Człowiek starszy a edukacja – realizacja potrzeb samodoskonalenia i samokształcenia na przykładzie Dębickiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku

Czҝowiek starszy a edukacja – realizacja potrzeb

samodoskonalenia i samoksztaҝcenia na przykҝadzie

D҄bickiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku

Akademia Ignatianum w Krakowie MikoÙaja Kopernika 26, Kraków Streszczenie

Celem artykuÙu jest ukazanie Uniwersytetu Trzeciego Wieku jako miejsca sprzyjaj­cego samorealizacji i samorozwo-jowi seniorów. Stanowi prób¿ ukazania aktywnoïci wspóÙczesnych osób starszych. ArtykuÙ jest oparty przede wszystkim na doïwiadczeniach w pracy ze sÙuchaczami D¿bickiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku i wywiadach „na poÙy skategory-zowanych”, realizowanych na dwudziestopi¿cioosobowej grupie seniorów. GÙównym celem badaÚ byÙo uzyskanie infor-macji na temat tego, jak sami zainteresowani postrzegaj­ Uniwersytet Trzeciego Wieku w kontekïcie wÙasnego rozwoju.

SÙowa kluczowe: Uniwersytet Trzeciego Wieku, samorealizacja, samoksztaÙcenie, seniorzy, stereotypy

Senior man and science - realization of needs of self-improvement and self-education as an example of the D¿bicki University of the Third Age

Abstract

The purpose of this article is to present the University of the Third Age as a place conducive to self-realization for seniors. It is an aĴ empt to show the activity of the elderly today. The article is based primarily on experience in working with students of D¿bicki University of the Third Age and in-depth interviews, carried out on a 25-person group of seniors. The main objective of the study was to obtain information on how they perceive the university interested in the third age in the context of their own development.

Key words: Uniwersity of the Third Age, self-realization, self-education, seniors, stereotypes

Wst҄p

WspóÙczesne spoÙeczeÚstwa charakteryzuje dynamika, zmiennoï° i swoisty p¿d. Jednoczeïnie ludzie d­Č­ do tego, aby jak najdÙuČej pozosta° mÙodymi i sprawnymi – zarówno w sferze Þ zycznoïci, ale takČe np. w obszarze posiadanych umiej¿tnoïci praktycznych, czy cech psychicznych. Powszechne staj­ si¿ zabiegi maj­ce na celu odmÙodzenie czÙowieka, a przejawy upÙywaj­cego czasu, które przez wiele osób uwaČane s­ za wstydliwe, maskuje si¿ w rozmaity sposób. Cz¿ï° osób nie potraÞ sobie poradzi° z myïl­ o wewn¿trznych i zewn¿trznych przejawach starzenia si¿ organizmu, a róČnorod-ne zabiegi odejmowania lat uwaČa si¿ za coï naturalróČnorod-nego. Jednak, jak zauwaČyÙ Vladimir W. Frolkis „starzenie jest jednym z prawidÙowych etapów rozwoju osobniczego, polegaj­cym na zachodz­cych wraz z wiekiem zmianach morfologicz-nych i czynnoïciowych, a prowadz­cym do stopniowego ograniczania moČliwoïci adaptacyjmorfologicz-nych ustroju”1_{. Nie jest to}

jednak czas, w którym czÙowiek bezwzgl¿dnie powinien zaprzesta° dziaÙalnoïci na rzecz wÙasnego rozwoju, czy cho°by prób nawi­zania spójnych relacji z otoczeniem i spoÙeczeÚstwem wiedzy.

ArtykuÙ jest prób­ odpowiedzi na pytanie w jaki sposób ludzie starsi zaspokajaj­ swoje potrzeby samorealizacji. Pu-blikacja zostaÙa oparta na wywiadach, w których wzi¿li udziaÙ studenci D¿bickiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku, na wÙasnych doïwiadczeniach w pracy z seniorami z DUTW oraz na dost¿pnej literaturze.

StaroҲѴ w XXI w.

WspóÙczesny ïwiat jest globaln­ wiosk­, w której moČna szybko i Ùatwo skomunikowa° si¿ z osobami znajduj­cymi si¿ na drugim kraÚcu ïwiata. CzÙowiek ma równieČ wi¿ksze moČliwoïci w partycypowaniu w dokonaniach techniki. WaČn­ kwesti­ jest teČ to, Če wraz ze wzrostem skutecznoïci medycyny, dÙugoï° ludzkiego Čycia ulega wydÙuČeniu.

Spo-1 V. V. Frolkis, Aging of the Central Nervous System (Interdisciplinary topics in gerontology), New York Spo-1979, s. Spo-10.

