Beata Wieteska-Rosiak*
REGIONALNE ZRÓĩNICOWANIE RYZYKA OPADÓW
ĝNIEGU W POLSCE
1. WPROWADZENIE
Naturalne zjawiska pogodowe, jak np. silne wiatry, huragany, powodzie, ekstremalne opady Ğniegu są trudne do przewidzenia, natomiast ich wystąpienie moĪe powodowaü zakłócenia w sferze społeczno-gospodarczej gminy, miasta, regionu, a nawet kraju. Pomimo tendencji ocieplenia klimatu zagroĪenie jakim jest Ğnieg i ujemne temperatury są i bĊdą elementem klimatu Polski. Transfer ryzyka na zakład ubezpieczeĔ to jedna z form zachowania siĊ wobec niego. Nie zmniejsza on prawdopodobieĔstwa wystąpienia tego zjawiska, ale daje poczucie finansowego bezpieczeĔstwa mieszkaĔcom i przedsiĊbiorcom. Opłata odpowied-niej składki ubezpieczeniowej zobowiązuje zakład do wypłaty odszkodowana w razie wystąpienia szkody z tytułu zdarzenia losowego. Istotna jest opłacalnoĞü ubezpieczenia zarówno dla firmy ubezpieczeniowej jak i dla ubezpieczającego siĊ. NiezbĊdne jest wiĊc skoncentrowanie siĊ zakładów na budowie odpowied-nich taryf ubezpieczeniowych dla tych produktów. W artykule podejmiemy próbĊ ustalenia stopnia zagroĪenia poszczególnych województw ekstremalnymi opa-dami Ğniegu. Zakłada siĊ, Īe istnieje w Polsce regionalne zróĪnicowanie wystĊ-powania intensywnoĞci opadów Ğniegu i zagroĪeĔ nim spowodowanych.
2. OPADY ĝNIEGU JAKO RYZYKO UBEZPIECZENIOWE W ĝWIETLE OGÓLNYCH WARUNKÓW UBEZPIECZENIA
Ekstremalne opady Ğniegu mają charakter zdarzenia losowego. Oznacza to, Īe są nadzwyczajne, zagraĪają wielu podmiotom, wystĊpują wbrew woli czło-wieka, a takĪe wystĊpują ze statystyczną prawidłowoĞcią. Jedną z form zabez-pieczenia swojego majątku przed stratami z tytułu tego rodzaju zjawiska jest zawarcie ubezpieczenia. Funkcjonujące na Polskim rynku zakłady ubezpieczeĔ proponują ubezpieczenia od zdarzeĔ losowych, w tym od huraganów, uderzenia
*
Dr, Katedra Gospodarki Regionalnej i ĝrodowiska UŁ. [123]
piorunem, powodzi, a takĪe Ğniegu. Obowiązkowo naleĪy ubezpieczyü gospo-darstwa rolne, natomiast pozostałe podmioty decydują siĊ indywidualnie czy nabyü ubezpieczenie czy nie, w konsekwencji czy ubezpieczyü siĊ od klĊsk Īy-wiołowych. Zakłady ubezpieczeĔ definiują w ogólnych warunkach ubezpiecze-nia ryzyko Ğniegu. Przykładowe pojĊcia zawarto w tab. 1. Jak widaü w zaleĪno-Ğci od zakładu ubezpieczeĔ pojĊcie „opadów Ğniegu” jest róĪnie interpretowane. WĞród definiowanych przez zakłady terminów znajdują siĊ Ğnieg, lód, a inne napór Ğniegu, ciĊĪar lub zaleganie Ğniegu i lodu.
