podkres´lenie zwi azku chrztu z zyciem moralnym pozwala przezwyciezyc´ tzw. automatyzm sakramentalny, widoczny zreszt a nie tylko w odniesieniu do sakramentu chrztu.
*
Teologia chrztu zawiera w sobie zarówno indykatyw (to, co stanowi jego dogmatyczn a tres´c´), jak i imperatyw (zadania wynikaj ace z tego sakramentu). Niedowartos´ciowanie któregokolwiek z tych elementów prowadzi do
wypacze-45Por. nr 54.
46Por. MIE DZYNARODOWA KOMISJA TEOLOGICZNA, Wiara i sakramenty, nr 79d. 47Por. tamze, nr 86.
48 Por. tamze, nr 83. Por. takze: F
RANCISZEK, Wychowanie chrzes´cijan´skie jest prawem dzieci (16.05.2018).
49Por. MIE DZYNARODOWA KOMISJA TEOLOGICZNA, Wiara i sakramenty, nr 84. 50Por. tamze, nr 187.
nia samej wizji chrzes´cijan´skiego zycia moralnego, które traktuje sie b adz´ jako pozbawiony doktrynalnych podstaw system przepisów do zachowania, b adz´ jako sam a doktryne i ewentualnie kult, który nie posiada istotnego wpywu na codzienne wybory. Tymczasem integralne spojrzenie na chrzest, jako dar Boga i zarazem z´ródo zobowi azan´, pozwala odczytac´ sam a istote moralnos´ci chrzes´cijan´skiej, która polega na wspódziaaniu z Bogiem, oraz konkretne, specyficzne dla tego sakramentu zobowi azania, jakie zaci aga czo-wiek przyjmuj acy ten sakrament. Zobowi azania te pyn a z samej natury da-rów, jakie niesie ze sob a chrzest.
Zarówno samo sprawowanie chrztu, jak i róznego rodzaju celebracje na-wi azuj ace do tego sakramentu (Wigilia Paschalna, rocznice chrztu itp.) powin-ny przypominac´ to wszystko, co dokonuje sie podczas tego sakramentu, a co jednoczes´nie inicjuje droge zycia moralnego. Powinna to byc´ okazja do pod-kres´lenia relacyjnego i dialogalnego charakteru moralnos´ci chrzes´cijan´skiej oraz osobistego i wspólnotowego (eklezjalnego) wymiaru darów i zobowi azan´. Przygotowanie do przyjecia chrztu, sama jego celebracja oraz czeste powraca-nie do tego z´róda zycia moralnego powraca-nie mog a byc´ pozbawione pouczen´ doty-cz acych postepowania zgodnego z przyjetym chrztem. Te zas´ stan a sie w pe-ni zrozumiae, jes´li osadzi sie je w samej tres´ci tego sakramentu.
BIBLIOGRAFIA
FRANCISZEK, Homilia (19.06.2013).
FRANCISZEK, Kat. Chrzest bram a nadziei (2.08.2017). FRANCISZEK, Kat. Chrzest daje sie do walki (25.04.2018).
FRANCISZEK, Kat. Fundament zycia chrzes´cijan´skiego (11.04.2018). FRANCISZEK, Kat. Wyrzeczenie sie szatana i wyznanie wiary (2.05.2018). FRANCISZEK, Kat. Znak chrzes´cijan´skiej wiary (18.04.2018).
FRANCISZEK, Kat. Znamie przynaleznos´ci na zawsze (9.05.2018).
FRANCISZEK, Wychowanie chrzes´cijan´skie jest prawem dzieci (16.05.2018). JANPAWE II, Adhortacja apostolska Christifideles laici (Watykan, 30.12.1988).
JAN PAWE II, Kat. Chrzest w Kos´ciele – wspólnocie kapan´skiej i sakramentalnej (25.03. 1992).
JANPAWE II, Kat. Powoanie s´wieckich do s´wietos´ci (24.11.1993).