ÙeczeÚstwo starzeje si¿. Jak zauwaČyÙa Renata Konieczna-WoĊniak, „ludzie starsi w Polsce (okoÙo 13% populacji) juČ dziï stanowi­ liczn­ grup¿, a prognozy wskazuj­ na to, Če odsetek b¿dzie systematycznie wzrasta° w kolejnych dekadach. Równoczeïnie coraz cz¿ïciej, wzorem zamoČniejszych krajów Europy i Stanów Zjednoczonych, mówi si¿ o zjawisku dys-kryminacji, czy wr¿cz wykluczenia ludzi starszych z przestrzeni Čycia spoÙecznego”2_{. Nasilone zjawisko marginalizacji}

seniorów moČna okreïli° mianem ageizmu, który wedÙug Joanny Wawrzyniak „zrodziÙ si¿ z uprzedzeÚ i przekonaÚ, Če ludzie starsi niczego si¿ juČ nie naucz­, nie zmodyÞ kuj­ swoich zachowaÚ”3_.

Czym jednak jest samo zjawisko staroïci, zwÙaszcza w ïwiecie, w którym tak popularne wydaje si¿ by° jej masko-wanie? Maria Einhorn-SusuÙowska staroï° rozumie jako „poj¿cie pogarszania si¿, obniČania poziomu funkcjonowania”4

oraz wskazuje na wiek jako na zasad¿ wyjaïniania. Natomiast wedÙug Stefana Klonowicza jest to zjawisko, które „naleČy rozpatrywa° w powi­zaniu ze starzeniem jako procesem, dostrzegaj­c biologiczne aspekty starzenia si¿ osobniczego oraz ich demograÞ czne, ekonomiczne i spoÙeczne konsekwencje, które znajduj­ wyraz w zjawisku starzenia si¿ ludnoïci”5_.

Nie jest oczywistym równieČ okreïlenie przedziaÙu czasowego, w którym rozpoczyna si¿ staroï°. Przyjmuje si¿, Če jest to granica wiekowa przejïcia na emerytur¿6_.

Warto zauwaČy°, iČ staroï° jest deÞ niowana w potocznym uj¿ciu poprzez jej negatywne wyznaczniki. WedÙug Wa-letyny Wnuk, „w myïleniu potocznym panuje brak wiary w moČliwoïci rozwojowe ludzi starszych, to potwierdza ne-gatywny stereotyp staroïci charakteryzuj­cy mentalnoï° naszego spoÙeczeÚstwa. Okres staroïci na ogóÙ utoČsamia si¿ z podatnoïci­ na choroby, wymaganiem wygód, konserwatywnymi pogl­dami i nawykami, staÙym pouczaniem mÙod-szych od siebie”7_.

Czy jednak zawsze staroï° powinna niemal stereotypowo Ù­czy° si¿ ze zmierzaniem w stron¿ niedoÙ¿Čnoïci? Zaprze-cza temu funkcjonowanie Uniwersytetów Trzeciego Wieku i ich oferta nie tylko ciekawego sp¿dzania wolnego Zaprze-czasu, ale takČe rozwoju psycho-Þ zycznego.

Uniwersytety Trzeciego Wieku

Uniwersytety Trzeciego Wieku dziaÙaj­ przy szkoÙach wyČszych, fundacjach oraz stowarzyszeniach. WedÙug Olgi Czerniawskej ich celem jest „nie tylko poprawa jakoïci Čycia uczestników, ale takČe zmiana na lepsze warunków Čycio-wych osób starszych w spoÙecznoïci lokalnej i na ïwiecie. Uniwersytety oprócz edukacji permanentnej, popularyzacji wiedzy gerontologicznej i ogólnej maj­ inspirowa° do aktywnoïci umysÙowej, Þ zycznej i artystycznej, powinny równieČ dziaÙaï na rzecz zbiorowoïci lokalnej”8. Dodatkowo - jak zauwaČyÙa Agnieszka Majewska-Kafarowska - „we wspóÙczesnej

gerontologii edukacja jest rozumiana jako proces emancypacyjny, umoČliwiaj­cy pozostawienie osobom starszym szer-szej kontroli nad wÙasnym Čyciem, (…) d­Čenie do niezaleČnoïci jest celem nadrz¿dnym edukacji seniorów, zaï edukacja jest warunkiem koniecznym tej niezaleČnoïci, ale takČe odpowiedzialnoïci za jakoï° wÙasnego Čycia w staroïci”9_.

W zwi­zku z tym, Uniwersytety Trzeciego Wieku umoČliwiaj­ swoim studentom udziaÙ w róČnorodnych zaj¿ciach kulturalnych, rozwħ aj­cych i aktywizacyjnych, a takČe mobilizuj­ do integracji z rówieïnikami i ïrodowiskiem. Ponadto osoby starsze mog­ bra° udziaÙ w atrakcyjnych wyjazdach i wycieczkach krajoznawczych, spektaklach, seansach kino-wych, czy zaj¿ciach na basenie i sali gimnastycznej. Uczestnictwo w nich podnosi jakoï° Čycia seniorów, którzy jak naj-dÙuČej chc­ utrzyma° intelektualn­ i Þ zyczn­ sprawnoï° oraz niezaleČnoï°, a takČe kontrol¿ nad Čyciem i moČliwoïciami adaptacyjnymi. Cz¿ï° Uniwersytetów Trzeciego Wieku umoČliwia równieČ aktywne wspieranie przedsi¿wzi¿° charyta-tywnych, a takČe, poza korzyïciami dla obdarowywanych, przynosi radoï° osobom angaČuj­cym si¿ w przedsi¿wzi¿cie. Z obserwacji prowadzonych podczas praktycznych zaj¿° w d¿bickiej placówce wynika, Če UTW jest dla seniorów jedn­ z ciekawszych form ksztaÙcenia ustawicznego, polegaj­cego nie tylko na aktualizowaniu stanu wiedzy, ale równieČ na °wiczeniu sprawnoïci psycho-Þ zycznej. Kreatywne sp¿dzanie czasu w gronie rówieïników stanowi mobilizacj¿ do