T a b e l a 1 Definicje zdarzenia ubezpieczeniowego typu „Ğnieg” w wybranych zakładach ubezpieczeĔ Allianz Ğnieg i lód – uszkodzenie lub zniszczenie ubezpieczonych rzeczy spowodowane
przez:
− nacisk (ciĊĪar) Ğniegu lub lodu, który powstał wskutek krótkotrwałych i inten-sywnych opadów,
− przewrócenie siĊ na skutek naporu Ğniegu lub lodu drzew lub innych sąsiadu-jących obiektów na ubezpieczone rzeczy,
− zalanie ubezpieczonych rzeczy na skutek naprzemiennego zamarzania i roz-marzania Ğniegu/lodu zalegającego na dachu lub innych elementów budyn-ków/lokali
Compensa zaleganie Ğniegu lub lodu – bezpoĞrednie działanie ciĊĪaru nagromadzonego Ğniegu lub lodu na elementy konstrukcji dachów bądĨ elementy noĞne ubez-pieczonych budynków lub budowli, powodujące uszkodzenie lub zniszczenie ubezpieczonego mienia
Generali ciĊĪar Ğniegu i lodu – niszczące działanie nagromadzonego Ğniegu lub lodu na elementy konstrukcji dachów lub elementy noĞne budynków lub budowli Hestia napór Ğniegu – bezpoĞrednie działanie ciĊĪaru Ğniegu lub lodu na ubezpieczony
budynek lub budowlĊ oraz przewrócenie siĊ mienia sąsiedniego na ubezpie-czony budynek lub budowlĊ wskutek bezpoĞredniego działania ciĊĪaru Ğniegu lub lodu, powodujące uszkodzenie ich elementów noĞnych lub zawalenie siĊ; za elementy noĞne uwaĪa siĊ elementy konstrukcji przenoszące obciąĪenia obiektu takie jak: fundamenty, Ğciany noĞne, filary, słupy, kolumny, belko-wania, belki, stropy, sklepienia, wiązary i wiĊĨby dachowe
PZU Ğnieg – opad atmosferyczny, którego bezpoĞrednie działanie na ubezpieczone mienie spowodowało w nim szkody; równieĪ przewrócenie siĊ pod wpływem ciĊĪaru Ğniegu obiektu sąsiedniego na ubezpieczone mienie, powodujące szkody w ubezpieczonym mieniu traktowane jest jako szkoda powstała w wyniku opadów Ğniegu
Uniqa Ğnieg – gwałtowne, niszczące działanie ciĊĪaru Ğniegu lub lodu bezpoĞrednio na ubezpieczone mienie albo powodujące przewrócenie lub zawalenie mienia są-siedniego na ubezpieczone mienie, a takĪe nagłe zalanie ubezpieczonego mienia topniejącą masą Ğniegu lub lodu
ħ r ó d ł o: ogólne warunki ubezpieczenia Allianz Biznes Plus; ogólne warunki ubezpieczenia małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw – Compensa; szczególne warunki ubezpieczenia Dom& SzczĊ-Ğcie – Uniqa; ogólne warunki ubezpieczenia mieszkaĔ i budynków mieszkalnych Domownik – Generali.
3. EKSTREMALNE OPADY ĝNIEGU ORAZ ICH NEGATYWNE SKUTKI
W Polsce opady Ğniegu oraz tworzenie siĊ pokrywy ĞnieĪnej najczĊĞciej ob-serwuje siĊ w miesiącu grudniu i styczniu. NajwczeĞniej pokrywa ĞnieĪna po-wstaje miĊdzy 1 a 11 listopada, natomiast najpóĨniej w grudniu, od 12 do 21 stycznia1. Ekstremalne opady Ğniegu, obok opadów deszczu, czy gradu, mogą stanowiü zagroĪenia dla społeczeĔstwa, w tym powodowaü straty w Īyciu, zdrowiu i mieniu oraz generowaü wysokie straty i koszty w całej gospodarce. Straty spowodowane w wyniku wystąpienia obfitych opadów Ğniegu pokrywają głównie zakłady ubezpieczeĔ. WĞród niebezpieczeĔstw jakie mogą one miĊdzy innymi generowaü naleĪy wymieniü zagroĪeniaw komunikacji lądowej, lotni-czej i Ğródlądowej. Złe warunki pogodowe skutkują czĊsto odwołaniem bądĨ przełoĪeniem lotów. Powodują teĪ problemy w komunikacji kolejowej, co gene-ruje opóĨnienia i pociąga za sobą tzw. koszty czasu. Wiele pociągów moĪe zo-staü odwołanych, głównie z powodu uszkodzeĔ trakcji elektrycznych. Silne opa-dy Ğniegu powodują równieĪ pogorszenie warunków jazopa-dy, co w konsekwencji moĪe prowadziü do wzrostu wypadków i kolizji drogowych (straty w Īyciu, zdrowiu i mieniu), a takĪe do powstania kongestii2. Tego typu zdarzenia gene-rowaü mogą zakłócenia w funkcjonowaniu przedsiĊbiorstw poprzez utratĊ ter-minowoĞci dostaw np. surowców niezbĊdnych do produkcji, czy wyrobów go-towych co moĪe wpłynąü na utrzymanie płynnoĞci finansowej3. Podmiot powi-nien wiĊc skoncentrowaü siĊ na udoskonaleniu zarządzania logistycznego oraz posiadaü odpowiedni poziom zapasów materiałów4.