JAN PAWE II, Kat. S´wiadectwo zycia w Chrystusie w Kos´ciele – wspólnocie prorockiej (20.05.1992).
JANPAWEII, List apostolski na 1600-lecie s´mierci s´w. Bazylego Patres Ecclesiae (2.01.1980). Katechizm Kos´cioa Katolickiego, Poznan´: Pallottinum 1994.
Kodeks Prawa Kanonicznego, Poznan´: Pallottinum 1984.
NAGÓRNYJ., Chrzest – nowe zycie w moralnos´ci Nowego Przymierza, w: Ks. Janusz Nagórny, Sakramenty w zyciu moralnym chrzes´cijanina, red. K. Jezyna, J. Gocko, W. Rzepa, Lublin: Wydawnictwo KUL 2011, s. 29-44.
NAGÓRNYJ., Pareneza chrzcielna – nauka pyn aca z chrztu s´w., w: Ks. Janusz Nagórny, Sakra-menty w zyciu moralnym chrzes´cijanina, s. 21-27.
NIEMIRA A., Moralny wymiar sakramentu chrztu w s´wietle encykliki Lumen fidei papieza Franciszka, „Teologia i Czowiek” 2017, nr 3, s. 11-23.
OLCZYK A., Chrzest, w: Jan Pawe II. Encyklopedia nauczania moralnego, red. J. Nagórny, K. Jezyna, Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne POLWEN 2005, s. 104-107. RATZINGERJ., Chrzest jako pocz atek i drogowskaz zycia chrzes´cijan´skiego, w: J. RATZINGER, Opera omnia, t. 8, cz. 2: Kos´ció – znak ws´ród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekume-niczne, red. K. Góz´dz´, M. Górecka, Lublin: Wydawnictwo KUL 2013, s. 1231-1234. SOBÓRWATYKAN´ SKIII, Dekret o dziaalnos´ci misyjnej Kos´cioa Ad gentes divinitus (Watykan,
7.12.1965).
SOBÓRWATYKAN´ SKIII, Konstytucja dogmatyczna o Kos´ciele Lumen gentium (Watykan, 21.11. 1964).
WASIUTYN´ SKA K., Chrzest jako pierwotna konsekracja. U z´róde powszechnego powoania chrzes´cijan do s´wietos´ci, „Teologia i Moralnos´c´” 10(2015), nr 1, s. 7-25.
ZADYKOWICZ T., Chrystopraksyzm doktryny chrzcielnej, „Teologia i Czowiek” 2016, nr 3, s. 55-76.
CHRZEST BRAM A CHRZES´CIJAN´ SKIEJ MORALNOS´CI.
INSPIRACJE DOKUMENTU MIE DZYNARODOWEJ KOMISJI TEOLOGICZNEJ WIARA I SAKRAMENTY
STRESZCZENIE
Chrzest susznie bywa nazywany bram a – bram a do zbawienia, do zycia wiecznego, do Kos´cioa, bram a zycia w Duchu, bram a nadziei, bram a do innych sakramentów. W pewnym sensie mozna go nazwac´ takze bram a chrzes´cijan´skiej moralnos´ci. Tak a nazwe sugeruje po-s´rednio dokument Miedzynarodowej Komisji Teologicznej o relacji miedzy wiar a a sakramenta-mi. Chrzest jest bram a, poniewaz daj ac udzia w s´mierci i zmartwychwstaniu Chrystusa, kon-stytuuje sam podmiot dziaania moralnego oraz wprowadza czowieka w aktywne uczestnictwo w zyciu Kos´cioa i s´wiata. To aktywne uczestnictwo realizuje sie nie tylko w kulcie, ale równiez w zyciu moralnym, które ma swoje z´ródo w darach sakramentalnych. Jest ono reali-zacj a w dziaaniu tego, co chrzest udziela w postaci daru. Chrzes´cijan´skie zycie moralne jest zatem konsekwencj a przejs´cia przez brame chrztu. Na tym polega jego specyfika.