2 R. Konieczna-WoĨniak, Udziaá ludzi starszych w edukacji nieformalnej, „Chowanna” 2009, T. 2, s. 130.

3 J. Wawrzyniak, Spoáeczno-kulturowy wizerunek staroĞci, [w:] W. HoryĔ, J. Maciejewski (red.), Nauczyciel andragog we wspóáczesnym Ğwiecie, Wrocáaw 2010, s. 292.

4 M. Eihorn-Susuáowska, Uniwersytet Trzeciego Wieku jako forma uczenia siĊ ludzi starszych, „OĞwiata Dorosáych” 1989, nr 6, s. 53. 5 S. Klonowicz, Oblicza staroĞci, Warszawa 1979, s. 9.

6 P. Szczukiewicz, Rozwój psychospoáeczny a toĪsamoĞü, Lublin 1998, s. 66.

7 W. Wnuk, Portret kobiety starszej na przykáadzie sáuchaczek Uniwersytetu III Wieku we Wrocáawiu, [w:] E. Zierkiewicz (red.), Starsze kobiety w kulturze

i spoáeczeĔstwie, Wrocáaw 2005, s. 68.

8 O. Czerniawska, Drogi i bezdroĪa andragogiki i gerontologii, àódĨ 2000, s. 182.

wyjïcia poza, cz¿sto utarty, schemat dnia. Jest to takČe doskonaÙa okazja do poznawania elementów cywilizacji, dóbr techniki, co równieČ moČe zapobiega° spoÙecznemu wykluczeniu jednostki. Seniorzy mog­ uczy° si¿ j¿zyków obcych, ko-rzystania z komputera i Internetu. Wspomniane zaj¿cia nie tylko umoČliwiaj­ im czynny kontakt z technologi­ i sprzyjaj­ adaptowaniu si¿ do wspóÙczesnych warunków spoÙecznych, ale takČe wzmacniaj­ poczucie wÙasnej wartoïci i samooce-n¿. Znajomoï° zasad otaczaj­cej, dynamicznej rzeczywistoïci jest odpowiedzi­ na potrzeb¿ zaspokajania szeroko poj¿tej potrzeby bezpieczeÚstwa, pomaga zrozumie° tempo wspóÙczesnego ïwiata.

Wielu sÙuchaczy Uniwersytetów Trzeciego Wieku chce uczestniczy° w procesie osobistego rozwoju. Seniorzy d­Č­ do nawi­zania dialogu z otaczaj­c­ ich cywilizacj­. Staraj­ si¿ dotrzyma° jej kroku. Ponadto wielu z nich musi zmierzy° si¿ z faktem zakoÚczenia aktywnoïci zawodowej oraz z tym, Če ich dorosÙe dzieci, zakÙadaj­c wÙasne rodziny, nierzadko wyprowadzaj­ si¿ z domu rodzinnego oraz pod­Čaj­c za prac­, przeprowadzaj­ si¿ w bardziej odlegÙe miejsca na ïwiecie. Dla cz¿ïci z nich udziaÙ w spotkaniach Uniwersytetu Trzeciego Wieku jest wi¿c oderwaniem si¿ od negatywnego myïle-nia i kreatywnym sposobem zagospodarowamyïle-nia wolnego czasu.