ĝnieg moĪe równieĪ powodowaü uszkodzenia dachów i konstrukcji obiek-tów budowlanych. Badania skutków obciąĪenia Ğniegiem w zimy 1969/1970, 1978/1979 i 2005/2006, wykazały liczne awarie dachów5. Za przyczyny uznano błĊdy ludzi (błĊdy projektowe). NajwiĊksze szkody wystąpiły w budownictwie rolniczym. Zimą na przełomie lat 1969/1970 najwiĊcej katastrof zarejestrowano w województwach olsztyĔskim (42%), warszawskim (17%), łódzkim i
1 A. W o Ğ, Klimat Polski, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1999, s. 136. 2
Kongestia jest skutkiem wzajemnego utrudniania ruchu przez pojazdy w wyniku załamania siĊ płynnoĞci przepływu i ograniczania prĊdkoĞci ruchu. Pojawia siĊ gdy stopieĔ wykorzystania pojemnoĞci systemu transportowego zbliĪy siĊ do wyczerpania. Zob. J. S z o ł t y s e k, Podstawy
logistyki miejskiej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice 2007, s. 31.
3
Obfite opady Ğniegu, mróz mogły kosztowaü firmĊ TESCO nawet 250 mln funtów w Wielkiej Brytanii. Przyczyniły siĊ one bowiem do zakłóceĔ, które spowodowały m. in. czasowe zamkniecie 5 sklepów; http://www.portalspozywczy.pl/handel/wiadomosci/tesco-szacuje-straty-spowodowane-sniegiem-i-sroga-zima-nawet-na-250-mln-funtow,26923.html z 27.01.2010.
4
T. T. K a c z m a r e k, G. û w i e k, Ryzyko kryzysu a ciągłoĞü działania, Difin, Warszawa 2009, s. 79–20.
5
J. A. ĩ u r a Ĕ s k i, Awarie i katastrofy dachów pod ciĊĪarem Ğniegu w Polsce, (Konferencja Naukowo-Techniczna „Awarie budowlane 2007. Zapobieganie, diagnostyka, naprawy, rekon-strukcje”, Szczecin–MiĊdzyzdroje, 23–26 maja 2007), s. 67–87.
skim (po 8%). Przykładem katastrofy budowlanej z ostatnich lat jest katastrofa na ĝląsku na terenie MiĊdzynarodowych Targów Katowickich w 2006 r. W jej wyniku zginĊło 65 osób, a 170 zostało rannych. Odnotowane zostały równieĪ wysokie straty materialne. NiezbĊdne jest wiĊc systematyczne usuwanie Ğniegu (oraz sopli) z dachów budynków zarówno mieszkalnych, jak i publicznych i prywatnych. Do tego zobowiązani siĊ właĞciciele, zarządcy i administratorzy budynków, których zobowiązuje prawo budowlane.
W celu zmniejszenia prawdopodobieĔstwa wystąpienia szkody budowlanej spowodowanej obciąĪeniem Ğniegiem projektanci budowlani wykorzystują zapi-sy normy PN-EN 1991-1-3. Mapa 1 wskazuje, iĪ najbardziej obciąĪona Ğniegiem jest północno-wschodnia oraz południowo-wschodnia czĊĞü kraju (m. in. woje-wództwo warmiĔsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie, małopolskie, podkarpac-kie). Natomiast najmniej centralna i zachodnia czĊĞü kraju (m. in. województwo zachodniopomorskie, lubuskie, łódzkie, opolskie, dolnoĞląskie, wielkopolskie).
