View of Sprawozdanie z konferencji „Podstawy naukowe psychoterapii”, Warszawa, 12-13 czerwca 2010 roku

POLEMIKI, RECENZJE, SPRAWOZDANIA

52&=1,.,36<&+2/2*,&=1(QU

215

SPRAWOZDANIE Z KONFERENCJI

„PODSTAWY NAUKOWE PSYCHOTERAPII”

WARSZAWA, 12-13 CZERWCA 2010 ROKU

W dniach 12 i 13 czerwca 2010 roku w Sali Senatu Uniwersytetu Warszawskiego odbyła si konferencja naukowa pod tytułem „Podstawy Naukowe Psychoterapii”. Orga-nizatorem konferencji była Katedra Psychopatologii i Psychiatrii Wydziału Psychologii UW. Celem konferencji była refleksja i dyskusja nad potrzeb, moliwociami oraz kon-sekwencjami (m.in. etycznymi, prawnymi) zdefiniowania kryteriów naukowoci psy-choterapii. Spotkanie zgromadziło kilkudziesiciu uczestników, wród których znale li si przedstawiciele rónych szkół i orodków psychoterapii, psychologowie akademiccy (wraz ze studentami) reprezentujcy kilka uczelni krajowych, lekarze medycyny, filozo-fowie i teologowie.

Konferencj otworzyła prof. Lidia Grzesiuk, która zwróciła uwag na aktualno, a take kulturowo-społeczny i prawny kontekst pyta typu: Czym jest psychoterapia? Czy psychoterapia jest nauk lub czy ma naukowe podstawy? Kto moe by uznany za psychoterapeut, a kto nie? Podkreliła konieczno uwzgldnienia w formułowaniu od-powiedzi na powysze pytania faktu wewntrznego zrónicowania psychoterapii w po-staci licznych szkół. Przybliyła te główne sposoby rozumienia tej dziedziny, jakie wy-łoniły si z dyskusji prowadzonych wokół redakcji nowego akademickiego podrcznika psychoterapii: (1) psychoterapia jako nauka lub działalno oparta na naukowych pod-stawach, (2) psychoterapia jako rzemiosło – zespół praktycznych umiejtnoci i standar-dów ich stosowania, (3) psychoterapia jako sztuka, której uprawianie wymaga szczegól-nych właciwoci, takich jak talent lub intuicja.

Swoj prezentacj prof. Zofia Rosiska powiciła psychoterapii jako jednemu ze ródeł wiedzy o człowieku. Psychoterapia jest takim ródłem, zarówno jako fenomen kultury – zespół instytucji o okrelonym etosie (i niekiedy tradycji), jzyku, metodach oddziaływa i adresatach, jak i jako osobiste dowiadczenie jednostki – okazja do uzys-kiwania wiedzy o sobie i poszuuzys-kiwania sensu własnych dowiadcze. Ponadto, w no-wych ujciach psychoterapii jako dialektycznego procesu zachodzcego midzy tera-peut i pacjentem, mówi si o zdobywaniu wiedzy zarówno o sobie, jak i o partnerze in-terakcji w odniesieniu do obydwu zaangaowanych stron. Prowadzi to do zmiany do-tychczasowego statusu psychoterapeuty, który przestaje by wszechwiedzcym eksper-tem, a staje si równoprawnym partnerem w tej szczególnej relacji midzyludzkiej.

W wystpieniu zatytułowanym „Spór o naukowo psychoterapii” prof. Jerzy W. Aleksandrowicz zwrócił uwag na czynniki uzasadniajce denie do naukowego ujcia wiedzy o psychoterapii, a take zwi le omówił trudnoci z tym zwizane. Okreliwszy aktualny stan wiedzy na temat psychoterapii jako „chaotyczny konglomerat twierdze i działa na pograniczu medycyny, psychologii, a take antropologii i socjologii, odno-szcy si do niezwykle szerokiego spektrum zjawisk”, zaproponował rozdzielenie od-działywa polegajcych na leczeniu zaburze od odod-działywa polegajcych na pomaga-niu osobom zdrowym w osigapomaga-niu podanego stopnia satysfakcji z własnego funkcjo-nowania. Kady z tych obszarów zasługuje na opracowanie w postaci odrbnej, spójnej i klarownej koncepcji. Wymaga to konsekwentnego stosowania paradygmatu nauk przy

POLEMIKI, RECENZJE, SPRAWOZDANIA

216

rodniczych i właciwego dla nich podejcia nomotetycznego w odniesieniu do leczenia zaburze (co zapewni integracj psychoterapii z medycyn) oraz paradygmatu nauk hu-manistycznych i właciwego im podejcia idiograficznego w odniesieniu do pomagania.