Uniwersytety Trzeciego wieku równieČ stawiaj­ sobie za cel pomoc seniorom w pozytywnym postrzeganiu przez nich swojego wieku i tego, co z nim zwi­zane. Ukazuj­ sÙuchaczom, Če Čyciowy czas, w którym si¿ znajduj­, moČe by° przeznaczony na osobisty rozwój. WedÙug Agnieszki KudroÚ – dyrektor D¿bickiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku: „se-niorzy z entuzjazmem odpowiadaj­ na wszelkie proponowane im formy aktywnoïci ƺ od zaj¿° gimnastycznych, zarówno w wodzie, jak równieČ na sali gimnastycznej, przez zaj¿cia komputerowe, j¿zykowe, aČ po wykÙady z róČnych dziedzin wiedzy. Razem dopracowaliïmy si¿ formuÙy odpowiadaj­cej wszystkim. Poza na przykÙad regularnymi wyjazdami do teatrów, duČym zainteresowaniem ciesz­ si¿ wspólne wycieczki opracowane tak, Čeby kaČdy znalazÙ coï dla siebie, bez zbytniego poïpiechu i m¿cz­cych tras (…) co przyczynia si¿ ƺ oprócz, niew­tpliwie, dost¿pu do wiedzy podawanej w przyst¿pnej formie i moČliwoïci korzystania ze zorganizowanych pod k­tem osób starszych wycieczek i wyjazdów do teatru ƺ takČe do dobrego samopoczucia, integracji z innymi osobami, moČliwoïci nawi­zania przyjaĊni. Czasem jest to po prostu motywacja do wyjïcia z domu, ubrania si¿, zadbania o siebie, zrobienia czegoï dla siebie, dla swojej przyjemnoïci. Wiele zaj¿° w grupie rówieïników daje nie tylko korzyïci zdrowotne, ale równieČ mnóstwo dobrej zabawy”10_.

D҄bicki Uniwersytet Trzeciego Wieku jako szansa na samorealizacj҄ Na zaj¿cia D¿bickiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku zapisuj­ si¿ gÙównie kobiety w wieku od pi¿°dziesi¿ciu do po-nad osiemdziesi¿ciu lat, mieszkaj­ce w mieïcie, posiadaj­ce co najmniej peÙne ïrednie wyksztaÙcenie, cz¿sto przebywaj­ce juČ na emeryturze.

Dla D¿ bickiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku zostaÙy zrealizowane wykÙady tematyczne, a takČe autorskie, prak-tyczne warsztaty pt. Zd­Čy° przed Alzheimerem. Z powodu duČego zainteresowania wspomnianymi zaj¿ciami, zostaÙy utworzone dwie grupy °wiczeniowe. Spotkania opieraÙy si¿ przede wszystkim na nowoczesnych metodach pracy z pa-mi¿ci­, maj­cych na celu zachowanie i rozwħ anie zdolnoïci zapami¿tywania, lepszego kojarzenia i myïlenia. Oprócz °wiczeÚ aktywizuj­cych, równieČ w ruchu, seniorki rozwi­zywaÙy zadania takČe w domu – podczas codziennych czyn-noïci, czy spaceruj­c. Przez caÙy cykl zaj¿ciowy byÙy mocno zaangaČowane w prac¿ nad usprawnianiem wÙasnej pami¿ci. Pozytywnym aspektem spotkaÚ byÙa dla mnie nie tylko bardzo duČa ciekawoï° i zapaÙ do °wiczeÚ, który wykazywaÙy studentki DUTW, ale takČe osi­gane przez nie wyniki. W miar¿ kolejnych spotkaÚ i tygodni, seniorki z wi¿ksz­ biegÙoïci­ rozwi­zywaÙy zadania i uczyÙy si¿ nowych metod zapami¿tywania.

Na przeÙomie 2012 i 2013 r. przeprowadziÙam wywiady „na poÙy skategoryzowane”, w których wzi¿Ùo udziaÙ dwu-dziestu pi¿ciu sÙuchaczy DUTW – dwadzieïcia dwie kobiety i trzej m¿ČczyĊni. Wywiady byÙy oparte na przygotowa-nym wczeïniej zestawie pytaÚ otwartych. Czas przeznaczony dla kaČdego z narratorów wynosiÙ okoÙo trzydzieïci minut, jednak w praktyce byÙ dostosowany do indywidualnych potrzeb respondentów. GÙównym pytaniem badawczym byÙo ustalenie, w jaki sposób sÙuchacze DUTW zaspokajaj­ potrzeby samorealizacji? Badani mieli od 59 do 77 lat, wszyscy przebywali na emeryturze, dziewi¿tnaïcie osób mieszkaÙo w mieïcie, pozostali na wsi.

Z przeprowadzonych przeze mnie badaÚ wynika, Če dwanaïcie osób ucz¿szczaÙo na zaj¿cia DUTW, poniewaČ chciaÙo ciekawie i kreatywnie zagospodarowa° wolny czas, troje sÙuchaczy liczyÙa na ciekawe nowe znajomoïci w grupie ró-wieïników, pi¿cioro d­ČyÙo do zachowania sprawnoïci intelektualnej i Þ zycznej, trójka dlatego, Če zostaÙa namówiona przez znajom­ osob¿ i dwie osoby badane pragn¿Ùy znaleĊ° alternatyw¿ dla sytuacji zwi­zanej z przejïciem na emerytur¿

i zaprzestaniem realizacji obowi­zków zawodowych11. Wïród ciekawszych argumentacji znalazÙy si¿ na przykÙad sÙowa

Haliny, która na pytanie dotycz­ce powodu zapisania si¿ na zaj¿cia D¿bickiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku, powie-dziaÙa, Če:

Zawsze byÙam bardzo kreatywn­ i ČywioÙow­ osob­. Przez caÙe Čycie zawodowe pracowaÙam jako nauczycielka, nieustannie rozwi-jaÙam si¿ i podnosiÙam swoje kwaliÞ kacje. Bardzo cz¿sto, wraz z innymi nauczycielami i uczniami, organizowaÙam róČnorodne wyciecz-ki, czy zaj¿cia dla dzieci i mÙodzieČy. Po przejïciu na emerytur¿ nadal czuj¿ potrzeb¿ wieloaspektowej aktywnoïci, któr­ daj­ mi zaj¿cia DUTW. Szeroki wachlarz oferty jest nie tylko doskonaÙ­ okazj­ do rozwoju, ale takČe do ciekawego i poČytecznego sp¿dzenia wolnego czasu”. (Halina)

To dowodzi sÙów J. Wawrzyniak, która zauwaČyÙa, Če wspóÙczesne jednostki starsze „maj­ róČne zainteresowania, umiej¿tnoïci, potrzeby i troski, a ich wkÙad w Čycie spoÙeczne ma wartoï°”12. Wypowiedzi badanych dowodz­, Če

senio-rzy s­ ïwiadomi swojej wartoïci, oczekiwaÚ, maj­ swoje aktywne cele, które – jeïli maj­ tak­ moČliwoï° – konsekwentnie realizuj­.

Na pytanie o to, na które zaj¿cia ucz¿szczaj­ sÙuchacze DUTW, dwanaïcie osób odpowiedziaÙo, Če na wszystkie (zaj¿-cia °wiczeniowe, wykÙady, wyjazdy do teatrów i na wycieczki), pozostali uczestniczyli w ponad poÙowie zaj¿° z dost¿pnej oferty. Nie byÙo osób, które zdecydowaÙy si¿ tylko na jedn­ lub dwie propozycje. Wïród najbardziej interesuj­cych odpo-wiedzi znalazÙy si¿ sÙowa Anny, która swój wybór uzasadniÙa sÙowami:

Oferty DUTW s­ bardzo ciekawe, rozwijaj­ mnie na wielu pÙaszczyznach. Korzystam z caÙej moČliwej oferty edukacyjnej i kultu-ralnej. Paleta moČliwoïci jest bardzo szeroka – wycieczki, kursy j¿zykowe, komputerowe itd. Dodatkowym atutem jest to, Če opÙata za zaj¿cia nie jest wygórowana, myïl¿, Če po latach pracy warto zainwestowa° w siebie i pomyïle° o wÙasnych potrzebach, dlatego wÙaïnie zdecydowaÙam si¿ na uczestnictwo w caÙej ofercie. (Anna)

Studenci DUTW dobrowolnie korzystali z róČnorodnych form aktywnoïci, które oferuje placówka. Odpowiedni do-bór zaj¿°, dostosowanie ich do moČliwoïci psycho-Þ zycznych zainteresowanych umoČliwiaÙo kreatywne sp¿dzanie czasu i byÙo interesuj­c­ alternatyw­ dla codziennych dziaÙaÚ seniorów.

„Czym dla Pani/Pana jest samorealizacja?” – to kolejne pytanie, na które odpowiedzieli badani. Wïród odpowiedzi dominowaÙy stwierdzenia takie jak: „moČliwoï° zrobienia czegoï dla siebie”, „doksztaÙcanie si¿, powi­zane z przyjemno-ïci­”, „rozwój z kilku dyscyplin”, „radoï° z nabywania nowych umiej¿tnoïci”, „nie tylko edukacja, ale takČe pasja, radoï°, hobby”. Wïród odpowiedzi seniorów pojawiaÙy si¿ zwroty o zabarwieniu pozytywnym, ukazuj­ce samorealizacj¿ jako przyjemnoï°, brak przymusu. Na zaj¿ciach Uniwersytetów Trzeciego Wieku nie ma systemu szkolnych ocen, sprawdzia-nów, ale funkcjonuje zróČnicowana oferta, dobrowolnie wybierana przez studentów DUTW.

Wïród odpowiedzi na pytanie „czym dla Pani/Pana jest samoksztaÙcenie?”, informatorzy najcz¿ïciej odpowiadali, Če jest to: „samodzielne edukowanie si¿ i nabywanie wiedzy”, „ksztaÙcenie si¿ z tych dziedzin, które si¿ lubi”, „zdoby-wanie informacji i naby„zdoby-wanie umiej¿tnoïci”, „realizacja edukacyjna”, „czytanie, nad­Čanie za wspóÙczesnoïci­”. Cieka-wym w­tkiem byÙo poÙ­czenie samoksztaÙcenia z multimediami, czyli nieodÙ­cznymi elementami XXI w. Seniorzy mieli ïwiadomoï° tego, Če brak kontaktu z technologi­ moČe powodowa° to, Če zostan­ wykluczeni ze spoÙeczeÚstwa wiedzy.