Mapa 1. Podział Polski na strefy obciąĪenia Ğniegiem gruntu ħ r ó d ł o: norma PN-EN 1991-1-3, s. 4.
WĞród zagroĪeĔ, których przyczyny upatruje siĊ w opadach Ğniegu, wymie-niü równieĪ naleĪy awarie sieci energetycznych powstałe m. in. w wyniku ze-rwania trakcji elektrycznych. Liczne przerwy w dostawie prądu do gospodarstw domowych oraz przedsiĊbiorstw mogą powodowaü szerokie zakłócenia w ich funkcjonowaniu. PrzedsiĊbiorstwo w przypadku braku prądu moĪe rejestrowaü
straty w produktach (np. mroĪonkach), a przede wszystkim straty w produkcji6. W 2008 r. w Szczecinie i okolicach doszło do duĪej awarii prądu. ĝnieg zerwał wiĊkszoĞü sieci energetycznych w tym mieĞcie. NaleĪy wspomnieü, iĪ miasta bardzo rzadko nabywają ubezpieczenia, które zabezpieczałyby je przed nega-tywnymi skutkami silnych opadów Ğniegu. NajczĊĞciej spowodowane jest to zbyt wysokimi kosztami nabycia tego rodzaju zabezpieczenia, a takĪe coraz czĊstszą opinią, iĪ z roku na rok zimy w Polsce są cieplejsze.
Opady Ğniegu powodują równieĪ straty w rolnictwie tj. w uprawach rolnych (np. sadach), lasach, drzewostanach7.
4. REGIONALNE ZRÓĩNICOWANIE RYZYKA OPADAMI ĝNIEGU – PRÓBA KALKULACJI STOPY SKŁADKI
Opady Ğniegu są elementem klimatu Polski. NiezbĊdne dla zakładów ubez-pieczeĔ są informacje dotyczące prawdopodobieĔstwa wystąpienia ekstremal-nych opadów Ğniegu, które niosą ze sobą głównie szkody w mieniu. WaĪne in-formacje dla zakładów ubezpieczeĔ dotyczące czĊstoĞci wystĊpowania zim ĞnieĪnych w Polsce przedstawia mapa 2. NajczĊĞciej rejestruje siĊ je, poza tere-nami górskimi (ponad 50%), w północno-wschodniej czĊĞci kraju. Natomiast w zachodniej czĊĞci Pojezierza Pomorskiego, na nizinach Wielkopolskiej i ĝlą-skiej (województwa północno-zachodnie oraz centralne) czĊstoĞü ta jest zdecy-dowanie niĪsza i nie przekracza 10%8.
W usuwaniu negatywnych skutków ekstremalnych opadów Ğniegu biorą udział jednostki straĪy poĪarnej. Prowadzą one wiĊc na ten temat liczne staty-styki. ZagroĪenia spowodowane opadami Ğniegu naleĪą do tzw. zagroĪeĔ miej-scowych9. Wykres 1 przedstawia liczbĊ miejscowych zagroĪeĔ tego rodzaju w latach 2000–2008 w Polsce. W badanym okresie nie obserwuje siĊ wyraĨnego trendu zjawiska, czego przyczyny upatruje siĊ jego krótkim charakterze. Naj-wiĊcej zdarzeĔ tego rodzaju zarejestrowano w 2006 r., natomiast najmniej w 2000 r. i 2008 r.
6
Przykładem mogą byü straty jakie oszacowano w Zakładach Chemicznych Police SA, z tytułu braku prądu w Szczecinie i tym samym przerwie w produkcji, które wyniosły ok. 10 mln zł. Zob. M. K ł o p o t e k, Skutki awarii w aglomeracji szczeciĔskiej, „Dziennik Ubezpie-czeniowy” 2008, nr 74.
7
LeĞnicy w NadleĞnictwie Krasiczyn (województwo podkarpackie) oszacowali w paĨdzierniku 2009 r. straty w drzewostanie z tytułu opadów Ğniegu na ok. 100 tys.; http://polskalokalna.pl/raport/atak-zimy/news/takich-strat-nie-bylo-od-30-lat,1393221 z 20.01.2010.