Z kolei prof. Władysław J. Paluchowski w referacie „Problemy metodologiczne ba-da ilociowych u jakociowych nad psychoterapi” przedstawił paradygmat mieszanych metod i jego zalety w dziedzinie bada nad skutecznoci psychoterapii. W ramach tego paradygmatu uznaje si moliwoci i warto łcznego stosowania w badaniach podej nomotetycznego i idiograficznego, co prowadzi do uzyskania dwojakiego rodzaju da-nych na temat badanego zjawiska i umoliwia jego pewniejsz interpretacj i bardziej pełne zrozumienie.

W prezentacji pod tytułem „Skuteczno psychoterapii: interwencje psychologiczne wsparte empirycznie” prof. Jadwiga M. Rakowska przybliyła główne kierunki bada nad psychoterapi i rodzaje rozwiza metodologicznych zmierzajcych do uzyskania wartociowych danych. Oprócz tych kwestii podjty został problem moliwoci uogólniania wyników bada eksperymentalnych, na przykład nad okrelon technik psychoterapeutyczn, na warunki praktyki klinicznej (problem skutecznoci vs efektyw-noci interwencji).

Prof. Czesław Czubała i dr Celina Brykczyska, bdcy zdania, e psychoterapia spełnia kryteria naukowoci, zreferowali wyniki bada nad – wspólnymi dla rónych szkół – czynnikami odpowiedzialnymi za pozytywn zmian uzyskiwan na rónych etapach jej trwania. Okazuje si, e stosunkowo najsłabiej zostały poznane czynniki le-czce zawizane z kocowym etapem procesu psychoterapii, to jest okresem usamodziel-niania si pacjenta i rozstania z terapeut. Autorzy zasygnalizowali te ciekawe, a przy tym – jak dotd – nie poddane badaniom, zjawisko wyobraeniowej kontynuacji relacji terapeutycznej, jaka zachodzi pomidzy sesjami, dotyczy zarówno pacjenta, jak i tera-peuty oraz ma przypuszczalny wpływ na przebieg i efekty procesu psychoterapii.

Wystpienie dr. Sławomira Murawca powicone zostało neurobiologicznemu wy-miarowi psychoterapii. Autor omówił załoenia i główne kierunki docieka dotyczcych tego wymiaru, do jakich nale midzy innymi badania nad zmian ekspresji genów, zmian siły połcze synaptycznych, a take zmian aktywnoci neuronów w poszcze-gólnych obszarach mózgu, jakie potencjalnie towarzysz zmianie osiganej w toku psy-choterapii. Drugi referat S. Murawca dotyczył relacji pomidzy zjawiskami opisanymi na gruncie psychoanalizy a wiedz na temat funkcjonowania mózgu z obszaru współczesnej neurobiologii. Przystawalno procesów ujmowanych przez obydwie dziedziny ma sta-nowi wsparcie dla naukowych podstaw psychoanalizy.

Problem naukowoci psychoterapii został ujty przez prof. Ew Trzebisk w formie pytania „Co akademicka psychologia moe zaoferowa psychoterapeucie?” Autorka, na przykładzie dialektycznej terapii behawioraln (DTB), wysunła tez, i psychoterapi trudno uzna za w pełni udowodnion naukowo. Mimo empirycznych potwierdze efektywnoci DTB (i niektórych innych form psychoterapii), nieznane pozostaj (liczne) procesy i mechanizmy odpowiedzialne za podany efekt kocowy. Wynika to zarówno z natury samego „przedmiotu” psychoterapii (wieloaspektowo funkcjonowania czło-wieka, wielo mechanizmów odpowiedzialnych za prawidłowo i dysfunkcje psychicz-nego funkcjonowania), jak i z potrzeby przyjcia na uytek bada nad psychoterapi

POLEMIKI, RECENZJE, SPRAWOZDANIA

₂₁₇

modelu osobowoci, który nie tylko pozwoli uwzgldni t złoono, lecz take i umi-liwi opis i wyjanienie mechanizmów odpowiedzialnych za organizacj procesów psy-chicznych. Jeden z takich modeli oferuje koncepcja „architektury umysłu” J. Mayera,

zawierajca opis mechanizmów osobowociowych, a take uwzgldniajca społeczno- -kulturowy oraz biologiczny aspekt funkcjonowania osobowoci.