Na pytanie „jakie s­ potrzeby wspóÙczesnych seniorów?”, badani najcz¿ïciej wymieniali: „czas dla siebie”, „zaspo-kojenie potrzeb materialnych i pozamaterialnych”, „szcz¿ïcie rodzinne”, „samorealizacja”, „czerpanie radoïci z Čycia”, „godne przeČywanie jesieni Čycia”, „szacunek dla wieku”, „godne traktowanie”, „peÙne uczestnictwo w spoÙeczeÚstwie”. Poïród odpowiedzi na pytanie „czy i w jaki sposób zach¿ciÙaby Pani/zach¿ciÙby Pan inne osoby do uczestniczenia w zaj¿-ciach DUTW?”, na pierwsz­ cz¿ï° pytania wszyscy seniorzy odpowiedzieli twierdz­co. Wïród argumentów znalazÙy si¿ sÙowa Barbary, która powiedziaÙa, Če

Zdecydowanie zach¿ciÙabym nie tylko moje koleČanki i kolegów do zapisania si¿ na Uniwersytet Trzeciego Wieku. Wiele osób myïli, Če wraz z przejïciem na emerytur¿ powinni si¿ tylko poïwi¿ca° swojej rodzinie, wnukom. Jednak w tym wszystkim zapominaj­ o sobie i swoim szcz¿ïciu. Oczywiïcie, rodzina daje szcz¿ïcie, ale ja mówi¿ o innym – takiej nagrodzie dla siebie, za dotychczasow­ prac¿, Čycie, dziaÙanie. Rozwi­zywanie krzyČówek nie jest jedyn­ form­ rozrywki. Spotkania z innymi, ciekawe zaj¿cia, wyjazdy do teatrów, °wiczenia – to wspaniaÙa forma sp¿dzania wolnego czasu. Dzi¿ki regularnym, przyst¿pnym zaj¿ciom czÙowiek odnajduje mobilizacj¿ do podj¿cia aktywnoïci”. (Barbara).

Kazimierz swoj­ wypowiedĊ uzasadniÙ sÙowami: 11 Archiwum Autorki.

12 J. Wawrzyniak, Spoáeczno-kulturowy wizerunek staroĞci, [w:] W. HoryĔ, J. Maciejewski (red.), Nauczyciel andragog we wspóáczesnym spoáeczeĔstwie, Wrocáaw 2010, s. 292.

Warto ucz¿szcza° na zaj¿cia, poniewaČ moČna pozna° wiele ciekawych osób, zawi­zuj­ si¿ nowe znajomoïci i przyjaĊnie, które nie mijaj­ wraz z zakoÚczeniem roku akademickiego. DziaÙanie w grupie jest wartoïciowe, cz¿sto bardziej moČliwe niČ w pojedynk¿”.

(Kazimierz)

Wypowiedzi badanych ukazaÙy ich samoïwiadomoï°, nacisk na realizacj¿ wÙasnych, indywidualnych potrzeb. Taki wizerunek zdaje si¿ zaprzecza° potocznemu postrzeganiu seniorów jako swoistego dodatku do wspóÙczesnej rodziny, wi­Č­cego si¿ z funkcj­ babci i dziadka.

Na pytanie „jakie nowe umiej¿tnoïci nabyÙa Pani/nabyÙ Pan dzi¿ki DUTW?”, respondenci odpowiadali najcz¿ïciej, Če s­ to: „lepsza sprawnoï° Þ zyczna dzi¿ki zaj¿ciom na basenie i sali gimnastycznej”, „wi¿ksza pewnoï° siebie dzi¿ki cieka-wym wykÙadom i spotkaniom z innymi”, „umiej¿tnoïci podstawowej obsÙugi komputera, wysyÙania e-maili, korzystania z portali spoÙecznoïciowych”, „praktycznego °wiczenia pami¿ci”, „podstawowej komunikacji w j¿zyku angielskim”, „ra-dzenia sobie w nowych sytuacjach”13. To, Če badani cz¿sto podkreïlali nabywanie umiej¿tnoïci w zakresie nowych

tech-nologii, moČe potwierdza° sÙowa Katarzyny Rutkowskiej i BÙaČeja Stasiaka, którzy dostrzegli, Če „wspóÙczesnoï° stawia przed nami wiele róČnych wymagaÚ, które powoduj­ koniecznoï° ci­gÙego ksztaÙcenia nie tylko mÙodych, ale i starszych. (…) Aby sprosta° stawianym przed nami wymaganiom i obowi­zkom, musimy uczy° si¿ i przystosowywa° do coraz bardziej zmieniaj­cego si¿ ïwiata przez caÙe Čycie”14_.