8
A. W o Ğ, op. cit., s. 134.
9
Miejscowe zagroĪenie to zdarzenie wynikające z rozwoju cywilizacyjnego i naturalnych praw przyrody niebĊdące poĪarem ani klĊską Īywiołową, stanowiące zagroĪenie dla Īycia, zdro-wia, mienia lub Ğrodowiska, któremu zapobieĪenie lub którego usuniĊcie skutków nie wymaga zastosowania nadzwyczajnych Ğrodków. Zob. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1999 r. o ochronie
Mapa 2. CzĊstoĞü wystĊpowania zim ĞnieĪnych (w %) ħ r ó d ł o: A. W o Ğ, Klimat Polski, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1999, s. 134.
Wykres 1. Liczba miejscowych zagroĪeĔ spowodowanych ekstremalnymi opadami Ğniegu w Polsce w latach 2000–2008
ħ r ó d ł o: dane Komendy Głównej StraĪy PoĪarnej.
Liczba miejscowych zagroĪeĔ spowodowanych ekstremalnymi opadami Ğniegu w Polsce w latach 2000–2008 0 2 000 4 000 6 000 8 000 10 000 12 000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
W celu zobrazowania stopnia zagroĪenia ekstremalnymi opadami Ğniegu poszczególnych województw w Polsce posłuĪono siĊ tymi statystykami oblicza-jąc czĊstoĞü zdarzeĔ tego rodzaju, tj. obliczono liczbĊ zdarzeĔ na 100 tys. mieszkaĔców.
T a b e l a 2 ĝrednioroczna liczba miejscowych zagroĪeĔ spowodowanych ekstremalnymi
opadami Ğniegu na 100 tys. mieszkaĔców w latach 2000–2008
Lp. Województwo Liczba zdarzeĔ na 100 tys.
mieszkaĔców10 1 podlaskie 19,2 2 Ğląskie 14,1 3 łódzkie 13,0 4 podkarpackie 12,2 5 małopolskie 12,0 6 warmiĔsko-mazurskie 11,8 Polska 9,2 7 opolskie 9,1 8 ĞwiĊtokrzyskie 8,6 9 mazowieckie 8,1 10 dolnoĞląskie 7,5 11 lubelskie 7,3 12 zachodniopomorskie 6,9 13 lubuskie 4,8 14 pomorskie 4,8 15 kujawsko-pomorskie 4,2 16 wielkopolskie 3,8
ħ r ó d ł o: obliczenia własne na podstawie danych Komendy Głównej StraĪy PoĪarnej oraz Banku Danych Regionalnych.
Z tab. 2 wynika, iĪ zdarzenia o omawianym charakterze najczĊĞciej wystĊ-pują w takich województwach jak: podlaskim, Ğląskim, łódzkim, podkarpackim, małopolskim i warmiĔsko-mazurskim. Najmniej zagroĪone są województwa wielkopolskie oraz kujawsko-pomorskie. Dla zakładów ubezpieczeĔ istotna jest
10
W celu obliczenia wskaĨnika zsumowano wszystkie zdarzenia w latach 2000–2008, po-dzielono je na sumĊ liczby mieszkaĔców w tych latach, a dalej obliczono wskaĨnik na 100 tys. mieszkaĔców.
wyliczona odpowiednio składka ubezpieczeniowa, która gwarantuje obustronną opłacalnoĞü ubezpieczenia. Informacje mogą byü pomocne dla zakładów ubez-pieczeĔ w budowie taryf ubezpieczeniowych dla produktów ubezpieczeniowych. Składki ubezpieczeniowe w rolnictwie oraz od ognia i innych zdarzeĔ losowych według województw powinny byü zróĪnicowane.