Wychodzc od praktycznych konsekwencji powiza psychoterapii z medycyn, prof. Bohdan Wasilewski skoncentrował si na udzieleniu odpowiedzi na pytanie „Czy psychoterapia jako metoda leczenia spełnia kryteria medycyny opartej na faktach?”

(evi-dence-based medicine, EBM). Zwrócił uwag na problem przystawalnoci kryteriów

EBM do specyfiki metod, jakimi posługuje si psychoterapia. Zdaniem Autora, przy uwzgldnieniu specyfiki psychoterapii na tle oddziaływa farmakologicznych niektóre sporód wypracowanych na jej gruncie metod spełniaj kryteria EBM.

Wtek filozoficzny i metodologiczny, obecny w wystpieniu prof. Z. Rosiskiej, powrócił w prezentacji dr. Andrzeja Jastrzbskiego, zatytułowanej „Paradygmat, w któ-rym psychoterapia moe posiada status nauki”. Pierwsza cz wykładu obejmuje anali-z poj zawartych w pytaniu o naukowo psychoterapii, na podstawie której został za-rysowany obszar zagadnie wymagajcych opracowania. Nale do niego: sformułowa-nie jasnej definicji psychoterapii w sytuacji istsformułowa-nienia wielu definicji obowizujcych w ramach poszczególnych szkół lub kierunków oraz przyjcie okrelonego sposobu rozumienia nauki, co oznacza konieczno wyboru sporód konkurencyjnych paradyg-matów bd opracowanie nowego. Pytania te implikuj kolejne, ze wzgldu na wielowy-miarowo „przedmiotu” psychoterapii, jakim jest człowiek. Konsekwencj tych działa moe by lokalizacja niektórych (nawet tradycyjnie uznanych) szkół i metod poza obsza-rem psychoterapii naukowej. W kocowej czci wystpienia zaproponowany został sposób ujmowania naukowoci psychoterapii nawizujcy do rozwiza przyjtych w nauce o osobowoci. Tworz go takie wymiary, jak (1) geneza poszczególnych szkół (analiza ich naukowych podstaw), (2) ocena ich teoretycznych załoe, (3) specyfika metod i technik diagnozy i oddziaływa korekcyjnych oraz (4) ich empirycznie potwier-dzona warto.

Dr Hubert Suszek i mgr Tomasz Femiak wyszli od stwierdzenia, i zagroeniem dla naukowych podstaw psychoterapii s z jednej strony liczne, nazywane psychoterapi, metody o niesprawdzonej skutecznoci (np. techniki z obszaru New Age i psychologii popularnej), z drugiej za błdy i zaniedbania ze strony psychoterapeutów reprezentuj-cych szkoły i kierunki uznawane za oparte na podstawach naukowych. Autorzy zapropo-nowali kilkanacie kryteriów, jakie mogłyby okaza si pomocne w ocenie poszczegól-nych szkół, załoe, a nawet technik psychoterapii. Do kryteriów tych nale midzy in-nymi: przesuwanie odpowiedzialnoci za dowiedzenie naukowoci (bd braku nauko-wych podstaw) danego nurtu czy metody na jego przeciwników, a take brak krytycyz-mu lub dociekliwoci w sytuacji dostrzeenia słabych punktów i wtpliwych rozwiza na gruncie własnej szkoły.

Oprócz referatów podczas konferencji miały miejsce dwie dyskusje panelowe z udziałem prelegentów oraz goci – dr. Zenona W. Dudka i mgr. Damiana Janusa, powicone kryteriom weryfikacji naukowoci psychoterapii oraz bardziej szczegóło-wym zagadnieniom omawianym w poszczególnych wystpieniach. W zakresie

porusza-POLEMIKI, RECENZJE, SPRAWOZDANIA

218

nych problemów znalazła si kwestia statusu takich kierunków, jak terapia NLP, bioenergetyka Lowena, ustawienia systemowe Hellingera i terapie narracyjne – w wietle kryterium racjonalnoci, a take problem motywacji psychoterapeutów do poddawania si ocenom naukowym i ewaluacji ze strony samych pacjentów. W podsumowaniu konferencji, którego dokonała prof. Lidia Grzesiuk, podkrelone zostało znaczenie oso-bistego wkładu poszczególnych nauczycieli, praktyków i badaczy psychoterapii w two-rzenie i podtrzymywanie jej naukowych podstaw.

ElĪbieta Chmielnicka-Kuter Instytut Psychologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II