„Czy i w jaki sposób DUTW motywuje do samorealizacji?” to kolejne pytanie, na które odpowiadali badani. Na pierw-sz­ cz¿ï° pytania, wszystkie osoby odpowiedziaÙy twierdz­co. Jedna z seniorek oznajmiÙa, Če „DUTW mobilizuje do samorealizacji poprzez poszerzanie swojej oferty. Nauczyciele, prowadz­cy zaj¿cia s­ dobrze przygotowani, maj­ wie-dz¿ i dobry kontakt z nami oraz potraÞ ­ zach¿ci° nie tylko do regularnej frekwencji, ale przede wszystkim do robienia czegoï dla siebie takČe po zakoÚczeniu zaj¿°” (Anna). Kolejna z seniorek wyraziÙa pogl­d iČ „do dziaÙania motywuje nie tylko sam Uniwersytet Trzeciego Wieku, ale takČe sami studenci. Na wszystkie zaj¿cia chodz¿ z najbliČsz­ koleČank­, która zawsze dzwoni i pyta, o której si¿ spotykamy, która z nas b¿dzie prowadzi° samochód itd. Zawsze milej robi° coï w wi¿kszym gronie, szczególnie rówieïników. RównieČ nasza pani dyrektor bardzo mobilizuje nas do wszelkiego rodzaju wycieczek krajoznawczych, zach¿ca nas do wyjazdów do teatrów w Krakowie i Rzeszowie, bardzo si¿ stara, rezerwuje bi-lety, autokar – takie zachowanie tylko moČe mobilizowa° do dziaÙania” (Katarzyna). Uczestnicy DUTW nie tylko posiadali wewn¿trzn­ motywacj¿ do udziaÙu w zaj¿ciach ale takČe znajdowali inspiracj¿ do samorozwoju. WaČn­ rol¿ odgrywaÙa takČe zach¿caj­ca postawa innych, zaangaČowanych rówieïników.

Na pytanie „jakie jest Pani/Pana hobby?”, sÙuchacze najcz¿ïciej wymieniali: „prace w ogrodzie”, „zaj¿cia DUTW”, „spacery”, „nordic walking”, „ogl­danie telewizji”, „robótki r¿czne”, „wycieczki, podziwianie przyrody”, „spotkanie z przyjacióÙmi”, „czytanie ksi­Ček i gazet”, „nauka obsÙugi komputera”, „gotowanie”15. Wypowiedzi te wskazaÙy na fakt

posiadania przez seniorów zróČnicowanych pasji i ulubionych form sp¿dzania wolnego czasu. Wïród badanych nie zo-staÙy znalezione osoby, która udzieliÙaby odpowiedzi „nie wiem” lub bardzo dÙugo zastanawiaÙaby si¿ nad ni­. …aden z informatorów nie potrzebowaÙ pytaÚ pomocniczych.

„Jakie s­ stereotypy na temat seniorów?”, byÙo kolejnym zadanym pytaniem. Badani najcz¿ïciej wymieniali nast¿pu-j­ce skojarzenia: „osoby, które tylko si¿ modl­”, „ludzie udzielaj­cy porad”, „zgryĊliwi”, „wiecznie narzekaj­cy”, „zajmu-j­cy kolejk¿ do lekarza”, „nie radz­cy sobie z nowoczesn­ technik­”, „niedoÙ¿Čni”, „mniej bÙyskotliwi”, „ma„zajmu-j­cy mniejsz­ sprawnoï° psychiczn­”, „osoby, które powinny wypeÙnia° tylko rol¿ babci, czy dziadka”, „ludzie, którzy juČ przeČyli Čycie i nic im si¿ nie naleČy od szcz¿ïcia”, „ci¿Čar dla rodziny i spoÙeczeÚstwa”, „roszczeniowi”16_{. Seniorzy potraÞ li}

wy-mieni° po kilka stereotypów na swój temat. Jednak w wi¿kszoïci si¿ nie zgadzali i nie identyÞ kowali si¿ z nimi. Na pytanie „czy i w jaki sposób DUTW sprzyja niwelowaniu stereotypów na temat seniorów?”, badani odpowiedzieli twierdz­co. Spoïród moČliwoïci na ograniczenie schematycznego myïlenia, wymieniali m.in.: „poszerzanie horyzontów poprzez partycypowanie w kulturze i sztuce”, „nauka nowych umiej¿tnoïci komputerowych, j¿zyków obcych”, „wy-jazdy w góry”, „inicjatywa pomocy spoÙecznej, zbieranie darów dla potrzebuj­cych”, „nauka pÙywania”, „gimnastyka na sali”, „regularne uczestnictwo w rozmaitych zaj¿ciach”, „ciekawoï° ïwiata i otoczenia realizowana np. przez udziaÙ w wykÙadach; zdobywanie nowych wiadomoïci”, „aktywne °wiczenie umysÙu”17_{. Seniorzy zgodnie wymieniali sytuacje,}

13 Archiwum Autorki.

14 K. Rutkowska, B. Stasiak, Uczestnictwo w Uniwersytecie III Wieku jako szansa na aktywnoĞü i rozwój w starszym wieku, [w:] W. HoryĔ, J. Maciejewski (red.), dz. cyt., s. 381.