T a b e l a 3 Taryfa brutto ubezpieczeĔ od opadów Ğniegu
Lp. Województwo Taryfa brutto ubezpieczeĔ
od opadów Ğniegu Bonus/Malus
1 podlaskie 19,2 Malus 2 Ğląskie 14,1 3 łódzkie 13,0 4 podkarpackie 12,2 5 małopolskie 12,0 6 warmiĔsko-mazurskie 11,8 Polska 9,2 7 opolskie 9,1 Bonus 8 ĞwiĊtokrzyskie 8,6 9 mazowieckie 8,1 10 dolnoĞląskie 7,5 11 lubelskie 7,3 12 zachodniopomorskie 6,9 13 lubuskie 4,8 14 pomorskie 4,8 15 kujawsko-pomorskie 4,2 16 wielkopolskie 3,8
ħ r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie tab. 2.
W dalszej kolejnoĞci, na podstawie danych zawartych w tab. 1 podjĊto pró-bĊ kalkulacji taryfy brutto. W tym celu wykorzystano wzór:
, 1 * k i p T − =
gdzie:
T – taryfa brutto,
p – prawdopodobieĔstwo (czĊstoĞü),
i – wskaĨnik intensywnoĞci (zakładamy, Īe i = 0,25),
k – Ğredni udział kosztów działalnoĞci zakładu ubezpieczeĔ w przypi-sie składki (zakładamy, Īe k = 0,3).
Zakładamy przy tym, Īe11:
− prawdopodobieĔstwo n wypadku ubezpieczeniowego w kaĪdym rodzaju ryzyka jest w przybliĪeniu takie samo,
− kaĪdy wypadek ubezpieczeniowy powoduje szkodĊ czĊĞciową lub całko-witą,
− została zachowana zasada równowaĪnoĞci składek i odszkodowaĔ. Obliczoną taryfĊ brutto dla ubezpieczeĔ od opadów Ğniegu dla poszczegól-nych województw przedstawia tab. 2. Wskazuje ona, w których województwach powinna byü ona pomniejszona i powiĊkszona odpowiednio o bonusy i malusy. Na mapie 3 przedstawiono regionalne zróĪnicowanie taryfy brutto. Jak widaü z mapy, województwa północno-wschodnie oraz południowo-wschodnie, a takĪe łódzkie, to regiony dla których proponuje siĊ zwiĊkszenie wysokoĞci składek ubezpieczeniowych, natomiast w pozostałych zmniejszenie.
Mapa 3. Przestrzenne zróĪnicowanie taryfy brutto (bonus/malus) dla ubezpieczeĔ od opadów Ğniegu w Polsce
ħ r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie tab. 3.
11
A. B a n a s i Ĕ s k i, Ubezpieczenia gospodarcze, Poltext, Warszawa 1993, s. 146.
Malus Bonus
5. PODSUMOWANIE
W Polsce istnieje regionalne zróĪnicowanie zagroĪeniem opadami Ğniegu. Potwierdzają to mianowicie mapy 1 i 2, które wskazują na regiony mniej i bar-dziej naraĪone na zimy z opadami Ğniegu oraz na obciąĪenie Ğniegiem. Ponadto obliczony wskaĨnik liczby zdarzeĔ spowodowanych ekstremalnymi opadami Ğniegu wskazuje na poziom zagroĪenia tego rodzaju zjawiskiem. Do grupy wo-jewództw najbardziej zagroĪonych zdarzeniami z tytułu opadów Ğniegu naleĪą m. in. podlaskie, Ğląskie i łódzkie, natomiast najmniej – kujawsko-pomorskie i wielkopolskie. Obliczona taryfa dla 16 województw dla ubezpieczeĔ od opa-dów Ğniegu (tab. 3, mapa 3) wskazuje w których województwach składki z tytułu tego rodzaju zagroĪenia powinny byü odpowiednio powiĊkszone lub pomniejszone.
Barbara Wieteska-Rosiak
REGIONAL DIVERSIFICATION OF SNOW RISK IN POLAND
Natural phenomena such as extreme snowfall may cause diverse losses and costs in land transport, agriculture or life, health inhabitants. One form of protection against this risk is its trans-fer to the insurance company. This subject should concentrate on the construction of adequate insurance tariffs for this product. For this purpose, in this article, used statistics such as „the num-ber of local threats due to extreme snowfall of 100 thousand inhabitants”. The study shows that the north-eastern and south-east regions, and łódzkie are the most threatened to extreme snow. It is proposed in these regions to increase the amount of insurance premiums, while in others they decrease.