15 Archiwum Autorki. 16 Archiwum Autorki. 17 Archiwum Autorki.

które Ù­cz­ si¿ z DUTW i obalaj­ stereotypy na temat osób starszych. Wïród nich znalazÙy si¿ np. informacje o aktywnych dziaÙaniach charytatywnych, zdobywaniu kolejnych umiej¿tnoïci i podnoszeniu sprawnoïci psycho-Þ zycznej. Wi¿kszoï° z nich podkreïlaÙa pozytywny aspekt tych dziaÙaÚ i pokÙadaÙa nadziej¿ na dalsze budowanie pozytywnego i aktywnego wizerunku swojej grupy wiekowej.

Podsumowanie

WspóÙczesne spoÙeczeÚstwo stara si¿ dostrzega° problemy seniorów, jednak wci­Č ulega stereotypom na ich temat. By° moČe wi­Če si¿ to z dynamik­ naszych czasów i koniecznoïci­ redeÞ nicji dost¿pnych poj¿° i wizerunków dotycz­-cych problematyki starzenia si¿ przez samych zainteresowanych, ale takČe przez ïrodowisko, w którym funkcjonuj­. Do-datkowo, jak zauwaČyÙa Katarzyna Zamorska – „czas zmian, które dotkn¿Ùy niemal kaČdej dziedziny Čycia, spowodowaÙ, Če równieČ ludzie, osi­gn­wszy wiek emerytalny, stan¿li przed nowymi problemami. Jeszcze kilkadziesi­t lat temu Čycie ludzkie wyznaczaÙy trzy oddzielne fazy. Pierwsza z nich obejmowaÙa edukacj¿ (…). Druga faza upÙywaÙa pod znakiem pracy zawodowej i czasu wolnego (od pracy i dla pracy). W trzeciej (…) fazie czÙowiek przechodziÙ na emerytur¿, która byÙa swoist­ nagrod­ za prac¿ przez caÙe Čycie. Dziï te fazy nabraÙy nowego znaczenia (…), wiek emerytalny staÙ si¿ trze-cim Čyciem”18. Trzeci etap Čycia jest postrzegany jako czas, w którym jednostka moČe partycypowa° w szeroko rozumianej

edukacji, która staÙa si¿ swoist­ koniecznoïci­ naszych czasów i jest niezaleČna od wieku. Instytucjami, które umoČliwiaj­ ten proces w przypadku seniorów, s­ Uniwersytety Trzeciego Wieku, mobilizuj­ce swoich sÙuchaczy do aktywnoïci na róČnych pÙaszczyznach psycho-Þ zycznych. Bogactwo oferty stanowi ciekaw­ propozycj¿ kreatywnego sp¿dzania wolne-go czasu. W artykule zostaÙa przedstawiona krótka charakterystyka sÙuchaczy D¿bickiewolne-go Uniwersytetu Trzeciewolne-go Wieku oraz ich pogl­dy na kwestie zwi­zane z samorealizacj­, samorozwojem, edukacj­ i stereotypami na temat osób starszych. Wi¿kszoï° badanych aktywnie sp¿dzaÙa wolny czas i byÙa zadowolona z uczestnictwa w zaj¿ciach DUTW. Wyniki wywia-dów „na poÙy skategoryzowanych” ukazaÙy duČe zainteresowanie seniorów zaj¿ciami z zakresu samorozwoju.

Bibliografia

[1] Czerniawska O., Drogi i bezdroČa andragogiki i gerontologii, RódĊ 2000.

[2] Eihorn-SusuÙowska M., Uniwersytet Trzeciego Wieku jako forma uczenia si¿ ludzi starszych, „Oïwiata DorosÙych” 1986, nr 6. [3] Frolkis V. V., Aging of the Central Nervous System (Interdisciplinary topics in gerontology), New York 1979.

[4] Klonowicz S., Oblicza staroïci, Warszawa 1979.

[5] Rutkowska K., Stasiak B., Uczestnictwo w Uniwersytecie Trzeciego Wieku jako szansa na aktywnoï° i rozwój w starszym wieku, [w:] W. HoryÚ, J. Maciejewski, Nauczyciel andragog we wspóÙczesnym ïwiecie, WrocÙaw 2010.

[6] Konieczna-WoĊniak R., UdziaÙ ludzi starszych w edukacji nieformalnej, „Chowanna” 2009, T. II.

[7] Majewska-Kafarowska A., Edukacja (seniorów?) w procesie rewalidacji spoÙecznej starzej­cego si¿ spoÙeczeÚstwa, „Chowanna” 2009, T. II. [8] Szczukiewicz P., Rozwój psychospoÙeczny a toČsamoï°, Lublin 1998.

[9] Wawrzyniak J., SpoÙeczno – kulturowy wizerunek staroïci, [w:] W. HoryÚ, J. Maciejewski, Nauczyciel andragog we wspóÙczesnym ïwiecie, WrocÙaw 2010.

[10] Wnuk W., Portret kobiety starszej na przykÙadzie sÙuchaczek Uniwersytetu Trzeciego Wieku we WrocÙawiu, [w:] E. Zierkiewicz, Starsze kobiety w

kul-turze i spoÙeczeÚstwie, WrocÙaw 2005.